Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken april 2014

Grenswaarden led billboards
en luminicerende vlakken
APRIL 2014

Inhoudsopgave 2-3
Inleiding & leeswijzer 5
Hoofdstuk 1, Doel en aanpak 6
Hoofdstuk 2, Probleemanalyse 7
Hoofdstuk 3,Literatuur 11
Hoofdstuk 4, Metingen 19
Hoofdstuk 5, Conclusie en aanbeveling 20
Colofon 22
Inhoudsopgave
2 | Gemeente Almere
Inhoudsopgave

Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken | 3
Inhoudsopgave

Inleiding & leeswijzer
Dit rapport geeft een compleet beeld van het plan van aanpak
om tot uiteindelijk nieuwe regelgeving te komen. De huidige
regelgeving stamt uit de periode waar het publiekelijk toepas-
sen van led schermen nog geen algemeen goed was. De hinder
werd destijds met name veroorzaakt door sportveldverlichting en
installaties met hoog vermogen-schijnwerpers voor parkeerter-
reinen of voor het aanlichten van gebouwen.
Wereldwijd zijn er universiteiten bezig geweest met het verza-
melen van kennis rond hinder van outdoor ledpanelen en lumi-
nicerende vlakken. De verzamelde kennis kan als basis dienen
voor het opstellen van eisen en creëren van nieuw beleid. Denk
daarbij aan het stellen van eisen aan de afstand tot bebouwing,
vastleggen van uitstralingshoeken, maximale intensiteit van licht
dat uitgestraald wordt naar nabijgelegen bebouwing, flikkerfre-
quenties of het doen van eventuele suggesties tot het inperken
van de hinder door het treffen van aanvullende maatregelen.
Om het hier voorafgaande uit te voeren is het noodzakelijk om
metingen aan bestaande led panelen te verrichten. Deze ge-
gevens kunnen vervolgens worden getoetst aan recent weten-
schappelijk onderzoek. Naast de outdoor led panelen kunnen
ook led gevel elementen hinderlijk zijn. Dit blijkt uit het in 2008
uitgevoerde pixel project op het KPN gebouw naast de Erasmus-
brug. De lichtpatronen waren tot ver over de Maas hinderlijk
voor de bewoners van de omliggende bebouwing. De snelheid
en de intensiteit van het patroon is aangepast om de hinder in
de nachtelijke uren zoveel mogelijk te voorkomen. Binnen dit
onderzoek zal ook hier regelgeving voor moeten worden opge-
steld.
De innovaties en technische mogelijkheden volgen elkaar in rap
tempo op en het is zeker voor een gemeente als Almere zaak
om een standpunt in te nemen en eventueel grenswaarden te
stellen aan de lichtuitstraling en knipperfrequentie van creatieve
lichtuitingen.
Gemeente Almere is thans bezig met de zoektocht naar de regulering van
outdoor led panelen en luminicerende vlakken. Dit om wildgroei en daarmee
samenhangende mogelijke hinder in te beperken.
4 | Gemeente Almere

Doel en aanpak
In dit hoofdstuk wordt een chronologisch volgorde geschetst van
de stappen die doorlopen moeten worden om duidelijk te krij-
gen onder welke voorwaarden lichtgevende panelen al dan niet
geplaatst mogen worden.
Literatuurstudie 01
Het eerste onderdeel van de studie is een literatuurstudie naar
de wereldwijd reeds uitgevoerde onderzoeken. In deze onder-
zoeken is gezocht naar de relaties tussen lichthinder en de tech-
nische specificaties van de lichtgevende panelen. Onder deze
relaties wordt o.a. verstaan: de karakteristieke lichtverdeling,
frequente van pixels , lichtsterkte in relatie tot de afstand tot be-
woning, pixelafstand in relatie tot de intensiteit en het oppervlak
van het lichtpaneel in relatie tot de intensiteit.
Daarbij mag niet uit het oog verloren worden dat de Nederlandse
woonsituatie vaak niet lijkt op de Aziatische-of Oost Europese-
woonsituaties waarbij het lichtniveau in de verblijfsruimten vaak
hoger ligt dan in de Nederlandse situatie. Met andere woorden
hoe donkerder de leefruimte hoe meer hinder wordt ondervon-
den van helderheden buiten de woning.
Volgorde
• Wat is er onderzocht?
• Welke aspecten komen in het onderzoek naar voren?
• Zijn deze ook gekwantificeerd en eventueel toepasbaar?
• Hoe betrouwbaar is het onderzoek?
• Is het toepasbaar in de Nederlandse woonsituatie?
Huidige NSVV aanbeveling 02
Het tweede onderdeel is toetsing aan de huidige NSVV aanbeve-
lingen. Op dit moment is er nog niets dat bruikbaar is voor het
bepalen van grenswaarden van led panelen of led pixels; daar-
voor zijn de aanbevelingen te gedateerd. De structuur van de
huidige NSVV aanbevelingen en opzet van de classificatie van de
gebieden alsmede de grenswaarden op basis van het tijdstip van
de dag zullen dienen als kapstok voor dit onderzoek.
Opstellen van grenswaarden 03
Met de opgedane kennis en ervaring eisen opstellen waar de pa-
nelen, pixels of andere creatieve uitingen aan moeten voldoen.
Daarbij dienen eisen zo te zijn verwoord dat ze passen in de
structuur van de huidige aanbevelingen en kunnen worden ge-
bruikt in functionele specificaties binnen de UAVgc contracten.
Na het opstellen van de eisen dient de controlemethodiek te
worden vastgelegd, bijvoorbeeld de wijze van meten waarmee
kan worden bepaald of de gestelde grenswaarden door een pro-
duct worden overschreden, zowel bij reeds geïnstalleerde of nog
te installeren producten. Ook de wijze van berekenen voor het
bepalen van de mate van hinder in een specifieke situatie wordt
omschreven.
Volgorde
• Eisen opstellen waar de producten (panelen, pixels) mini-
maal aan moeten voldoen,
• Deze eisen dienen voor de; dag-, avond- en nacht-situatie
afzonderlijk te zijn opgesteld,
• Wijze van controle vastleggen zowel rekenkundig als meet-
kundig in een meet- en rekenprotocol,
• Terugkoppelen van de praktijkmeting en de berekeningen.
Metingen aan huidige panelen en lichtgevende vlak-
ken 04
Het laatste onderdeel is de huidige panelen en pixels onder-
werpen aan een meting en zowel de methodiek als de grens-
waarden in de praktijk toetsen en beleven. Alleen op deze basis
krijgen we gevoel bij wat we voorschrijven. De uitkomsten wor-
den teruggekoppeld in hoofdstuk metingen. Waarna
stellen van grenswaarden en aanbevelingen inzake gebruik van
lichtgevende vlakken in de openbare ruimte wordt samengevat
in de conclusie.
Criteria voor lichthinder NSVV 05
De uitkomsten van het onderzoek kunnen dienen als basis voor
nieuwe regelgeving voor outdoor led panelen of pixels. Het
aanbieden en onderbrengen bij de landelijke stichting voor ver-
lichtingskunde (NSVV) is dan ook aan te bevelen. Zeker gezien
de toenemende populariteit van het gebruik van lichtgevende
oppervlakken en of led panelen in de openbare ruimte en de
regulering daarvan.
Om tot een eenduidig beleid te komen voor het toepassen van lichtgevende pa-
nelen of pixels in het openbaar gebied is het noodzakelijk om de reeds bestaande
regelgeving te toetsen en daarnaast kennis te vergaren van reeds uitgevoerde
hinderstudie op dit vlak
6 | Gemeente Almere
Doel en aanpak 1

Probleemanalyse
Op een zomerdag is de omgeving illuminantie horizontaal in
open veld rond de 100.000 lux en op een bewolkte regen-ach-
tige dag kan dit niveau dalen tot wel 1000 lux. Daarnaast speelt
de helderheid van de hemel (hemelluminantie) een rol. Uit me-
tingen uitgevoerd onder leiding van Dr. Danny H.W. LI werkzaam
bij de universiteit van Hong Kong blijkt dat de bij een bewolkte
hemel, onafhankelijk van de zonnestand, recht omhoog kijkend,
een hemel luminantie kan optreden van 30.000 cd/m2.
Figuur 1 hemelhelderheid in kcd/m2 bij bewolkt weer.
Tegen deze heldere omgeving zal het scherm of lichtobject moe-
ten concurreren. Door het toepassen van lichtbronnen met een
hoge helderheid en de constructie zo te maken dat direct zon-
licht wordt tegengehouden kan een goed zichtbaar beeld wor-
den verkregen.
In de avonduren zorgt de openbare verlichting voor het zichtbaar
maken van de openbare ruimte en deze licht-niveaus liggen be-
duidend lager dan overdag. De gemiddelde verlichtingssterkte
van het openbaar gebied ligt in deze periode tussen de 3 en
20 lux. Dit is een factor 30.000 – 5000 lager dan overdag. Het
beeldscherm of lichtgevende vlak dient dan ook in deze situatie
sterk gedimd te worden om hinder te voorkomen.
Naar welke stand of waarde gedimd moet worden is onduide-
lijk en zal onderzocht moeten worden. Ten eerste zal de uiting
zichtbaar moeten zijn en ten tweede mag deze niet hinderlijk zijn
voor haar omgeving.
Naast zichtbaarheid speelt ook de dynamische component van
het beeld mee. De meeste tv commercials op de reguliere tv zen-
ders zijn zeer dynamisch en beschikken over een beeld wisseling
van rond de 3 seconden. Dit in tegenstelling tot de reclames die
in de bioscoop worden getoond. Dit beeld bevat minder snelle
en abrupte overgangen en geeft meer rust. De dynamiek van
het beeld of beweging is een aspect dat onderzocht dient te
worden.
Het menselijk oog is opgebouwd uit kegeltjes en staafjes. De
staafjes hebben een hele andere kleurgevoeligheid dan de kegel-
tjes. Bij lichtniveaus van boven de 3 cd/m2 (45 lux) ziet een mens
voornamelijk met de kegeltjes. Indien het niveau onder de 0,01
en 0,003 cd/m2 (0,15 lux) komt zijn alleen de staafjes actief. In
de onderstaande figuur 2 wordt de kleurgevoeligheid van zowel
de staafjes al de kegeltjes weergegeven.
Figuur 2 de kleurgevoeligheid menselijk oog
Op basis van de hoeveelheid uitgestraald licht van het beeld-
scherm of lichtgevende vlak kan worden nagegaan hoe intens
een beeld op de waarnemer overkomt. De meetapparatuur gaat
uit van de fotopische V labda kromme. Door verschil in bele-
ving en beoordeling in intensiteit van een bepaalde kleur is het
raadzaam om deze kleurgevoeligheid mee te nemen in het on-
derzoek.
De lichtgevende uitingen moeten onder alle omstandigheden goed zichtbaar zijn
en de aandacht van de bezoeker van het openbaar gebied trekken; zowel in de
avond als op een zomerdag. Hier ligt dan ook de grootste uitdaging voor de pro-
ductontwikkelaar.
ts made at the City University of Hong Kong and reports some of the general findings.
cal sky conditions including overcast, clear and intermediate are studied and described. Furthe
ed.
t
ed as the most effective and accurate
ylight databases but sky luminance
emically measured, particularly for the
ern China (latitude 20-30°N, longitude
y scanner was installed at the City
record the sky luminance distributions.
ance data become available, there is a
the characteristics of sky patterns in
ion is measured by means of a sky
which was manufactured and calibrated
pan. It measures the luminance at 145
the sky dome.
sky
rical
ange
the
each
be
tion.
ance
the
sky
Clear sky
The maximum sky luminance
appears at the south orientation
which is the sun’s position. The
smallest luminance of 2kcd/m² is
found at the low elevation for the
north. For the same elevation, a
substantial luminance variation
can be noted at different
orientations, indicating that the
solar position strongly affects the
sky luminance distribution under
a cloudless day condition.
Further research work
70%
e sky
d as
rn is
ance
north
outh
solar
ends
d the
at a
rcast
(i) Comparing the local measured luminance distrib
15 standard skies proposed by Kittler, Darula
investigate a subset of standard skies could be
subtropical climate in Hong Kong.
(ii) To analyze the characteristic of using dif
parameters to classify the sky condition.
(iii) Checking the accuracy of the daylight coeff
when more reliable on-site measured data are availabl
Possible outcome
(i) The strength and limitation of climatic parameter
condition will be identified.
(ii) A new luminance model(s) for subtropical
0
2
4
6
8
10
12
14
W
S
E
N
Luminance(kcd/m²)
0
5
10
15
20
Luminance(kcd/m²)0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
S
E
W
N
Luminance(kcd/m²)
Probleem analyse 2

Resumé
De situaties waarin het beeldscherm of lichtobject zichtbaar
moet zijn lopen zeer sterk uiteen van ‘s zomers bij volle zon tot
in de avond bij het licht van de openbare verlichting. De beeld-
schermen of lichtgevende objecten moeten in alle omstandighe-
den zichtbaar zijn en niet overstralen of verblinden.
Naast het niveau zijn beeldwisselingen en de kleur van het beeld
bepalend voor de beleving van de uiting. Hoe groter het scherm
is hoe minder snel de beeldwisselingen zijn; denk daarbij aan het
verschil in reclame van de bioscoop en bij u thuis. Het menselijk
oog is niet voor elke kleur even gevoelig wat binnen dit onder-
zoek een aspect is om nader te beschouwen.
Het uiteindelijk doel is;
Op basis van bovenstaande probleemanalyse en de beschikbare
wetenschappelijke onderzoeken, op het gebied van luminice-
rende vlakken, eisen te kunnen opstellen voor zichtbaarheid van
lichtobjecten met een minimale belasting voor de omgeving.
8 | Gemeente Almere
Probleem analyse 2

Probleem analyse 2

10 | Gemeente Almere
Literatuur studie 3

Literatuurstudie
Om een uitspraak te kunnen doen over de mate van hinder van lichtgevende
vlakken of pixels in het openbaar gebied is het noodzakelijk om de reeds uitge-
voerde studies naar dit fenomeen te bestuderen. Aan de hand van bestaande
literatuur, eigen onderzoeken en met behulp van het wetenschappelijke deel van
google scholar kan deze informatie worden verkregen.
Ondanks het steeds populairder worden van het gebruik van
beeldschermen en lichtgevende uitingen in het openbaar gebied
valt er nog maar sporadisch informatie te vinden over dit on-
derwerp. Na een zoektocht van enkele weken wordt de ba-lans
opgemaakt en komen 9 items in aanmerking om nader te be-
schouwen. Deze items zijn:
1) TNO-TM 2001-M007, TNO Technische Menskunde, P.M.
van Bergem en J. Varkevisser “Lichtmetingen aan de KPN
Telecom toren te Rotterdam”,
2) MuConsult, Chantal Merkx-Groenewoud, Jan Perdok,
Rijkswaterstaat, Ministerie van infrastructuur en Milieu,
Objecten langs Auto(snel)wegen | oktober 2011 (herzie-
ning juni 2013)
3) Metingen en beleving, spectra partners, Frans van der
Meij, Billboards Gouda en Zoetermeer.
4) De Kruijter Openbare Verlichting, N.J. de Kruijter, F van
de Meij, luminantie en kleurcoördinaten beleving en me-
tingen RGB led daglichtpaneel actiewagen rijdende afzet-
ting
5) De Kruijter Openbare Verlichting, Advies lichtsterkte py-
loon led verlichting aan de hand van luminantie metingen
en onderzoek helderheid omgeving,
6) National Central University, Jhongli 320, Taiwan Hsu,
S.W.; Chung, T.Y.; Pong, B.J.; Chen, Y.C.; Hsieh, P.H. and
Lin, M.W.; “Relations between flicker, glare, and percep-
tual ratings of led billboards under various conditions”.
Paper accepted by CIE 2013, 100 years Jubilee Congress
(2013),
7) R. 89 NR 8/2013, Poznan University of Technology, In-
stitute of Electrical Engineering and Electronics “Exami-
nation of luminance distributions in the field of vision of
drivers in locations with LED billboards”,
8) ISSN 1743-3509, Book Lighting in Engineering, Architec-
ture and the Environment, Digital billboards and Road
Safety,
9) Human Factors in Lighting, 2nd Edition Peter, Boyce Ligh-
ting for driving (after Padmos et al, 1988)
Literatuur studie 3

Rotterdam 2001, verlichting KPN toren 1
Nabij de Erasmusbrug staat het KPN gebouw dat in 2000 is op-
geleverd. De gevel is voorzien van grid van Planon lichtbronnen
van de firma Osram. Dit armatuur is een fluoricentie lichtbron
in de vorm van een vierkant met een doorsnede van 50 cm,
voorzien van een groene doorlaatbare folie. In de onderstaande
afbeelding is te zien hoe deze armaturen op de gevel zijn be-
vestigd.
Figuur 3 Planon verlichting op het KPN gebouw te Rotterdam.
Elke pixel is een lichtbron en heeft een intensiteit van 5000 cd/
m2
in het centrum van de tegel. De gevel (48x85) is voorzien van
een matrix van 896 van deze groene lichtbronnen. In 2001 is
na veel klachten van bewoners besloten om een onderzoek uit
te voeren naar deze vorm van geveldecoratie. De lichtbronnen
werden niet alleen te intens gevonden maar ook het dynamische
aspect bleek hinderlijk.
In het onderzoek van TNO is het dynamische aspect buiten be-
schouwing gelaten. De in figuur 4 weergeven rode stippen zijn
de locaties waar vanuit luminantiemetingen zijn uitgevoerd.
Figuur 4 KPN gebouw te midden van de meetlocaties
De aanbeveling gehanteerd in het onderzoek is de aanbeveling
voor lichthinder uitgebracht door de NSVV (Nederlandse Stich-
ting Voor Verlichtingskunde) in 1999. De lichtmeting betrof dan
ook de twee voorschreven grootheden: 1, verlichtingssterkte in
lux op de gevel van de woning en 2. de luminantie van het sto-
rende beeld of object in cd/m2.
De metingen zijn uitgevoerd met een luxmeter met photopisch
filter en een luminantie camera voorzien van een ooggevoelig-
heidscurve V labda (CIE, 1986).
Naast deze waarden geldt er nog een eis die wordt gesteld aan
de lichtstroom richting de bewoners van nabij gelegen panden
van 25.000 cd voor 23:00 en 2.500 cd na 23:00 uur. Deze eis is
verder niet door TNO onderzocht.
Het gebouw beslaat in de meeste woningen, door zijn afstand,
een oppervlak van minder dan 1% (exacte waarde 0,7%) van
het glasoppervlak van het raam waardoor de toren zichtbaar is.
Dit is gemeten op 3 meter van het raam de kamer in. Gezien het
niet wenselijk is om een groter lichtgevend oppervlak te hebben
dan zichtbaar is in onderstaande foto figuur 5 kan dit een eis zijn
voor de zichtbaarheid van grote lichtgevende vlakken.
KPN Telecom toren te Rotterdam
Telecom Toren vanuit drie meetlocaties. Links: hoek Prins Hendrikkade en
Midden: Levie Vorstkade nabij de Stieltjesstraat (meetpunt E). Rechts:
kamer (meetpunt H).
’s avonds tijdens donkeruren tussen 18:00 tot 22:00 uur op maandag 8
2001. Het meteorologisch zicht was ten tijde van de metingen op grote
etingen twee lichtstanden van de toren:
Figuur 5 Zicht vanuit een van de woningen Bron: TNO
Conclusie
In de hoogste stand van de verlichtingsinstallatie (100%) wordt
110 cd/m2 gemeten en in de laagste stand van de verlichtings-
installatie van het KPN gebouw wordt 14 cd/m2. De luxwaarde
op de gevel varieerde tussen de 1 en 2,8 lux bij de hoogste stand
en 0,14 en 0,38 bij de laagste stand.
Na het dimmen van de installatie naar de laagste stand 14 cd/
m2
voldoet de installatie aan de gestelde eisen van de NSVV voor
lichthinder (licht van gevels). Verder blijkt bij navraag er bij de
gemeente Rotterdam geen klachten meer zijn binnen gekomen.
De aanvulling die werd gegeven is dat de verlich-
ting van het KPN gebouw na 22:00 niet meer actief is en de fre-
quentie of snelheid van de lichtpatronen is verlaagd.
Bij direct zichtbaar zijn van het lichtgevend vlak kan een eis zijn
de grote ervan niet groter dan 1% van het glas oppervlak mag
zijn.
Literatuur studie 3Literatuur studie 3

Objecten langs Auto(snel)wegen | oktober 2011
(herziening juni 2013) 2
Tijdens dit onderzoek hebben er praktijkmetingen plaatsgevon-
den die in literatuur 03 nader zijn beschreven. Het onderzoek
richt zich op het vaststellen van eisen om tot het verlenen van
een vergunning te komen voor billboards lang rijkswegen. De
NSVV aanbeveling deel 4 Algemene richtlijn lichthinder re-clame
verlichting wordt van toepassing verklaard. Ondanks het feit dat
deze richtlijn hier niet voor bedoeld is, wordt er voor de grens-
waarde van luminantie (helderheid), toch naar verwezen omdat
er niets anders is.
Op basis van reeds uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek wor-
den er aan aantal eisen gesteld die ook toepasbaar zijn in dit
onderzoek te weten;
1) Het beeld op het scherm mag geen TV signaal zijn of be-
wegende beelden.
2) De afbeeldingen moeten statisch zijn en met een beeld-
wisseling van maximaal 1 wisseling per 6 seconden,
3) De beelden mogen geen sterke emotie opwekken van
lust (denk aan naakt of de suggestie van naakt), geweld,
vloeken en discriminatie. Dit geld ook voor tekstuele ui-
tingen.
4) Het scherm moet haaks op de rijrichting staan zodat de
automobilist zijn blikveld tijdens de rit niet hoeft aan te
passen om iets te zien,
5) Het beeldscherm mag niet verblinden (zie metingen).
Conclusie
Bovenstaande opsomming van eisen zijn ook toepasbaar in een
stedelijke omgeving met uitzondering van het plaatsen van de
led billboards haaks op de rijrichting. In een stedelijke omge-
ving staan de meeste gevels in het verlengde van de rijbaan en
worden de billboards vanuit alle richtingen bekeken. Ook ver-
keerstechnisch wordt er van uit gegaan dat bestuurders de vol-
ledige omgeving in ogenschouw nemen.
Metingen en beleving, Billboards Gouda en Zoeter-
meer. 3
Door spectra partners zijn er metingen uitgevoerd aan diver-
se bestaande led billboards. Deze informatie is dan ook weer
gebruikt in het opstellen van het document “Objecten langs
Auto(snel)wegen” en om na te gaan of de reeds geplaatste bor-
den voldoen aan de norm qua verblinding en lichthoeveelheid.
De resultaten worden in tabel 1 en tabel 2 weergegeven.
In tabel 1 worden de luminantiewaarden per afbeelding weerge-
ven van een SMD led billboard. Het voordeel van een dergelijk
board is dat één led alle drie de kleuren kan maken en er niet drie
kleuren bij elkaar hoeven te liggen. Naast de kleurmenging in de
led zelf is dit scherm ook beter te dimmen naar lagere waarden.
Image meetvlak Max
cd/m2
Max
cd/m2
Meting 4 Cirkel 148,6 70,04
Meting 4 Rechthoek 148,6 77,22
Tabel 1 meetgegevens Delft
Image meetvlak Max
cd/m2
Max
cd/m2
Meting 3 Cirkel 822 280,6
Tabel 2 meetgegevens Zoetermeer
In bovenstaande tabel worden de luminantie waarden per af-
beelding weergeven op een RGB led billboard
Het nadeel van een dergelijk board is dat er niet drie kleuren leds
bij elkaar liggen om een kleur te maken. Naast de kleurmenging
die ontstaat buiten de led zelf is, doordat per led de lichtsterkte
kan variëren, dit scherm ook minder goed te dimmen.
De situatie waarin beide schermen zich bevonden was iden-
tiek, de beleving was echter beduidend verschillend. Het eer-
ste scherm in tabel 1 gaf een rustige en duidelijk beeld zonder
overstraling. De armaturen in de omgeving waren vele malen
hinderlijker en verblindend dan het scherm. De tweede situatie
weergegeven in tabel 2 is het scherm in Zoetermeer. Het beeld
was zeer helder en zo intens dat er sprake was van overstraling.
Dimmen van dit scherm is zeer aan te bevelen.
Conclusie
De uitgekozen metingen laten, bij een gelijke verlichte omge-
ving tussen gemiddeld 5 – 15 lux, het contrast zien van goed en
slecht. De voorkeur gaat uit naar een waarde die onder de 80 cd/
m2 gemiddeld ligt en met een maximale waarde op het scherm
van 160 cd/m2
.
Overweging
Naast de uitvoeringseisen gelden er ook nog lichttechnische ei-
sen aan de led billboards. Omdat de eisen aan het verlichtings-
niveau van een snelweg niet veel afwijken van de niveaus die
in binnenstedelijke gebied gelden voor de openbare verlichting
kunnen de beide installaties op dit vlak als gelijk beschouwd mo-
gen worden. Naast het lichtniveau in het openbaargebied is het
lichtniveau in een gemiddelde woonkamer ook van belang voor

de beleving van de mate van hinder.
De kanttekening die wel gemaakt moet worden bij het verlich-
tingsniveau in het stedelijk gebied ten opzichte van de snelweg is
dat er meer strooilicht aanwezig is, van etalage ruiten, verkeers-
lichten en koplampen van auto’s. Echter de vraag is of om die re-
den de luminantie van het paneel verhoogd dient te worden. Dit
gezien het feit dat verhogen van de luminantie van de panelen
ook meer hinder voor omwonenden met zich mee brengt. En de
vraag blijft of de zichtbaarheid daardoor verbeterd.
Advies
De gemeten waarden in de praktijk toetsen op zichtbaarheid
en hinder zowel op straat als in een naastgelegen woning. Dit
maakt dan ook onderdeel uit van deze studie.
Beleving en metingen RGB led daglichtpaneel actie-
wagen rijdende afzetting 4
Door spectra partners in samenwerking met de Kruijter Open-
bare Verlichting zijn er in 2010 metingen uitgevoerd aan een
actie-wagen voor het afzetten van rijstroken. In de onderstaande
figuur 6 is een beeld te zien van de opbouw. Een aantal dagen
voordat de metingen door De Kruijter en Spectra Partners zijn
uitgevoerd hebben 12 medewerkers van middelbare leeftijd van
Rijkwaterstaat de intensiteit van het scherm vastgesteld op basis
van beleving. De beoordeling vond plaats tijdens deelname aan
het verkeer met het koplamplicht van medeautomobilisten en de
openbare verlichting aan.
Figuur 6 beeld van de onderzochte actie wagen
De schermen werden stapvoets op een aanhanger voortgetrok-
ken en de personen werd gevraagd om vanuit een passerend
voertuig te beoordelen, bij welke dimwaarde de afbeelding het
beste en minst verblindend over kwam. De best beoordeelde
waarde was 10% van de maximaal mogelijke luminantie.
Instelling Paneel Waarde Correctie
Luminantie
cd/m2 gemiddeld
Luminantie
cd/m2 rood
Luminantie
cd/m2 wit
100% 7,87 21,84 171,9 38,97 337,60
80% 6,61 21,84 145,0 36,25 271,20 153,725
70% 5,84 21,84 128,0 32,00 239,40
60% 5,24 21,84 115,0 28,75 215,09
50% 4,56 21,84 100,1 25,03 187,22
40% 3,65 21,84 80,1 20,03 149,81
30% 2,75 21,84 60,1 11,74 100,50
20% 1,85 21,84 40,4 8,55 65,12 36,835
10% 0,64 21,84 14,0 4,62 28,03 16,325
5% 0,36 21,84 7,9 2,60 15,77
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
100% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 5%
Luminantie
cd/m2 gemiddeld
Luminantie
cd/m2 rood
Luminantie
cd/m2 wit
Conclusie
Een homogene afbeelding opgebouwd uit pixels en met behulp
van een RGB led paneel van 5,6 m2 (1,3 x 3,3m)
is niet verblindend en zeer goed zichtbaar bij een luminantie
van gemiddeld 14 cd/m2 en een maximum waarde in het beeld
van 28 cd/m2. Beoordeeld in het verkeer met koplamp licht van
mede automobilisten en de openbare verlichting aan.
Deze uitkomst toont veel gelijkenis met het KPN gebouw dat ook
bij een gemiddelde waarde van 14 cd/m2 als goed en verblin-
dingsloos werd beoordeeld.
Bepalen helderheid van oplichtende pyloon op basis
van belevingsonderzoek 5
De gemeente Amersfoort heeft de Kruijter Openbare verlich-
ting gevraagd om onderzoek te doen naar de hoeveelheid licht
die benodigd is voor het zichtbaar oplichten van de nieuwe
kunststof pylonen. Binnen dit onderzoek ging het om de toetsing
van de zichtbaarheid van de geproduceerde kunststof Pyloon, in
combinatie met de voorgestelde led verlichtingsarmaturen.
Deze toets heeft plaatsgevonden bij de fabrikant van de pyloon
en is bepaald op basis van beleving van 9 waarnemers. De waar-
de die als beste werd beoordeeld uit de reeks Lgem 1,0cd/m2
, 1,8 cd/m2 , 3,1 cd/m2 en als laatste 4,5 cd/m2 is een helder-
heid van 4,5 cd/m2 uitgaande van een donkere omge-ving. De
gemiddelde waarde is vastgesteld met een Luminantie camera.
Tabel 3 meetgegevens scherm actiewagen
Literatuur studie 3

Literatuur studie 3

Parijs 2013, 100 years Jubilee Congress 6
Tijdens het jubileum congres van de CIE hebben de onderzoe-
kers Hsu, Chung, Pong, Chen, Hsieh, en Lin hun inbreng gege-
ven in het onderzoek naar de relatie tussen knipperen van het
beeld, verblinding, afmeting en het visuele comfort van led bill-
boards. In de onderstaande figuur is de meetsituatie zichtbaar
Figuur 7 de onderzoeksruimte de frequente in relatie tot de
verblinding te onderzoeken
Het scherm heeft een afmeting van 1,6m x 1,28m en bevindt zich
op een afstand van 5 meter voor de waarnemer. De kleurtempe-
ratuur van het scherm is koud wit 6500 kelvin, dit is het gebied
waarin ons oog ’s avonds het gevoeligst is. De variabelen die zijn
gebruikt in dit onderzoek zijn een flikker frequentie van 6 Hz, 15
Hz en 24 hz en een luminantie waarde van het scherm van res-
pectievelijk 505 cd/m2, 2512 cd/m2 en 5063 cd/m2. De grootte
van het lichtgevend oppervlak is tijdens het onderzoek ingesteld
op respectievelijk 2.05 m2, 1.02 m2 en 0.51 m2.
De ruimte is zwart geschilderd en achter het scherm voorzien van
TL verlichting van 6500 kelvin en een lichtniveau van gemid-
deld 25 lux.
Conclusie
De uitkomsten zijn dat er een verband is in beleving van het
scherm in relatie tot het grote van het scherm en de hoeveelheid
uitgestraald licht. Echter door de zeer hoge luminantie waarden
die zijn onderzocht en de focus alleen gericht is geweest op het
scherm en de beleving ervan is het onderzoek niet representatief
voor de Nederlandse situatie en het doel om de mate van zicht-
baarheid of hinder in kaart te brengen.
Examination of luminance distributions in the field of
vision of drivers in locations with LED billboards 7
In Polen is in 2013 een onderzoek gedaan naar de helderheid van
de omgeving voor plaatsing van led billboards in het gezichtsveld
van weggebruikers. De luminantie van het wegdek lag rond de 2
cd/m2 en de overige objecten zoals huizen en andere objecten in
het blikveld van de bestuurder lagen rond de 0,1 en 67 cd/m2,
Dit met uitzondering van traditionele borden, die rond de 360 cd/
m2 aan helderheid gaven op de meting. De conclusie van het on-
derzoek is dan ook, dat de gemeten waarden van de helderheid
van de omgeving vele malen lager zijn dan de helderheid van
de meeste led billboards. Deze gemeten waarden komen in het
onderzoek op gemiddeld 8000 cd/m2 en maximaal 700.000 cd/
m2. Het advies dat worden afgegeven is diverse billboard-confi-
guraties in de omgeving te vergelijken ten opzichte van elkaar én
in relatie tot de gehele omgeving
Conclusie
Men weet het nog niet welke waarde men moet voorschijven.
De wijze van meten komt overeen met de metingen zoals De
Kruijter deze heeft uitgevoerd.
Book Lighting in Engineering, Architecture and the
Environment, Digital billboards and Road Safety 8
In de zomer van 2010 stonden er 30 led billboards in de stad
Poznań in Polen geregistreerd. De panelen zijn zeer helder en
tonen dynamische afbeeldingen. De schermen staan op strategi-
sche plekken met veel verkeer. Er zijn metingen uitgevoerd aan
18 schermen. De metingen hebben plaatsgevonden na zonson-
dergang. De schermen bevonden zich op een hoogte van 1,3 tot
13 meter boven maaiveld. Alle schermen gaven een dynamisch
wisselend beeld op 1 na; daar was het beeld statisch. Het groot-
ste scherm was 30m2 en het kleinste 5m2. De schermen zijn
beoordeeld onder verschillende kijkhoeken, te weten 0 (recht
ervoor), 20, 40 en 60 graden.
In onderstaande tabel worden de meetwaarden weergegeven
van de diverse schermen inclusief omgevingslicht en hoeveelheid
licht op straat.
Luminance [cd/m2] Gemiddelde
waarde voor
alle schremen
Hoogst
gemeten
waarde
laagst
gemeten
waarde
maximale waarde led
scherm
1983 7953 377
omgevingsluminantie 9,3 108 0,9
horizon luminantie 1,8 6,5 0,2
wegdekluminantie 3,1 4,6 1,1
Tabel 4 Resultaten van de metingen
Twee van de onderzochte schermen hadden een maximum lu-
minantie van 377 cd/m2 en 388 cd/m2 Zes billboards een maxi-
male waarde die tussen de 554 cd/m2 en 814 cd/m2 lag en 10
billboards waarden van boven de 1000 cd/m2 de meetwaarden
hiervan zijn 1051 cd/m2 to 7953 cd/m2. De gemiddelde omge-
vingsluminantie lag op 3 cd/m2; dat is rond de 45 lux (3 x 15lux).
Voor de Nederlandse situatie kan je uitgaan van 1 cd/m2; dat
komt overeen met 15 lux.
De resultaten laten zien dat het zeer noodzakelijk is om de ni-
veaus van de billboards aan te passen. Uit het onderzoek komt
LED Billboards
n-Hsuan Hsieh1
, Erik C. Chang2
, and Yi-Chun Chen1,*
nd Photonics, National Central University, Jhongli 320, Taiwan
Neuroscience, National Central University, Jhongli 320, Taiwan
ycchen@dop.ncu.edu.tw
scomfort glare
d in relation to
uminance, and
most discomfort
uminance and
anel.
c and dynamic
ing traditional
nels not only
lso flash when
s have led to
n.
ence of LED
some display
four factors,
nel area, and
ed that visual
e and the other
another. Hence
luminance are
al design with
every factor is
m2
and with
K is used. The
room is dark-
by fluorescent
and is 25 lx to
servers stare at
eir eyes at 1.3
h consisting of
Hz, 15 Hz, 24
63 cd/m2
), and
A Latin-square
ces of the 27
re. Under each
panel for 20
nd of each trial.
There are two questions in the questionnaire, one for the
comfort rating of flicker and the other for the comfort rating
of overall display. De Bore rating scale is used to evaluate
visual comfort [2]. It is a 9-point scale with qualifiers at the
odd points: 1 = unbearable, 3 = disturbing, 5 = just
permissible, 7 = satisfactory, and 9 = just noticeable. For the
comfort rating of overall display, point 9 is changed to “very
satisfactory”.
Fig. 1. Experimental setup.
Fig. 2. Experimental procedure.
Eighty-one participants (44 males and 37 females)
participated in the experiment. Their ages averaged 21.6 with
a standard deviation of 1.41. All participants have normal or
rectified vision without cataract and no familial epilepsy.
The experimental data are processed in SPSS by repeated
measures analysis with general linear models.
III. RESULTS
Table I shows the significance analysis of the experiment
and posteriori comparisons by using Scheffe’s method on the
variables that are statistically significant. The results show
that both the comfort ratings of flicker and overall display
are significantly influenced by all three independent
variables, and there is interaction between luminance and
area size.
LED panel

ook naar voren dat de schermen een negatieve invloed hebben
op het zicht van de bestuurders. Ze zijn onder te verdelen in twee
categorieën. Verblinding en afgeleid zijn door de beeldwisseling.
Het onderzoek heeft in Polen geleid tot de volgende aanbeve-
ling, als opgenomen in figuur 8.
Naam Aanbeveling
Maximale luminantie van
het led billboard
‘s nachts 400 cd/m2
overdag 5000 cd/m2
locatie haaks op de rijbaan, verbod op uit-
straling
richting risico volle kruisingen en
locaties met een hoger aanrij risico
bewegende beelden verboden
beeld interval minimaal 10 seconden per beeld
afgifte van vergunningen tijdelijk voor 1 jaar
visueel effect tussen op-
een volgende beelden
verboden
Type display informatie adresgegevens, websites, email,
telefoonnummers, tekst berichten
Figuur 8 Aanbevelingen led billboards Polen
Beschouwing
Kantekening is wel dat dit geldt voor een situatie waarbij de
wegdekluminantie in de beoordeelde situaties 3 cd/m2 (45lux)
en de omgevings luminantie 9,3 cd/m2 (140lux) is. Indien de
maximale helderheid van het scherm recht evenredig verloopt
met de omgevingsluminantie, kan worden gesteld dat de maxi-
male waarde voor de Nederlandse situatie 400 : 3 = 133 cd/
m2 zou moeten bedragen. Dit vanwege de wegdek- en omge-
vingsluminantie die voor de Nederlandse situatie op 1/3 ligt van
de situatie in Polen. Deze waarde van 133 cd/m2 is een waarde
om te onderzoeken.
Verder blijkt ook uit bovenstaande het belang van stilstaand
beeld met zelfs een interval van 10 seconden per beeld een
goede optie die al eerder de revue passerde. De overige eisen in
figuur 8 zijn voor de nederlandse situatie zeer bruikbaar.
Human Factors in Lighting, 2nd Edition Peter, Boyce
Lighting for driving (after Padmos et al, 1988)
9
De reden dat dit stuk is opgenomen ligt in het feit dat indien de
luminantie van het bericht of afbeelding optimaal zichtbaar is
zonder verblinding het beeld niet of nauwelijks hinder oplevert
voor zijn omgeving. De omgevingsluminantie in relatie tot de
luminantie van het bericht of afbeelding zijn ten opzichte van
elkaar onderzocht. Hoe hoger de omgevingsluminantie of omge-
vingshelderheid hoe meer licht noodzakelijk is om iets zichtbaar
te maken. De onderstaande grafiek toont de resultaten van het
onderzoek van Padmos uit 1988.
Omdat het bericht of afbeelding vaak opgebouwd is uit meer-
dere pixels welke per pixel vele malen meer helderheid of lumi-
nantie geven dan het overall plaatje of beeld is er voor gekozen
om de bericht luminantie vast te leggen middels de hieronder
weergegeven formule.
Lmes = 10
6
x Ipx / d
2
Lmes = bericht luminantie (cd/m2)
Ipx = pixel intensiteit (cd)
d = afstand tussen de pixels in mm
Indien dit wordt uitgerekend voor het KPN te rotterdam dan
d= 1750mm
Ipx = 500 cd bij 100% en 40cd bij 10%
Lmes = 10
6
x 500 / 1750
2
= 163 cd/m2 bij 100%
Lmes = 10
6
x 40 / 1750
2
= 13 cd/m2 bij 10%
Conclusie
Bij een omgevingsluminantie van tussen de 1 en 2 cd/m2 (het-
geen in Rotterdam het geval is) dient de berichtl uminantie tus-
sen de 10 en 20 cd/m2 te liggen om als optimaal te worden
beschouwd. Dit komt overeen met de 10% meting van TNO en
geeft nog eens aan dat de 15cd/m2 stand een goede waarde is
voor de avond en nacht.
Figuur 9 zichtbaarheid bericht in relatie tot
omgevingsluminantie

Metingen 4

Metingen
Om de bevindingen uit het literatuuronderzoek te toetsen en te ervaren, zijn er
aan twee objecten in de gemeente Almere metingen gedaan: een Led-billboard
van Media Markt en de lichtkrant van de Stadsschouwburg
Algemeen
De praktijkmetingen hebben op 18 maart 2014 in het centrum
van gemeente Almere plaatsgevonden. De meting is uitgevoerd
met een luminantie camera LMK 98-3 Color van het fabrikaat
TechnoTeam. De klimatologische omstandigheden tijdens de
meting waren, met een zicht van 5,0 km, een temperatuur
van 9 graden celsius en een gemiddelde luchtvochtigheid van
84%, goed te noemen. Voor de meting had het licht gere-
gend maar tijdens het uitvoeren van de meting was het droog.
Het aantal beoordelaars bedroeg vijf met een leeftijd tussen 45 en
80 jaar. De beoordelingslocatie bevond zich op de vierde verdie-
ping met uitzicht op de Media markt en de stadsschouwburg; zie
figuur 12. Tijdens de meting is ledscherm A van de Mediamarkt
ingesteld op diverse outputwaarden: van maximaal 100% tot 1%.
Bij elke stand is de gemiddelde en maximale luminantiewaarde
gemeten. Per stand is beoordeeld of het beeld leesbaar is en wat
de mate van verblinding of hinder is. Ook de reflectie in de wo-
ning zelf zijn meegenomen in de beoordeling. Zowel bewegende
beelden als stilstaande beelden zijn gemeten en beoordeeld.
Tijdens de meting is de doorlaatbaarheid van ramen gemeten
door eerst te meten met de ramen dicht en vervolgens te meten
met de ramen open. De gegeven luminantiebeelden zijn inclu-
sief lichtafname van de ruiten en in de tabellen zijn de waarde
gecorrigeerd. Per luminantie zijn er ook opnamen gemaakt met
een professionele digitale camera om het actuele beeld vast te
leggen zoals de waarnemer dat ervaart.
Per meting wordt alleen het scherm gemeten; de sofware van
de camera bepaalt zelf waar het lichtgevende gedeelte ophoudt
en de randconstructie begint. Verder wordt er onderscheid ge-
maakt in vlakken met maximale waarden en het totale gemeten
gemiddelde. Dit om later beide waarden te kunnen toetsen.
De metingen
De doorlaatbaarheid bepaling is de eerste meting en deze komt uit
opeendoorlaatbaarheidvan72%.Ditbetekentdatdeuitkomsten
uit de luminantie metingen moeten worden gedeeld door 0,72
De eerste meting is het gehele led scherm op 100%. De maxima-
le waarde die gemeten wordt bedraagt 8165 / 0,72 = 11.340 cd/
m2 en de gemiddelde waarde bedraagt 6114 / 0,72 = 8.491 cd/
m2. Bij deze output branden alle leds die in het scherm aanwe-
zig zijn. Indien het scherm in zijn geheel (alle leds) op 20% wordt
gezet komt de maximale waarde uit op 1395 / 0,72 = 1.937cd/
m2 en de gemiddelde waarde op 1175 / 0,72 = 1.632 cd/m2.
De onderstaande tabel geeft een overzicht van alle gemeten
gemiddelde candela waarden bij alle leds te samen en voor de
standen met alleen de rode of alleen blauwe kleur zichtbaar.
meetstand wit (cd/m2)
(alle kleuren)
rood (cd/m2) blauw (cd/m2)
100% 8491 2312 834
20% 1632 444 160
5% 428 158 41
1% 85 37 10
Figuur 10 Meetwaarden per dimstand bij 1 kleur
In Figuur 10 is te zien dat de blauwe kleur veel minder licht
oplevert, dan bijvoorbeeld de rode kleur in dezelfde dimstand.
Dit heeft te maken met de hoeveelheid licht die per kleur be-
schikbaar is. Eén pixel bestaat uit één SMD-led. Een SMD-led is
een behuizing met daarin 4 kleine losse leds in de kleuren rood,
groen, blauw en wit (zie onderstaande Figuur 11). Uit de specs
van de SMD RGBW led blijkt dat de witte led het meest efficiënt
is; deze geeft 36% van de totale lichtoutput, gevolgd door de
groene met 31%, de rode met 26% en de blauwe met 8% van
de totale SMD RBGW led.
Figuur 11 Opbouw SMD RGBW led met vier kleuren
Metingen 4

Figuur 12 Meetlocatie praktijkonderzoek
De beoordeling
In de onderstaande Figuur 12 is de situatie weergegeven van de
zichthoeken naar de beide ledbillboards vanuit de woontoren en
de afstanden waarop deze gesitueerd zijn. Het lichtgevende deel
van scherm A van de Media Markt is 9 meter breed en 2,5 meter
hoog en heeft een oppervlak van 22,5 meter. Scherm B achter
het raam bij de Schouwburg heeft een lichtgevend vlak van 10,3
meter lang en 1,2 meter hoog met een oppervlakte van 12 m2.
De beide schermen zijn groter dan 10 m2 en mogen conform de
NSVV aanbeveling maximaal 800 cd/m2 uitstralen.
In eerste instantie is het scherm van de Mediamarkt beoor-
deeld in de stand waarbij het gehele scherm dezelfde witte
kleur heeft. De luminantie in de 100% stand was met 8491
cd/m2 enorm hoog, de tweede stand op 20% gaf 1.632 cd/
m2 en derde stand op 5% gaf 428 cd/m2. Deze drie maxi-
male waarden voldeden niet aan de verwachting en kwamen
als zeer hinderlijk over op de groep beoordelaars. Men schrok
van de hoeveelheid licht die werd geproduceerd. Vervolgens
is het scherm uitgezet en is er een meting gedaan om te be-
palen bij hoeveel omgevingslicht is beoordeeld. Naar mate de
omgeving in de woonkamer donkerder is wordt (uiteraard)
meer hinder ervaren van heldere vlakken in de omgeving.
De waarden die in de woonkamer worden gemeten liggen in de
buurt van de 1 cd/m2 en komen overeen met 15 lux gemiddeld.
De woonkamer gaf, met de vele witte muren en veel lichtpunten
een lichte indruk.
De vervolgstap is het tonen van een afbeelding op het scherm
van de Mediamarkt, waarbij het gehele scherm op een 5% out-
put werd ingesteld. De 5% afbeelding verblinde enorm en was
zelfs op straat hinderlijk. Dit is de stand waarop het scherm stond
ingesteld bij ons bezoek aan deze meetlocatie. De waarden die
worden gemeten bij deze stand zijn in het witte gebied een
maximale waarde van 535 cd/m2 en een gemiddelde waarde van
Metingen 4

464 cd/m2 (beide omgerekend naar waarden zonder glas tussen
waarnemer en scherm). Gemiddeld overall (alle kleuren) geeft
het scherm bij een 5% instelling een luminantie van 267 cd/m2.
Met de camera is elk deelgebied apart te meten en de dynamiek
van een dergelijk plaatje loopt, vanwege de verschillende ren-
dementen van de diverse kleuren leds, enorm uiteen. Het alleen
geven van een gemiddelde grenswaarde is niet voldoende; ook
een maximale waarde is van belang. Voor meer informatie zie
onderdeel metingen op pagina 19.
Bij een 1% instelling wordt het beeld door de beoordelaars als
rustig en goed leesbaar ervaren; beter leesbaar dan in hogere
standen. De gemeten waarde van het lichte deel na correctie
is 107 cd/m2 maximaal en 92 cd/m2 gemiddeld voor het witte
gebied en overall is de gemiddelde gemeten waarde 54 cd/m2.
Het tweede scherm is de lichtkrant van de Stadsschouwburg.
Deze lichtkrant is 10,3 lang en 1,2 meter hoog en paste optisch
8 keer in het scherm van de Media Markt. Het lichtbeeld dat het
scherm afgeeft is niet hinderlijk en de vraag is wat de gemid-
delde waarde van dit scherm is. Het scherm toont een groene en
soms blauwe kleur met witte letters die over het scherm lopen.
Na een dynamische meting in de tijd met een interval van en-
kele milliseconden blijkt de gemiddelde overall waarde van het
scherm redelijk constant te zijn en ligt in de buurt van de 120 cd/
m2. Dit is meer dan twee keer zoveel als de gemiddelde overall
waarde van het scherm van de mediamarkt bij 1%.
Toch wordt deze luminantie niet als hinderlijk ervaren, waar-
schijnlijk door de grotere afstand tussen waarnemer en scherm
en de kleinere omvang van het scherm.
Een grafiek met de afstand tot de bebouwing in relatie tot de
grote van het scherm en de maximale en gemiddelde output
Figuur 13 Het beeld bij 1% en de meetgegevens bij 1% en 5%
Figuur 14 De rode kleur met een gemiddelde waarde van 458 cd/m2 voldoet aan de NSVV aanbevelingen voor reclame
verlichting
1 1 5 5
Stat.No. Parameter Image Region Class Area Min Max Mean Disp max mean
1 Lum_Gr[1] Luminance image 1 Bright 5553 51,54 77,14 66,9 5,721 107,1389 92,91667 535,6944 464,5833
1 Lum_Gr[1] Luminance image 1 Intermediate 3346 25,93 51,52 38,55 6,957 71,55556 53,54167 357,7778 267,7083
1 Lum_Gr[1] Luminance image 1 Dark 19910 0,3159 25,91 10,71 8,088 35,98611 14,875 179,9306 74,375
Metingen 4

van het scherm is van essentieel belang om een eventuele ver-
gunning of goedkeuring te kunnen afgeven. In figuur 15 is een
voorbeeld te zien van een mogelijke opzet van een dergelijke
grafiek, waarin zowel de afstand tot het scherm als de omvang
van het scherm bepalend zijn voor de toegestane luminantie.
De waarden in de grafiek zijn nog indicatief en nergens op ge-
baseerd.
Figuur 15 Voorbeeld van een grafiek met grenswaarden voor
de diverse oppervlakten met de maximale toege-
staane intersiteit per afstand tot de gevel
In een vervolgonderzoek zal deze grafiek en ook de grafiek met
de gemiddelde waarden, alsmede de methode van meten, ver-
der moeten worden uitgewerkt.
NSVV aanbevelingen; aangelicht versus lichtgevend
Tijdens de avond van de beoordeling van de twee schermen
bleek dat de voorganger van het Media Marktscherm een pa-
neel was met driehoekige lamellen dat van beeld wisselde. Dit
bord werd aangelicht met een externe lichtbron. De hinder hier-
van was minimaal.
De meetwaarden die worden gemeten bij een instelling van het
scherm met een 5% lichtoutput bij nacht, voldoen aan de NSVV
aanbevelingswaarden voor reclameverlichting. Deze aanbeve-
ling is gebaseerd op het aanlichten van reclameborden en de
vraag is of de waarden ook gelden voor ledschermen.
De ledpanelen komen veel intenser en helder over dan een aan-
gelicht paneel. De reden hiervan is waarschijnlijk dat het beeld
van het ledpaneel is opgebouwd door veel kleine puntvormige
lichtbronnen, die ieder afzonderlijk verblinding kunnen opleve-
ren op het moment dat je erin kijkt.
Bij het aanlichten van een reclamebord bevindt de lichtbron
zich of boven of aan de onderzijde van het bord. Deze lichtbron
straalt het bord onder een hoek aan met als gevolg dat het licht
bij aanstralen van de onderkant naar boven reflecteert en indien
van boven aangestraald naar onder reflecteert. De reflectie zal
nooit direct in het oog komen of er moet sprake zijn van een
glazen bord. Dit is een comfortabele methode van verlichten
en zal met dezelfde gemeten hogere luminantie waarden als bij
Ledbillboards, toch minder hinder opleveren. De NSVV tabel is
hierop gebaseerd.
Methode van meten
Welke methode van meten is geschikt voor het bepalen van
de luminantie van Ledbillboards. Veel van de aangelichte re-
clameborden zijn in het verleden met een spotmeter gemeten.
De vraag is of dit ook mogelijk is bij zelf oplichtende objecten.
Op de avond van de meting is de tekst van de mediamarkt zowel
meteenMavospotmetergemeten,alsmeteenluminantiecamera.
Een spotmeter meet een klein deel (de “spot”) van het scherm.
Om het totale scherm te meten moeten dus vele spots worden
gemeten. De luminantie wordt dan berekend door het gemid-
delde van al deze meetwaarden te nemen.
Een luminantiecamera meet het totale lichtgevend oppervlak
en kan precies worden ingesteld op hetgeen moet worden ge-
meten; al het overige, zoals reflecties van omliggende objecten,
wordt uitgefilterd en gemaskeerd.
De resultaten waren verbluffend. De Mavo spotmeter met een
hoek van 1 graden meet 20 cd/m2 op het object en de luminan-
tie camera meet 47 cd/m2. Tijdens het bewegen van de spotme-
ter over het logo worden verschillende waarden gemeten, maar
de waarde van 47 cd/m2 komt niet voor in de reeks die met de
Mavo spotmeter wordt gemeten.
Bewegende beelden
Als laatste wordt het bewegende beeld beoordeeld met een
1% instelling van het scherm. Het beeld bestaat uit een beeld
van het product met daar overheen inmense teksten in wit met
zwarte lijnen eromheen. Deze teksten bewegen iets en springen
naar de toeschouwer toe. Het beeld komt zeer onrustig en ag-
gresief over en je oog wordt ernaar toe getrokken. Een rustige
overgang zou beter zijn.
Naast de zichtbare beeldwisselingen buiten waren er ook in de
woning volop spiegelingen van het flitsende beeld zichtbaar.
Vooral in de raamsponningen waren scherpe reflecties te zien
van het bewegende beeld.
Metingen 4

Metingen 4

Conclusie en aanbevelingen 5

Conclusie en aanbevelingen
In dit rapport is zowel een literatuurstudie gedaan als een meting en beoordeling
in de praktijk. Het was verrassend om te zien dat de luminantiewaarden uit de
NSVV aanbevelingen in combinatie met Led billboards veel hinder oplevert.
Uit de literatuurstudie komt naar voren dat veel van de onder-
zochte led schermen te veel licht geven op plaatsen waar in bin-
nenstedelijk gebied sprake is van veel omgevingslicht. Bewegen-
de beelden worden in deze studies als zeer hinderlijk ervaren en
over de mate of snelheid van het bewegen wordt alleen gesteld
dat er geen continue beweging in het beeld mag zitten, maar
wel om de 6 of 10 seconden een beeldwisseling. Dit is mede
ingegeven door de verkeersveiligheid; te veel afleiding van de
weggebruiker.
De oude RGB schermen zijn volgens de studie slecht regelbaar
naar lage niveaus en een beleid zou kunnen zijn deze in het
openbaar gebied niet meer toe te staan. Ze zijn herkenbaar aan
de losse kleuren leds; rood, groen en blauw die in een patroon
naar elkaar staan.
De niveaus uit de literatuurstudie komen overeen met de be-
leving van de vijf beoordelaars in het praktijkonderzoek. Maxi-
maal 160 cd/m2 en gemiddeld 80 cd/m2 over het gehele scherm
wordt in beide studies als prettig ervaren. Wel blijkt, uit het prak-
tijjkonderzoek, dat er een relatie is tussen de afmeting van het
scherm, de afstand tot de gevel en de geaccepteerde hoeveel-
heid uitgestraald licht. Het scherm van de schouwburg paste op-
tisch 8 keer in het scherm van de media markt en gaf bijna twee
keer zoveel licht, maar was niet hinderlijk.
Het is dan ook aan te bevelen om in een vervolgonderzoek twee
grafieken te maken met grenswaarden voor de diverse opper-
vlakten en de maximale toegestaane intensiteit per afstand tot
de gevel en een grafiek met de gemiddelde toegestane intensi-
teit per afstand tot de gevel.
De metingen daarvoor moeten worden verricht met een lumi-
nantiecamera. Op deze wijze kan vooraf worden bepaald of een
vergunning kan worden verstrekt. Een dergelijke grafiek biedt te-
vens de mogelijkheid aan de exploitant om vooraf na te gaan of
een dergelijke reclame-uiting hinderlijk en mogelijk is, mits met
een luminantiecamera gemeten.
Het onderzoek heeft zich met name gericht op stadscentra en
geeft geen beeld over de overige klassen in de gebieden E1 t/m
E3 uit de NSVV.
Conclusie en aanbevelingen 5

Colofon
Colofon
Opdrachtgever: Gemeente Almere
Stadhuisplein 1
Postbus 200
1300 AE Almere

Opdrachtgever: J.T.G. (Sjaak) Roosenboom
Opdrachtnemer: De Kruijter Openbare Verlichting
Postbus 102
3940 AC DOORN
Telefoon 0343 420202
Telefax 0343 420206
Projectleider opdrachtnemer: ing. N.J. (Nico) de Kruijter
ir. R (Rob) Spape
Status document: Concept V2.3
Datum: 15 april 2014

De Kruijter Openbare Verlichting | april 2014

Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken april 2014

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken april 2014

Similar to Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken april 2014 (13)

More from De Kruijter Public Lighting

More from De Kruijter Public Lighting (14)

Grenswaarden led billboards en luminicerende vlakken april 2014