1. Мультимедиа гэж юу вэ?
Текст, график дүрс, хөдөлгөөнт дүрс, видео, дуу, яриа
зэрэг нь Мультимедиа элемент болдог. Мультимедиа нь кино,
видео зэргээс бага зай эзэлдэг, хямд өртгөөр бүтдэг, интерактив
буюу харилцан бие биетэйгээ ажиллаж харьцах боломжтой
зэргээрээ давуу талтай юм.
Дидактикын үүднээс Мультимедиа элементүүд нь дараах
онцлогтой байна.
• Дуу авиа: Мульти.технологийн үндсэн элементийн нэг
бөгөөд хэт өндөр давтамжтай биш, тухайн зүйлээ бүрэн
илэрхийлж, шаардлагатай чухал хэсгийг нэмж дэлгэрүүлэн
тайлбарлаж, суралцагчдад дахин сонсох боломж олгох
• Зураг, хөдөлгөөнт дүрс: Тухайн сэдвийн агуулгатай уялдан
обьектыг зөв сонгосон, илэрхийлж буй санаа нь оновчтой,
өнгө түүний сонголт харагдах хэмжээ нь зөв төлөвлөгдсөн,
дүрсийн хөдөлгөөнийг удирдаж болдог, өнгө дизайны
шийдэл оновчтой байх
• Видео: Суралцагчдад дахин үзэх боломжийг олгодог ба дүрс
бичлэг нь чанартай, тухайн илэрхийлж буй зүйлээ бүрэн
тусгасан, тохиромжтой байрлалаас зураг авагдсан, дуу
авианы хувьд элдэв шуугиангүй байх г.м шаардлагуудыг
хангасан байх
Сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн боловсруулах үе шат
Сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн гэдэг нь сургалтын
дидактик шаардлагад нийцэхүйц боловсруулагдсан, компьютер,
интернет болон бусад технологийн тусламжтайгаар
суралцагчдад хүрч, сургалтанд хэрэглэгддэг нэг төрлийн
хичээлийн хэрэглэгдэхүүн юм. Технологи ашигласан сургалт нь
уламжлалт сургалттай харьцуулбал багшаас маш их бэлтгэлийг
шаарддаг ба сургалтын үйл ажиллагааны 80% нь хичээлийн
бэлтгэл байдаг гэж үздэг.
Цахим хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх нь тодорхой алхмуудаар
хийгддэг.

2. Үүнд:
1. Хичээлийн материалд шинжилгээ хийж, цахим
хэрэглэгдэхүүн боловсруулах төлөвлөгөөг гаргах
2. Төлөвлөгөөний дагуу цахим хэрэглэгдэхүүнээ
боловсруулах
3. Боловсруулсан хэрэглэгдэхүүнээ туршин сайжруулах
гэсэн 3 алхам байна.
Мультимедиа хэрэглэгдэхүүн боловсруулахад өргөн
хэрэглэгддэг програмууд нь:
Adobe Flash, Movie Maker, Camtasio studio, Snagit, Quiz maker,
3D max, Teaching Math, Maple гэх мэт.
Хичээлийн агуулгыг боловсруулахдаа заах аргазүйтэйгээ
уялдуулан дараах зүйлийг анхаарна.
• Агуулгын аль хэсэгт ямар элемент хэрэглэхээ дэлгэц бүрээр
нарийн төлөвлөх
• Дуу авиа, хөдөлгөөн, видео, зураг, загвар үзүүлэх гэх мэт
мультмедиа ашигласан элементийг тус бүрд нь дэлгэрэнгүй
ойлгомжтой төлөвлөх
• Сорил, хичээлийн явцын болон төгсгөлийн үнэлгээний
материал байх эсэхийг төлөвлөж оруулах
• Дэлгэцийн зохиомжид өнгөний зохицол болон бусад заах
аргазүйн шаардлагуудыг анхаарч үзэх
Жишээ нь: Дэлгэцийг зохиомжлохдоо:
• Хичээлийн текстийг дэлгэцэнд бүтнээр нь багтаах, энэ нь
уншиж боловсруулахад дөхөм болно.
• Текстийн хэмжээг 5-8 мөрөөр хязгаарлаж, текстийн мужийг
мөрний уртаар хязгаарлаж, нэг мөрөнд 10 хүртэлх үг байхаар
боловсруулах
• Дэлгэцэнд текстийг хоёроос илүү зүйлийг ( параграф
) бүү хольж байршуулах гэх мэт

3. CAMTASIA STUDIO 6.0 ПРОГРАМЫН ТАНИЛЦУУЛГА
Camtasia studio нь дэлгэцэн дээрх бүх үйлдлийг видео
хэлбэрээр бичих, цахим сорил боловсруулах зэрэг боломж бүхий
сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах програм хангамж юм.
Мөн төрөл бүрийн програм дээр боловсруулсан файлыг нэгтгэн
засварлах боломжийг агуулдаг.
Програм хангамжийг ачааллах
Welcome-Camtasia Studio харилцах
цонх
Програм хангамжийг бүрэн ашиглахыг тулд таны
компьютерт sound card, камер, чихэвч, микрофон зэрэг
төхөөрөмжүүд суурилсан, мөн програм хангамжийн түвшинд
тохируулга хийгдсэн байх зэрэг шаардлагуудтай. Camtasia studio
Програмыг ажиллуулахад
Welcome-Camtasia Studio
харилцах цонх үндсэн цонхны
хамтаар дэлгэцэнд гарч ирэх
бөгөөд Close товчийг сонгож
Welcome-Camtasia Studio
харилцах цонхыг хаана.
 Camtasia menu maker - Цэс үүсгэх
 Camtasia player - Боловсруулсан бичлэгийг тоглуулах
 Camtasia recorder - Бичлэгийг дуутайгаар боловсруулах
 Camtasia Theater - Бүлэг агуулгыг цэсний
сонголттойгоор зохиомжлох зэрэг нэмэлт цэснүүдтэй.
Програмыг ажиллуулахын тулд Camtasia studio сонголтыг
сонгоно.

4. програмтай ажиллах үед бид Camtasia Studio Project (.camproj)
файлтай ажиллах болно. Project файл нь нэр өгч хадгалсны
дараа тухайн файлд засвар хийх боломжтой эх файл гэж ойлгож
болно.
Camtasia Studio програмын дэлгэцийн зохион
байгуулалт буюу интерфейс
Програмын үндсэн цонх нь 6 хэсгээс бүрдэнэ.
1. Main Toolbar – Camtasia studio програмын хэрэгслийн мөр
2. Task list – Чухал хэрэглэгдэх командуудыг агуулна.
3. Clip Bin –Гаднаас оруулж ирсэн видео, зураг зэрэг файлын
жагсаалтыг харуулна.
4. Preview Window – Timeline цонхонд ажиллах видео болон
presentation файлыг тоглуулж үзүүлнэ.
5. Timeline Toolbar – Эвлүүлэх цонхны командууд байрлана.
6. Timeline – Гаднаас оруулж ирсэн аудио болон видео файлыг
засварлаж, монтажлах, дуу дүрстэй эвлүүлэх цонх.
Цэснүүдийн үүрэг зориулалт
File цэсний командууд
New Project-Шинэ прожект үүсгэнэ.
Open Project-Хадгалсан прожект файлыг нээнэ.
1
2
3
4
5
6

5. Recent Recording-Сүүлд хийгдсэн бичлэгийг нээнэ.
Save Project-Прожект файлыг хадгална.
Save Project as-Прожект файлын нэр, зам, төрлийг өөрчилнө.
Save Frame as-Фрейм хадгалах
Exsport Project as Zip-Шахсан файлыг экспортлох
Import Zipped Project-Шахсан файлыг задлан оруулж ирэх
Make a recording-Дэлгэцийн бичлэг хийх
Record Power point-Power point-ын бичлэг хийх
Record camera-Камертай бичлэг хийх
Import media-Бүх төрлийн медиа болон зурган файлыг оруулж
ирэх
Project settings-Прожект хуудсанд тохируулга хийнэ.
Produce Video as-Бэлдсэн прожект файлыг вэб, Flash, Blog, Ipod,
CD,DVD дээр нээгддэг видео файл болгон хөрвүүлнэ.
Batch Production-Үүсгэсэн прожект файлыг өөр програмын
файлд хөрвүүлэн хадгална.
Upload to хийсэн прожект файлыг www.screencast.com сайтад
холбож файлыг онлайнаар бусдад үзүүлж болно.
Project information-Прожект файлын мэдээллийг харуулна.
Exit-Програмаас гарна.
Еdit цэсний командууд
Undo-Үйлдлийг буцаана.
Redo-Буцаасан үйлдлийг сэргээнэ.
Add to Timeline-Timeline цонхыг нэмнэ.

6. Add to Track-Timeline цонхонд зам нэмнэ.
Cut Selection-Timeline цонхон дээрх идэвхтэй файлыг хайчилж
авна.
Crop to selection-Timeline цонхон дээрх идэвхтэй файлыг
тасдаж авна.
Clip-Клип идэвхтэй үед гарах хурдыг тохируулна.
Timeline-Уг цонхон дээр нийсэн эффектүүдийг устгах, таслах,
хайчлах үйлдлийг хийнэ.
Audio- Timeline оруулсан видео файлын дууг ихэсгэх, багасгах
Marcers- Timeline цонхон дээр маркер үүсгэх, устгах
Title Clips-Видео файлд текст оруулах
Voice Narration-Дууны тохиргоо хийх харилцах цонхтой
ажиллана.
Audio Enhancements-Дууны тохиргоо хийх
Zoom-n-Pan-Видео үзүүлэх цонхны харагдах хэлбэрийг
тохируулах
Callouts-Слайданд тайлбар оруулж текст бичих
Transitions-Слайд хоорондын хөдөлгөөний эффектийг сонгоно.
Captions-Бичлэгийг ажиллаж байхад нэмэлт тайлбар текст
оруулна.
Flash guez and survey-Тестийн асуулт бэлтгэнэ.
Picture-in-Picture-Зурган дээр зураг оруулна.
View цэсний командууд
Storyboard- Timeline дээр байгаа файлыг слайд слайдаар нь
дэлгэж харуулна.

7. Timeline-Timeline цонхыг дэлгэцэнд харуулах
Task list- Task list-ийг дэлгэцэнд харуулах
Toolbar-Хэрэгслийн мөрийг дэлгэцэнд харуулах
Status bar-Төлөвийн мөрийг дэлгэцэнд харуулах
Toggle PIP Preview Placement-Зурган дотор видео үзүүлэх
цонхыг гаргах
Full Screen-Бүтэн дэлгэцээр харуулах
Shrink to fit-Сонгосон дэлгэцийг харуулах
Zoom in-Дэлгэцийг томруулна.
Zoom out-Дэлгэцийг багасгана.
Zoom to fit-Дэлгэцэнд дүүргэж харуулна.
Zoom to selection–Тэмдэглэсэн хэсгийг томруулна.
Zoom to maximum-Хамгийн их хэмжээгээр харуулах
Clip bin-Импортоор оруулж ирсэн файлын харагдах хэлбэрийг
сонгох
Play цэсний командуудын тохируулга
Play/Pause-Бичлэгийг тоглуулах, түр зогсоох
Stop-Бичлэгийг зогсоох
Beginning-Бичлэгийг эхлүүлэх
End-Бичлэгийг дуусгах
Previous Clip-Бичлэгийн эхэнд очих
Next clip-Бичлэгийн сүүлд очих
Previous marker-Өмнөх слайдны маркерт шилжих

8. Next Marker-Дараагийн маркерт шилжиж идэвхжүүлэх
Tools цэсний командууд
Camtasia Recorder-Бичлэг хийх
Camtasia Menu Maker-Цэс үүсгэх
Camtasia Theater-Сонголттойгоор бичих
Camtasia Player-Тоглуулах
Screencast.com-Camtasia studio програмын вэб сайтанд орох
Options-Програмын тохиргоо хийх
Help цэсний командууд
Camtasia studio help-Тусламж
Show Welcome window- Window дэлгэцэнд үзүүлэх
Check for Upgrade-Програмын идэвхжүүлэлт хийх
Frequently Asked Questions-Тест бэлдэхэд асуулт хариултын
тохиргоо
Tell Friend-Програмыг Share хийх
Getting started videos-Бичлэгийг эхлүүлэх
About camtasia studio-Camtasia studio програмын тухай
танилцуулга
Видео хичээл бэлтгэх
Тодорхой агуулга бүхий видео хичээлийг боловсруулахын
тулд урьдчилан хичээл зохион явуулах програмыг нээсэн байна.
Мөн бичлэг хийхийн өмнө ярих, зааварлах зүйлээ бичиж
тэмдэглэн бэлдсэн байх шаардлагатай.

9. 1. Б
ичлэгийн мужийг сонгох хэсэг.
• Full screen - Дэлгэцийг бүтнээр нь харагдуулан бичих
• Custom - Дэлгэцийн мужийг өөрөө сонгож бичих
• Select - Дэлгэцийн мужийг тэмдэглэж сонгох
2. Бичлэгийн тохируулгыг хийх хэсэг
• Camera - Дэлгэцийг камераар харж бичих
• Audio - Дуутай бичих сонголтыг идэвхжүүлэх
Бичлэг хийхийн өмнө Efficts цэсний
Annotation>Add System Stamp сонголтыг
сонгоно. Энэ нь бичлэгийн үргэлжлэх хугацааг
автоматаар хянах ба бичлэг дуусан дуустал
алдаагүй ажиллах боломжоор хангана. Add Caption
сонголтыг идэвхтэй байлгавал бичлэгийн харагдах
цонхонд нэмэлт мэдээллийг бичиж өгөх боломжийг
олгоно.

10. Screen Draw ашиглах
Бичлэг хийх явцад тайлбарлах, тэмдэглэх, тодруулах
шаардлага үргэлж гардаг. Энэ тохиолдолд Screen Draw
ашиглана. Програмыг нээж Record the screen товчлуур дээр
дарж бичлэг хийх цонхыг нээнэ. Select товчлуураар тайлбарлах
програмынхаа дэлгэцийн мужийг тодорхойлно. Харилцах
цонхны Tools>Option>Hotkeys цонхноос Screen Draw Hotkeys
Cursor>Hide –Курсорыг
нууна.
Cursor>Showcursor–
Курсорыг харагдуулна.
Cursor>Highlight Clicks- Хулганы заагуур товшилт
хийх үед тойрог хэлбэрийн хүрээ үүсгэх сонголт
Cursor>Highlight Cursor- Хулганы заагуур фокус
хэлбэрээр харагдах сонголт
Cursor>Highlight Cursor & Clicks-Дээрх хоёр
сонголтыг хоёуланг нь ашиглах сонголт
Sound-> Mouse click sounds – сонголтыг хийвэл
бичлэгийн явцад маусны товших дуу гарна.
Mute – хулганы дууг хаана

11. товчлуурыг дарж Ок сонголтыг сонгоно. Tools>Recording
Toolbars харилцах цонхыг гаргаж Effects Toolbar сонголтыг
сонгоно.
Task list цонхны командуудын үүрэг зориулалт
Screen Draw товчийг задалж тэмдэглэх дөрвөлжин, дугуй,
шулуун, муруй зэрэг хэрэгслээр цохон тэмдэглэж
тодруулж болно.

12. File Import буюу гаднаас файл оруулж ирэх
Add бүлгийн командууд:
• Import media файл оруулах
• Title clips Дэлгэцэд текст оруулах
• Voice narrationДуутай бичлэг
хийх
• Record camera Камертай бичих
Edit Бүлгийн командууд:
• Audo enhancementsАudo Файлын
шугамыг багасгах
• Zoom-n-Pan Харагдах хэлбэрийн
тохиргоо хийнэ
• Callouts Дэлгэцэнд тайлбар нэмэх
• Transitions Слайданд бүлэг нэмэх
• Flash quiz and survey Тестийн
асуулт бэлтгэх
• Picture-in-picture(PIP) Зурган
дотор зураг үзүүлэх боломжтой.
Procedure Бүлэг командууд:
• Procedure video as Бичлэгийн
төрлийг сонгох хадгалах
• Create CD menu Бичлэгийн цэс
үүсгэн template ашиглан
хадгалах
• Create web menu Вэб байдлаар
хадгалах
• Batch procedure Бичлэгийн бүх

13. Дараах төрлийн файлуудыг дуудаж ажиллуулах боломжийг
олгоно.
• Видео файл (.camrec, .avi, .mpg, .wmv, .mov)
• Зургийн файл ( .bmp, .gif, .jpg, .png)
• Aудио файл ( .wav, .mp3, .wma)
• Zip буюу шахсан файл
Title clips ашиглах
Title clips нь бичлэгийн эхлэл, төгсгөлд нэмэлт текст
оруулахад ашиглана. Task list > Add > Title clips сонголтыг
хийхэд харилцах цонх гарах ба дараах цонхонд текст бичиж
фонын өнгийг өгч болно. Текстийг тойрсон ногоон хүрээ,
бичсэн текстийн хэмжээг багсгаж дэлгэцийн аль ч хэсэгт
байрлуулж болно.
Inport Media нь уг програм дээр болон өөр програм дээр
хийсэн төрөл бүрийн файдыг гаднаас оруулж ирнэ.

14. Дуу хоолойн бичлэг хийх
Timeline цонхон дээр давхар эсвэл дангаар өөрийн дуу
хоолойг бичиж болно. Хоолой бичхийн тулд Voice Narration
харилцах цонхыг ашиглана. Мөн timeline цонхон дээр аудио
файлын нэг хэсгийг чангаруулах, султгах үед тэр хэсгийг
идэвхжүүлж timeline цонхон дээр байрлах (volume up,
volume down) товчлуурыг ашиглана.
Properties хэсгийн Title name –д title-ийн нэрийг бичиж
єгнє.
Background-ийн Image –ийн ємнєх чагтыг авснаар дэвсгэр
фон болгож зураг сонгож болно. –г дарж зургаа
сонгоно. Зураг сонгоогүй тохиолдолд єнгє сонгож болох ба
сонгоно.
Text – хэсэгт бичсэн текстээ хэлбэржүүлнэ.

15. Дуу хоолойг бичихийн тулд:
 Timeline цонхон дахь дуу оруулах газраа курсорыг
байрлуулан идэвхжүүлнэ.
 Task list > Voice naration сонголтыг хийхэд дэлгэц дээр
харилцах цонх гарна. Түүн дээр Mute speakers during
recording сонголтыг чагтлан спикерийн шуугианыг хаана.
 Бичилт хийх гэж байгаа замыг сонгоно.
 Until and of selection on Timeline
Zoom-n-Pan ашиглах
Бичлэгээ хийж дууссаны дараа тоглуулж үзэхэд хэдий
бичих мужаа тодорхойлсон ч бичлэгийн зарим хэсэг
харагдахгүй, тайлбарлаж буй зураг тал бичигдсэн байдаг.
Үүнийг шийдэхийн тулд Zoom-n-pan –ийг ашиглана. Task list -
>Edit->Zoom-n-pan сонгоход харилцах цонх нээгдэнэ.
Харилцах цонхны доод хэсэгт байрлах бичлэгийн слайд бүрийг
агуулсан хавтаснаас слайд бүрийнхээ нэр дээр дарж харагдах
байдлыг нь хянана. Ингэхэд харагдах цонхонд ногоон мужаар
тодорхойлогдсон муж хагас гарсан бол засварлаж болно.

16. 1. Scale хэсгийн үр дүн харуулах цонх, хэдэн хувиар
татахыг үзүүлнэ.
2. Татах хувийг ихэсгэж багасгах хэсэг
1
3
4
2
5
Үндсэн зураг
Zoom in хийсэн зураг
буюу хэмжээг нь
томруулсан зураг

17. 3. Тухайн байрлал дээр хэр удаан тогтохыг заана.
4. Нийт zoom-ийн мэдээлэл
5. Бусад тодорхойлолтууд
Татаж ойртуулсныг буцаахдаа хийсэн үйлдлээ эсрэгээр нь
хийнэ.
Callout нэмэх
Callout нь видео бичлэгэнд чимэглэл байдлаар товчлуур нэмж
оруулна. Tasklist -> Callout сонголтыг хийхэд гарч ирэх
харилцах цонхонд оруулах товчлуурынхаа хэлбэр , өнгө,
текстийг бичиж оруулна.
Callout нэмэх
1. Сонгосон Callout-ыг хувилах
2. Сонгосон Callout-ыг устгах
3. Дүрсийн төрлийг сонгох
4. Дүрсийн чиглэлийг сонгох
5. Хүрээний болон дүүргэлтийн өнгө
6. Текстийн хэвжүүлэлт
7. Гарч ирэх, байх, алга болох хугацаа дүрсийн өргөн, өндөр
зэрэг шинж чанаруудыг тодорхойлно.
Callout нэмэх
Callout буюу чимэг товчлуурыг дэлгэцийн дуртай газар зөөж
байрлуулж болно. Timeline цонхон дээр дараах байдалтай
байрлаж Callout list дотор дугаар, цаг минуттайгаа байрлана.

18. Transition ашиглах
Transition гэдэг нь объект хоорондын хөдөлгөөний
эффектийг тодорхойлдог. Эффект хийдээ: Тask list > Edit >
Transitions командыг сонгоход дэлгэц дараах байдалтай болж
хөдөлгөөний төрлөөс сонголт хийнэ. Audio, video, presentation
зэрэг файлуудын залгаан дээр шилжилт хийхэд сонгосон эффект
гарч ирдэг. Объект бүр дээр өөр төрлийн эффект сонгож болно.
Transition ашиглах
Caption ашиглах
Task list-> Edit-> Caption сонголтыг хийхэд дараах тайлбар
цонх нээгдэх болно.
 Бичлэгт текст оруулахдаа caption харилцах цонхонд гараас
бичиж өгөх, текст файлаас хуулах “Жишээ нь:Word
програмын баримт ” Саption цонхонд текстийг оруулж
болно.
Эффектийн төрлийг сонгоонд
TimeLine-ны идвэхтэй кадрт
зөөж оруулна

19.  Оруулсан текстийг зөөж хаана байрлуулахаа сонгож болно.
Бичлэгийг Start товч дарж ажиллуулж байх үедээ текстийг
хаана байрлуулж болохыг харж улаан өнгөтэй болсон текстийн
урд курсорыг байрлуулан Click хийж Caption үүсэх болно. Энэ
мэтчилэн бүх бичлэгэнд өөр төрлийн тайлбар Caption үүсгэж
болно.