1. e-Training ‘Beroepsethiek’
Tilburg University
Eddy Vaassen

2. Introductie en algemeen
kader

3. PE-training Beroepsethiek
• Verplicht voor Accountants in Business (ongeveer
8.000 RA’s en AA’s)
• Verplicht PE-onderwerp in 2012 of 2013

4. Doel training
De training beoogt de bewustwording, het begrip en de toepassing van ethische principes door
accountants in business te vergroten
Na afloop van de training heeft de deelnemer:
• zijn kennis van de Verordening Gedragscode opgefrist
• inzicht in de eigen ethiek (deugden, waarden en principes)
En kan hij:
• ethische dilemma’s signaleren en daarmee op de juiste wijze omgaan
• ethische principes in het eigen handelen en de werkomgeving bevorderen en borgen
• zijn/haar rug rechthouden en standvastig communiceren in lastige gedragsmatige dilemma’s

5. De training
Voorbereiding:
– Self-assessment via Internet
– Literatuurstudie
Tijdens de e-training:
– De aanleiding voor de training
– De verwachtingen van het maatschappelijk verkeer
– De definitie van het begrip ethiek en de samenhang met de regelgeving en gedragscode
– Wat ethische dilemma's zijn
– Stappenplan hoe ethische dilemma's te hanteren en valkuilen te vermijden
– Opstelling en positionering in (lastige) gesprekssituaties met medewerkers, collega's, leidinggevenden, klanten en
overige stakeholders
– Aandachtspunten om de toepassing van (beroeps)ethiek in de eigen organisatie te bevorderen, inclusief de rol van
gedragscodes daarbij
– Herhaling Verordening Gedragscode (VGC)
– Concrete vraagstukken, dilemma's uit de eigen organisatie
– Vertaalslag self-assessment en leerpunten naar toekomstig gedrag

6. Clips
De gedragstrainer in deze cursus, Liesbeth van Laak, geeft een inleiding over
de volgende vijf thema's in vijf korte clips:
1. Wat is ethiek en is het te leren? Zij legt uit dat er verschillende
leerniveau's zijn aan de hand van het Model van Bateson.
2. Filosofie in een notendop en de uitleg van verschillende manieren van
ethisch redeneren.
3. Het stimuleren van een op een ethische principes gebaseerde cultuur
(met aandacht voor de rol van de VGC).
4. Handvatten aanreiken aan de hand van het model van Muel
Kaptein.Toelichting op het self-assessment.
5. Hoe moet je standvastig communiceren? Opfrissen van
gesprekstechnieken. Luisteren, samenvatten en doorvragen. Inhoud,
proces en relaties. Tips en trucs.

7. Aanleiding
“Het onderwerp Beroepsethiek is onderdeel van het door de NBA opgestelde
Plan van Aanpak ter verbetering van de kwaliteit van de beroepsuitoefening.
Het betreft een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering ten
aanzien van de professioneel-kritische instelling en ethiek.”
www.nba.nl

8. Kernthema’s Plan van Aanpak NBA (1)
• Verbetering van kwaliteit
• Waarborging onafhankelijkheid
• Toezicht en transparantie
• Verbreding poortwachtersfunctie

9. Ethiek – een greep uit de vele definities
Een wetenschap waarbij wordt geprobeerd om bepaalde handelingen als
goed of fout te kwalificeren; daarnaast wordt er gekeken naar de
beweegredenen van bepaalde handelingen
Beroepsethiek:
• Geheel van waarden en normen die het handelen van (een lid van) een
beroepsgroep stuurt of zou moeten sturen
• Afspraken of ongeschreven regels, die je kunnen helpen te bepalen wat je
wel en wat je niet moet doen in situaties waarin het geweten een rol
speelt
• Een tak van de ethiek of moraalfilosofie en heeft betrekking op de
algemeen aanvaarde norm voor het professioneel handelen

10. Kernthema’s Plan van Aanpak NBA (2)
Kwaliteit Toezicht en transparantie
• Verplichte cursus PKI en • Code voor
Beroepsethiek accountantsorganisaties,
• Geen commerciële prikkels als inclusief onafhankelijk toezicht
criterium voor beloning binnen kantoren zelf
Onafhankelijkheid Poortwachtersfunctie
• Raad van Commissarissen als • Meer zekerheid en meer
opdrachtgever van de accountant informatieve rapportages
• Aanscherpen regels voor voor stakeholders
combinatie controle en advies

11. Klassieke zeven deugden
• Voorzichtigheid
• Rechtvaardigheid
• Zelfbeheersing Mijn stelling is dat in negentig procent van
de situaties waar een ethische keuze moet
• Moed worden gemaakt, er geen sprake is van
een dilemma of van een noodzaak je
• Geloof
geweten diepgaand te bevragen.
• Hoop
Andreas Kinneging, Rechtsfilosoof en Ethicus
• Naastenliefde
We bekijken twee colleges van Harvard professor
Michael Sandel over de klassieke filosofen die zich
met ethische vraagstukken bezighielden

12. De oneerlijkheid van eerlijke mensen
• Mazar et al. 2008 in Journal of Marketing Research
• Serie experimenten om te onderzoeken waarom mensen soms niet de
waarheid spreken
• De cijfers in de jaarrekening manipuleren is ook een vorm van niet de
waarheid spreken
• Waarom doen mensen dit?

13. Theory of self-concept maintenance
• Mensen denken bij voorkeur over zichzelf als zijnde eerlijk (zelfbeeld)
• Maar vaak levert oneerlijk gedrag (financieel) voordeel op
• De vraag is hoe mensen met deze spanning omgaan
• Twee mechanismen om je zelfbeeld hoog te houden:
– Géén of te weinig aandacht voor morele standaarden; als je bepaalde
morele standaarden hebt, maar je daar niet bewust van bent, dan zul je er
ook niet bewust van afwijken, en dus ook geen slecht gevoel aan
overhouden als je immoreel handelt (bijvoorbeeld een kind dat is
opgegroeid in een omgeving waar stelen normaal is zal geen slecht gevoel
eraan overhouden als hij iets steelt)
– De mogelijkheid tot classificatie van je gedrag anders dan zijnde oneerlijk
of immoreel (bijvoorbeeld 10 cent stelen van een vriend kun je moeilijker
afdoen als iets wat normaal is dan het stelen van een pen die 10 cent kost
van die vriend; ‘hij leent mijn pen ook regelmatig en geeft ze dan niet
terug’); rationalisatie

14. ‘Optellen-tot-10’ taak
Vind de twee getallen die optellen tot 10
1,69 1,82 2,91
4,67 4,81 3,05
5,82 5,06 4,28
6,36 5,19 4,57
20 van deze matrices, maximale score dus 20, 4 minuten tijd, steeds maar
één combinatie per matrix mogelijk

15. Ontwerp
• Kleine beloning $0,50 en grote beloning $2,00 voor elk juist antwoord
• De mogelijkheid om te liegen versus géén mogelijkheid om te liegen over
de eigen score (registratie van de eigen scores door de deelnemers zélf
zonder controle door de spelleider versus registratie door de spelleider
van de scores)
• Een deel van de groep die de mogelijkheid had om te liegen ontving de
volgende tekst op het spelformulier waarop ze hun score moesten
invullen: ‘Ik realiseer me dat dit spel onder de ethische code van mijn
organisatie valt’

16. Resultaten

17. Signaleren en bespreken
van ethische dilemma’s

18. Altruïstische waarde versus egoïstische waarde
• Altruïstische waarde: hoe ethischer het gedrag, hoe hoger deze waarde;
door zich ethischer te gedragen zal iemand in het algemeen ook een
betere reputatie opbouwen; het gaat hier om waardecreatie
• Egoïstische waarde: hoe hoger deze waarde, hoe meer meestal financieel
voordeel voor de betrokkene en/of de organisatie kan worden behaald,
bijvoorbeeld door een hogere bonus of een hogere winst; dit is géén
waardecreatie, maar korte-termijn gewin
Vaak gaat een hoge altruïstische waarde van een bepaald gedrag gepaard met
een lage egoïstische waarde en een hoge altruïstische waarde, en vice
versa, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn

19. Herhaling Verordening
Gedragscode deel A en C

20. Waarom gedragscodes voor accountants?
• Bevorderen professionele niveau van de beroepsuitoefening
• Verduidelijking voor werkgevers, collega’s, opdrachtgevers en anderen
(maatschappelijk verkeer)
• Acceptabel en onacceptabel gedrag identificeren
• Een ‘benchmark’ bieden voor zelfevaluatie door degenen waarvoor de
code geldt
• De identiteit van de accountant ten opzichte van andere professies
afbakenen
• Een teken van volwassenheid van de professie

21. De VGC
• Per 1 januari 2007 van kracht
• Intrekking Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants van 1994 (GBR)
• In eigen NIVRA regelgeving opnemen van IFAC standaarden
• IFAC Code of Ethics als basis voor de VGC
• Momenteel herziening

22. Onderdelen VGC
• Deel A: Gedragscode voor iedere registeraccountant
• Deel B: Gedragscode voor de openbaar accountant, intern accountant en
overheidsaccountant
• Deel C: Gedragscode voor de accountant in business
• Deel D: Nadere voorschriften, wijziging van de Verordening
kwaliteitstoetsing, en Slotbepalingen

23. Nederlandse invloeden op de VGC
• VGC volgt zoveel mogelijk de IFAC Code of Ethics,
maar er zijn afwijkingen, waaronder:
‒ De regelingen met betrekking tot de intern accountant en
de overheidsaccountant
‒ Onderscheid tussen accountantsorganisatie,
accountantskantoor en accountantspraktijk
‒ Opvoering accountantsafdeling als de afdeling waar intern
accountants werkzaam zijn
• Normen en voorbeelden/toelichtingen

24. Maatschappelijk belang
• Het algemeen maatschappelijk belang staat altijd voorop bij de
professionele dienstverlening door de accountant
• Dus de verantwoordelijkheid van de accountant beperkt zich niet tot een
individuele cliënt of werkgever
• Dit is het fundament onder het accountantsberoep

25. Vijf fundamentele beginselen
• Professioneel gedrag
• Objectiviteit
• Deskundigheid en zorgvuldigheid
• Integriteit
• Geheimhouding

26. Deel A
• Conceptueel raamwerk
• De accountant moet elke bedreiging van de fundamentele beginselen
evalueren en wegnemen dan wel terugbrengen tot een aanvaardbaar
niveau
• Als de accountant daartoe niet in staat is moet hij de opdrachtrelatie met
de cliënt beëindigen of als het gaat om een intern of overheidsaccountant
ontslag nemen
• Dit alles om het ethisch gehalte binnen het accountantsberoep als
speerpunt te maken en te houden

27. Bedreigingen
• Belangenverstrengeling
• Zelftoetsing
• Belangenbehartiging
• Vertrouwdheid
• Intimidatie

28. Deel C
• Gedragscode voor de accountant in business
• Bepalingen gaan minder ver dan voor de openbaar accountant, de intern
accountant en de overheidsaccountant
• Dit deel gaat vooral in op ethisch handelen onder invloed van de in Deel A
genoemde bedreigingen

29. Onderwerpen in Deel C
• Het bevorderen van een op ethische beginselen gebaseerde cultuur
• Potentiële conflicten
• Opstellen van en rapporteren over informatie
• Optreden met voldoende deskundigheid
• Financiële belangen
• Giften

30. Het bevorderen van een op ethische beginselen
gebaseerde cultuur
• Management controls
• Internal controls
• Interactie tussen management controls en internal controls via:
‒ Control environment
‒ Monitoring

31. Twee opmerkingen bij de VGC
• We doen tijdens de e-training een korte toets bestaande uit juist/?/onjuist
vragen over de VGC
• De VGC zal in 2014 vervangen worden door de VGBA (Verordening
Gedrags en Beroepsregels Accountants)

32. Theorie Beroepsethiek
gebaseerd op het model
van Kaptein

33. Beroepsethisch profiel
In het aansturen de hand
Beschermen-
Zachte hand Sterke hand
Authentiek Constructief
Als persoon
Betrouwbaar

34. Beroepsethisch profiel - voorbeeld

35. Het ABC van de integere manager
Idealen
Authentiek
Ondergrenzen Waarden
Authentiek Consistent
Het ABC van
de integere
manager Betrouwbaar
Betrouwbaar Constructief Coherent Consequent
People
Constructief
Planet Profit

36. De drie handen van de integere manager
Toevertrouwen
Zachte hand
Toewijden Toerusten
Zachte hand Reële eisen stellen
De drie
handen van
de integere Beschermen-
Beschermende manager de hand
hand Sterke hand Regels stellen Veilig stellen
Opvangen
Sterke hand
Opbrengen Optreden

37. Niet doorschieten
Niet bemoeizuchtig worden
de hand
Beschermen-
Niet soft worden Niet hardvochtig worden
Zachte hand Sterke hand
Authentiek Constructief
Niet eigenzinnig worden Niet uitsloverig worden
Betrouwbaar
Niet rechtlijnig worden

38. Enige voorbeelden van
ethische dilemma’s

39. Dilemma 1
U – een RA – bent Financieel directeur en lid van de Business Unit-directie. De jaarlijkse bonus
(tot 50% van het basissalaris) van de BU-directie (waaronder ook die van u) is afhankelijk van de
jaarlijkse operationele winst ten opzichte van het budget.
Aan het einde van boekjaar 2011 blijkt dat er ruim voldoende resultaten behaald zijn om de
maximale bonus over 2011 te betalen. De BU-directie overlegt en de collega’s verzoeken u, in het
belang van hen allen, de resultaten boven de benodigde winst voor maximale bonus zoveel
mogelijk af te romen door extra voorzieningen in 2011 te nemen die dan zonodig in 2012 zouden
kunnen worden aangewend om het resultaat te verhogen en de bonus voor 2012 grotendeels
veilig te stellen. U heeft uitgerekend dat de aldus te boeken extra voorzieningen onder de
materialiteitsgrens van de accountant vallen en aldus zouden worden geaccepteerd voor de
jaarrekeningcontrole 2011. Dientengevolge redeneert u dat het daarmee toelaatbaar is, extra
voorzieningen altijd goed zijn in het kader van het voorzichtigheidsprincipe, en daarmee eerder
te aanvaarden zijn dan bijvoorbeeld het activeren van kosten om winsten te flatteren. U ziet zich
daarmee in staat het collegiale verzoek in te willigen. Aldus worden de resultaten voor 2011 lager
vastgesteld.
Wat doet u?

40. Dilemma 2
U bent RA en solliciteert naar een baan als concerncontroller bij onderneming
ABC. Tijdens het gesprek legt de CFO uit dat de branche waarin ABC zit,
momenteel zware tijden doormaakt en dat het van groot belang is dat de
informatieverzorging naar de buitenwereld overwegend positief is. Dit om de
toegang tot de kapitaalmarkt open te houden. U had zich uiteraard al goed
georiënteerd en wist van de problemen in de branche. U realiseert zich echter
dat een verzoek om overwegend positieve informatie naar buiten te brengen
wel eens strijdig zou kunnen zijn met de VGC.
Wat doet u?

41. Dilemma 3
Zoals altijd hebt u enige tijd geleden de jaarlijkse belastingaangifte voor uw
bedrijf verzorgd. U ontdekt nu dat u een fout heeft gemaakt in het voordeel
van uw bedrijf. U weet dat er grote kans is dat de belastingdienst de fout niet
ontdekt.
Wat doet u?

42. Dilemma 4
U – een RA – bent twee maanden geleden in dienst getreden van bedrijf XYZ.
U bent rechterhand van de CFO, ook een RA. Al spoedig merkt u dat er
‘creatief’ wordt gebudgetteerd en gerapporteerd. Het budget van het
volgende jaar is te optimistisch, hetgeen de CFO in een bilateraal gesprek
toegeeft. U was erbij toen de CEO en de CFO besloten om de omzet van een
grote order onterecht naar voren (van het volgende naar het huidige
boekjaar) te halen. En in een gesprek met de accountant hoort u de CFO
onjuiste informatie geven, terwijl u hem kort voor het gesprek de juiste
informatie hebt verschaft.
Wat doet u?

43. Dilemma 5
U bent als RA in business de rechterhand van de CFO. Deze heeft ook de
portefeuille ‘IT’. Er ligt een voorstel voor een groot, bedrijfsbreed ERP IT-
investeringsproject. De interne IT-manager, de externe software-leverancier en de
CFO zijn enthousiast over het voorstel. In opdracht van de CFO heeft u de
investering beoordeeld en bent u tot de conclusie gekomen dat het project niet
aansluit op de bedrijfsstrategie, dat het de vraag is of de kosten opwegen tegen
de baten en de te creëren waarde, en dat de risico’s groot zijn. De CFO heeft uw
visie onderschreven maar niet van harte. U ziet korte tijd later dat het project
ongewijzigd en zonder enige verwijzing naar uw commentaar is opgenomen in het
investeringsplan dat naar de Raad van Bestuur (RvB) gaat. De IT-manager die u
het projectvoorstel dat naar de RvB gaat, liet zien, licht toe dat de CFO het
commentaar bewaart voor een later tijdstip: ‘We moeten eerst akkoord krijgen
voor dit project en ermee starten; als het eenmaal onderweg is, wordt het toch
niet meer gestopt; en dan kan hij een aantal van jouw punten als nieuwe feiten
presenteren en gebruiken ter verklaring van de kosten- en tijdoverschrijding,
bijvoorbeeld: er waren extra activiteiten nodig om de risico’s in te perken.’
Wat doet u?

44. Dilemma 6
U bent RA en penningmeester van een amateurvoetbalvereniging en doet in
die hoedanigheid de belastingaangifte namens de club. U staat daarbij voor
het dilemma dat de trainer en enkele spelers zwart worden uitbetaald en dat
er, om dit mogelijk te maken, een wit en een zwart kasboek is. Het zwarte
kasboek blijft altijd goed verborgen voor de buitenwereld inclusief de
kascontrolecommissie.
Wat doet u?

45. Dilemma 7
U bent RA en werkzaam als concerncontroller bij een onderneming die wordt
overgenomen. Een uur voordat het overnamecontract zal worden getekend,
ontdekt u dat er een grote schuld is die tijdens de due dilligence niet ontdekt
is. Deze ontdekking heeft zeker gevolgen voor de condities waaronder de
overname kan plaatsvinden. U meldt dit aan uw CFO en CEO die u meedelen
dat het nu niet het moment is om nog iets te veranderen in de cijfers.
Bovendien hebben veel medewerkers personeelsopties en dus een direct
financieel belang bij het slagen van deze overname. U heeft zélf overigens
geen personeelsopties.
Wat doet u?

46. Meenemen
• Ethiek is ....
• De VGC helpt bij het ethisch proberen te handelen, maar is lang niet
toereikend
• Stappenplan over hoe te handelen als zich een ethisch dilemma voordoet
helpt ook, maar is evenmin toereikend
• Kennis van je eigen ethisch profiel helpt ook, maar is ook niet toereikend want
dit draagt slechts bij aan bewustwording zonder dat het handelen automatisch
daarin meegaat
• Oefeningen met ethische dilemma’s creëren een bewustwording van hoe te
handelen en laten zien dat daadwerkelijk handelen vaak gemakkelijker gezegd
dan gedaan is
• En dan nog maar te zwijgen van het in de praktijk voor een ethisch dilemma
komen te staan; dat is de echte test
• Succes daarmee!