Abstract The rapid changes especially in the field of information and communication technology coupled with its impact on globalization leads to increasing complexity in the development of many strategic plans particularly in the case of new generation of interdisciplinary thinking that is called foresight or futures studies and related projects either at the organizations level, the widespread social changes and new generation orientation towards in theological and values put the world on a great historical twist. These trends pose a fundamental question, what is the problem of this complexity? It seems before understanding of time’s philosophy and the laws governing it we've gone on to use different sciences to build a better future. Therefore without ontological understanding of the future time and perception of how is its formation process, trying to build the future, would be unstable. This indicates the ambiguity of the concept of the future time. Thus we must understand that what is the future time? Does the past still exist? Is there the future already and waiting to meet us? Or the future is a Utopia? Are multiple futures can be achieved? Whether we can form our desired future? If so, how? The main question of this research would be presented in this way that the ontological concept of the time will enter what kind of changes on the form and content of future studies? In the other words, we are looking for a bridge to an practical knowledge from an ontological foundation and want to verify that our understanding of time and especially future time will have what effect on the futures studies? To answer these questions, the following sub-research purposes will be considered as two basic steps; Ontological analysis of time concept from the perspective of philosophical studies, experimental (physics) and Islamic doctrines in order to present the ontological concept of the time. Analysis of the main characteristics of futures studies in recent years. Type of research is fundamental, and regard to the purpose is exploratory and it’s in the field of secondary studies of science. Research methodology is combined and with a dominant philosophical and logical analysis makes conclusions. Based on qualitative approach this study, due to data forwarding (philosophical ideas, experimental and Islamic views) to valid documents, has high indexes of integrity, credibility and defensible so as a result its validity would be justified. Although there cannot be validity without reliability, in additional the research audit can be suggested as a good way to improve the reliability, therefore for the continuous utilization of the ideas of the respected professors in all stages in the process of this research, as well as expectations for reliability of this study by assurance estimated. ...

1. ‫ملی‬ ‫دفاع‬ ‫عالی‬ ‫دانشگاه‬
‫راهبردی‬ ‫مدیریت‬ ‫دانشکده‬
‫مدیریت‬ ‫دکتری‬ ‫درجه‬ ‫اخذ‬ ‫جهت‬ ‫رساله‬‫آ‬‫ی‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬
:‫عنوان‬
‫واکاو‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬‫مف‬‫اهی‬‫م‬‫زمان‬‫و‬‫مدل‬ ‫طراحی‬‫نظری‬‫بازتاب‬
‫آن‬‫ها‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ی‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬
:‫راهنما‬ ‫استاد‬
‫دکتر‬‫غالمرضا‬‫گودرز‬‫ی‬
:‫مشاور‬ ‫استادان‬
‫حجت‬‫االسالم‬‫دکتر‬‫غالمرضا‬‫لک‬ ‫بهروزی‬
‫دکتر‬‫سع‬‫ی‬‫د‬‫خزا‬‫یی‬
‫دکتر‬‫م‬‫ی‬‫ثم‬‫لط‬‫ی‬‫ف‬‫ی‬
‫پاسدار‬ ‫دوم‬ ‫سرتیپ‬‫دکتر‬‫عباس‬‫چهار‬‫دول‬‫ی‬
‫پژوهشگر‬:
‫مهدیان‬ ‫احمد‬
‫دیماه‬1395

2. ‫ب‬
‫هب‬‫انم‬‫ند‬‫و‬‫ا‬‫د‬‫خ‬‫ار‬‫ی‬‫بس‬‫نده‬‫ش‬‫خ‬‫ب‬‫و‬‫ان‬‫ب‬‫ر‬‫ه‬‫م‬

3. ‫د‬
ِ‫ر‬ْ‫ي‬َ‫خ‬ْ‫ل‬َ‫ا‬ َ‫ص‬َ‫ر‬ُ‫ف‬ ‫ُوا‬‫ز‬ِ‫ه‬َ‫ت‬ْ‫ن‬‫َا‬‫ف‬ ِ‫ب‬‫َا‬‫ح‬َّ‫س‬‫َل‬‫ا‬ َّ‫ر‬َ‫م‬ ُّ‫ر‬ُ‫م‬َ‫ت‬ ُ‫ة‬َ‫ص‬ْ‫ر‬ُ‫ف‬ْ‫ل‬َ‫ا‬
(،‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫علی‬ ‫امام‬ ‫اميرالمؤمنين‬ ‫حضرت‬)‫البالغه‬ ‫نهج‬ ‫(بنياد‬ ‫البالغة‬ ‫نهج‬:408)
‫ى‬‫م‬‫ا‬‫س‬‫آ‬‫ارب‬‫ت‬‫ص‬‫ر‬‫ف‬‫ش‬‫ت‬‫م‬‫ي‬‫غن‬‫ا‬‫ر‬‫و‬‫ك‬‫ی‬‫ن‬‫اى‬‫ه‬‫ت‬‫ص‬‫ر‬‫ف‬‫س‬‫پ‬،‫گذرد‬‫ريد‬‫م‬
(‫ام‬ ‫حضرت‬‫ي‬‫رالمؤمن‬‫ي‬‫ن‬‫عل‬ ‫امام‬‫ی‬‫عل‬‫ي‬‫ه‬،‫السالم‬)‫فوالدوند‬ ‫مهدی‬ ‫محمد‬ ‫(ترجمه‬ ‫البالغة‬ ‫نهج‬،١٣80:420)

4. ‫و‬
‫از‬ ‫هایی‬ ‫گزیده‬‫اهم‬‫ی‬‫ت‬‫ا‬ ‫ضرورت‬ ‫و‬‫ی‬‫ن‬‫تحق‬‫ی‬‫ق‬‫در‬‫رهبر‬ ‫معظم‬ ‫مقام‬ ‫نگاه‬‫ی‬
‫ر‬‫ك‬‫ف‬ِ‫ى‬‫ه‬‫ا‬‫ن‬‫يت‬‫ال‬‫اى‬‫ض‬‫ف‬‫رد‬‫م‬‫ني‬‫ا‬‫و‬‫ت‬‫ب‬‫ى‬‫ت‬‫يس‬‫ا‬‫ب‬،‫م‬‫ي‬‫كن‬‫رشد‬‫م‬‫هي‬‫ا‬‫و‬‫خ‬‫ب‬‫ر‬‫گ‬‫ا‬‫م‬‫ني‬‫زب‬‫رپ‬‫و‬‫ال‬‫ب‬‫قلم‬ ‫انجمن‬ ‫اعضاى‬ ‫از‬ ‫جمعی‬ ‫ديدار‬ ‫در‬ ‫(بيانات‬،
١٣8١).
‫رهي‬‫ظ‬‫ن‬‫ر‬‫ك‬‫ف‬‫هب‬،‫ید‬‫ه‬‫ا‬‫گ‬‫ش‬‫ن‬‫ا‬‫د‬‫رد‬‫ه‬‫ك‬‫ا‬‫م‬‫ش‬‫رهي‬‫ظ‬‫ن‬‫از‬‫رط‬‫ش‬‫و‬‫ید‬‫ق‬‫ى‬‫ب‬‫ن‬‫فت‬‫ر‬‫گ‬‫و‬‫گ‬‫ل‬‫ا‬.‫ید‬‫ش‬‫ا‬‫ب‬‫ازى‬‫س‬‫وه‬‫ي‬‫ش‬‫و‬‫ى‬‫ب‬‫ر‬‫غ‬‫اهى‬‫ز‬‫ا‬‫رپد‬‫ه‬‫م‬‫ج‬‫رت‬‫ید‬‫ن‬‫ا‬‫د‬‫ب‬‫رانك‬‫ط‬‫خ‬‫و‬‫ط‬‫غل‬‫ا‬‫ر‬‫ى‬‫ئ‬‫ا‬‫ر‬‫گ‬
‫(بيانات‬‫دانشگاه‬ ‫دانشجويان‬ ‫و‬ ‫اساتيد‬ ‫ديدار‬ ‫در‬‫شي‬ ‫هاى‬‫راز‬،١٣8۷).
‫رهي‬‫ظ‬‫ن‬‫اهى‬‫ه‬‫ع‬‫م‬‫ا‬‫ج‬‫ى‬‫ض‬‫بع‬‫ى‬‫ا‬‫رب‬‫ن‬‫آ‬‫ر‬‫ق‬‫ل‬‫مث‬،‫رب‬‫غ‬‫ى‬‫س‬‫ا‬‫ن‬‫ش‬‫ه‬‫ع‬‫م‬‫ا‬‫ج‬‫الن‬‫ف‬!‫ررت‬‫ب‬‫ت‬‫ع‬‫م‬‫م‬‫ه‬‫ن‬‫آ‬‫ر‬‫ق‬‫از‬‫ت؛‬‫س‬‫ا‬‫ر‬‫ب‬‫ت‬‫ع‬‫م‬‫اه‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫ه؛‬‫ت‬‫گف‬‫ورى‬‫ج‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫اس‬‫ن‬‫ش‬
‫رهي‬‫ظ‬‫ن‬‫ید؛‬‫كن‬‫ر‬‫ك‬‫ف‬‫ید‬‫ن‬‫ي‬‫ش‬‫ن‬‫ب‬!‫؟‬‫ا‬‫ر‬‫چ‬!‫رد‬‫ا‬‫د‬‫ن‬‫رد‬‫گ‬‫رب‬‫ربو‬‫ر‬‫گ‬‫ي‬‫د‬‫م‬‫يي‬‫زا‬‫ف‬‫ي‬‫ب‬‫ى‬‫ز‬‫چي‬‫ن‬‫آ‬‫رب‬‫م؛‬‫ي‬‫كن‬‫اده‬‫ف‬‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ا‬‫ی‬‫ن‬‫د‬‫رد‬‫ا‬‫ه‬‫نش‬‫ا‬‫د‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫ودى‬‫ج‬‫و‬‫م‬‫از‬‫ید؛‬‫كن‬‫زى‬‫ا‬‫رپد‬‫اط‬‫ق‬‫ن‬‫و‬
‫ه‬‫ل‬‫م‬‫ج‬‫از‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬.‫م‬‫ي‬‫كن‬‫ال‬‫م‬‫رب‬‫ا‬‫ر‬‫ن‬‫آ‬‫ط‬‫غل‬‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ت‬‫ف‬‫ر‬‫ش‬‫ي‬‫پ‬‫ى‬‫م‬‫حت‬‫ات‬‫م‬‫ا‬‫ز‬‫ل‬‫ا‬‫زو‬‫ج‬‫ه‬‫ك‬‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ى‬‫ئ‬‫اه‬‫ر‬‫ا‬‫ك‬‫ى‬‫و‬ ‫استادان‬ ‫ديدار‬ ‫در‬ ‫(بيانات‬
‫كردستان‬ ‫دانشجويان‬،١٣88).
‫ت‬‫س‬‫ي‬‫ن‬‫م‬‫ه‬‫ه‬‫ق‬‫ف‬‫وص‬‫ص‬‫مخ‬‫اد‬‫ه‬‫ت‬‫ج‬‫ا‬.‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ت‬‫ف‬‫ر‬‫ش‬‫ي‬‫پ‬‫ب‬‫ج‬‫و‬‫م‬،‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ى‬‫گ‬‫ند‬‫ل‬‫ا‬‫ب‬‫ب‬‫ج‬‫و‬‫م‬،‫اشد‬‫ب‬‫ه‬‫ت‬‫ش‬‫ا‬‫د‬‫م‬‫ه‬‫ى‬‫لف‬‫ت‬‫خ‬‫م‬
‫ج‬‫ئ‬‫ا‬‫ت‬‫ن‬‫و‬‫ل‬‫و‬‫اه‬‫د‬‫ا‬‫ه‬‫ت‬‫ج‬‫ا‬‫ه‬‫ن‬‫مي‬‫ز‬‫رد‬...
‫رد‬‫ا‬‫د‬‫ود‬‫ج‬‫و‬‫از‬‫ی‬‫ن‬‫روز‬‫م‬‫ا‬،‫ون‬‫گ‬‫وان‬‫گ‬‫اهى‬‫قم‬ ‫علميه‬ ‫حوزه‬ ‫اساتيد‬ ‫و‬ ‫فضال‬ ،‫طالب‬ ‫ديدار‬ ‫در‬ ‫(بيانات‬،١٣8۹).
‫رهي‬‫ظ‬‫ن‬‫و‬‫ر‬‫ك‬‫ف‬‫ت‬‫ه‬‫ص‬‫ر‬‫ع‬‫رد‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫آ‬‫ارب‬‫ض‬‫ت‬‫و‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫آ‬‫عدد‬‫ت‬‫هب‬‫م‬‫ي‬‫ر‬‫ا‬‫د‬‫اج‬‫ی‬‫حت‬‫ا‬‫ا‬‫م‬،‫زى‬‫ا‬‫رپد‬‫ورى‬‫ا‬‫د‬‫ش‬‫ي‬‫پ‬‫يك‬‫ا‬‫م‬‫ه‬‫ك‬‫رد‬‫ك‬‫ور‬‫تص‬‫ايد‬‫ب‬‫ن‬...‫يك‬،‫م‬‫ي‬‫ر‬‫ا‬‫د‬‫اى‬
‫ه‬‫ت‬‫ف‬‫ر‬‫گ‬‫ر‬‫ظ‬‫ن‬‫رد‬‫ل‬‫قب‬‫از‬‫ا‬‫ر‬‫ى‬‫ز‬‫چي‬‫ا‬‫و‬‫خ‬‫ي‬‫م‬‫و‬‫م‬‫ي‬‫ا‬‫ت‬‫س‬‫رد‬‫ه‬‫ك‬‫ه‬‫چ‬‫ن‬‫آ‬‫و‬‫ت‬‫س‬‫ا‬‫ق‬‫ح‬‫ه‬‫ك‬‫ا‬‫ر‬‫ه‬‫چ‬‫ن‬‫آ‬‫م‬‫بي‬‫ا‬‫ی‬‫ب‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫آ‬‫ارب‬‫ض‬‫ت‬‫ا‬‫ب‬‫م‬‫هي‬‫ا‬‫و‬‫خ‬‫ي‬‫م‬‫هن‬‫م؛‬‫سي‬‫رب‬‫ن‬‫آ‬‫هب‬ ً‫ا‬‫م‬‫ت‬‫ح‬‫م‬‫هي‬
،‫م‬‫ي‬‫ید‬‫س‬‫ر‬‫ان‬‫م‬‫ز‬‫از‬‫ه‬‫ه‬‫رب‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫ى‬‫ا‬‫رب‬‫ار‬‫ت‬‫خ‬‫م‬‫و‬‫ى‬‫ئ‬‫ا‬‫ه‬‫ن‬‫ر‬‫ظ‬‫ن‬‫هب‬‫ه‬‫ك‬‫ن‬‫آ‬‫از‬‫عد‬‫ب‬‫ى‬‫ن‬‫يع‬.‫رد‬‫ا‬‫د‬‫ن‬‫م‬‫ه‬‫ف‬‫يق‬‫حد‬.‫ت‬‫س‬‫ا‬‫الزم‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫آ‬‫ارب‬‫ض‬‫ت‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫رب‬‫ا‬‫ن‬‫ب‬.‫ت‬‫س‬‫ا‬
‫ات‬‫ك‬‫ن‬،‫جديدى‬‫رات‬‫ظ‬‫ن‬،‫جديدى‬‫ء‬‫ا‬‫ر‬‫آ‬‫ه‬‫ك‬‫ن‬‫ي‬‫ا‬‫ال‬‫م‬‫ت‬‫ح‬‫ا‬‫از‬‫ب‬‫اتزه‬‫رد‬‫ا‬‫د‬‫ن‬‫م‬‫ه‬‫ى‬‫نع‬‫ا‬‫م‬‫چ‬‫هي‬‫ت؛‬‫هس‬،‫ود‬‫ش‬‫رح‬‫ط‬‫م‬‫نده‬‫ي‬‫آ‬‫رد‬‫اى‬‫دومين‬ ‫در‬ ‫(بيانات‬
‫انديشه‬ ‫نشست‬‫راهبردى‬ ‫هاى‬،١٣۹0).

5. ‫ل‬
‫رساله‬ ‫چکیده‬
‫سازی‬ ‫جهانی‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫تأثيرات‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫ارتباطات‬ ‫و‬ ‫اطالعات‬ ‫فناوری‬ ‫حوزه‬ ‫در‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫محيطی‬ ‫سريع‬ ‫تغييرات‬
‫تدوين‬ ‫در‬ ‫روزافزون‬ ‫پيچيدگی‬ ‫موجب‬‫بسيا‬‫جديدی‬ ‫نسل‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫الخصوص‬ ‫علی‬ ‫راهبردی‬ ‫های‬ ‫برنامه‬ ‫از‬ ‫ری‬
‫پرو‬ ‫و‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫نگاری‬ ‫آينده‬ ‫نام‬ ‫به‬ ‫ای‬ ‫رشته‬ ‫بين‬ ‫تفکر‬ ‫از‬‫ژ‬‫شده‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫های‬ ‫ه‬،‫در‬ ‫چه‬
‫مورد‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫سازمانها‬ ‫سطح‬‫گرايش‬ ‫و‬ ‫گسترده‬ ‫اجتماعی‬ ‫تغييرات‬‫جديد‬ ‫نسل‬‫ارزشها‬ ‫و‬ ‫الهيات‬ ‫به‬‫جهان‬ ‫كه‬
‫سريک‬ ‫بر‬ ‫را‬.‫است‬ ‫داده‬ ‫قرار‬ ‫تاريخی‬ ‫بزرگ‬ ‫پيچ‬‫روندها‬ ‫اين‬‫وجود‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫اساسی‬ ‫سوالی‬ ‫يک‬‫آورد‬ ‫می‬،‫مشکل‬
‫پيچيدگی‬ ‫اين‬‫كاربر‬ ‫سراغ‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫قوانين‬ ‫و‬ ‫زمان‬ ‫فلسفه‬ ‫فهم‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫رسد‬ ‫می‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫كجاست؟‬‫د‬
‫علوم‬‫بهتر‬ ‫آينده‬ ‫ساخت‬ ‫برای‬ ‫مختلف‬‫ايم‬ ‫رفته‬‫آي‬ ‫زمان‬ ‫شناسانه‬ ‫هستی‬ ‫فهم‬ ‫بدون‬ ‫بنابراين‬ .‫و‬ ‫نده‬‫ادراک‬
‫چگونگی‬‫فرآيند‬‫آينده‬ ‫ساخت‬ ‫برای‬ ‫تالشها‬ ،‫آن‬ ‫گيری‬ ‫شکل‬،‫اين‬ .‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫ناپايدار‬‫بيانگر‬‫مفهوم‬ ‫در‬ ‫ابهام‬
‫بنابراين‬ .‫است‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬‫ما‬‫قبل‬ ‫از‬ ‫آينده‬ ‫آيا‬ ‫دارد؟‬ ‫وجود‬ ‫هنوز‬ ‫گذشته‬ ‫آيا‬ ‫چيست؟‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬ ‫كه‬ ‫بدانيم‬ ‫بايد‬
‫يک‬ ‫آينده‬ ‫يا‬ ‫ماست؟‬ ‫مالقات‬ ‫منتظر‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬‫است؟‬ ‫دستيابی‬ ‫قابل‬ ‫متعدد‬ ‫های‬ ‫آينده‬ ‫آيا‬ ‫است؟‬ ‫آرمانشهر‬
‫چگونه؟‬ ‫است‬ ‫چنين‬ ‫اگر‬ ‫بدهيم؟‬ ‫شکل‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫دلخواه‬ ‫آينده‬ ‫توانيم‬ ‫می‬ ‫ما‬ ‫آيا‬
‫بنابرا‬‫ي‬‫ن‬‫اصل‬ ‫پرسش‬‫ی‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫بد‬ ‫پژوهش‬‫ي‬‫ن‬‫ترت‬‫ي‬‫ب‬‫هست‬ ‫مفهوم‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫طرح‬ ‫قابل‬‫ی‬‫بر‬ ‫زمان‬ ‫شناسانه‬
‫محتو‬ ‫و‬ ‫شکل‬‫ی‬‫آ‬ ‫دانش‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫تغ‬ ‫نوع‬ ‫چه‬‫يي‬‫رات‬‫ی‬‫را‬‫د‬ ‫عبارت‬ ‫به‬ ‫نمود؟‬ ‫خواهد‬ ‫وارد‬‫ي‬‫گر‬‫پل‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫ما‬
‫ساز‬‫ی‬‫از‬‫ي‬‫ک‬‫مبنا‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬‫به‬‫ي‬‫ک‬‫دانش‬‫كاربردی‬‫هست‬‫ي‬‫م‬‫م‬ ‫و‬‫ی‬‫خواه‬‫ي‬‫م‬‫بررس‬‫ی‬‫كن‬‫ي‬‫م‬‫از‬ ‫ما‬ ‫فهم‬ ‫كه‬
‫و‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫زمان‬‫ي‬‫ژه‬‫آ‬ ‫زمان‬‫ي‬‫نده‬‫تأث‬ ‫چه‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫گذاشت‬ ‫خواهد‬‫به‬ ‫پاسخ‬ ‫برای‬ ‫؟‬‫سواالت‬ ‫اين‬،
‫فرع‬ ‫اهداف‬ ‫تحقق‬‫ی‬‫ز‬‫ي‬‫ر‬‫ب‬‫پا‬ ‫گام‬ ‫دو‬ ‫عنوان‬ ‫ه‬‫ي‬‫ه‬‫بود؛‬ ‫خواهند‬ ‫نظر‬ ‫مورد‬
١-‫واكاو‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫فلسف‬ ‫مطالعات‬ ‫منظر‬ ‫از‬ ‫زمان‬ ‫مفهوم‬ ‫شناسانه‬‫ی‬،‫تجرب‬‫ی‬‫(ف‬‫ي‬‫ز‬‫ي‬‫ک‬‫ها‬ ‫آموزه‬ ‫و‬ )‫ی‬‫اسالم‬‫ی‬
‫ارا‬ ‫منظور‬ ‫به‬‫ي‬‫ه‬‫هست‬ ‫مفهوم‬‫ی‬.‫زمان‬ ‫شناسانه‬
2-‫واكاو‬‫ی‬‫خص‬‫وص‬‫ي‬‫ات‬‫اصل‬‫ی‬‫آ‬ ‫مطالعات‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫اخ‬ ‫سنوات‬ ‫در‬‫ي‬‫ر‬.
‫اين‬‫تحق‬ ‫نوع‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫پژوهش‬‫ي‬،‫ق‬‫بن‬‫ي‬‫اد‬‫ی‬‫اكتشاف‬ ‫هدف‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫و‬‫ی‬‫و‬‫مطالعات‬ ‫حوزه‬ ‫در‬‫درجه‬‫علم‬ ‫دوم‬‫قرار‬
‫دارد‬.‫روش‬‫ترك‬ ‫تحقيق‬‫ي‬‫ب‬‫ی‬‫و‬‫رو‬ ‫با‬‫ي‬‫کرد‬‫فلسف‬ ‫غالب‬‫ی‬‫و‬.‫پردازد‬ ‫می‬ ‫نتايج‬ ‫استنتاج‬ ‫به‬ ‫منطقی‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬
‫كيفی‬ ‫رويکرد‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬‫ها‬ ‫داده‬ ‫نقل‬ ‫دليل‬ ‫به‬ ،‫حاضر‬ ‫تحقيق‬‫ي‬‫عن‬‫ی‬‫آرا‬ ‫و‬ ‫نظرات‬ ‫عين‬‫ی‬‫فلسف‬‫ی‬،‫تجرب‬‫ی‬‫و‬
‫اسالم‬‫ی‬‫ا‬ ‫از‬‫است‬ ‫دارا‬ ‫بااليی‬ ‫بسيار‬ ‫حد‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫بودن‬ ‫دفاع‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫باورپذيری‬ ‫و‬ ‫امانتداری‬ ‫شاخص‬ ،‫معتبر‬ ‫سناد‬
‫نت‬ ‫در‬‫ي‬‫جه‬‫روا‬‫يی‬.‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫قبول‬ ‫قابل‬ ‫آن‬‫كه‬ ‫هرچند‬‫باشد‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬ ‫نميتواند‬ ‫پايايی‬ ‫بدون‬ ‫روايی‬‫طور‬ ‫به‬
‫مضاعف‬‫م‬‫ميزی‬‫اطمينان‬ ‫قابليت‬ ‫بهبود‬ ‫برای‬ ‫خوبی‬ ‫روش‬ ‫منزله‬ ‫به‬ ‫ميتوان‬ ‫را‬ ‫تحقيق‬‫كرد‬ ‫پيشنهاد‬،‫بنابرا‬‫ي‬‫ن‬‫به‬
‫نظر‬ ‫از‬ ،‫مستمر‬ ‫مندی‬ ‫بهره‬ ‫دليل‬‫محترم‬ ‫اساتيد‬‫پايا‬ ،‫تحقيق‬ ‫اين‬ ‫های‬ ‫فرايند‬ ‫و‬ ‫مراحل‬ ‫كليه‬ ‫در‬‫يی‬‫انتظار‬ ‫مورد‬
‫پژوهش‬ ‫يک‬ ‫برای‬‫نيز‬.‫است‬ ‫شده‬ ‫برآورد‬ ‫و‬ ‫تضمين‬ ‫خوبی‬ ‫به‬

6. ‫ن‬
‫با‬‫غر‬ ‫و‬ ‫اسالمی‬ ‫فالسفه‬ ،‫باستانی‬ ‫های‬ ‫گزاره‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫زمان‬ ‫شناسانه‬ ‫هستی‬ ‫مفهوم‬ ‫واكاوی‬‫فيزيک‬ ‫كنار‬ ‫در‬ ‫بی‬
‫عنوان‬ ‫تحت‬ ‫درست‬ ‫ترتيبی‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫مخالف‬ ‫ظاهر‬ ‫به‬ ‫تئوريهای‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫برخی‬ ‫ما‬ ‫كه‬ ‫هنگامی‬ ،‫روانشناسی‬ ‫و‬ ‫مدرن‬
‫كه؛‬ ‫رسيم‬ ‫می‬ ‫برداشت‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫دهيم‬ ‫می‬ ‫قرار‬ ‫هم‬ ‫كنار‬ ‫در‬ ‫زمان‬ ‫مفهومی‬ ‫هندسه‬‫از‬ ‫ای‬ ‫نشانه‬ ‫بيانگر‬ ‫تنها‬ ‫حركت‬
.‫هاست‬ ‫پديده‬ ‫بين‬ ‫در‬ ‫زمانی‬ ‫كشش‬ ‫وجود‬‫خا‬ ‫حيث‬ ‫از‬ ‫زمان‬‫است‬ ‫نسبی‬ ‫ها‬ ‫پديده‬ ‫منظر‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ثابت‬ ‫لق‬،‫ماهيت‬
‫زمان‬ ‫تغيير‬ ‫بدون‬‫دارای‬ ‫جهان‬ ‫بنابراين‬ ‫است‬ ‫هستی‬ ‫های‬ ‫پديده‬ ‫تصادف‬ ‫عدم‬ ‫بيانگر‬ ‫تاريخ‬ ‫فلسفه‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬
‫تالش‬ ‫گرايش‬ ‫و‬ ‫حيوان‬ ‫و‬ ‫انسان‬ ‫بين‬ ‫زمان‬ ‫احساس‬ ‫چگونگی‬ ‫در‬ ‫تفاوتها‬ .‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫مشخصی‬ ‫انداز‬ ‫چشم‬
‫ا‬ ‫زمانی‬ ‫ساختار‬ ‫و‬ ‫آينده‬ ‫به‬ ‫بشر‬ ‫نسل‬‫می‬ ‫تأكيد‬ ‫نکته‬ ‫اين‬ ‫بر‬ ‫حقايق‬ ‫فهم‬ ‫در‬ ‫پيشينی‬ ‫جزئ‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫مغز‬ ‫دراک‬
‫نماي‬‫ن‬‫آينده‬ ‫ساخت‬ ‫قدرت‬ ‫افزايش‬ ‫موجب‬ ‫زمان‬ ‫از‬ ‫آگاهی‬ ‫كه‬ ‫د‬‫شد‬ ‫خواهد‬.
‫مدل‬ ‫يک‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬ ‫ديگر‬ ‫طرف‬ ‫از‬‫چند‬‫بعدی‬‫از‬‫اصلی‬ ‫خصوصيات‬‫از‬ ‫رشته‬ ‫اين‬
‫دانش‬‫را‬‫م‬ ،‫آينده‬ ‫به‬ ‫نگاه‬ ‫فرضهای‬ ‫پيش‬ ‫شامل‬‫و‬ ‫زمانی‬ ‫افق‬ ،‫شناسی‬ ‫روش‬ ،‫موضوع‬ ‫و‬ ‫اهداف‬ ،‫پژوه‬ ‫آينده‬ ‫حقق‬
‫ها‬ ‫خروجی‬.‫دهد‬ ‫می‬ ‫قرار‬ ‫ما‬ ‫روی‬ ‫پيش‬
‫بر‬ ‫را‬ ‫زمان‬ ‫مفهومی‬ ‫هندسه‬ ‫مختلف‬ ‫ابعاد‬ ‫كه‬ ‫هنگامی‬‫بعد‬ ‫چند‬ ‫مدل‬‫ی‬‫خصوص‬‫ي‬‫ات‬‫اصل‬‫ی‬‫آينده‬ ‫مطالعات‬
‫پژوهی‬‫قابليت‬ ‫توانيم‬ ‫می‬ ‫ما‬ ‫كه‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫فرض‬ ‫ای‬ ‫مزرعه‬ ‫همانند‬ ‫زمان‬ ‫آنگاه‬ ‫مينماييم‬ ‫منعکس‬‫را‬ ‫گذشته‬ ‫های‬
‫مثل‬‫يک‬‫هسته‬‫انداز‬ ‫چشم‬ ‫جهت‬ ‫و‬ ‫فعلی‬ ‫اقدامات‬ ‫قدرت‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬‫توليد‬ ‫ما‬ ‫برای‬ ‫را‬ ‫آينده‬ ‫تا‬ ‫بکاريم‬ ‫آن‬ ‫در‬
.‫نمايد‬‫دهد‬ ‫می‬ ‫رخ‬ ‫زمان‬ ‫پيوستار‬ ‫در‬ ‫منظم‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫گذشته‬ ‫دمادم‬ ‫افول‬ ‫و‬ ‫آينده‬ ‫پی‬ ‫در‬ ‫پی‬ ‫ظهور‬ ‫مزرعه‬ ‫اين‬ ‫در‬
‫در‬ ‫حوادث‬ ‫از‬ ‫ای‬ ‫رودخانه‬ ‫مثل‬ ‫زمان‬ ‫كه‬ ‫نماياند‬ ‫می‬ ‫چنين‬ ‫و‬.‫است‬ ‫جريان‬‫می‬ ‫ما‬ ‫شناسی‬ ‫روش‬ ‫بخش‬ ‫در‬
‫طري‬ ‫از‬ ‫دانش‬ ‫مديريت‬ ‫چرخه‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬ ‫را‬ ‫آينده‬ ‫ساخت‬ ‫فرآيند‬ ‫توانيم‬‫ق‬‫خبرگان‬ ‫پنهان‬ ‫دانش‬ ‫استخراج‬‫طول‬ ‫در‬
‫تاريخ‬‫برای‬ ‫جمعی‬ ‫خرد‬ ‫يک‬ ‫به‬ ‫ذينفعان‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫دانش‬ ‫اين‬ ‫سازی‬ ‫درونی‬ ‫و‬ ‫اجتماعی‬ ‫با‬ ‫آنگاه‬ .‫نماييم‬ ‫بازسازی‬
.‫يابيم‬ ‫دست‬ ‫آينده‬ ‫ساخت‬‫گذش‬ ‫نقش‬‫طريق‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫عميق‬ ‫بررسی‬ ‫لزوم‬ ‫بيانگر‬ ‫هسته‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫آينده‬ ‫ساخت‬ ‫در‬ ‫ته‬
‫اليه‬ ‫علی‬ ‫تحليل‬ ‫و‬ ‫تجزيه‬‫ای‬‫الزم‬ ‫ادراک‬ ‫پيشينی‬ ‫جزء‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫زمان‬ ‫نقش‬ ‫دليل‬ ‫به‬ ‫ديگر‬ ‫طرف‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫است‬
‫فروريخته‬ ‫هم‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ها‬ ‫پاراديم‬ ‫تا‬ ‫بود‬ ‫خواهد‬‫و‬‫حقايق‬ ‫نادرست‬ ‫فهم‬ ‫هرگونه‬ ‫از‬.‫شود‬ ‫خودداری‬‫های‬ ‫خروجی‬
‫آينده‬‫پژوهی‬‫نيز‬‫بيش‬‫فعاليت‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬ ‫آينده‬ ‫كه‬ ‫زيرا‬ ‫نمايد‬ ‫تأكيد‬ ‫حال‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫اقدامات‬ ‫بر‬ ‫بايست‬ ‫می‬ ‫پيش‬ ‫از‬
‫جاده‬ ‫مثل‬ ‫سال‬ ‫صد‬ ‫از‬ ‫بيش‬ ‫آثاری‬ ‫بشر‬ ‫اقدامات‬ ‫از‬ ‫بسياری‬ .‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫ساخته‬ ‫ما‬ ‫كنونی‬ ‫های‬‫ساختمان‬ ‫و‬ ‫ها‬‫ها‬
‫باقی‬ ‫زيست‬ ‫محيط‬ ‫در‬‫خود‬ ‫و‬ ‫گذاشته‬‫تغييرات‬ ‫منشأ‬‫بعدی‬‫ميباش‬‫ن‬‫بنابراي‬ ‫د‬‫ن‬‫به‬ ‫باتوجه‬‫افق‬ ،‫زمان‬ ‫ابدی‬ ‫ماهيت‬
‫ميبايست‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫زمانی‬‫پی‬ ‫حوادث‬ ‫از‬ ‫ای‬ ‫زنجيره‬ ‫برگيرنده‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫زمان‬ ‫وجودی‬ ‫سنخ‬ ‫مبنای‬ ‫بر‬
‫ای‬ ‫مرحله‬ ‫ريزيهای‬ ‫برنامه‬ ‫انجام‬ ‫با‬ ‫است‬ ‫پی‬ ‫در‬‫گسترش‬ ‫ابديت‬ ‫تا‬.‫يابد‬
‫پا‬ ‫در‬‫ي‬‫ان‬‫پارادا‬ ‫به‬ ‫باتوجه‬‫ي‬‫م‬‫گرا‬ ‫اثبات‬‫ي‬‫انه‬‫موجود‬،‫نظر‬ ‫مدل‬‫ی‬‫بازتاب‬‫هست‬ ‫مفهوم‬‫ی‬‫مطالعات‬ ‫بر‬ ‫زمان‬ ‫شناسانه‬
‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫م‬ ‫را‬‫ی‬‫طراح‬ ‫با‬ ‫توان‬‫ی‬‫ي‬‫ک‬‫ح‬ ‫از‬ ،‫طرفه‬ ‫دو‬ ‫پرسشنامه‬‫ي‬‫ث‬‫م‬‫ي‬‫زان‬‫پذ‬‫ي‬‫رش‬‫آگاه‬ ‫و‬‫ی‬‫پ‬ ‫از‬‫ي‬‫ش‬
‫فرضها‬‫ی‬‫زمان‬‫ی‬‫آ‬ ‫مطالعات‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫كم‬‫ی‬‫تحق‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نمود‬‫ي‬‫ق‬‫ا‬ ‫جداگانه‬‫ی‬‫سنج‬ ‫به‬‫ش‬‫ر‬‫ي‬‫اض‬‫ی‬.‫پرداخت‬ ‫آن‬

7. ‫ع‬
‫فهرست‬‫مطالب‬
١.‫فصل‬‫اول‬:‫كل‬‫ي‬‫ات‬......................................................................................................١
١.١.‫مقدمه‬...................................................................................................................2
2.١.‫بيان‬‫مسأله‬...............................................................................................................4
١.٣.‫اهميت‬‫و‬‫ضرورت‬.....................................................................................................۷
١.4.‫پيشينه‬‫تحقيق‬..........................................................................................................١١
١.4.١.‫مقاالت‬‫علمی‬‫پژوهشی‬‫زمان‬‫در‬‫مجالت‬‫و‬‫همايش‬‫های‬‫مرتبط‬‫داخل‬‫ی‬........................................١١
١.4.2.‫مقاالت‬‫علمی‬‫پژوهشی‬‫زمان‬‫در‬‫مجالت‬‫و‬‫همايش‬‫های‬‫مرتبط‬‫خارج‬‫ی‬......................................١5
١.4.٣.‫پروژه‬‫های‬‫تحقيقاتی‬‫و‬‫رساله‬‫ها‬...................................................................................١۷
١.4.4.‫پ‬‫ي‬‫ش‬‫ي‬‫نه‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬......................................................................................2١
١.4.5.‫جمع‬‫بندی‬‫پيشينه‬‫ها‬‫و‬‫ب‬‫ي‬‫ان‬‫نوآوری‬‫اين‬‫تحقيق‬‫نسبت‬‫به‬‫تحقيقات‬‫قبلی‬......................................2١
١.5.‫اهداف‬‫تحقيق‬.........................................................................................................24
١.5.١.‫هدف‬‫اصلی‬..........................................................................................................24
١.5.2.‫اهداف‬‫فرعی‬........................................................................................................24
١.6.‫سواالت‬‫تحقيق‬.......................................................................................................24
١.6.١.‫سوال‬‫اصلی‬..........................................................................................................24
١.6.2.‫سواالت‬‫فرعی‬.......................................................................................................24
١.۷.‫متغيرهای‬‫تحقيق‬......................................................................................................25
١.۷.١.‫متغ‬‫ي‬‫ر‬‫مستقل‬.........................................................................................................25
١.۷.2.‫متغ‬‫ي‬‫ر‬‫وابسته‬.........................................................................................................25
١.8.‫فرضيه‬‫های‬‫تحقيق‬‫(ا‬‫ي‬‫ن‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬‫فرض‬‫ي‬‫ه‬)‫ندارد‬.....................................................................25
١.۹.‫تعاريف‬‫اصطالحات‬..................................................................................................26
١.۹.١.‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬........................................................................................................26
١.۹.2.‫مدل‬‫نظر‬‫ی‬‫بازتاب‬..................................................................................................2۷
١.۹.٣.‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬.........................................................................................................2۷
2.‫فصل‬:‫دوم‬‫ادب‬‫ي‬‫ات‬‫و‬‫مبان‬‫ی‬‫نظر‬‫ی‬....................................................................................2۹
2.١.‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬.........................................................................................................٣0
2.١.١.‫مطالعات‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬............................................................................................٣6
2.2.‫م‬‫فهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬..........................................................................................٣۹
2.2.١.‫وجود‬‫زمان‬...........................................................................................................4١

8. ‫ص‬
2.2.2.‫مفهوم‬‫حركت‬........................................................................................................4٣
2.2.٣.‫زمان‬‫و‬‫حركت‬.......................................................................................................4٣
2.2.4.‫استقالل‬‫مفهوم‬‫زمان‬‫از‬‫حركت‬‫و‬‫مکان‬............................................................................46
2.2.5.‫كاركرد‬‫زمان‬.........................................................................................................4۹
2.2.6.‫درک‬‫زمان‬............................................................................................................5١
2.2.۷.‫مدت‬‫زمان‬...........................................................................................................52
2.2.8.‫سرعت‬‫زمان‬.........................................................................................................52
2.2.۹.‫جهت‬‫زمان‬...........................................................................................................54
2.2.١0.‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫شکل‬‫گ‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬‫زمان‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬....................................................................................56
2.٣.‫آ‬‫ي‬‫ات‬‫برگز‬‫ي‬‫ده‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫در‬‫قرآ‬‫ن‬‫كر‬‫ي‬‫م‬.........................................................5۹
2.4.‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬................................................................................................62
2.4.١.‫مفهوم‬‫زمان‬‫در‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬.............................................................................62
2.4.2.‫روشها‬‫و‬‫مکاتب‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬......................................................................................۷0
2.4.٣.‫رو‬‫ي‬‫کردها‬‫ی‬‫برجسته‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬.................................................................................۷4
2.4.4.‫و‬‫ي‬‫ژگ‬‫ی‬‫روشها‬‫ی‬‫به‬‫كار‬‫رفته‬‫در‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬..........................................................۷۹
2.5.‫جمع‬‫بند‬‫ی‬‫فصل‬‫دوم‬.................................................................................................85
٣.‫فصل‬:‫سوم‬‫روش‬‫شناس‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬....................................................................................86
٣.١.‫نوع‬‫تحقيق‬=‫بن‬‫ي‬‫اد‬‫ی‬..................................................................................................8۷
٣.2.‫روش‬‫تحقيق‬=‫ترك‬‫ي‬‫ب‬‫ی‬...............................................................................................8۷
٣.٣.‫قلمرو‬‫تحقيق‬،‫(زمانی‬‫مکانی‬‫و‬)‫موضوعی‬.........................................................................8۹
٣.4.‫جامعه‬‫آماری‬‫تحقيق‬‫(ويژگی‬‫ها‬‫و‬)‫حجم‬..........................................................................۹0
٣.5.‫حجم‬‫نمونه‬‫آماری‬‫و‬‫روش‬‫نمونه‬‫گيری‬............................................................................۹0
٣.6.‫روش‬‫های‬‫گردآوری‬‫داده‬‫ها‬........................................................................................۹١
٣.۷.‫ابزارهای‬‫گردآوری‬‫داده‬‫ها‬...........................................................................................۹١
٣.8.‫روش‬‫های‬‫تجزيه‬‫و‬‫تحليل‬‫داده‬‫ها‬..................................................................................۹١
٣.۹.‫روايی‬‫و‬‫پايايی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬................................................................................................۹١
٣.١0.‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫اجرا‬‫ی‬‫تحقيق‬.................................................................................................۹١
4.‫فصل‬:‫چهارم‬‫تجز‬‫ي‬‫ه‬‫و‬‫تحل‬‫ي‬‫ل‬‫و‬‫ي‬‫افته‬‫ها‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬.................................................................۹5
4.١.‫تجزيه‬‫و‬‫تحليل‬‫تطب‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬...............................................................۹6
4.١.١.‫سواالت‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫(گروه‬‫بند‬‫ی‬).......................................................................۹6

9. ‫ر‬
4.١.2.‫مفهوم‬‫ترك‬‫ي‬‫ب‬‫ی‬‫زمان‬‫(هندسه‬‫مفهوم‬‫ی‬)‫زمان‬.....................................................................١١2
4.١.٣.‫بررس‬‫ی‬‫روا‬‫يی‬‫هندسه‬‫زمان‬‫براساس‬‫برخ‬‫ی‬‫از‬‫آ‬‫ي‬‫ات‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫قرآن‬‫كر‬‫ي‬‫م‬..............................١2٣
4.2.‫تجزيه‬‫و‬‫تحليل‬‫تطب‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬...................................................................١25
4.٣.‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬...................................................١4١
4.٣.١.‫استلزامات‬‫چگونه‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫نمودن‬‫(وضع‬)‫مطلوب‬.......................................................١42
5.‫فصل‬:‫پنجم‬‫نت‬‫ي‬‫جه‬‫گ‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬‫و‬‫پ‬‫ي‬‫شنهاد‬...............................................................................١5۷
5.١.‫نت‬‫ي‬‫جه‬‫گ‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬..........................................................................................................١58
5.١.١.‫پاسخ‬‫به‬‫سوال‬‫فرع‬‫ی‬‫اول‬.........................................................................................١58
5.١.2.‫پاسخ‬‫به‬‫سوال‬‫فرع‬‫ی‬‫دوم‬.........................................................................................١58
5.١.٣.‫پاسخ‬‫به‬‫سوال‬‫اصل‬‫ی‬..............................................................................................١5۹
5.2.‫نوآور‬‫ی‬‫ها‬‫ی‬‫پژوهش‬..............................................................................................١60
5.2.١.‫چند‬‫مثال‬‫كاربرد‬‫ی‬‫از‬‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬..........................................................................١60
5.٣.‫عناو‬‫ي‬‫ن‬‫پ‬‫ي‬‫شنهاد‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫قات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬.................................................................................١62
6.‫منابع‬‫و‬‫مآخذ‬........................................................................................................١6٣
6.١.‫منابع‬‫د‬‫ي‬‫ن‬‫ی‬...........................................................................................................١64
6.2.‫منابع‬‫فارس‬‫ی‬.........................................................................................................١6۷
6.2.١.‫كتابها‬...............................................................................................................١6۷
6.2.2.‫مقاالت‬.............................................................................................................١68
6.2.٣.‫گزارشات‬‫پژوهش‬‫ی‬...............................................................................................١۷۷
6.2.4.‫سا‬‫ي‬‫ت‬‫ها‬...........................................................................................................١۷8
6.٣.‫منابع‬‫انگل‬‫ي‬‫س‬‫ی‬.......................................................................................................١8١
6.٣.١.‫كتابها‬...............................................................................................................١8١
6.٣.2.‫مقاالت‬.............................................................................................................١82
6.٣.٣.‫گزارشات‬‫پژوهش‬‫ی‬...............................................................................................١8٣
6.٣.4.‫سا‬‫ي‬‫ت‬‫ها‬...........................................................................................................١84
۷.‫ضما‬‫ي‬‫م‬...............................................................................................................١85
۷.١.‫مدل‬‫سا‬‫ز‬‫ی‬‫كم‬‫ی‬....................................................................................................١8۷
۷.١.١.‫پرسشنامه‬..........................................................................................................١8۷
۷.١.2.‫روابط‬‫كل‬‫متغ‬‫ي‬‫رها‬‫ی‬‫مدل‬.........................................................................................١۹0
۷.2.‫كدگذار‬‫ی‬............................................................................................................204

10. ‫ت‬
۷.2.١.‫كدگذار‬‫ی‬‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫بر‬‫پ‬‫ي‬‫ش‬‫فرضها‬‫ی‬‫نگاه‬‫به‬‫زمان‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬...................204
۷.2.2.‫كدگذار‬‫ی‬‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫ب‬‫ي‬‫ان‬‫شده‬‫در‬‫بخش‬‫پ‬‫ي‬‫ش‬‫فرضها‬‫ی‬‫نگاه‬‫به‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬.............................................206
۷.2.٣.‫كد‬‫گذار‬‫ی‬‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫حاصل‬‫از‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬‫زمان‬.........................................................20۹
8.‫فهرست‬‫مطالب‬‫پ‬‫ي‬‫وستها‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬.................................................................................2١4
‫فهرست‬‫جداول‬
‫جدول‬١-2:‫مبان‬‫ی‬‫فلسف‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫تئوری‬‫های‬‫غرب‬‫ی‬...........................................................٣4
‫جدول‬2-2:‫مبان‬‫ی‬‫فلسف‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬‫اسالم‬‫ی‬.......................................................................٣5
‫جدول‬٣-2:‫تقابل‬‫د‬‫ي‬‫دگاههای‬‫فلسف‬‫ی‬‫نظر‬‫ي‬‫ه‬‫پردازان‬‫غرب‬‫ی‬‫و‬‫اسالم‬‫ی‬.................................................٣6
‫جدول‬4-2:‫آ‬‫ي‬‫ات‬‫برگز‬‫ي‬‫ده‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫مفهوم‬‫زمان‬‫در‬‫قرآن‬‫كر‬‫ي‬‫م‬................................................5۹
‫جدول‬5-2:‫تقسيم‬‫بندی‬‫روش‬‫های‬‫مختلف‬‫بر‬‫اساس‬‫هدف‬‫و‬‫تکن‬‫ي‬‫ک‬‫به‬‫كار‬‫رفته‬.................................80
‫جدول‬١-4:‫جدول‬‫اشتراک‬‫و‬‫افتراق‬‫تطب‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬.............................................۹۹
‫جدول‬2-4:‫گروه‬‫بند‬‫ی‬‫نقاط‬‫اشتراک‬‫و‬‫افتراق‬‫تطب‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬................................١١2
‫جدول‬٣-4:‫ابعاد‬‫و‬‫مولفه‬‫ها‬‫ی‬‫هندسه‬‫مفهوم‬‫ی‬‫زمان‬.................................................................١١۹
‫جدول‬4-4:‫جدول‬‫تطب‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫خصوص‬‫ي‬‫ات‬‫اصل‬‫ی‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬..............................................١25
‫جدول‬5-4:‫ابعاد‬‫و‬‫مولفه‬‫ها‬‫ی‬‫خصوص‬‫ي‬‫ات‬‫موجود‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬........................................١٣۹
‫جدول‬6-4:‫ابعاد‬‫و‬‫مولفه‬‫ها‬‫ی‬‫مدل‬‫نظر‬‫ی‬‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫ن‬‫ده‬‫پژوه‬‫ی‬........١55
‫فهرست‬‫ها‬ ‫شکل‬
‫شکل‬١-١:‫نمودار‬‫س‬‫ي‬‫ر‬‫ذهن‬‫ی‬‫مباحث‬‫حركت‬‫و‬‫زمان‬‫استاد‬‫شه‬‫ي‬‫د‬‫مطهر‬‫ی‬............................................١۹
‫شکل‬2-١:‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫نظر‬‫ي‬‫ه‬‫پرداز‬‫ی‬..........................................................................................25
‫شکل‬١-2:‫روابط‬‫ابعاد‬‫هستی‬‫با‬‫يکديگر‬.................................................................................٣٣
‫شکل‬2-2:‫گروه‬‫بند‬‫ی‬‫ترك‬‫ي‬‫ب‬‫متفکر‬‫ي‬‫ن‬‫مفهوم‬‫زمان‬‫برحسب‬‫تار‬‫ي‬‫خ‬‫فوت‬...........................................٣۹
‫شکل‬٣-2:‫خالصه‬‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫مرور‬‫ادب‬‫ي‬‫ات‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬...................................................40
‫شکل‬4-2:‫نمايی‬‫از‬‫شيوه‬‫های‬‫پرداختن‬‫به‬‫واقعيت‬‫در‬‫زمان‬‫های‬،‫گذشته‬‫حال‬‫و‬‫آينده‬..............................68
‫شکل‬5-2:‫تجز‬‫ي‬‫ه‬‫و‬‫تحل‬‫ي‬‫ل‬‫عل‬‫ی‬‫ال‬‫ي‬‫ه‬‫بند‬‫ی‬‫شده‬(CLA)................................................................۷۷
‫شکل‬6-2:‫فراوان‬‫ی‬‫به‬‫كارگ‬‫ي‬‫ری‬‫تکن‬‫ي‬‫کهای‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬................................................................8١
‫شکل‬۷-2:‫چارچوب‬‫تدوين‬‫و‬‫مدل‬‫عموم‬‫ی‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫نگار‬‫ی‬‫راهبرد‬‫ی‬...................................................82

11. ‫خ‬
‫شکل‬8-2:‫مال‬‫كهای‬‫ارز‬‫ي‬‫اب‬‫ی‬‫تکن‬‫ي‬‫کهای‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫نگری‬....................................................................8٣
‫شکل‬۹-2:‫مدل‬‫مارپيچ‬‫دانش‬‫نوناكا‬‫و‬‫تاكوشی‬..........................................................................84
‫شکل‬١0-2:‫جمع‬‫بند‬‫ی‬‫فصل‬‫دوم‬.......................................................................................85
‫شکل‬١-٣:‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫كل‬‫ی‬‫اجرا‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬....................................................................................۹2
‫شکل‬2-٣:‫س‬‫ي‬‫ستم‬‫روش‬‫شناس‬‫ی‬‫و‬‫سطوح‬‫فرآ‬‫ي‬‫ندها‬‫ی‬‫تحق‬‫ي‬‫ق‬.........................................................۹٣
‫شکل‬٣-٣:‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫مفهوم‬‫ی‬‫پژوهش‬.......................................................................................۹4
‫شکل‬١-4:‫گروه‬‫بند‬‫ی‬‫ابعاد‬‫سواالت‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫مفهوم‬‫زمان‬......................................................۹8
‫شکل‬2-4:‫روابط‬‫عل‬‫ی‬‫و‬‫معلول‬‫ی‬‫انسان‬‫و‬‫زمان‬........................................................................١١۷
‫شکل‬٣-4:‫هندسه‬‫مفهوم‬‫ی‬‫زمان‬........................................................................................١١8
‫شکل‬4-4:‫خصوص‬‫ي‬‫ات‬‫موجود‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬...............................................................١4١
‫شکل‬5-4:‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬.....................................١52
‫شکل‬6-4:‫فرآ‬‫ي‬‫ند‬‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناسانه‬‫زمان‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬...................................١5٣
‫شکل‬۷-4:‫مدل‬‫نظر‬‫ی‬‫نتا‬‫ي‬‫ج‬‫بازتاب‬‫مفهوم‬‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫ی‬‫زمان‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬........................١54
‫شکل‬8-4:‫مدل‬‫نگاه‬‫به‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬............................................................................................١56

12. 1
1.‫کلیات‬ : ‫اول‬ ‫فصل‬

13. 2
1.1.‫مقدمه‬
‫امروز‬‫تاريخ‬،‫جهان‬‫تاريخ‬،‫بشريت‬‫بر‬‫سر‬‫يک‬‫پيچ‬‫بزرگ‬‫تاريخى‬‫است‬.‫دوران‬‫جد‬‫يدى‬‫در‬‫همه‬‫عالم‬‫دارد‬
‫آغاز‬‫م‬‫ی‬‫شود‬.‫نشانه‬‫بزرگ‬‫و‬‫واضح‬‫اين‬‫دوران‬‫عبارت‬‫است‬‫از‬‫توجه‬‫به‬‫خداى‬‫متعال‬‫و‬‫استمداد‬‫از‬‫قدرت‬
‫اليزال‬‫الهى‬‫و‬‫تکيه‬‫به‬‫وحى‬.‫بشريت‬‫از‬‫مکاتب‬‫و‬‫ايدئولوژى‬‫هاى‬‫مادى‬‫عبور‬‫كرده‬‫است‬‫رهبری‬ ‫معظم‬ ‫(مقام‬،
١٣۹0).‫هرچند‬‫هنوز‬‫در‬‫چنين‬‫شرايط‬‫ی‬،‫ليبرال‬‫دموكر‬‫اس‬‫ی‬‫غرب‬‫ی‬‫سيطره‬‫دارد‬‫اما‬‫نقدها‬‫ی‬‫پسامدرن‬‫و‬
‫بحران‬‫ها‬‫ی‬‫درون‬‫ی‬‫مدرنيسم‬‫سبب‬‫فراهم‬‫شدن‬‫فرصت‬‫ها‬‫ی‬‫بيشتر‬‫و‬‫مناسب‬‫تر‬‫ی‬‫برا‬‫ی‬‫بازگشت‬‫مسلمانان‬‫به‬
‫هويت‬‫اصيل‬‫اسالم‬‫ی‬‫خود‬‫فراهم‬‫نموده‬‫است‬.‫امر‬‫ی‬‫كه‬‫به‬‫وضوح‬‫در‬‫امواج‬‫بيدار‬‫ی‬‫اسالم‬‫ی‬‫اخير‬‫خاورميانه‬‫و‬
‫شمال‬‫آفريقا‬‫قابل‬‫مشاهده‬‫است‬‫(به‬‫لک‬ ‫روزی‬،١٣۹0).
‫مطالعات‬‫آ‬‫ينده‬‫پژوهی‬،‫ب‬‫ي‬‫ش‬‫از‬‫د‬‫ي‬‫گر‬‫رشته‬‫ها‬،‫با‬‫پرسش‬‫از‬‫روا‬‫يی‬‫ارزش‬‫ی‬‫قضاوت‬‫ها‬‫مواجه‬‫است‬.‫ز‬‫ي‬‫را‬‫كه‬
‫توسعه‬‫به‬‫سمت‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫ترج‬‫ي‬‫ح‬‫داده‬‫شده‬‫مستلزم‬‫ارز‬‫ي‬‫اب‬‫ی‬‫جامعه‬‫ي‬‫ا‬‫سازمان‬‫خوب‬،‫است‬‫خواه‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫صر‬‫ي‬‫ح‬
‫گفته‬‫شده‬‫ي‬‫ا‬‫ناگفته‬‫بماند‬‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ .‫تما‬‫ي‬‫ز‬‫بين‬‫آ‬‫ينده‬‫نگاری‬‫عمل‬‫گرا‬‫يانه‬(‫سودمحور‬،5-١5)‫سال‬،‫ترق‬‫ی‬‫خواه‬
،‫اجتماعی‬ ‫(بهبود‬١0-50)‫سال‬،‫تمدن‬ ‫و‬‫ی‬(‫در‬‫چارچوب‬‫و‬ ‫تاريخی‬ ‫كالن‬‫جهان‬‫شمول‬،50)‫قرن‬ ‫يک‬ ‫تا‬ ‫سال‬١
،
‫تجز‬‫يه‬‫وتحليل‬‫اجتماع‬ ‫منافع‬‫ی‬‫در‬‫افق‬‫ها‬‫ی‬‫زمان‬‫ی‬‫مختلف‬‫در‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ينده‬‫پژوهی‬‫م‬‫ی‬‫تواند‬‫مف‬‫ي‬‫د‬‫باشد‬.
(Slaughter, 2004).‫باور‬‫اس‬‫التر‬‫بر‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫بود‬‫كه‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫غرب‬‫ی‬‫گرفتار‬‫زمان‬‫حال‬‫و‬‫به‬‫شدت‬‫ماد‬‫ی‬
‫است‬.‫درواقع‬،‫فاقد‬‫هرگونه‬‫خالق‬‫ي‬‫ت‬‫و‬‫نگاه‬‫اند‬‫ي‬‫شمندانه‬‫و‬‫ژرف‬‫به‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫است‬.‫به‬‫هم‬‫ي‬‫ن‬‫دل‬‫ي‬،‫ل‬‫او‬‫به‬‫زعم‬
‫خودش‬‫انتظار‬‫م‬‫ی‬‫كشد‬‫تا‬‫بعض‬‫ی‬‫از‬‫فلسفه‬‫ها‬‫و‬‫نگاه‬‫ها‬‫ی‬‫معناگرا‬‫ی‬‫شرق‬‫ی‬‫وارد‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫شوند‬‫و‬‫بتوانند‬
‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫را‬‫متحول‬‫كنند‬‫(خزايی‬،١٣۹١).
‫در‬‫آ‬‫ينده‬‫انديشی‬‫دارد‬ ‫عهده‬ ‫بر‬ ‫بنيادين‬ ً‫ال‬‫كام‬ ‫نقشی‬ ،‫زمان‬ ‫ابعاد‬ ‫و‬ ‫مفهوم‬ ‫درک‬ ،‫آباد‬ ‫ميرک‬ ‫(زارع‬،١٣۹١).‫برای‬
‫هستيم‬ ‫زمان‬ ‫گذشت‬ ‫فهم‬ ‫به‬ ‫ناگزير‬ ‫آينده‬ ‫ادراک‬‫(حجازی‬،١٣۹0).‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫انسان‬‫قابل‬‫دسترس‬‫ی‬‫ن‬‫ي‬‫ست؛‬‫ّا‬‫م‬‫ا‬
‫م‬‫ی‬‫توان‬‫بررس‬ ‫با‬‫ی‬‫گذش‬‫تلف‬ ‫و‬ ‫ته‬‫ي‬‫ق‬‫نم‬ ،‫حال‬ ‫زمان‬ ‫با‬ ‫آن‬‫ا‬‫ی‬‫كوچک‬‫ی‬‫آ‬ ‫از‬‫ي‬‫نده‬‫پ‬ ‫را‬‫ي‬‫ش‬‫ترس‬ ‫خود‬‫ي‬‫م‬‫كرد‬‫(الهی‬
‫نژاد‬،١٣86).‫اندازها‬ ‫چشم‬‫ی‬‫آ‬ ‫از‬ ‫ما‬‫ي‬‫نده‬‫تفاس‬ ‫به‬‫ي‬‫ر‬‫تعاب‬ ‫و‬‫ي‬‫ر‬‫بستگ‬ ‫حال‬ ‫زمان‬ ‫از‬ ‫ما‬‫ی‬‫دارد‬‫(خزايی‬،١٣۹0).
‫ب‬‫ي‬‫ش‬‫از‬‫يک‬‫سوم‬‫عمر‬،‫ما‬‫در‬‫حالت‬‫ی‬‫خواب‬ ‫مثل‬‫م‬‫ی‬‫گذرد‬‫كه‬‫قوه‬‫ثقل‬‫و‬‫سنگ‬‫ي‬‫ن‬‫اجسام‬‫از‬‫ب‬‫ي‬‫ن‬‫م‬‫ی‬‫ر‬،‫ود‬‫گذشته‬
‫و‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫بشکل‬‫حال‬‫جلوه‬‫م‬‫ي‬‫شود‬‫نائينی‬ ‫(طباطبائی‬،١٣45).‫همانطور‬‫كه‬‫فضا‬‫از‬‫طرف‬‫كثرت‬‫و‬‫قلت‬‫نامتناه‬‫ی‬
،‫است‬‫زمان‬‫حال‬‫تمام‬‫اجرام‬‫نامتناه‬‫ی‬‫را‬‫در‬‫بردارد‬‫ول‬‫ی‬‫با‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫وسعت‬‫و‬‫عظمت‬،‫آن‬‫و‬‫حال‬‫قسمت‬‫ی‬‫از‬‫زمان‬
‫ب‬‫ي‬‫ش‬‫ن‬‫ي‬‫ست‬.‫(مهذب‬،١٣١۷).
‫زمان‬ ‫خاص‬ ‫های‬ ‫ويژگی‬،‫انديشمندان‬‫و‬ ‫بپردازند‬ ‫زمان‬ ‫چيستی‬ ‫و‬ ‫هستی‬ ‫در‬ ‫تفکر‬ ‫به‬ ‫تا‬ ‫است‬ ‫داشته‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫را‬
‫باشند‬ ‫آن‬ ‫حقيقت‬ ‫كشف‬ ‫برای‬ ‫ای‬ ‫روزنه‬ ‫پی‬ ‫در‬ ‫همواره‬‫(فتحی‬‫و‬‫الهی‬ ‫آيت‬،١٣88).‫در‬ ‫همواره‬ ‫زمان‬ ‫موضوع‬
‫بوده‬ ‫فلسفه‬ ‫مهم‬ ‫مسائل‬ ‫از‬ ‫تاريخ‬ ‫طول‬‫و‬‫بعد‬‫از‬‫بحث‬‫وجود‬‫و‬،‫حركت‬‫زمان‬‫از‬‫مهمتر‬‫ي‬‫ن‬‫مسائل‬‫ی‬‫بوده‬‫كه‬
١
pragmatic, progressive and civilisational foresight

14. 3
‫ذهن‬‫تمام‬‫فالسفه‬‫را‬‫به‬‫خود‬‫مشغول‬‫كرده‬‫است‬‫(حجتی‬،١٣۷5).‫استاد‬‫عالمه‬‫محمد‬‫تق‬‫ی‬‫جعفر‬‫ی‬‫در‬‫مورد‬
‫مفهوم‬‫زمان‬‫معتقد‬‫است‬‫كه‬‫قدرت‬‫مغز‬‫در‬‫در‬‫ي‬‫افت‬‫حقا‬‫ي‬‫ق‬‫ی‬‫كه‬‫مافوق‬‫كم‬‫ي‬‫ت‬،‫است‬‫مثل‬‫قض‬‫ي‬‫ه‬
‫كه‬ ‫است‬ ‫چنان‬‫مغز‬‫آدم‬‫ی‬‫م‬‫ی‬‫تواند‬‫به‬‫مافوق‬‫زمان‬‫و‬‫مکان‬‫گام‬‫گذارد‬‫(بوترابی‬،١٣85).
‫در‬‫علم‬‫به‬‫ه‬‫ي‬‫چ‬‫وجه‬‫ادعا‬‫يی‬‫در‬‫مورد‬‫واقع‬‫ي‬‫ت‬‫ي‬‫ا‬‫خ‬‫ي‬‫ال‬‫ی‬‫بودن‬‫زمان‬‫نم‬‫ی‬‫شود‬.‫كاركرد‬‫مفهوم‬‫علم‬‫تجرب‬‫ی‬،‫زمان‬
‫تنها‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫است‬‫كه‬‫اندازه‬‫گ‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬‫زمان‬‫و‬‫فرا‬‫ي‬‫ند‬‫حركت‬‫را‬‫ممکن‬‫سازد‬‫گادامر‬ ‫(گئورگ‬،١٣۷6)١
.‫ف‬‫ي‬‫ز‬‫ي‬،‫ک‬‫پد‬‫ي‬‫ده‬
‫ها‬‫را‬‫با‬‫دقت‬‫ر‬‫ي‬‫اض‬‫ی‬‫وصف‬‫م‬‫ی‬‫كند‬‫و‬‫در‬‫ع‬‫ي‬‫ن‬‫حال‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫توص‬‫ي‬‫فات‬‫به‬‫جهت‬‫اب‬‫هام‬‫مفاه‬‫ي‬‫م‬‫اساس‬‫ی‬‫شان‬‫به‬‫كل‬‫ی‬
‫مبهم‬‫م‬‫ي‬‫باشند‬‫كريمی‬ ‫(موسوی‬،١٣۷۹)‫حال‬ ‫اين‬ ‫با‬ .‫مفهوم‬‫شهود‬‫ی‬‫م‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫ساده‬ ‫زمان‬‫ی‬‫زمان‬ ‫واقع‬ ‫در‬ .‫رسد‬
‫ي‬‫ک‬‫خط‬ ‫ساختار‬‫ی‬‫دارد‬،‫خط‬‫ی‬‫نما‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫نقطه‬ ‫هر‬ ‫كه‬ ‫جهتدار‬‫ي‬‫انگر‬‫ي‬‫ک‬‫لحظه‬‫به‬‫و‬ ‫گذشته‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫حال‬ ‫نام‬
‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫است‬ ‫سنجش‬ ‫قابل‬ .‫است‬ ‫كرده‬ ‫جدا‬ ‫هم‬ ‫از‬ ‫را‬‫برا‬ ... ‫و‬ ‫روز‬ ،‫ساعت‬ ‫به‬ ً‫ال‬‫مث‬ .‫ی‬‫همه‬‫ي‬‫کسان‬‫است‬.
‫جار‬‫ي‬،‫ست‬‫حت‬‫ی‬‫ه‬ ‫اگر‬‫ي‬‫چ‬‫د‬ ‫عنصر‬‫ي‬‫گر‬‫ی‬‫تغ‬‫يي‬‫ر‬‫ي‬‫ا‬‫باشد‬ ‫نکرده‬ ‫حركت‬‫(جديری‬،١٣8۹).
‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫مفروض‬ ‫در‬‫ها‬‫ی‬‫ب‬ ‫خود‬‫ي‬‫ان‬‫م‬‫ی‬‫كند‬‫خط‬ ‫زمان‬ ‫كه‬‫ی‬‫و‬‫ي‬‫ک‬‫سو‬‫ي‬‫ه‬‫برگشت‬ ‫و‬‫ناپذ‬‫ي‬‫ر‬‫است‬‫(خزايی‬،
١٣۹١)‫بل‬ ‫(وندل‬،١٣86:٣2).‫آينده‬ ‫و‬ً‫ال‬‫احتما‬‫از‬‫درهم‬‫كنش‬‫چهار‬‫مؤلفه‬‫ی‬‫رو‬‫ي‬‫دادها‬2
،‫روندها‬٣
،‫تصو‬‫ي‬‫رها‬4
‫و‬‫اقدامها‬5
‫پد‬‫ي‬‫د‬‫م‬‫ی‬‫آ‬‫ي‬‫د‬‫(ديتور‬،١٣86:١44).
‫تغ‬‫يي‬‫رات‬‫سر‬‫ي‬‫ع‬‫مح‬‫ي‬‫ط‬‫ی‬‫و‬ ‫به‬‫ي‬‫ژه‬‫فناور‬ ‫حوزه‬ ‫در‬‫ی‬‫تأث‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫ارتباطات‬ ‫و‬ ‫اطالعات‬‫ي‬‫رات‬‫جهان‬ ‫بر‬ ‫آن‬‫ی‬‫ساز‬‫ی‬
‫پ‬ ‫موجب‬‫ي‬‫چ‬‫ي‬‫دگ‬‫ی‬‫تدو‬ ‫در‬ ‫روزافزون‬‫ي‬‫ن‬‫بس‬‫ي‬‫ار‬‫ی‬‫ها‬ ‫برنامه‬ ‫از‬‫ی‬‫راهبرد‬‫ی‬‫عل‬‫ی‬‫جد‬ ‫نسل‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫الخصوص‬‫ي‬‫د‬‫ی‬
‫ب‬ ‫تفکر‬ ‫از‬‫ي‬‫ن‬‫ا‬ ‫رشته‬‫ی‬‫آ‬ ‫نام‬ ‫به‬‫ي‬‫نده‬‫نگار‬‫ی‬‫و‬‫ي‬‫ا‬‫آ‬ ‫مطالعات‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫پروژه‬ ‫و‬‫ها‬‫ی‬‫در‬ ‫چه‬ ،‫شده‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫مربوط‬
‫تغ‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫سازمانها‬ ‫سطح‬‫يي‬‫رات‬‫اجتماع‬‫ی‬‫گرا‬ ‫و‬ ‫گسترده‬‫ي‬‫ش‬‫جد‬ ‫نسل‬‫ي‬‫د‬‫اله‬ ‫به‬‫ي‬‫ات‬‫جهان‬ ‫كه‬ ‫ارزشها‬ ‫و‬
‫سر‬ ‫بر‬ ‫را‬‫ي‬‫ک‬‫پ‬‫ي‬‫چ‬‫تار‬ ‫بزرگ‬‫ي‬‫خ‬‫ی‬‫اس‬ ‫داده‬ ‫قرار‬‫ا‬ .‫ت‬‫ي‬‫ن‬‫روندها‬‫ي‬‫ک‬‫سوال‬‫ی‬‫اساس‬‫ی‬‫م‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫را‬‫ی‬‫مشکل‬ ،‫آورد‬
‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫پ‬‫ي‬‫چ‬‫ي‬‫دگ‬‫ی‬‫م‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫كجاست؟‬‫ی‬‫قوان‬ ‫و‬ ‫زمان‬ ‫فلسفه‬ ‫فهم‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫رسد‬‫ي‬‫ن‬‫كاربرد‬ ‫سراغ‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬
‫برا‬ ‫مختلف‬ ‫علوم‬‫ی‬‫آ‬ ‫ساخت‬‫ي‬‫نده‬‫ا‬ ‫رفته‬ ‫بهتر‬‫ي‬‫م‬‫بنابرا‬ .‫ي‬‫ن‬‫با‬ ‫ارتباطش‬ ‫و‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬ ‫درست‬ ‫فهم‬ ‫در‬ ‫اساسی‬ ‫ايراد‬
‫حا‬ ‫و‬ ‫گذشته‬‫با‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫سعی‬ ‫تحقيق‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫اينرو‬ ‫از‬ .‫باشد‬ ‫می‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫قانونمنديهای‬ ‫و‬ ‫ل‬‫واكاو‬‫ی‬
‫هست‬‫ی‬‫شناس‬‫انه‬‫مف‬‫هوم‬‫زمان‬،‫نظری‬ ‫مدل‬‫بازتاب‬‫آن‬‫بر‬‫مطالعات‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫طراحی‬‫شده‬‫مشخص‬ ‫تا‬‫گردد‬
‫يا‬ ‫باشد‬ ‫كنونی‬ ‫وضع‬ ‫از‬ ‫متمايز‬ ‫ميتواند‬ ‫گوناگون‬ ‫ابعاد‬ ‫از‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ،‫آيا‬ ‫كه‬‫خير؟‬
١
Hans George Gadamer, "Concerning Empty and Ful-filled Time" in Southern Jounal of
Philosophy. 8 winter, 1970, pp. 341-353.
2
Events
٣
Trends
4
Images
5
Action

15. 4
1.2.‫مسأله‬ ‫بیان‬
‫چيست؟‬ ‫آينده‬ ‫بدانيم‬ ‫اينکه‬ ‫بدون‬ ‫گوييم‬ ‫می‬ ‫سخن‬ ‫آينده‬ ‫از‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫در‬ ‫ما‬‫آن‬ ‫با‬ ‫ما‬ ‫نسبت‬ ‫و‬
‫بخاطر‬ ‫سؤال‬ ‫طرح‬ ‫عدم‬ ‫اين‬ ‫است‬ ‫بديهی‬ ‫است؟‬ ‫چگونه‬‫انديشه‬‫تفکر‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫غالب‬‫است‬ ‫ی‬‫زمان‬ ‫مفهوم‬ ‫كه‬
‫گرفته‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫فهم‬ ‫قابل‬ ‫غير‬ ‫بقدری‬ ‫را‬‫با‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫تفکر‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫اند‬‫كه‬ ‫است‬ ‫شگفتی‬ ‫بسی‬ ‫جای‬ !‫ايستند‬ ‫می‬ ‫ز‬
‫جلوه‬ ‫مردم‬ ‫اذهان‬ ‫در‬ ‫تازه‬ ‫و‬ ‫بديع‬ ‫سؤال‬ ‫يک‬ ‫مانند‬ ‫نيز‬ ‫اكنون‬ ،‫ديرينه‬ ‫و‬ ‫كهن‬ ‫چنين‬ ‫اين‬ ‫پرسشی‬‫ميکند‬ ‫گری‬
‫كريمی‬ ‫(موسوی‬،١٣۷۹).
‫آ‬‫ي‬‫ا‬‫آ‬ ‫است؟‬ ‫كجا‬ ‫گذشته‬ ‫دارد؟‬ ‫وجود‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫گذشته‬‫ي‬‫ا‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫قبل‬ ‫از‬‫داشته‬ ‫وجود‬‫است‬ ‫منتظر‬ ‫و‬ ‫است‬‫كه‬‫ما‬
‫مالقات‬ ‫را‬‫كند‬‫چ‬ ‫زمان‬ ‫؟‬‫ي‬‫ست؟‬‫چ‬ ‫فضا‬‫ي‬‫ست؟‬‫آ‬‫ي‬‫ا‬‫زمان‬‫ي‬‫ا‬‫فضا‬‫ی‬‫دارد؟‬ ‫وجود‬ ‫جهان‬ ‫در‬ ‫مطلق‬(Hongbao
Ma, 2003).‫كنند؟‬ ‫می‬ ‫ايفا‬ ‫نقش‬ ‫چگونه‬ ‫آينده‬ ‫ساختن‬ ‫در‬ ‫انسانها‬ ‫شود؟‬ ‫می‬ ‫ساخته‬ ‫چگونه‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬‫فردا‬
‫دارد؟‬ ‫قانونمندی‬ ‫آيا‬ .‫شود‬ ‫می‬ ‫ساخته‬ ‫چگونه‬‫چيس‬ ‫زمان‬ ‫گيری‬ ‫شکل‬ ‫بر‬ ‫انسان‬ ‫تأثير‬‫ت‬‫؟‬‫آين‬ ‫مطالعات‬ ‫در‬‫ده‬
‫و‬ ‫چيست؟‬ ‫زمان‬ ‫بفهميم‬ ‫آنکه‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫كنونی‬ ‫پژوهی‬‫گيری‬ ‫شکل‬ ‫چگونگی‬‫بتوانيم‬ ‫را‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬‫به‬ ‫دهيم‬ ‫شرح‬
‫موجود‬ ‫وضع‬ ‫با‬ ‫مطالعات‬ ‫از‬ ‫رشته‬ ‫اين‬ ‫ميرسد‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫ايم‬ ‫رفته‬ ‫آن‬ ‫كاربردهای‬ ‫سراغ‬،‫كوچکی‬ ‫نقش‬
‫گ‬ ‫می‬ ‫سخن‬ ‫ای‬ ‫آينده‬ ‫از‬ ‫ما‬ ‫كه‬ ‫چرا‬ ‫داشت‬ ‫خواهد‬ ‫آينده‬ ‫های‬ ‫موفقيت‬ ‫كسب‬ ‫در‬‫به‬ ‫پرداختن‬ ‫اهميت‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫وييم‬
‫چيست‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬ ‫بدانيم‬ ‫اينکه‬ ‫از‬ ‫فارغ‬ ‫كنيم‬ ‫می‬ ‫دفاع‬ ‫آن‬.‫است‬ ‫حاكم‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫قانونمنديهايی‬ ‫چه‬ ‫و‬
،‫كند‬ ‫پيدا‬ ‫را‬ ‫عالم‬ ‫اجزاى‬ ‫از‬ ‫جزء‬ ‫يک‬ ‫بخواهد‬ ‫كه‬ ‫نباشد‬ ‫نحو‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫زمان‬ ‫درباره‬ ‫تصورش‬ ‫اول‬ ‫از‬ ‫كسى‬ ‫اگر‬
‫جنبه‬ ‫از‬ ‫جنبه‬ ‫يک‬ ‫بخواهد‬ ‫بلکه‬‫كن‬ ‫پيدا‬ ‫را‬ ‫عالم‬ ‫هاى‬‫فرق‬ ‫قضيه‬ ‫د‬‫كرد‬ ‫خواهد‬‫يعنى‬ ،‫نحو‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫مقصودش‬
‫مى‬ ‫ما‬ ‫كه‬ ‫موجوداتى‬ ‫اين‬ ‫كه‬ ‫باشد‬‫بينيم‬،‫آيا‬ ‫هستند‬ ‫عمق‬ ‫و‬ ‫عرض‬ ‫و‬ ‫طول‬ ‫داراى‬ ‫كه‬ ‫بعدى‬ ‫سه‬ ‫موجودات‬ ‫اين‬
‫را‬ ‫زمان‬ ‫ديگر‬ ‫نه؟‬ ‫يا‬ ‫هست‬ ‫زمانى‬ ‫كشش‬ ‫نام‬ ‫به‬ ‫ديگرى‬ ‫كشش‬ ‫و‬ ‫امتداد‬ ‫يک‬ ‫داراى‬ ،‫واقع‬ ‫متن‬ ‫در‬ ‫موجودى‬ ‫هر‬
‫پديده‬ ‫عنوان‬ ‫به‬‫س‬ ‫عرض‬ ‫در‬ ‫اى‬‫پديده‬ ‫اير‬‫مى‬ ‫بلکه‬ ،‫كرد‬ ‫نخواهد‬ ‫جستجو‬ ‫ها‬‫پديده‬ ‫در‬ ‫ببيند‬ ‫خواهد‬‫طبيعت‬ ‫هاى‬
‫جنبه‬ ‫يک‬‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫يا‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫گذاشت‬ ‫آن‬ ‫روى‬ ‫زمان‬ ‫نام‬ ‫بشود‬ ‫كه‬ ‫اى‬‫مطهری‬ ‫(شهيد‬،١٣50:١۷-١8).
‫اما‬ ‫گيرند‬ ‫می‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫چهارم‬ ‫بعد‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫زمان‬ ‫مدرن‬ ‫فيزيک‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫هرچند‬‫برخ‬‫ی‬‫از‬‫ف‬‫ي‬‫ز‬‫ي‬‫کدانان‬‫معتق‬‫دند‬
‫كه‬‫اگر‬‫ما‬‫واقعا‬‫زمان‬‫را‬‫به‬‫عنوان‬‫بعد‬‫چهارم‬‫بگيريم‬ ‫نظر‬ ‫در‬،‫آنگاه‬‫گذشته‬‫و‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫همواره‬‫بايست‬ ‫می‬‫وجود‬
‫داشته‬‫باشد‬246):(Pickover, 1999‫سخنان‬ ‫اساس‬ ‫بر‬ .‫آگوست‬‫ي‬،‫ن‬‫ارسطو‬‫و‬‫ماكس‬‫ي‬‫موس‬١
‫زير‬ ‫نقش‬ ‫دو‬
‫نماييم‬ ‫استنباط‬ ‫توانيم‬ ‫می‬ ،‫زمان‬ ‫از‬ ‫فيزيک‬ ‫در‬ ‫را‬(Ridderbos, 2002 : 9)‫؛‬
١.‫آينده‬ ‫و‬ ‫حال‬ ،‫گذشته‬ ‫جسمانی‬ ‫تجربه‬ ‫از‬ ‫تفکيکی‬ ‫كه‬ ‫وضعيتی‬ ‫در‬ ‫ترتيبی‬ ‫پارامتر‬ ‫يک‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫زمان‬
‫چگونه‬ ‫اشياء‬ ‫كه‬ ‫بگويد‬ ‫بايستی‬ ‫زمان‬ ،‫دهد‬ ‫می‬ ‫نشان‬ ‫را‬ ‫بودن‬ ‫صرف‬ ‫كه‬ ‫منظر‬ ‫اين‬ ‫از‬ .‫شود‬ ‫ظاهر‬
.‫دارند‬ ‫وجود‬
١
Augustine, Aristotle and Maximus

16. 5
2.‫تغيي‬ ‫چگونه‬ ‫اشياء‬ ‫گويد‬ ‫می‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ديدگاهی‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫نگاه‬ ‫زمان‬ ‫از‬ ‫ديگر‬ ‫جنبه‬.‫كنند‬ ‫می‬ ‫ر‬‫به‬‫ا‬‫ي‬‫ن‬
‫ترت‬‫ي‬‫ب‬‫زمان‬‫به‬‫عنوان‬‫پارامتر‬‫ی‬‫از‬‫تکامل‬‫تدر‬‫ي‬‫ج‬‫ی‬‫در‬‫شرح‬‫پو‬‫ي‬‫ا‬‫يی‬‫ي‬‫ک‬‫س‬‫ي‬‫ستم‬‫ف‬‫ي‬‫ز‬‫ي‬‫ک‬‫ی‬‫مطرح‬‫م‬‫ی‬
‫شود‬١
.
‫گستره‬ ‫در‬ ‫آينده‬ ‫تصور‬ ‫و‬ ‫تخيل‬ ‫قدرت‬‫به‬ ‫انسان‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫نيرويی‬ ‫ذهن‬ ‫نامحدود‬‫مدد‬‫می‬ ‫آن‬‫و‬ ‫زمانی‬ ‫نقاط‬ ‫تواند‬
‫آن‬ ‫به‬ ‫حتی‬ ‫و‬ ‫نمايد‬ ‫ترسيم‬ ‫خود‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫دوردست‬ ‫مکانی‬‫ه‬‫يابد‬ ‫دست‬ ‫ا‬‫(حجازی‬،١٣۹0).‫ای‬ ‫جنبه‬ ‫زمان‬
‫ترين‬ ‫شبيه‬ ‫با‬ ‫مقايسه‬ ‫در‬ ‫زمان‬ ‫درک‬ ‫برای‬ ‫اما‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫موجودات‬ ‫ساير‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫انسان‬ ‫در‬ ‫هم‬ ‫كه‬ ‫است‬
‫انسان‬ ‫به‬ ‫مادی‬ ‫موجودات‬‫كه‬ ‫بدانيم‬ ‫بايد‬،‫است‬ ‫حال‬ ‫زمان‬ ‫به‬ ‫بسته‬ ‫يعنی‬ ،‫است‬ ‫حالی‬ ‫جهان‬ ‫از‬ ‫حيوان‬ ‫آگاهی‬ ‫؛‬
‫است‬ ‫بريده‬ ‫آينده‬ ‫و‬ ‫گذشته‬ ‫از‬‫حيوان‬‫می‬ ‫آينده‬ ‫درباره‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫آگاه‬ ‫جهان‬ ‫يا‬ ‫خود‬ ‫تاريخ‬ ‫از‬ ‫نه‬‫نه‬ ‫و‬ ‫انديشد‬
‫دارد‬ ‫تعلق‬ ‫آينده‬ ‫به‬ ‫تالشش‬‫مطهری‬ ‫(شهيد‬،١٣6۹:۹-١0)‫مقابل‬ ‫در‬ ‫اما‬ .‫تنها‬ ‫اجتماعی‬ ‫محيط‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫انسان‬
‫زمان‬ ،‫نيست‬ ‫حال‬ ‫زمان‬ ‫تأثير‬ ‫تحت‬‫او‬ ‫ساختن‬ ‫در‬ ‫نيز‬ ‫است‬ ‫داده‬ ‫رخ‬ ‫گذشته‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫حوادثی‬ ‫و‬ ‫وقايع‬ ‫و‬ ‫گذشته‬
‫رابطه‬ ‫موجودی‬ ‫هر‬ ‫آينده‬ ‫و‬ ‫گذشته‬ ‫ميان‬ ‫كلی‬ ‫طور‬ ‫به‬ .‫دارد‬ ‫بسزايی‬ ‫تأثير‬‫و‬ ‫گذشته‬ .‫است‬ ‫برقرار‬ ‫مسلم‬ ‫و‬ ‫قطعی‬
‫مداوم‬ ‫جريان‬ ‫يک‬ ‫از‬ ‫قطعه‬ ‫دو‬ ‫مانند‬ ‫بلکه‬ ،‫نيستند‬ ‫يکديگر‬ ‫از‬ ‫جدا‬ ‫نقطهء‬ ‫دو‬ ‫مانند‬ ‫آينده‬‫و‬ ‫نطفه‬ ‫گذشته‬ .‫اند‬
‫هسته‬‫آينده‬‫است‬‫مطهری‬ ‫(شهيد‬،١٣68:٣۷-٣8).
‫زما‬ ‫پيروی‬ ‫ميزان‬‫نماياند‬ ‫می‬ ‫اهميت‬ ‫حايز‬ ‫را‬ ‫روندها‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫در‬ ‫گذشته‬ ‫از‬ ‫آينده‬ ‫ن‬‫از‬ ‫نتيجه‬ ‫در‬ ‫و‬
‫جز‬ ‫چيزی‬ ‫آينده‬ ‫منظر‬ ‫اين‬‫انعکاس‬‫گذشته‬‫حال‬ ‫بستر‬ ‫در‬‫بود‬ ‫نخواهد‬‫و‬ ‫؛‬‫ديگر‬ ‫سوی‬ ‫از‬‫ابدی‬ ‫حکمرانی‬
‫به‬ ‫اعتقاد‬ .‫ميدارد‬ ‫وا‬ ‫پژوهش‬ ‫به‬ ‫الهی‬ ‫سنتهای‬ ‫بستر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ،‫متافيزيک‬ ‫قوانين‬‫از‬ ‫عوالم‬ ‫ساير‬ ‫وجود‬
‫ما‬ ‫آينده‬ ‫نسبت‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ‫عوالم‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫زمان‬ ‫و‬ ‫سرعت‬ ‫اختالف‬ ‫تبيين‬ ‫با‬ ،‫آخرت‬ ‫و‬ ‫برزخ‬ ،‫جنيان‬ ،‫مالئک‬ ‫جمله‬
‫الطبيعه‬ ‫ماوراء‬ ‫ناپيدای‬ ‫جهان‬ ‫با‬ ‫را‬‫نيز‬.‫نمايد‬ ‫مشخص‬
‫خ‬ ‫هستی‬ ‫نيز‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫آنگاه‬ ‫باشد‬ ‫حقيقی‬ ‫مفهوم‬ ‫فاقد‬ ‫زمان‬ ،‫فالسفه‬ ‫برخی‬ ‫زعم‬ ‫به‬ ‫اگر‬ ‫آيا‬‫را‬ ‫ود‬
‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫آنگاه‬ ‫باشد‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬ ‫قبل‬ ‫از‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬ ‫اگر‬ ‫آيا‬ ‫ديگر‬ ‫سوی‬ ‫از‬ ‫داد؟‬ ‫خواهد‬ ‫دست‬ ‫از‬
‫براساس‬ ‫است؟‬ ‫گويی‬ ‫پيش‬ ‫همان‬‫از‬ ‫برخی‬‫نظريات‬‫مبنای‬ ‫بر‬ ‫شده‬ ‫مطرح‬‫فيزيک‬‫موقع‬ ،‫به‬ ‫بستگی‬ ‫اشياء‬ ‫رؤيت‬
‫نظر‬ ‫از‬ ‫پديده‬ ‫يک‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫آنگاه‬ ،‫دارد‬ ‫نور‬ ‫سرعت‬ ‫و‬ ‫بيننده‬ ‫موقعيت‬‫در‬ ‫باشد‬ ‫داده‬ ‫رخ‬ ‫گذشته‬ ‫در‬ ‫كسی‬
١
‫شه‬ ‫استاد‬‫ي‬‫د‬‫مطهر‬‫ی‬‫نقد‬ ‫در‬‫ی‬‫ماركس‬ ‫بر‬‫ي‬‫سم‬‫اينکه‬ ،‫نموده‬ ‫بيان‬‫م‬‫گويند‬ ‫ی‬‫؛‬‫جهان‬ ‫در‬ ‫بينی‬ ‫جهان‬ ‫نوع‬ ‫دو‬ ‫و‬ ‫فلسفه‬ ‫نوع‬ ‫دو‬ ‫تنها‬
‫فلسفه‬ :‫است‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬"‫بودن‬"‫فلسفه‬ ‫و‬"‫شدن‬"‫(يعنی‬ ‫پندار‬ ‫فلسفه‬ ‫ديگر‬ ‫تعبير‬ ‫به‬ ‫يا‬ ‫و‬‫فلسفه‬‫زندگی‬ ‫فلسفه‬ ‫و‬ )‫خردگرا‬
‫نو‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫جهان‬ ‫های‬ ‫فلسفه‬ ‫اينکه‬ .‫اند‬ ‫كرده‬ ‫اينها‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫برداشتی‬ ‫يک‬ ‫اين‬ .)‫گرا‬ ‫طبيعت‬ ‫فلسفه‬ ‫(يعنی‬:‫اند‬ ‫كرده‬ ‫تقسيم‬ ‫ع‬
‫كه‬ ‫دارند‬ ‫وجود‬ ‫فيلسوف‬ ‫گروه‬ ‫دو‬ ‫كه‬ ‫كنيم‬ ‫قبول‬ ‫فرضا‬ ‫هم‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫نيست‬ ‫درست‬ ‫شدن‬ ‫های‬ ‫فلسفه‬ ‫و‬ ،‫بودن‬ ‫و‬ ‫هستی‬ ‫های‬ ‫فلسفه‬
‫به‬ ‫قائل‬ ‫را‬ ‫اينها‬ ‫كه‬ ‫دارد‬ ‫دليلی‬ ‫چه‬ ،‫حركت‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫ديگر‬ ‫گروه‬ ‫و‬ ‫ثباتند‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫گروه‬ ‫يک‬"‫بودن‬"‫به‬ ‫قائل‬ ‫را‬ ‫آنها‬ ‫و‬"‫شدن‬"
‫گ‬ ‫چنانکه‬ ‫و‬ ‫؟‬ ‫بدانيم‬‫می‬ ‫نبودن‬ ‫و‬ ‫بودن‬ ‫از‬ ‫واقعی‬ ‫تركيبی‬ ‫را‬ ‫حركت‬ ‫ماهيت‬ ‫او‬ ‫چون‬ ،‫است‬ ‫شده‬ ‫شروع‬ ‫هگل‬ ‫از‬ ‫تعبير‬ ‫اين‬ ‫فتيم‬
‫هستی‬ ‫از‬ ‫سنخی‬ ‫واقعا‬ ‫حركت‬ ،‫نيست‬ ‫چنين‬ ‫ما‬ ‫فلسفه‬ ‫از‬ ‫ولی‬ ‫باشد‬ ‫هستی‬ ‫سنخ‬ ‫از‬ ‫واقعا‬ ‫تواند‬ ‫نمی‬ ‫حركت‬ ‫او‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫لذا‬ ‫و‬ ‫داند‬
‫مر‬ ‫مرتبه‬ ‫و‬ ‫ماهيت‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫است‬ ‫هستی‬ ‫سراسر‬ ‫اينکه‬ ‫عين‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬.‫است‬ ‫نيستی‬ ‫و‬ ‫هستی‬ ‫از‬ ‫كب‬

17. 6
‫و‬ ‫عرض‬ ،‫طول‬ ‫مثل‬ ‫را‬ ‫زمان‬ ‫اگر‬ ‫اينرو‬ ‫از‬ .‫ببيند‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫آينده‬ ‫در‬ ‫دوردست‬ ‫ای‬ ‫كره‬ ‫در‬ ‫ديگری‬ ‫شخص‬ ‫كه‬ ‫حالی‬
‫حركت‬ ‫دارد‬ ‫امتداد‬ ‫آينده‬ ‫تا‬ ‫گذشته‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫مسيری‬ ‫در‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ‫شخص‬ ‫يک‬ ‫بگيريم‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫چهارم‬ ‫بعد‬ ‫ارتفاع‬
‫زمان‬ ‫ماشين‬ ‫معروف‬ ‫تضاد‬ ‫اينجا‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نمايد‬‫مسأله‬ ‫آمد‬ ‫خواهد‬ ‫پيش‬‫ای‬‫و‬ ‫گذشته‬ ‫به‬ ‫فردی‬ ‫سفر‬ ‫صورت‬ ‫در‬ ‫كه‬
‫قتل‬‫كرده‬ ‫سفر‬ ‫فرد‬ ‫همين‬ ‫وجود‬ ‫عدم‬ ‫باعث‬ ‫اجدادش‬‫حال‬ ‫زمان‬ ‫در‬‫اين‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ .‫بود‬ ‫خواهد‬‫سفسطه‬
‫آن‬ ‫در‬ ‫ها‬ ‫پديده‬ ‫وقوع‬ ‫سرعت‬ ‫تنها‬ ‫كه‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫عالمی‬ ‫وارد‬ ‫انسان‬ ‫خواب‬ ‫موقع‬ ‫چون‬ ‫متافيزيک‬ ‫در‬ ،‫فيزيکی‬
‫گفته‬ ‫اصطالحا‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫متفاوت‬‫يک‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ‫رؤيا‬ ‫و‬ ‫خواب‬ ‫تعبير‬ ‫بنابراين‬ ‫است‬ ‫مکان‬ ‫و‬ ‫زمان‬ ‫فرا‬ ‫شود‬ ‫می‬
.‫باشد‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫موضوعات‬ ‫از‬ ‫جديد‬ ‫حوزه‬
‫خط‬ ‫زمان‬‫ی‬‫غرب‬ ‫فرهنگ‬١
‫د‬‫ي‬‫دگاه‬‫ی‬‫غرب‬ ‫در‬ ،‫زمان‬ ‫مفهوم‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫خاص‬‫عنوان‬ ‫تحت‬‫پ‬‫ي‬‫کان‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬2
‫است‬
‫حركت‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫كه‬‫ی‬‫ي‬‫ک‬‫آ‬ ‫به‬ ‫گذشته‬ ‫از‬ ‫طرفه‬‫ي‬‫نده‬‫حال‬ ‫در‬‫حركت‬‫است‬‫و‬‫د‬ ‫با‬‫ي‬‫گر‬‫د‬‫ي‬‫دگاه‬‫ها‬‫ی‬‫ك‬‫ي‬‫هان‬‫شناس‬‫ی‬‫كه‬
‫پا‬ ‫بر‬‫ي‬‫ه‬‫چرخش‬ ‫اصول‬‫ی‬‫و‬‫ي‬‫ا‬‫وضع‬‫ي‬‫ت‬‫پا‬‫ي‬‫ا‬‫به‬‫ا‬ .‫است‬ ‫متفاوت‬ ،‫است‬ ‫آمده‬ ‫وجود‬‫ي‬‫ن‬‫د‬‫ي‬،‫دگاه‬‫د‬‫ي‬‫دگاه‬‫ی‬‫جهان‬
‫بس‬ ‫امروزه‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫گستر‬‫ي‬‫ار‬‫ی‬‫ها‬ ‫فرهنگ‬ ‫از‬‫ی‬‫د‬‫ي‬‫گر‬‫ف‬ ‫و‬ ‫اند‬ ‫كشانده‬ ‫چالش‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫آن‬‫ي‬‫ز‬‫ي‬‫ک‬‫ن‬ ‫كوانتوم‬‫ي‬‫ز‬‫باعث‬
‫ا‬ ‫گسترش‬‫ي‬‫ن‬‫است‬ ‫شده‬ ‫انتقادها‬‫(اسالتر‬،١٣85).
‫اين‬ ‫از‬‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬ ‫محتوی‬ ‫و‬ ‫شکل‬ ‫كه‬ ‫گردد‬ ‫می‬ ‫مشاهده‬ ‫رو‬‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬‫مفهوم‬‫شناس‬ ‫هستی‬‫انه‬‫زمان‬
‫يابد‬ ‫تغيير‬ ‫تواند‬ ‫می‬‫؛‬‫كه‬ ‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫طرح‬ ‫قابل‬ ‫ترتيب‬ ‫بدين‬ ‫پژوهش‬ ‫اين‬ ‫اصلی‬ ‫پرسش‬ ‫بنابراين‬‫مفهوم‬‫هستی‬
‫شناس‬‫انه‬‫تغييرات‬ ‫نوع‬ ‫چه‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫دانش‬ ‫محتوی‬ ‫و‬ ‫شکل‬ ‫بر‬ ‫زمان‬‫وارد‬ ‫را‬ ‫ی‬‫نمود؟‬ ‫خواهد‬‫ديگر‬ ‫عبارت‬ ‫به‬
‫دنبال‬ ‫به‬ ‫ما‬‫پل‬‫ساز‬‫ی‬٣
‫از‬‫ي‬‫ک‬‫مبنا‬‫ی‬‫شناسی‬ ‫هستی‬4
‫به‬‫ي‬‫ک‬‫دانش‬‫كاربردی‬‫هستيم‬‫م‬ ‫و‬‫ی‬‫خواه‬‫ي‬‫م‬‫بررس‬‫ی‬‫كن‬‫ي‬‫م‬
‫و‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫زمان‬ ‫از‬ ‫ما‬ ‫فهم‬ ‫كه‬‫ي‬‫ژه‬‫آ‬ ‫زمان‬‫ي‬‫نده‬‫تأث‬ ‫چه‬‫ي‬‫ر‬‫ی‬‫آ‬ ‫مطالعات‬ ‫بر‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫گذاشت؟‬ ‫خواهد‬
١
Western Linear Time
2
Arrow of time
٣
‫انسانی‬ ‫علوم‬ ‫دكتری‬ ‫فوق‬ ‫تحقيقات‬ ‫در‬ ‫هماهنگ‬ ‫سياست‬ ‫متحده‬ ‫اياالت‬ ‫در‬ ‫بويژه‬ ‫دنيا‬ ‫دانشگاههای‬ ‫بهترين‬ ‫از‬ ‫برخی‬ ‫در‬ ‫امروزه‬
‫ن‬ ‫مورد‬ ‫ای‬ ‫رشته‬ ‫ميان‬ ‫های‬ ‫پژوهش‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫و‬ ‫دانش‬ ‫از‬ ‫متفاوت‬ ‫رشته‬ ‫دو‬ ‫بين‬ ‫زدن‬ ‫پل‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬‫است‬ ‫ظر‬(Washington
University, 2016).
4
ontology

18. 7
1.3.‫ضر‬ ‫و‬ ‫اهمیت‬‫و‬‫رت‬
‫ترد‬‫ي‬‫د‬‫ی‬‫تأث‬ ‫در‬‫ي‬‫ر‬‫فزا‬‫ي‬‫ندة‬‫علوم‬‫تجرب‬‫ی‬‫انسان‬ ‫و‬‫ی‬‫نتا‬ ‫و‬‫ي‬‫ج‬‫ا‬ ‫اما‬ ‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫عالم‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫حاصل‬‫ي‬‫ن‬‫قابل‬‫ي‬‫ت‬‫كه‬
‫به‬‫واسطة‬‫آن‬ ‫به‬ ‫توسل‬‫جهت‬ ‫امکان‬ ‫ها‬‫ي‬‫اب‬‫ی‬‫ا‬ ‫در‬‫ي‬‫ن‬‫فراهم‬ ‫عالم‬‫بس‬ ،‫گردد‬‫ي‬‫ار‬‫بحران‬ .‫است‬ ‫كم‬‫ها‬‫يی‬‫ا‬ ‫از‬‫ي‬‫ن‬‫دست‬
‫ا‬‫ي‬‫ن‬‫به‬ ‫را‬ ‫امکان‬‫دست‬‫م‬‫ی‬‫دهد‬‫د‬ ‫بار‬ ‫كه‬‫ي‬‫گر‬‫پرسش‬‫ها‬‫ی‬‫بن‬‫ي‬‫اد‬‫ي‬‫ن‬‫ی‬‫فعال‬ ‫به‬ ‫اشتغال‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫را‬‫ي‬‫ت‬‫ه‬‫ا‬‫ی‬‫علم‬‫ی‬‫مورد‬
‫قرار‬ ‫غفلت‬‫گرفته‬‫ده‬ ‫قرار‬ ‫تامل‬ ‫مورد‬ ،‫اند‬‫ي‬‫م‬‫(حيدری‬،١٣۹0).‫ا‬ ‫در‬‫ي‬‫نجا‬‫علوم‬ ‫همه‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫كلی‬ ‫نقد‬ ‫يک‬
‫روش‬ ‫جهت‬ ‫از‬ ‫انسانی‬‫باشند‬ ‫بديهی‬ ‫بايد‬ ‫يا‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اصولی‬ ‫به‬ ‫احتياج‬ ‫علمی‬ ‫مسايل‬ ‫اثبات‬ ‫برای‬ ،‫است‬ ‫شناسی‬
‫موضوعه‬ ‫اصول‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫يا‬١
‫فل‬ ‫در‬ ‫نهايتا‬ ‫و‬ ‫ديگری‬ ‫علم‬ ‫در‬ ‫قبال‬‫باشند‬ ‫شده‬ ‫اثبات‬ ‫سفه‬‫يزدی‬ ‫(مصباح‬،
١٣۹١).‫اثبات‬ ‫از‬ ‫پيش‬ ‫و‬ ،‫كرده‬ ‫تخطی‬ ‫منطق‬ ‫بديهی‬ ‫اصول‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫رايج‬ ‫علوم‬ ‫به‬ ‫نقد‬ ‫اولين‬ ،‫بنابراين‬
‫مسلمان‬ ‫به‬ ‫ربطی‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫منطقی‬ ‫نقد‬ ‫يک‬ ‫اين‬ .‫است‬ ‫پرداخته‬ ‫مطالب‬ ‫رد‬ ‫و‬ ‫اثبات‬ ‫به‬ ،‫خود‬ ‫موضوعة‬ ‫اصول‬
‫ب‬ ‫نامسلمان‬ ‫يا‬ ،‫ناقدين‬ ‫بودن‬ ‫متدين‬ ‫يا‬ ‫بودن‬‫ندارد‬ ‫علوم‬ ‫دانشمندان‬ ‫بودن‬ ‫ملحد‬ ‫يا‬ ‫ودن‬‫يزدی‬ ‫(مصباح‬،١٣۹2:
244-24۹).‫م‬ ‫را‬ ‫علم‬ ‫هر‬ ‫موضوعه‬ ‫اصول‬‫ی‬‫توان‬‫مباد‬ ‫به‬‫ی‬‫هست‬‫ی‬‫شناخت‬‫ی‬،‫مباد‬‫ی‬‫معرفت‬‫شناخت‬‫ی‬،‫مباد‬‫ی‬
‫انسان‬‫شناخت‬‫ی‬‫م‬ ‫و‬‫باد‬‫ی‬‫سا‬ ‫به‬ ‫مربوط‬‫ي‬‫ر‬‫تقس‬ ‫علوم‬‫ي‬‫م‬‫كرد‬.‫آن‬ ‫از‬‫عمده‬ ‫كه‬ ‫جا‬‫اين‬‫گزاره‬‫ها‬‫مسا‬ ‫جزء‬‫ي‬‫ل‬‫فلسفه‬
‫م‬‫ی‬،‫باشند‬‫لذ‬‫م‬ ‫ا‬‫ی‬‫توان‬‫نظر‬ ‫هر‬ ‫كه‬ ‫كرد‬ ‫ادعا‬‫ي‬‫ه‬‫علم‬‫ی‬‫حوزه‬ ‫هر‬ ‫در‬‫ا‬‫ی‬،‫آگاهانه‬‫ي‬‫ا‬‫حاش‬ ‫در‬ ‫ناآگاهانه‬‫ي‬‫ه‬‫ي‬‫ک‬‫مکتب‬
‫فلسف‬‫ی‬‫گرفت‬ ‫شکل‬‫ه‬‫است‬‫(خورشيدی‬،١٣۹0).‫مورد‬ ‫در‬ ‫فرضهايی‬ ‫پيش‬ ‫بر‬ ‫مبتنی‬ ‫نيز‬ ‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫مطالعات‬
‫مفهو‬ ‫واكاوی‬ ‫با‬ ‫ميبايست‬ ‫ساختار‬ ‫اين‬ ‫كشف‬ ‫و‬ ‫فهم‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫آينده‬ ‫زمان‬ ‫گيری‬ ‫شکل‬ ‫چگونگی‬‫هستی‬ ‫م‬
‫زمان‬ ‫شناسانه‬‫و‬.‫پذيرد‬ ‫صورت‬ ‫عقلی‬ ‫استدالالت‬ ‫بر‬ ‫مبتنی‬ ‫فلسفی‬ ‫روش‬ ‫با‬
‫جهت‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫بنابراين‬‫صورت‬ ‫آن‬ ‫مبانی‬ ‫و‬ ‫رويکردها‬ ‫در‬ ‫جدی‬ ‫پااليش‬ ‫بايد‬ ،‫پژوهی‬ ‫آينده‬ ‫سازی‬ ‫بومی‬ ‫برای‬
‫دينی‬ ‫منظر‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫گيرد‬‫شود‬ ‫پرداخته‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫قرآنی‬ ‫منظر‬ ‫از‬ ‫بخصوص‬‫(كارگر‬،١٣8۹).‫برای‬ ‫تالشی‬ ‫گونه‬ ‫هر‬
‫ب‬‫ومی‬‫بنيان‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫مستلزم‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫پيش‬ ،‫علم‬ ‫اين‬ ‫كردن‬‫بنيان‬ ‫طراحی‬ ‫نتيجه‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫آن‬ ‫معرفتی‬ ‫و‬ ‫علمی‬ ‫های‬‫های‬
‫دارد‬ ‫عرضه‬ ‫متفاوت‬ ‫نتايجی‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫نتايج‬ ‫همان‬ ‫بتواند‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫متفاوتی‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫مشابه‬ ‫فلسفی‬‫(ماحوزی‬،١٣۹١).
‫تعم‬‫ي‬‫ق‬‫تفکر‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫پژوه‬‫ی‬‫ن‬‫ي‬‫ازمند‬‫تب‬‫يي‬‫ن‬‫نقش‬‫انسان‬‫در‬‫تدو‬‫ي‬‫ن‬‫قضا‬‫و‬‫ق‬‫در‬‫اله‬‫ی‬‫است‬.‫روا‬‫ي‬‫ات‬‫معتبر‬‫در‬ ‫ی‬‫منابع‬
‫اسالم‬‫ی‬‫سخت‬‫ی‬‫پ‬‫ي‬‫ش‬‫ب‬‫ي‬‫ن‬‫ی‬‫بخش‬‫ی‬‫از‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫را‬‫از‬‫دوش‬‫بشر‬،‫برداشته‬‫اما‬‫اقدام‬‫ها‬‫و‬‫طرح‬‫ر‬‫ي‬‫ز‬‫ی‬‫برا‬‫ی‬‫آ‬‫ي‬‫نده‬‫را‬‫بر‬
‫دوش‬‫او‬‫نهاده‬‫است‬‫(منطقی‬،١٣۹١).‫می‬ ‫اسالمی‬ ‫تعاليم‬ ‫از‬ ‫گيری‬ ‫بهره‬‫آينده‬ ‫طرح‬ ‫زمينه‬ ‫تواند‬‫نسل‬ ‫نگاری‬
‫ا‬ ‫تفاوت‬ .‫آورد‬ ‫فراهم‬ ‫را‬ ‫پنجم‬‫آينده‬ ‫ين‬،‫رويکرد‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫هدف‬ .‫است‬ ‫آينده‬ ‫به‬ ‫نگاه‬ ‫وسعت‬ ‫و‬ ‫عمق‬ ‫در‬ ‫نگاری‬
‫می‬ ‫ترسيم‬ ‫السالم‬ ‫عليه‬ ‫الحسن‬ ‫بن‬ ‫حجت‬ ‫حضرت‬ ‫ظهور‬ ‫سازی‬ ‫زمينه‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫پايدار‬ ‫و‬ ‫امن‬ ‫آينده‬ ‫ساخت‬
‫شود‬‫(عظيمی‬،١٣88).‫بنابراين‬‫شناخت‬‫معصومين‬ ‫روايات‬ ‫و‬ ‫قرآن‬ ‫ديدگاه‬ ‫از‬ ‫زمان‬ ‫شناسی‬ ‫هستی‬ ‫مفاهيم‬
‫السال‬ ‫عليهم‬‫اسالمی‬ ‫فالسفه‬ ‫آرای‬ ‫و‬ ‫م‬،‫می‬‫تواند‬‫كمک‬‫شايان‬‫توجهی‬‫به‬‫بومی‬‫سازی‬‫آينده‬‫پژوهی‬‫نموده‬‫و‬
١
‫اصطالح‬ ،‫موضوعه‬ ‫ُصول‬‫ا‬‫ی‬‫منطق‬ ‫در‬‫است‬‫معن‬ ‫به‬‫ی‬‫قضا‬‫ي‬‫ا‬‫يی‬‫علم‬ ‫در‬ ‫كه‬‫ی‬‫درست‬ ،‫خاص‬‫ی‬‫م‬ ‫گرفته‬ ‫ّم‬‫ل‬‫مس‬ ‫استدالل‬ ‫بدون‬ ‫آنها‬‫ی‬
‫مبنا‬ ‫و‬ ‫شود‬‫ی‬‫قضا‬ ‫استنتاج‬‫ي‬‫ا‬‫ی‬‫د‬‫ي‬‫گر‬‫م‬ ‫قرار‬‫ی‬‫گ‬‫ي‬‫رد‬.