Contenu connexe
Similaire à Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа
Similaire à Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа (20)
Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа
- 2. Тайланг хянасан:
М.Чимэддорж
Хөдөлмөрийн судалгааны институтын захирал
Хэвлэлд бэлтгэсэн:
Б.Түвшинбаатар
Б.Төмөрчулуун
Хөдөлмөрийн харилцааны судалгаа, шинжилгээний секторын эрхлэгч
Эрдэм шинжилгээний ажилтан
Мэдээллийг боловсруулсан:
Эрдэм шинжилгээний ажилтан
Б.Эрдэнэтуяа, Д.Нэргүй, Д.Буянжаргал
Мэдээлэл цуглуулалт, боловсруулалтыг гүйцэтгэсэн:
Судалгаа шинжилгээний “MMCG” ХХК
Хэвлэсэн тоо: 300 хувь
Цаасны хэмжээ: В5
“Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.
Улаанбаатар 2013 он
- 3. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Хөдөлмөрийн судалгааны институтийн
захирлын зурвас
Сүүлийн жилүүдэд нэрлэсэн цалин богино хугацаанд хурдтай өсч байна. Нэг талаас
хөдөлмөрийн үнэлэмж нэмэгдэж байгаа нь сайн боловч нөгөө талаас бүтээмжийн
өсөлтөөр баталгаажаагүй цалингийн өсөлт нь бодит орлогыг өсгөж чаддаггүй байх
хандлагатай байдаг тул цалин хөлсний талаар илүү гүнзгийрүүлэн судлах нь бодлогын
хувьд чухал ач холбогдолтой юм.
“Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа” нь микро түвшинд ААНБ-ын удирдлагууд
байгууллагынхаа цалингийн бүтцийг тухайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй бусад
байгууллагын цалингийн бүтэцтэй харьцуулах, шийдвэр гаргахад чухал хэрэгцээтэй
мэдээллүүдийг агуулж байдаг юм.
Нийт цалинд эзлэх үндсэн цалингийн хэмжээ өндөр байх нь нийгмийн баталгааг
илэрхийлэх үзүүлэлт болдог бол хувьсах цалингийн хэмжээ буюу нэмэгдэл, шагнал
урамшууллын хэмжээ өндөр байх нь цалинг илүү уян хатан, бүтээмжийг үнэлэх
хандлагатай байдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.
Бид тус судалгааг цаашид хоёр жил тутамд гүйцэтгэж цалингийн бүтцийн өөрчлөлтийн
динамик мэдээллийг бий болгон ажиллахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр урт хугацаанд
цалингийн бүтэц хэрхэн өөрчлөгдөх хандлагыг тодорхойлохоос гадна цалингийн уян
хатан байдал, хөдөлмөрийн орлогын тогтвортой байдал зэргийг эдийн засгийн үйл
ажиллагааны салбарууд, ажил мэргэжлийн ангилал, аймаг, нийслэл, бүс нутгаар
тодорхойлон харах боломжтой болох юм.
Түүнчлэн тус судалгааны үр дүн нь хөдөлмөрийн харилцааны оролцогч талууд болох
ажил олгогчид болон ажиллагчдын төлөөллийн байгууллагуудын хамтын гэрээ, тарифын
хэлэлцээрт мэдээллийн эх үүсвэрийн чухал үүргийг гүйцэтгэх юм.
Цалин хөлсний бүтцийн судалгааны үр дүнгийн мэдээлэл нь бодлого боловсруулах,
шийдвэр гаргах түвшинд өргөн хүрээнд ашиглагдана гэдэгт итгэлтэй байна.
Захирал
М.ЧИМЭДДОРЖ
3
- 4. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Агуулга
ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ......................................................................................................5
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ..............................................................................................................6
ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ........................................................................................... 7
Оршил ...............................................................................................................................8
Судалгааны хураангуй....................................................................................................8
БҮЛЭГ 1. ТАНИЛЦУУЛГА......................................................................................................13
1.1 Судалгааны зорилго, ач холбогдол.................................................................... 14
1.2 Тайлангийн агуулга, бүтэц.................................................................................. 15
БҮЛЭГ 2. СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ.............................................17
2.1 Судалгааны хамрах хүрээ................................................................................... 18
2.2 Судалгааны түүвэрлэлт....................................................................................... 18
БҮЛЭГ 3. ҮНДСЭН ЦАЛИН....................................................................................................21
3.1 Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажиллагчдын хүйсээр, аймаг, нийслэл, бүс
нутгаар................................................................................................................ 22
3.2 Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангилал, салбар,
байгууллагын төрөл, өмчийн хэлбэрээр...........................................................24
3.3 Үйлдвэрчний эвлэлтэй болон эвлэлгүй байгууллагуудын үндсэн цалин.........29
3.4 Гадаад ажиллагчдын цалин................................................................................30
БҮЛЭГ 4. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЭЦ, БҮРЭЛДЭХҮҮН..........................................................31
4.1 Нийт цалин.......................................................................................................... 32
4.2 Гадаад ажиллагчдын нийт цалин.......................................................................43
4.3 Шагнал, урамшуулал..........................................................................................45
4.4 Цалин хөлсийг нэмэгдүүлсэн бууруулсан шийдвэр.......................................... 47
БҮЛЭГ 5. ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛСНИЙ ДООД ХЭМЖЭЭ БОЛОН ТҮҮНЭЭС ДООГУУР
ХЭМЖЭЭГЭЭР ЦАЛИНЖИЖ БУЙ АЖИЛЛАГЧИД...............................................................49
БҮЛЭГ 6. ТУРШИЛТ СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮНТЭЙ ХАРЬЦУУЛСАН ҮР ДҮНГҮҮд.................55
БҮЛЭГ 7. АЖЛЫН ЦАГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ................................................................................ 73
ДҮГНЭЛТ ............................................................................................................................. 77
ХАВСРАЛТ. ҮР ДҮНГИЙН ХҮСНЭГТҮҮД.............................................................................. 81
4
- 5. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ
Хүснэгт 1. Ажиллагчдын тоо, үндсэн цалин, хүйсээр, аймаг, нийслэл, бүсээр
Хүснэгт 2. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангиллаар, хүйсээр,
мянган төгрөгөөр..................................................................................... 26
Хүснэгт 3. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангилал, ААНБ-ын
төрлөөр.................................................................................................... 28
Хүснэгт 4. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ААНБ-ын өмчийн хэлбэрээр, хүйсээр.... 29
Хүснэгт 5. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн дунджийн хэмжээ, бүтэц бүс,
аймаг, нийслэлээр................................................................................... 33
Хүснэгт 6. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, салбараар...................37
Хүснэгт 7. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, ААНБ-ын өмчийн
хэлбэрээр................................................................................................. 40
Хүснэгт 8. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, ААНБ-ын хариуцлагын
хэлбэрээр.................................................................................................. 41
Хүснэгт 9. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, ажил мэргэжлийн
ангиллаар................................................................................................. 42
Хүснэгт 10. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, ажиллагчдын
боловсролын түвшингээр........................................................................ 43
Хүснэгт 11. Ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж, бусад улс орнуудын салбарын
дундажтай харьцуулсан харьцаа............................................................ 44
Хүснэгт 12. Цалин хөлс нэмсэн ААНБ-ын тоо............................................................47
Хүснэгт 13. Ажиллагчдын тоо, үндсэн цалингийн интервалаар, хүйсээр................ 50
Хүснэгт 14. Үндсэн цалингийн өөрчлөлт, аймаг, нийслэл, бүс нутгаар.................. 56
Хүснэгт 15. Үндсэн цалингийн өөрчлөлт, салбараар................................................ 60
Хүснэгт 16. Үндсэн цалингийн харьцуулалт, ажил мэргэжлийн ангиллаар............ 62
Хүснэгт 17. Нийт цалингийн дунджийн харьцуулалт, бүс, аймаг, нийслэлээр....... 64
Хүснэгт 18. Нийт цалингийн дунджийн харьцуулалт, салбарын ангиллаар........... 66
Хүснэгт 19. Нийт цалингийн дунджийн харьцуулалт, нийт цалинд эзлэх үндсэн
цалингийн хувийн өөрчлөлт, байгууллагын өмчийн хэлбэрээр............67
Хүснэгт 20. Нийт цалингийн дунджийн харьцуулалт, нийт цалинд эзлэх үндсэн
цалингийн хувийн өөрчлөлт, байгууллагын хариуцлагын хэлбэрээр.. 68
Хүснэгт 21. Нийт цалингийн дунджийн харьцуулалт болон нийт цалинд эзлэх
үндсэн цалингийн хувийн өөрчлөлт, ажил мэргэжлийн ангиллаар..... 68
Хүснэгт 22. Ажиллагчдын тоо болон хувь, цалингийн интервалаар....................... 69
5
- 6. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ
Зураг
Зураг
Зураг
Зураг
1.
2.
3.
4.
Зураг 5.
Зураг 6.
Зураг 7.
Зураг 8.
Зураг 9.
Зураг 10.
Зураг 11.
Зураг 12.
Зураг 13.
Зураг 14.
Зураг 15.
Зураг 16.
Зураг 17.
Зураг 18.
Зураг 19.
Зураг 20.
Зураг 21.
Зураг
Зураг
Зураг
Зураг
Зураг
Зураг
Зураг
6
22.
23.
25.
24.
26.
27.
28.
Ажиллагчдын үндсэн цалин, мянган төгрөгөөр.....................................22
Ажиллагчдын үндсэн цалин, бүсээр, хүйсээр, мянган төгрөгөөр........ 24
Ажиллагчдын үндсэн цалин, салбараар, мянган төгрөгөөр................. 25
Ажиллагчдын үндсэн цалин, хүйсээр, ажил мэргэжлийн ангиллаар,
мянган төгрөгөөр......................................................................................27
Үндсэн цалингийн хэмжээ, үйлдвэрчний эвлэлтэй болон эвлэлгүй эсэх,
ААНБ-ын төрлөөр.................................................................................... 29
Гадаад ажиллагчдын үндсэн цалин, салбараар.................................... 30
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтцэд олговрыг багтаасан
байдлаар, хүйсээр................................................................................... 34
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, хүйсээр ..................... 34
ААНБ-ын ажиллагчдын дундаж цалингийн бүтэц, бүсээр.................... 35
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтцэд олговрыг багтаасан
байдлаар, бүсээр..................................................................................... 35
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж,
салбараар /мян.төг/............................................................................... 36
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, салбараар.................. 39
Гадаад ажиллагчдын нийт цалин, нийт цалингийн бүтцээр, хувиар
болон мөнгөн дүнгээр............................................................................. 43
Шагнал урамшуулал авсан хүн, ААНБ-ын хариуцлагын хэлбэрээр,
хувиар...................................................................................................... 45
Шагнал урамшуулал авсан ажиллагчдын тоо болон дундаж
урамшууллын хэмжээ, ААНБ-н хариуцлагын хэлбэрээр....................... 46
Цалин хөлс нэмсэн ААНБ-ын тоо, ААНБ-ын хариуцлагын хэлбэрээр.46
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, тухайн сард ажилласан өдөр............................................. 51
ХХДХ хэмжээ болон түүнээс доогуур хэмжээгээр үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, байгууллагын хариуцлагын хэлбэрээр.............................. 51
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, байгууллагын өмчийн хэлбэрээр, хувиар........................ 52
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээгээр үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлаар....................................... 52
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, салбараар, хувиар............................................................. 53
Үндсэн цалингийн өсөлтийн хувь, хүйсээр ...........................................57
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, хүйсээр .............................................. 58
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, бүсээр /мян.төг/................................ 59
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, бүсээр /мян.төг/................................ 59
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, эдийн засгийн салбараар, хувиар..... 61
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, байгууллагын өмчийн хэлбэрээр....... 61
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, байгууллагын
хариуцлагын хэлбэрээр........................................................................... 62
- 7. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Зураг 29.
Зураг 30.
Зураг 31.
Зураг 32.
Зураг 33.
Зураг 34.
Зураг 35.
Зураг 36.
Зураг 37.
Үндсэн цалингийн өөрчлөлт, ажил мэргэжлийн ангиллаар, мянган
төгрөгөөр ................................................................................................ 63
Нийт цалингийн өөрчлөлт, аймаг, нийслэлээр, хувиар........................ 65
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчдын нийт ажиллагчдад эзлэх хувь, байгууллагын
хариуцлагын хэлбэрээр........................................................................... 69
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчид, байгууллагын өмчийн хэлбэрээр, хувиар.........................70
ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээний үндсэн цалин авсан
ажиллагчдын нийт ажиллагчдад эзлэх хувь, салбараар....................... 71
Ажлын бус өдрөөр ажилласан ажиллагчдын хувь, ААНБ-ын
хариуцлагын хэлбэрээр............................................................................74
Илүү цагаар ажилласан ажиллагчдын нийт ажиллагчдын дүнд эзлэх
хувь, хүйс, байгууллагын хариуцлагын хэлбэрээр.................................75
Илүү цагаар ажилласан ажиллагчид, байгууллагын хариуцлагын
хэлбэрээр..................................................................................................75
Илүү цагаар ажилласан боловч илүү цагийн нэмэгдэл хөлс аваагүй
ажиллагчид, ААНБ-ын хариуцлагын хэлбэрээр.....................................76
ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ
ААНБ
Аж ахуйн нэгж, байгууллага
ББН
Бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл
ЗБН
Зарим гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл
МҮЭХ
Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн Холбоо
МАОЭНХ
Монголын Ажил Олгогч Эздийн Нэгдсэн Холбоо
ОНӨҮГ
Орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газар
ТӨҮГ
Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар
ХХДХ
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ
ХК Хувьцаат компани
ХХК
Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани
7
- 8. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
ОРШИЛ
Монгол Улсад “Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа”-г олон улсын нийтлэг жишиг
аргачлалын дагуу явуулсан нь хөдөлмөрийн зах зээл дэх ажиллагчдын цалин, хөлс,
орлого, нэмэгдэл хөлс, урамшууллын хэмжээг тусган харуулсан цалин, хөлсний бүтцийн
үндэсний хэмжээний суурь судалгаа болсон билээ.
Хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулдаг үндсэн асуудлын нэг болох цалин хөлсний
бүтцийн бодит статистик мэдээлэлтэй болох зайлшгүй шаардлага Монгол Улсын
Хөдөлмөрийн яам болон бусад бодлого боловсруулагчдад бий болоод байна. Энэ
асуудлын хүрээнд “Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа 2013”-ыг Монгол орны хэмжээнд
явуулж , эдийн засгийн салбаруудаар тодорхойлох хэрэгцээ шаардлага үүссэн юм.
“Цалин хөлсний бүтцийн туршилтын судалгаа”-г цалин хөлсний статистик
мэдээллийг боловсронгуй болгох, гарсан мэдээлэлд үндэслэн бодлогын шинжилгээ
хийж цалингийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулах, хөдөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээ тогтоохтой холбоотойгоор хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван
талт хороог мэдээллээр хангах зорилгоор олон улсын аргачлалын дагуу 2009-2010 онд
анх удаа зохион байгуулж байсан. Тус судалгааг Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага
/ОУХБ/-ын техникийн туслалцаатайгаар Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам /
HХХЯ/, Үндэсний статистикийн хороо /ҮСХ/ хамтран зохион байгуулж байсан. Энэхүү
судалгаа нь цалин хөлсний бүтцийн талаар судалж буй хоёрдахь судалгаа болсон ба уг
судалгааны нэгдсэн үр дүнг энэхүү тайлангаар танилцуулж байна.
СУДАЛГААНЫ ХУРААНГУЙ
“Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа “-г цалин хөлсний талаарх мэдээллийг шинэчлэн
дэлгэрэнгүй гаргах,
ажиллагчдын цалин хөлсний бүтцийг нарийвчлан судалж,
хөдөлмөрийн салбарын бодлого боловсруулагчид болон ААНБ-ын мэдээллийн
хэрэгцээнд нийлүүлэх зорилгоор гүйцэтгэлээ.
Цалин хөлсний бүтцийн судалгаанд орон нутгийн 711, Улаанбаатар хотын 1020, нийт
1731 ААНБ-ын 28763 ажиллагчид хамрагдлаа. Эдгээр ажиллагчдын 14873 буюу 51.7 хувь
нь эрэгтэйчүүд, 13890 буюу 48.3 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Үндсэн цалин болон нийт
цалингийн бүтцийг үйл ажиллагааны салбар, аймаг, нийслэл, бүс нутаг, байгууллагын
өмчийн хэлбэр, ажиллагчдын хүйс, ажил мэргэжлийн төрлөөр тодорхойлон тус тайланд
тусгалаа.
Ажиллагчдын үндсэн цалингийн улсын дундаж 528.7 мянган төгрөг байгаа ба эрэгтэй
ажиллагчдын үндсэн цалин 555.4 мянган төгрөг, эмэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалин
500.1 мянган төгрөг байна.
8
- 9. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Ажиллагчдын үндсэн цалин, мянган төгрөгөөр
Улсын дундаж, 528.7
591.8
405.1
Баруун бүс
414.8
Хангайн бүс
436.9
394.2
Төвийн бүс
Зүүн бүс
Улаанбаатар
Ажиллагчдын үндсэн цалинг бүс нутгаар авч үзвэл Улаанбаатарын бүсэд ажиллагчдын
цалин хамгийн өндөр буюу 591.8 мянган төгрөг байна. Энэ нь улсын дунджаас 63.1
мянган төгрөгөөр илүү дүн юм.
ААНБ-ын ажиллагчдын үндсэн цалинг эдийн засгийн бүх үйл ажиллагааны салбараар
авч үзвэл уул уурхайн олборлолтын салбарт ажиллагчдын цалин хамгийн өндөр буюу
871.4 мянган төгрөг байна. Харин хамгийн бага нь ХАА загас барилт, ан агнуурын
салбарт ажиллагчдын цалин бөгөөд улсын дунджаас 181.5 мянган төгрөгөөр бага
цалинтай байна.
Ажиллагчдын үндсэн цалин, ААНБ-ын өмчийн хэлбэрээр, хүйсээр
Байгууллагын өмчийн хэлбэр
Улсын дундаж
Бүгд
528.7
Өмчийн
Өмчийн оролцоотой
Хүйсээр:
Эрэгтэй
Эмэгтэй
555.4
500.1
498.8
511.8
488.4
599.5
618.1
566.5
Хамтарсан
973.7
1003.1
860.9
Өмчийн
425.9
423.3
431.5
Өмчийн оролцоотой
449.7
456.3
441.6
511.9
498.6
518.4
Монгол улсын иргэн
519.9
546.9
487.8
Хамтарсан
686.9
736.2
619.2
Гадаад улсын
853.5
946.4
734.3
Үүнээс
Төрийн
Орон нутгийн
Хамтарсан
Хувийн
9
- 10. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
ААНБ-ын ажиллагчдын үндсэн цалинг байгууллагын өмчийн хэлбэрээр авч үзэхэд
төрийн өмчийн гадаадтай хамтарсан ААНБ-ын үндсэн цалин хамгийн өндөр буюу 973.7
мянган төгрөг байна. Энэ нь улсын дунджаас 445.0 мянган төгрөгөөр өндөр дүн юм.
Үндсэн цалингийн харьцуулалт, хүйсээр /мян.төг/
Мян төг
600.0
500.0
555.4
528.7
500.1
400.0
300.0
200.0
242.6
230.5
219.3
100.0
0.0
УЛСЫН ДУНДАЖ
ЭР
2010 он
ЭМ
2013 он
Үндсэн цалинг 2010 онд хийгдсэн “Цалин хөлсний бүтцийн туршилтын судалгаа”ны үр дүнтэй харьцуулахад ажиллагчдын үндсэн цалин 2.3 дахин буюу 298.2 мянган
төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.
Ажиллагчдын нийт цалин, мянган төгрөгөөр
800
Улсын дундаж, 642.2
700
600
500
701.9
642.2
400
493.2
498.4
531.7
579.8
300
200
100
0
Улсын дундаж
Баруун бүс
Зүүн бүс
Хангайн бүс
Төвийн бүс
Улаанбаатар
Судалгааны дүнгээр аж ахуй нэгж, байгууллагад ажиллагчдын нийт цалингийн
дундаж 642.2 мянган төгрөг байна. Эрэгтэй ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж 683.0
мянган төгрөг, эмэгтэй ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж 598.5 мянган төгрөг байна.
10
- 11. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Ажиллагчдын нийт цалингийн дунджийг салбараар авч үзвэл уул уурхай, олборлолтын
салбарын нийт цалингийн дундаж хамгийн өндөр буюу 1097.5 мянган төгрөг байна.
Харин ХАА, загас барилт, ан агнуурын салбарт ажиллагчдын цалин хамгийн бага буюу
356.1 мянган төгрөг байгаа нь улсын дунджаас 286.1 мянган төгрөгөөр бага дүн юм.
Нийт цалингийн өөрчлөлт, аймаг, нийслэлээр, хувиар
200
160.0
143.1
150
130.71
100
87.4
117.7
109.7
107.2
98.9
97.9
104.6
82.1
112.5
125.9
105.2
107.5
92.8
88.0
83.9
87.6
143.5
126.2
79.2
86.0
в
У
а
Ул анб вс
сы аа
т
н
ду ар
нд
аж
Хо
Хө вд
вс
г
Хэ өл
нт
ий
Тө
Ул
Ар
Ба ха
ян нга
й
Ба Өл
ян гий
хо
нг
о
Бу р
Го
лг
вь ан
Го Ал
вь та
й
Да сүм
рх бэ
ан р
Ду Уул
нд
го
в
До ь
рн
До
рн од
ог
о
За вь
вх
ан
Ө О
вө р
рх хо
а н
Ө нга
м
нө й
Сү гов
хб ь
аа
та
Сэ р
лэ
нг
э
50
Ажиллагчдын нийт цалингийн дунджийг 2010 оны нийт цалингийн дундажтай
харьцуулахад 2.4 дахин буюу 378.5 мянган төгрөгөөр нэмэгдэж 642.2 мянган төгрөг
болсон байна.
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, хүйсээр
3.9
1.7
5.0
3.7
1.8
5.3
4.1
1.5
4.7
10.3
10.9
9.6
79.1
78.3
УЛСЫН ДУНДАЖ
ЭР
1.8
5.2
1.9
5.5
10.7
11.3
1.6
4.9
10.0
80.1
82.3
81.3
81.5
ЭМ
УЛСЫН ДУНДАЖ
ЭР
ЭМ
Олговор
Шагнал урамшуулал
Шагнал урамшуулал
Нэмэгдэл хөлс
Нэмэгдэл хөлс
Нэмэгдэл
Нэмэгдэл
Үндсэн цалин
Үндсэн цалин
11
- 12. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Нийт цалингийн дундажыг бүтцээр нь авч үзвэл 528.7 мянган төгрөг буюу 82.3 хувийг
үндсэн цалин, 68.8 мянган төгрөг буюу 10.7 хувийг нэмэгдэл цалин, 33.4 мянган төгрөг
буюу 5.2 нэмэгдэл хөлс, үлдсэн 11.3 мянган төгрөг буюу 1.8 хувийг шагнал урамшуулал
эзэлж байна.
Ажиллагчдын нийт цалингийн дунджийг ААНБ-ын хариуцлагын хэлбэрээр нь авч
үзвэл бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөлд ажиллагчдын нийт цалингийн
дундаж хамгийн бага буюу 241.7 мянган төгрөг байна. Харин зарим гишүүд нь бүрэн
хариуцлагатай нөхөрлөлд ажиллагчдын цалин 265.4 мянган төгрөг бөгөөд 100.0 хувь
үндсэн цалингаас бүрдэж байгаа нь бусад байгууллагын нийт цалинд үндсэн цалингийн
эзлэх хувиас хамгийн өндөр байна. ХК-д ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж хамгийн
өндөр буюу 817.5 мянган төгрөг байна. Үүнийг бүтцээр нь авч үзвэл 68.0 хувийг үндсэн
цалин эзэлж байгаа нь бусад байгууллагын үндсэн нийт цалинд үндсэн цалингийн
эзлэх хувиас бага байгаа бөгөөд нэмэгдэл 20.3 хувь, нэмэгдэл хөлс 5.9 хувь, шагнал
урамшуулал 5.8 хувийг эзэлж байгаа нь бусад байгууллагын нийт цалинд эзлэх нэмэгдэл
хөлс болон шагнал урамшууллын эзлэх хувиас өндөр байна.
Ажиллагчдын тоо, үндсэн цалингийн интервалаар, хүйсээр
Цалингийн интервал
/мян.төг/
Бүгд
Үүнээс:
140.4 хүртэл
140.4
140.4-200.0
200.1-300.0
300.1-400.0
400.1-500.0
500.1-600.0
600.1-700.0
700.1-800.0
800.1 ба түүнээс дээш
Ажиллагчдын тоо
Хувь
28763
100.0%
254
609
1538
2959
5649
6876
4372
2221
1361
2924
0.9%
2.1%
5.3%
10.3%
19.6%
23.9%
15.2%
7.7%
4.7%
10.2%
Хүйсээр
Эр
Эм
14873
13890
148
319
816
1604
2821
3206
2101
1226
790
1842
106
290
722
1355
2828
3670
2271
995
571
1082
Судалгаанд хамрагдсан 1731 ААНБ-ын 28763 ажиллагчдын 863 нь буюу 3.0 хувь нь
2013 оны 5 сард хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ болон түүнээс доогуур хэмжээний
үндсэн цалин авсан байна. 2.1 хувь нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр үндсэн
цалин авсан бол 0.9 хувь нь түүнээс доогуур цалин хөлс авсан байна. Судалгаанд
хамрагдсан 28763 ажиллагчдын 21.4 хувь буюу 6140 нь урамшуулал авсан байна.
Хариуцлагын хэлбэрээр нь авч үзвэл шагнал урамшуулал авсан ажиллагчдын дийлэнх нь
буюу 42.2 хувь нь төсөвт байгууллагад ажиллагчид байгаа ба тэдгээрт олгосон шагнал
урамшууллын дундаж хэмжээ нь 374.4 мянган төгрөг байна.
Судалгаанд хамрагдсан 1731 ААНБ-ын 28763 ажиллагчдын 863 нь буюу 3.0 хувь нь
2013 оны 5 сард хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ болон түүнээс доогуур хэмжээний
үндсэн цалин авсан байна. 2.1 хувь нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр үндсэн
цалин авсан бол 0.9 хувь нь түүнээс доогуур цалин хөлс авсан байна.
Ажлын бус өдрөөр ажилласан ажиллагчид нийт 1523 буюу нийт судалгаанд
хамрагдсан ажиллагчдын 5.3 хувийг эзэлж байна.
12
- 14. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
БҮЛЭГ 1. Судалгааны ТАНИЛЦУУЛГА
1.1 Судалгааны зорилго, ач холбогдол
Цалин хөлсний бүтцийн судалгааны зорилго:
Цалин хөлсний талаарх мэдээллийг шинэчлэн дэлгэрэнгүй гаргах, ажиллагчдын цалин
хөлсний бүтцийг нарийвчлан судалж, хөдөлмөрийн салбарын бодлого боловсруулагчид
болон ААНБ-ын мэдээллийн хэрэгцээнд нийлүүлэх юм.
“Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа”-ны хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлсэн: Үүнд
• Цалин хөлсний статистикийн мэдээллийг шаардлагатай үзүүлэлтүүдээр
баяжуулан шинэчлэх;
• Цалин хөлсний бүтцийг тодорхойлох, хөдөлмөрийн өртгийн тооцоо хийхэд
шаардлагатай мэдээлэл, судалгааны суурь бий болгох;
• ААНБ-ын төрөл, өмчийн хэлбэр, ажиллагчдын тоо, хөдөлмөр эрхлэлтийн
байдал, ээлжийн систем, цалингийн өсөлт болон өсөлтийн хувь, шагнал
урамшуулал зэрэг мэдээллээс гадна тухайн байгууллагын ажиллагчдын хүйс,
боловсролын түвшин, ажиллах хэв маяг, ажилласан жил, албан тушаал, ажил
мэргэжлийн ангилал, цалин олголтын давтамж, үндсэн цалин болон бусад
нэмэгдэл цалин хөлс, олговрын талаарх мэдээллийг цуглуулах , боловсруулалт
хийх.
Судалгааны ач холбогдол:
”Цалин хөлсний бүтцийн судалгаа” нь ажиллагчдын цалин хөлсний бүтэц, үндсэн
цалин, нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшууллын хэмжээ, тэдгээрийн цалин хөлсөнд эзэлж
буй хувь хэмжээ, ажиллагчдын боловсрол, хүйс, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, ҮЭ-д
нэгдсэн эсэх, илүү цаг, амралт, баяр, ёслолын өдөр ажилласан байдал зэрэг хүчин
зүйлсийн цалин хөлсний түвшинд үзүүлж буй нөлөөлөл, түүнчлэн хөдөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээгээр болон түүнээс доогуур цалинжиж буй ажиллагчдын талаарх
тоо мэдээллийг эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар, хариуцлагын хэлбэр, өмчийн
хэлбэр зэргээр ангилан бодлогын дүн шинжилгээ хийх боломжийг бий болгосноороо
чухал ач холбогдолтой.
14
- 15. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
1.2 Тайлангийн агуулга, бүтэц
Цалин хөлсний бүтцийн судалгааны тайлан нь дараах 8 бүлгээс бүрдэнэ. Үүнд:
Бүлэг 1. Танилцуулга
Бүлэг 2. Судалгааны арга зүй, зохион байгуулалт
Бүлэг 3. Үндсэн цалин
Бүлэг 4. Цалин хөлсний бүтэц, бүрэлдэхүүн
Бүлэг 5. ХХДХ болон түүнээс доогуур хэмжээгээр цалинжиж буй ажиллагчид
Бүлэг 6. Туршилт судалгааны үр дүнтэй харьцуулсан үр дүнгүүд
Бүлэг 7. Ажлын цагийн үзүүлэлт
Бүлэг 8. Дүгнэлт, зөвлөмж
Тайлангийн 1-р бүлэгт судалгааны зорилго, ач холбогдлын талаар, Бүлэг 2-т
судалгааны арга зүй, хамрах хүрээ, зохион байгуулалт, асуулга, заавар, мэдээлэл
цуглуулалт, боловсруулалтын талаар, Бүлэг 3-т ажиллагчдын нийт цалингийн хэмжээ,
аймаг, нийслэл, бүсээр, ажиллагчдын ажил мэргэжлийн ангилал болон эдийн засгийн
үйл ажиллагааны салбарын ангилал, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлаар болон үйлдвэрчний
эвлэлтэй эсэх тухай, Бүлэг 4-т цалин, хөлсний бүтэц болох үндсэн цалин, нэмэгдэл
олговор, нэмэгдэл хөлс, шагнал, урамшууллын талаар, Бүлэг 5-д хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээ /ХХДХ/ болон түүнээс доогуур хэмжээгээр цалинжиж буй ажиллагчдын
талаар, Бүлэг 6-д судалгааны үр дүнг 2010 онд хийгдсэн Цалин хөлсний бүтцийн туршилт
судалгааны үр дүнтэй харьцуулсан үр дүн, өөрчлөлтийг, Бүлэг 7-д ажлын өдөр болон
ажлын цагийн үзүүлэлт, бусад хүчин зүйлтэй хэрхэн холбогдож буй талаар, Бүлэг 8-д
судалгаанаас гарсан гол үр дүнгүүдэд үндэслэн дүгнэлт хийж, тайлбарласан болно.
15
- 18. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
БҮЛЭГ 2. СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ,
ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
2.1 Судалгааны хамрах хүрээ
Монгол Улсын хэмжээнд 2012 оны жилийн эцсийн байдлаар албан ёсны бүртгэлтэй
92442 ААНБ байгаагаас 2012 оны жилийн эцсийн статистикийн мэдээгээр үйл ажиллагаа
явуулаагүй, санхүүгийн Х тайлантай, хаяг байршил нь тодорхойгүй байсан болон 2013
оны 1-р улиралд санхүүгийн Х тайлан өгсөн ААНБ-уудыг түүврийн хүрээнээс хасч
түүврийн хүрээг тодорхойлсон.
Цалин хөлсний бүтцийн судалгаанд байнгын үйл ажиллагаа явуулж байгаа 35,269
ААНБ-аас түүврийг оновчтой сонгохын тулд дараах хүчин зүйлсүүдийг харгалзан үзэж
2,428 ААНБ-ыг судалгаанд хамрууллаа. Үүнд:
•
Монгол улсын бүх эдийн засгийн үйл ажиллгааны салбарууд
•
ААНБ-ын ажиллагчдын тооны бүлэг
•
ААНБ-ын хариуцлагын хэлбэр
•
ААНБ-ын өмчийн хэлбэр
•
Газарзүйн байршил
2.2 Судалгааны түүвэрлэлт
Цалин хөлсний бүтцийн судалгаанд магадлалт түүврийн аргыг ашигласан.
Судалгаанд хамрагдах аж ахуй нэгж байгууллагын түүвэрлэх хүрээг тодорхойлохдоо
дараах байдлаар гүйцэтгэсэн. Үүнд:
1. Бизнес регистрийн 2012 оны жилийн эцсийн сангаас үйл ажиллагаа явуулсан
хуулийн этгээд аж ахуй нэгж байгууллагын нийт жагсаалтыг сонгож авсан.
2. Уг сонгож авсан хүрээнээс статистикийн 2012 оны жилийн эцсийн мэдээнд
үйл ажиллагаа явуулаагүй, Х тайлантай, хаягандаа байхгүй шалтгаанаар
хамрагдаагүй аж ахуй нэгж байгууллагыг хассан.
3. Мөн 2013 оны 1-р улиралд Х тайлан өгсөн аж ахуй нэгжүүдийг дээрх хүрээнээс
хасаж судалгааны түүврийн хүрээг бэлтгэсэн.
Эдгээр сайжруулалтыг хийсний дараа түүврийн эх олонлог 35269 аж ахуй нэгж
байгууллага болсон.
Түүврийн хэмжээ:
Энэ судалгаанд ажиллагчдын дундаж тоог гол үзүүлэлт болгон авсан.
18
- 19. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Ажиллагдчын тооны бүлэг
ААН-ийн эзлэх хувь
Ажиллагчдын эзлэх хувь
1-5
71.1
10.7
6-19
16.9
14.2
20-49
7.2
17.1
50-149
3.8
24.0
150+
1.1
34.1
Нийт
100.0
100.0
Түүврийн хэмжээг тодорхойлох зарчмын дагуу 5 дахь буюу 150-аас дээш ажилтантай
аж ахуй нэгж байгууллагыг бүхэлд нь судалгаанд хамруулна. Энд 384 аж ахуй нэгж
байгууллага багтсан.
Үлдсэн аж ахуй нэгжийг(35269-384=34885) дараах томъёог ашиглан тодорхойлсон.
nSRS
z ⋅S
= α/2
e
2
95 хувийн ач холбогдлын түвшинд t статистикийн утга 1,96 гэсэн утгатай байдаг.
Үлдсэн эх олонлогын түвшин(34885)- д ажиллагчдын тооны дундаж болон стандарт
хазайлтыг тооцоход
, S=17.09 байна. Харьцангуй алдааг ойролцоогоор 8.6
хувь гэж үзсэн ба түүврийн харьцангуй алдааны хязгаар е=0.086* 8.33=0.72 болно.
Түүврийн томъёонд орлуулан тооцвол:
N буюу эх олонлогын хэмжээг харьцангуй бага гэж үзсэн тул дараах томъёогоор
шинэчлэн тооцсон.
n=
Үүний дараа
nSRS
n
1 + SRS
N
Нийт түүврийн хэмжээ:
n(f)=384+2052=2436
Түүврийн хуваарилалт
Ажиллагчдын дийлэнх хувь буюу 34.1 нь 384 аж ахуй нэгжид ажиллаж байгаа тул
энэ бүлэгт ямар нэгэн хуваарилалт хийхгүй. Үлдсэн аж ахуй нэгжийг хуваарилахдаа
“Оновчтой буюу Ньюманы хуваарилалтын арга”-ыг ашигласан. Томъёог бичвэл:
19
- 20. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
=
nh n* ⋅
N h Sh
H
∑N S
h =1
h
h
Түүврийн хэмжээ ажиллагчдын тооны бүлгийг дор харуулав.
Ажиллагчдын тооны бүлэг
1-5
6-19
20-49
50-149
Нийт
Nh
25067
5960
2531
1327
34885
Sh
1.21
3.79
8.25
25.92
17.09
NhSh
30404.12
22589.43
20885.43
34392.33
108271.3
NhSh/ Sum(NhSh)
0.28
0.21
0.19
0.32
1.00
nh
576
428
396
652
2052
Уг хүснэгтийг ашиглан хуваарилалт хийх явцад ашигласан коэффициентийн оронгийн
нарийвчлалаас шалтгаалан түүврийн хэмжээ 2428 болон багассан.
Түүврийг сонгохдоо эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар болон ажиллагчдын
тооны бүлэг тус бүрээр кластер үүсгэн энгийн санамсаргүй түүврийн аргаар сонгож
тогтоосон. Үр дүнг хүснэгтээр үзүүлэв.
Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур
Ажиллагчдын тооны бүлэг
1-5 6-19 20-49 50-149 150+
47 30
32
10
1
Уул уурхай, олборлолт
17
19
20
41
33
130
Боловсруулах үйлдвэрлэл
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж
Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын менежмент
болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа
БАРИЛГА
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин,
мотоциклийн засвар үйлчилгээ
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа
Мэдээлэл, холбоо
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл
ажиллагаа
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа,
албан журмын нийгмийн хамгаалал
Боловсрол
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа
Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
Олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн үйл
ажиллагаа
17
24
18
38
10
17
44
22
41
19
130
120
40
19
16
19
8
102
14
16
15
51
34
130
37
10
10
36
37
130
19
37
39
67
53
20
25
25
36
35
21
22
35
15
28
47
37
19
10
12
23
9
12
2
2
130
130
130
130
130
23
23
22
58
4
130
19
21
21
60
8
129
7
7
16
50
50
130
5
13
39
51
5
19
30
30
11
23
25
34
61
30
32
10
48
44
4
5
130
129
130
130
2
2
1
3
8
394
652
384
2428
Салбарын нэр
НИЙТ
20
570 428
Дүн
120
- 22. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
БҮЛЭГ 3. ҮНДСЭН ЦАЛИН
3.1 Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажиллагчдын хүйсээр,
аймаг, нийслэл, бүс нутгаар
Цалин хөлсний бүтцийн судалгаанд орон нутгийн 711, Улаанбаатар хотын 1020, нийт
1731 ААНБ-ын 28763 ажиллагчид хамрагдлаа. Эдгээр ажиллагчдын 14873 буюу 51.7 хувь
нь эрэгтэй, 13890 буюу 48.3 хувь нь эмэгтэй ажиллагчид байна. Үндсэн цалингийн
улсын дундаж 528.7 мянган төгрөг байгаа ба эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалингийн
дундаж 555.4 мянган төгрөг, эмэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалингийн дундаж 500.1
мянган төгрөг тус тус байна. Эрэгтэй ажиллагчдын цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаас 55.3
мянган төгрөгөөр буюу 11.0 хувиар илүү байна.
Улаанбаатар хотын ААНБ-ын ажиллагчдын үндсэн цалин улсын дунджаас 63.1 мянган
төгрөгөөр илүү байна. Харин Говьсүмбэр, Булган, Өмнөговь, Орхон, Ховд аймгуудын
ажиллагчдын үндсэн цалин 29.2-87.7 мянган төгрөгөөр, Сэлэнгэ, Төв, Дархан-Уул,
Дорнод, Дундговь аймгуудын ажиллагчдын үндсэн цалин 92.7-112.9 мянган төгрөгөөр,
Архангай, Дорноговь, Завхан, Говь-Алтай, Увс аймгуудын ажиллагчдын үндсэн цалин
114.4-136.7 мянган төгрөгөөр, Өвөрхангай, Баянхонгор, Баян-Өлгий, Хэнтий, Хөвсгөл,
Сүхбаатар аймгуудын ажиллагчдын үндсэн цалин 138.4-159.1 мянган төгрөгөөр тус тус
улсын дунджаас бага байна.
Зураг 1. Ажиллагчдын үндсэн цалин, мянган төгрөгөөр
Улсын дундаж, 528.7
405.1
Баруун бүс
591.8
414.8
Хангайн бүс
436.9
394.2
Төвийн бүс
Зүүн бүс
Улаанбаатар
ААНБ-ын ажиллагчдын үндсэн цалинг бүс нутгаар авч үзвэл Улаанбаатар хотод
ажиллагчдын үндсэн цалин улсын дунджаас 63.1 мянган төгрөгөөр илүү байхад төвийн
бүсийнх 91.8, баруун бүсийнх 123.6, хангайн бүсийнх 113.9, зүүн бүсийнх 134.5 мянган
төгрөгөөр тус тус бага байна. /Зураг 1/
22
- 23. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Хүснэгт 1. Ажиллагчдын тоо, үндсэн цалин, хүйсээр, аймаг, нийслэл, бүсээр
Ажиллагчдын тоо
Байршил, бүс аймаг,
нийслэл
Улсын дундаж
Үндсэн цалин, мян.төг
Хүйсээр:
Хүйсээр:
Эрэгтэй
Эмэгтэй
Улсын
дундаж
Эрэгтэй
Эмэгтэй
28763
14873
13890
528.7
555.4
500.1
2119
1292
827
405.1
404.8
405.6
Нийт
Баруун бүс
Баян-Өлгий
474
328
146
386.0
397.6
359.9
Говь-Алтай
252
149
103
396.0
391.8
402.1
Завхан
359
213
146
406.7
401.5
414.2
Увс
538
315
223
392.0
389.2
396.0
Ховд
496
287
209
441.0
439.2
443.6
Хангайн бүс
3331
1850
1481
414.8
419.6
408.9
Архангай
335
185
150
414.3
402.1
429.3
Баянхонгор
428
238
190
389.2
379.2
401.7
Булган
278
159
119
459.3
456.7
462.8
Орхон
1068
552
516
450.7
483.4
415.7
Өвөрхангай
594
338
256
390.3
377.8
406.8
Хөвсгөл
628
378
250
375.1
382.1
364.6
3946
2102
1844
436.9
448.6
423.6
Төвийн бүс
Говьсүмбэр
189
114
75
499.5
539.1
439.2
Дархан-Уул
1326
757
569
429.7
444.1
410.5
Дорноговь
463
256
207
409.9
423.3
393.3
Дундговь
170
69
101
415.8
385.3
436.6
Өмнөговь
644
320
324
461.1
489.4
433.2
Сэлэнгэ
728
405
323
436.0
433.7
438.9
Төв
426
181
245
434.5
431.7
436.5
Зүүн бүс
1110
648
462
394.2
406.4
377.1
Дорнод
516
287
229
416.3
456.3
366.1
Сүхбаатар
370
241
129
369.6
357.5
392.3
Хэнтий
224
120
104
384.0
385.4
382.4
Улаанбаатар
18257
8981
9276
591.8
640.8
544.4
18257
8981
9276
591.8
640.8
544.4
Улаанбаатар хот
23
- 24. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Ажиллагчдын үндсэн цалинг бүс нутгаар болон хүйсээр харьцуулвал баруун бүсэд
эмэгтэй ажиллагчдын цалин эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалингийн дунджаас өндөр
байгаа бол бусад бүсүүдэд эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаас
өндөр байна. Хангайн болон баруун бүсэд эрэгтэй, эмэгтэй ажиллагчдын цалингийн
түвшний ялгаа харьцангуй бага байгаа бол Зүүн болон Улаанбаатарын бүсэд энэ үзүүлэлт
харьцангуй ихтэй байна. Улаанбаатарын бүсэд эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалин
эмэгтэй ажиллагчдын цалингаас 96.4 мянган төгрөгөөр өндөр байгааг харж байна.
/Зураг 2/
Зураг 2. Ажиллагчдын үндсэн цалин, бүсээр, хүйсээр, мянган төгрөгөөр
640.8
Улаанбаатар
544.4
448.6
Төвийн бүс
423.6
419.6
Хангайн бүс
408.9
404.8
Эрэгтэй
405.6
Баруун бүс
Эмэгтэй
406.4
Зүүн бүс
377.1
0.0
100.0
200.0
300.0
400.0
500.0
600.0
700.0
3.2 Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангилал, салбар,
байгууллагын төрөл, өмчийн хэлбэрээр
ААНБ-уудыг салбараар нь ангилан үндсэн цалингийн дунджийг авч үзвэл уул
уурхай, олборлолтын салбар хамгийн өндөр буюу 342.7, Олон улсын байгууллага,
суурин төлөөлөгчийн үйл ажиллагааны салбар 273.0, санхүү болон даатгалын үйл
ажиллагааны салбар 213.9, бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин мотоциклийн
засвар үйлчилгээний салбар 99.2, тээвэр, агуулахын үйл ажиллагааны салбар 96.5,
мэдээлэл холбооны салбар 93.6, барилгын салбар 64.6, мэргэжлийн шинжлэх ухаан
болон техникийн үйл ажиллагааны салбар 57.0 мянган төгрөгөөр тус тус улсын дунджаас
өндөр байна. Харин боловсролын салбар 5.8, төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл
ажиллагааны салбар, албан журмын нийгмийн хамгааллын салбар 18.6, боловсруулах
үйлдвэрлэлийн салбар 23.2, хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагааны салбар
67.3, байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагааны салбар 70.5, урлаг, үзвэр,
тоглоом наадмын үйл ажиллагааны салбар 80.5, захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх
үйл ажиллагааны салбар 79.6, цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамжийн салбар
24
- 25. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
107.4, усан хангамж, бохир ус, хог хаягдлын менежмент болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа
явуулдаг салбар 117.9, үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа явуулдаг салбар 114.2, үл
хөдлөх хөрөнгийн салбар 151.2, хөдөө аж ахуй, загас барилт, ан агнуурын салбарын
хувьд 181.5 мянган төгрөгөөр тус тус улсын дунджаас доогуур үндсэн цалинтай байна. Үл
хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа явуулдаг салбар болон хөдөө аж ахуй, загас барилт,
ан агнуурын салбарын ажиллагчдын үндсэн цалингийн дундаж хамгийн бага байна.
Зураг 3. Ажиллагчдын үндсэн цалин, салбараар, мянган төгрөгөөр
Уул уурхай, олборлолт
871.4
Олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн үйл
ажиллагаа
801.7
742.6
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин, мотоциклийн
засвар үйлчилгээ
627.9
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
625.2
Мэдээлэл, холбоо
622.3
Барилга
593.3
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл
ажиллагаа
585.7
522.9
Боловсрол
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа,
албан журмын нийгмийн хамгаалал
510.1
Боловсруулах үйлдвэрлэл
505.5
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа
461.4
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа
458.1
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
449.1
Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам
448.2
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж
421.3
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
414.5
Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын менежмент болон
цэвэрлэх үйл ажиллагаа
Улсын
дундаж
528.7
410.8
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур
377.5
347.2
ААНБ-уудын үндсэн цалинг ажил мэргэжлээр ангилан хүйсээр харьцуулвал хууль
тогтоогч, удирдах албан тушаалтны ажилтан, менежерүүдийн нийт цалингийн дундаж
улсын дунджаас 227.2 мянган төгрөгөөр их, мэргэжилтнүүдийн нийт цалингийн дундаж
улсын дунджаас 72.8 мянган төгрөгөөр их байна. Харин инженер техникийн ажилтан,
бичиг хэргийн туслах ажилтан, худалдаа үйлчилгээний ажилтан, ХАА, загас, ан агнуурын
ажиллагчид, үйлдвэрийн ба худалдааны ажиллагчид, машин тоног төхөөрөмжийн
25
- 26. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
операторч, угсрагч, энгийн ажил мэргэжилтнүүд, зэвсэгт хүчний ажиллагчдын нийт
цалингийн дундаж улсын дунджаас доогуур байна. Эдгээр ажил мэргэжилүүдээс ХАА,
загас, ан агнуурын ажиллагчид болон энгийн ажиллагчид хамгийн бага буюу улсын
дунджаас 183.5-236.5 мянган төгрөгөөр доогуур цалинтай байна.
Хүснэгт 2. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангиллаар, хүйсээр, мянган төгрөгөөр
Хүйсээр:
Ажиллагчдын
тоо
Улсын
дундаж
Эрэгтэй
Эмэгтэй
28763
528.7
555.4
500.1
Хуульч тогтоогч, удирдах албан
тушаалтаны ажилтан, менежер
3619
755.9
830.1
667.2
Мэргэжилтэн
9208
601.4
653.8
568.2
Инженер, техникийн ажилтан
2510
482.6
517.1
453.1
Ажил мэргэжлийн ангилал
Бүгд
Үүнээс:
Бичиг хэргийн туслах ажилтан
1649
478.6
529.0
460.1
Худалдаа, үйлчилгээний ажилтан
2471
395.1
414.0
377.4
ХАА, загас, ан агнуурын ажилтан
131
292.2
304.3
272.6
Үйлдвэрийн ба худалдааны ажилтан
2686
463.9
478.3
407.4
Машин тоног төхөөрөмжийн
операторч, угсрагч
2949
490.5
494.7
451.0
Энгийн ажил мэргэжил
3506
345.1
358.8
333.6
Зэвсэгт хүчний ажилтан
34
439.5
440.8
433.4
Ажиллагчдын цалинг ажил мэргэжлийн ангиллын дагуу хүйсээр харахад удирдах
албан тушаалын эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаас 162.9
мянган төгрөгөөр өндөр байна. Мэргэжилтэн, инженер техникийн ажилтан болон бичиг
хэргийн туслах эрэгтэй ажиллагчдын цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаас 63.9-85.6 мянган
төгрөгөөр өндөр хэмжээгээр үндсэн цалин авчээ.
ААНБ-ын ажиллагчдын үндсэн цалинг байгууллагын хариуцлагын хэлбэрээр авч
үзэхэд ХХК-ийн ажиллагчдын үндсэн цалин хамгийн өндөр буюу 580.0 мянган төгрөг
байгаа нь улсын дунджаас 51.3 мянган төгрөгөөр өндөр дүн юм. Харин зарим гишүүд нь
бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл болон бүх гишүүд нь бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөлийн
ажиллагчдын үндсэн цалин хамгийн бага буюу 231.7-265.4 мянган төгрөг байна. /
Хүснэгт 3/
26
- 27. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Хүснэгт 3. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ажил мэргэжлийн ангилал, ААНБ-ын төрлөөр
Ажил
мэргэжлийн
ангилал
Бүгд
Улсын
ТӨҮГ ОНӨҮГ
дундаж
ХК
ХХК
Төсөвт
байгуул- Хоршоо
лага
ББН
ЗБН
ТББ
528.7 507.6
422.5 555.8 580.0
485.7
304.0
231.7 265.4 382.4
Удирдах албан
тушаалын
ажилтан,
менежер
755.9 886.6
580.3 807.5
834.1
613.6
455.9
225.1
337.5 650.4
509.5 687.0
741.9
512.1
468.4 270.0
274.5 442.2
417.3 549.8 485.2
485.3
327.4
Үүнээс:
Мэргэжилтэн
601.4
615.7
Инженер,
техникийн
ажилтан
482.6
575.5
Бичиг хэргийн
туслах
ажилтан
478.6 458.9
431.0
507.2
500.1
452.3
307.4 230.0
Худалдаа,
үйлчилгээний
ажилтан
395.1 340.0
373.7
413.6
390.1
441.7
212.3
ХАА, загас,
ан агнуурын
ажилтан
292.2 228.4
275.4
297.7
321.1
379.0
158.1
120.0 200.0 363.3
Үйлдвэрийн
ба худалдааны
ажилтан
463.9
372.2
394.3
472.2
505.1
393.1
130.1
140.4
259.4
Машин тоног
төхөөрөмжийн
операторч,
угсрагч
490.5
431.8
391.9
521.8
518.6
409.4
158.1
263.1 250.0
372.4
Энгийн ажил
мэргэжил
345.1
314.8
359.0
372.2 356.9
348.6
256.1 228.0 205.2 209.3
Зэвсэгт хүчний
ажилтан
439.5
- -
439.5
-
-
-
196.6 200.0
383.0
95.2 256.0
-
334.1
-
177.4
-
27
- 28. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Зураг 4. Ажиллагчдын үндсэн цалин, хүйсээр, ажил мэргэжлийн ангиллаар, мянган төгрөгөөр
Эрэгтэй
358.8
333.6
Энгийн ажил мэргэжил
Эмэгтэй
494.7
451.0
Машин тоног төхөөрөмжийн операторч, угсрагч
478.3
407.4
Үйлдвэрийн ба худалдааны ажилтан
304.3
ХАА, загас, ан агнуурын ажилтан
272.6
414.0
377.4
Худалдаа, үйлчилгээний ажилтан
529.0
460.1
Бичиг хэргийн туслах ажилтан
517.1
Инженер, техникийн ажилтан
453.1
653.8
Мэргэжилтэн
568.2
801.0
Хуульч тогтоогч, удирдах албан тушаалтаны
ажилтан, менежер
667.2
440.8
433.4
Зэвсэгт хүчний ажилтан
0.0
200.0
400.0
600.0
800.0
Төрийн өмчийн гадаадтай хамтарсан ААНБ-ын үндсэн цалин хамгийн өндөр буюу
973.7 мянган төгрөг байгаа нь улсын дунджаас 445.0 төгрөгөөр илүү байна. Тус өмчийн
хэлбэрийн ААНБ-ын эрэгтэй ажиллагчдын цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаа цалингаас
142.2 мянган төгрөгөөр өндөр байна. Харин орон нутгийн өмчийн ААНБ-д ажиллагчдын
цалин хамгийн бага буюу 425.9 мянган төгрөг байна.
Эрэгтэй, эмэгтэй ажиллагчдын цалинг хүйсээр өмчийн хэлбэрээр авч үзвэл орон
нутгийн өмчийн болон орон нутгийн өмчийн хамтарсан ААНБ-д ажилладаг эмэгтэй
ажиллагчдын цалин эрэгтэй ажиллагчдынхаас 8.3-19.8 мянган төгрөгөөр өндөр
байгаа ба бусад өмчийн хэлбэрийн ААНБ-ын эрэгтэй ажиллагчдын үндсэн цалин
эмэгтэйчүүдийнхээс өндөр байна. Хувийн, гадаад улсын өмчийн ААНБ-ын эрэгтэй
ажиллагчдын цалин эмэгтэй ажиллагчдын цалингаас 28.9 хувиар илүү буюу 212.1 мянган
төгрөгөөр өндөр байна. /Хүснэгт 4/
28
- 29. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Хүснэгт 4. Ажиллагчдын үндсэн цалин, ААНБ-ын өмчийн хэлбэрээр, хүйсээр
Байгууллагын өмчийн хэлбэр
Хүйсээр:
Улсын дундаж
Эрэгтэй
Эмэгтэй
Бүгд
528.7
555.4
500.1
Өмчийн
498.8
511.8
488.4
Өмчийн оролцоотой
599.5
618.1
566.5
Хамтарсан
973.7
1003.1
860.9
Өмчийн
425.9
423.3
431.5
Өмчийн оролцоотой
449.7
456.3
441.6
Үүнээс
Төрийн
Орон нутгийн
Хамтарсан
498.6
518.4
519.9
546.9
487.8
Хамтарсан
686.9
736.2
619.2
Гадаад улсын
Хувийн
511.9
Монгол улсын иргэн
853.5
946.4
734.3
3.3 Үйлдвэрчний эвлэлтэй болон эвлэлгүй байгууллагуудын үндсэн цалин
Судалгаанд хамрагдсан 1731 ААНБ-ын 408 буюу 23.6 хувь нь үйлдвэрчний эвлэлтэй,
1323 буюу 76.4 хувь нь үйлдвэрчний эвлэлгүй байна.
Үйлдвэрчний эвлэлтэй ТӨҮГ болон ОНӨҮГ, ХК, ЗБН-д ажиллагчдын үндсэн цалин
үйлдвэрчний эвлэлгүй ижил хариуцлагын хэлбэр бүхий ААНБ-д ажиллагчдын цалингаас
өндөр байна. Тухайлбал, үйлдвэрчний эвлэлтэй ТӨҮГ-т ажиллагчдын үндсэн цалин
үйлдвэрчний эвлэлгүй уг хэлбэрийн байгууллагын ажиллагчдын цалингаас 146.6 мянган
төгрөгөөр өндөр байна.
Зураг 5. Үндсэн цалингийн хэмжээ, үйлдвэрчний эвлэлтэй болон эвлэлгүй эсэх, ААНБ-ын төрлөөр
400.1
ТӨҮГ
392.4
ОНӨҮГ
546.7
440.9
528.9
564.1
ХК
586.0
547.4
ХХК
500.0
476.2
Төсөвт байгууллага
304.0
Хоршоо
ББН
ЗБН
ТББ
233.2
207.7
195.9
320.0
320.6
389.2
Үгүй
Тийм
29
- 30. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
3.4. Гадаад ажиллагчдын цалин
Гадаад улсын иргэн харъяалалтай Монголд ажиллаж буй ажиллагчдын үндсэн цалинг
авч үзвэл 1,771.7 мянган төгрөг байна. Гадаад ажиллагчдын цалин салбараар авч үзвэл
бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин мотоциклийн засвар үйлчилгээний салбарт
ажиллаж буй гадаад ажиллагчдын цалин хамгийн өндөр буюу 7,299.7 мянган төгрөг
байна. Үүний дараа мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагааны
салбарт ажиллагчдын дундаж цалин 4,400.0 мянган төгрөг байна. Харин төрийн
удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгааллын
салбарт ажиллаж буй гадаад ажиллагчдын үндсэн цалин хамгийн бага бөгөөд улсын
дунджаас мөн доогуур байна.
Зураг 6. Гадаад ажиллагчдын үндсэн цалин, салбараар
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин,
мотоциклийн засвар үйлчилгээ
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл
ажиллагаа
7,299.7
4,400.0
Уул уурхай, олборлолт
2,453.8
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
Боловсрол
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл
ажиллагаа
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
Олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн үйл
ажиллагаа
Боловсруулах үйлдвэрлэл
Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур
Барилга
2,104.0
1,945.0
1,851.8
1,335.3
1,197.1
1,103.6
935.2
889.8
800.0
668.4
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж
600.0
Мэдээлэл, холбоо
553.6
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл
ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгаалал 426.3
30
- 32. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
БҮЛЭГ 4. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЭЦ, БҮРЭЛДЭХҮҮН
Цалин хөлсний бүтцэд хамаарах үндсэн цалин, нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс болон шагнал
урамшуулал зэрэг бүрэлдэхүүний мэдээллийг аймаг бүс, ААНБ-ын хариуцлагын болон
өмчийн хэлбэр, салбар зэргээр харьцуулсан мэдээллийг энэхүү бүлэгт авч үзэж байна.
4.1 Нийт цалин
Аж ахуй нэгж, байгууллагад ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж 642.2 мянган
төгрөг байгаа ба бүтцээр нь авч үзвэл 528.7 мянган төгрөг буюу 82.3 хувийг үндсэн
цалин, 68.8 мянган төгрөг буюу 10.7 хувийг нэмэгдэл цалин, 33.4 мянган төгрөг буюу
5.2 нэмэгдэл хөлс үлдсэн 11.3 мянган төгрөг буюу 1.8 хувийг шагнал урамшуулал эзэлж
байна.
Нийт цалингийн дунджийг эдийн засгийн бүсээр авч үзвэл Улаанбаатарын бүсийн
нийт цалингийн дундаж хамгийн өндөр буюу 701.9 мянган төгрөг байна. Улсын
дундажтай харьцуулвал энэ нь 59.7 мянган төгрөгөөр өндөр үзүүлэлт болж байна.
Улаанбаатарын бүсийн нийт цалинг бүтцээр авч үзвэл 84.3 хувийг үндсэн цалин, 9.1
хувийг нэмэгдэл, 5.0 хувийг нэмэгдэл хөлс, 1.6 хувийг шагнал урамшуулал эзэлж байна.
Бусад бүс нутгуудтай харьцуулахад Улаанбаатарын бүсийн нийт цалинд эзлэх үндсэн
цалингийн хувь хамгийн өндөр байна. Улаанбаатарын бүсээс бусад бүх бүсүүдийн нийт
цалингийн дундаж улсын дунджаас бага байгаа ба бусад бүс нутгуудтай харьцуулахад
баруун бүс нутгийн нийт цалингийн дундаж хамгийн бага буюу 493.2 мянган төгрөг
байна. Энэ нь улсын дунджаас 149.0 мянган төгрөгөөр доогуур үзүүлэлт юм.
Эрэгтэй, эмэгтэй ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж бүс, бүсийн хувьд харилцан
адилгүй ялгавартай байна. Энэ ялгаа Улаанбаатарын бүсэд хамгийн өндөр буюу эрэгтэй
ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж эмэгтэй ажиллагчдынхаас 134.3 мянган төгрөгөөр
өндөр байна. Үүний дараа зүүн бүсэд илүү өндөр байгаа бол
баруун
бүсэд
харьцангуй бага буюу эрэгтэй ажиллагчдын цалин эмэгтэй ажиллагчдынхаас 3.9 мянган
төгрөгөөр өндөр байна.
32
- 34. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Нийт цалингийн дунджийг хүйсээр буюу эрэгтэй ажиллагчдын цалинг эмэгтэй
ажиллагчдын цалинтай харьцуулж үзвэл эрэгтэй ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж
683.0 мянган төгрөг байгаа нь эмэгтэй ажиллагчдынхаас 84.4 мянган төгрөг буюу
14.1 хувиар илүү байна. Мөн энэ харьцааг нийт цалингийн бүтцээр авч үзвэл эрэгтэй
ажиллагчдын үндсэн цалин (555.4 мянган төгрөг) эмэгтэй ажиллагчдынхаас 55.3 мянган
төгрөгөөр , нэмэгдэл нь 17.2 мянган төгрөгөөр, нэмэгдэл хөлс нь 8.4 мянган төгрөгөөр,
шагнал урамшуулал 3.5 мянган төгрөгөөр тус тус илүү байна.
Нийт цалинд эзлэх нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшууллын хувь эрэгтэй
ажиллагчдынх 18.7 хувь байхад эмэгтэй ажиллагчдынх 16.5 хувь байна. Энэ харьцааг
нийт цалинд олговор оруулан тооцсон байдлаарх нийт цалингийн бүтцийг харвал мөн
л эрэгтэй ажиллагчдын өндөр байгаа боловч эмэгтэй ажиллагчдын нийт цалинд эзлэх
олговрын хувь эрэгтэй ажиллагчдынхаас өндөр байна.
Зураг 7. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн
бүтцэд олговрыг багтаасан байдлаар, хүйсээр
3.9
1.7
5.0
3.7
1.8
5.3
4.1
1.5
4.7
10.3
10.9
9.6
79.1
78.3
УЛСЫН ДУНДАЖ
ЭР
Зураг 8. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт
цалингийн бүтэц, хүйсээр
1.8
5.2
1.9
5.5
10.7
11.3
1.6
4.9
10.0
80.1
82.3
81.3
81.5
ЭМ
УЛСЫН ДУНДАЖ
ЭР
ЭМ
Олговор
Шагнал урамшуулал
Шагнал урамшуулал
Нэмэгдэл хөлс
Нэмэгдэл хөлс
Нэмэгдэл
Нэмэгдэл
Үндсэн цалин
Үндсэн цалин
ААНБ-н ажиллагчдын нийт цалингийн бүтцийг бүсээр харьцуулан зурагт 9-т үзүүлэв.
Нийт цалинд олговрыг оруулан тооцсон байдлаар бүс, бүсийн нийт цалингийн бүтцийг
зураг 10-д харуулав.
34
- 35. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Нийт цалинд олговрыг оруулан тооцвол 668.4 мянган төгрөг байна. Уг олговор
оруулан тооцсон цалингийн бүтцийг авч төвийн бүсийн хувьд нийт цалинд эзлэх
нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшуулал, олговрын хэмжээ бусад бүсүүдтэй
харьцуулахад хамгийн өндөр буюу нийт цалингийн 28.1 хувийг эзэлж байна. Харин
Улаанбаатарын бүсэд нийт цалингийн 80.9 хувийг үндсэн цалин эзэлж байгаа нь бусад
бүсүүдтэй харьцуулахад үндсэн цалингийн эзлэх хэмжээ хамгийн өндөр байна.
Зураг 9. ААНБ-ын ажиллагчдын дундаж
цалингийн бүтэц, бүсээр
4.7
12.8
р
с
та
аа
Ул
аа
нб
үн
Зү
йн
ви
Тө
80.9
бү
бү
с
с
71.9
4.0
1.5
4.8
8.8
77.0
14.8
бү
с
нг
Ха
2.7
1.5
6.0
3.1
5.5
76.3
бү
ун
ру
аа
нб
аа
12.9
78.6
та
бү
Ул
Зү
йн
Тө
ви
н
ай
үн
бү
с
бү
с
нг
Ха
13.4
84.3
2.2
1.6
7.0
н
79.1
с
75.4
4.3
0.9
2.8
ай
13.1
с
15.6
78.0
бү
ун
6.2
13.2
82.1
ру
1.6
5.0
9.1
7.2
14.0
Ба
1.6
3.3
5.7
Ба
1.6
р
1.0
2.9
Зураг 10. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт
цалингийн бүтцэд олговрыг багтаасан
байдлаар, бүсээр
Шагнал урамшуулал
Нэмэгдэл хөлс
Олговор
Шагнал урамшуулал
Нэмэгдэл
Үндсэн цалин
Нэмэгдэл хөлс
Нэмэгдэл
Үндсэн цалин
35
- 36. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Нийт цалингийн дунджийг эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбараар
харьцуулахад уул уурхайн салбарт ажиллагчид, санхүү даатгалын салбар, тээвэр ба
агуулахын үйл ажиллагаа болон олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн газарт
ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж 800.0 мянган төгрөгөөс өндөр байна. Эдгээр
байгууллагуудын ажиллагчдын цалинг улсын дундажтай харьцуулахад уул уурхайн
салбарт ажиллагчдын цалин хамгийн өндөр буюу 455.3 мянган төгрөгөөр, санхүү
болон даатгалын үйл ажиллагааны салбарт ажиллагчдын цалин 176.0 мянган төгрөг,
тээвэр агуулахын үйл ажиллагааны салбарт ажиллагчдын цалин 168.1 мянган төгрөгөөр,
олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн газарт ажиллагчдын цалин 162.6 мянган
төгрөгөөр тус тус өндөр байна. ХАА загас барилт, ан агнуурын салбарт ажиллагчдын
нийт цалингийн дундаж бусад салбартай харьцуулахад хамгийн бага буюу улсын
дундажтай харьцуулахад 286.1 мянган төгрөгөөр бага байна.
Зураг 11. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн дундаж, салбараар /мян.төг/
1097.5
Уул уурхай, олборлолт
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
818.2
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
810.3
Олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн үйл ажиллагаа
804.8
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин, мотоциклийн засвар
үйлчилгээ
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан
журмын Н/Х
723.3
695.7
692.9
Барилга
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа
688.5
Мэдээлэл, холбоо
684.0
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж
647.5
Боловсрол
627.3
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа
604.6
Боловсруулах үйлдвэрлэл
599.0
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа
520.7
Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам
504.7
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
485.1
Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын менежмент болон
цэвэрлэх үйл ажиллагаа
482.1
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
448.4
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
ХАА загас барилт, ан агнуур
356.1
0.0
36
Улсын
дундаж
642.2
394.5
200.0
400.0
600.0
800.0
1000.0
- 37. эр
658.5
510.8
684.0
818.2
394.5
688.5
485.1
695.7
627.3
604.6
Мэдээлэл, холбоо
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон
техникийн үйл ажиллагаа
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл
ажиллагаа
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл
ажиллагаа, албан журмын Н/Х
Боловсрол
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл
ажиллагаа
Улсын дундаж
642.2
804.8
643.4
520.7
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл
ажиллагаа
Олон улсын байгууллага, суурин
төлөөлөгчийн үйл ажиллагаа
719.3
810.3
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
504.7
725.5
723.3
448.4
571.6
692.9
Барилга
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин,
мотоциклийн засвар үйлчилгээ
Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам
709.9
482.1
Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын
менежмент болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
494.8
647.5
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын
хангамж
683.0
803.4
391.3
461.7
703.9
452.7
914.1
884.4
819.9
634.6
621.5
599.0
Боловсруулах үйлдвэрлэл
1138.6
372.8
1097.5
356.1
Нийт
мян төг
598.5
806.2
521.3
498.7
591.1
620.7
660.4
536.4
675.4
355.4
754.5
639.8
497.3
681.8
623.0
645.1
460.5
686.6
573.2
978.4
327.0
эм
Нийт цалингийн дундаж,
Уул уурхай, олборлолт
ХАА загас барилт, ан агнуур
Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл
ажиллагааны салбарын ангилал
82.3
99.6
92.4
88.8
76.3
83.3
73.3
92.6
85.1
95.7
90.8
91.0
88.0
77.2
86.8
85.6
85.2
65.1
84.4
79.4
97.5
81.3
99.7
92.1
88.3
72.8
84.3
72.0
93.3
86.0
96.3
90.0
91.5
89.4
74.8
85.6
85.7
84.9
65.5
82.5
78.4
97.3
эр
эм
82.7
98.0
83.5
99.5
92.7
89.3
77.3
82.9
75.4
91.2
84.3
95.2
91.4
90.3
87.2
82.5
88.5
85.4
85.8
63.9
86.8
Үндсэн цалин
Нийт
Хүснэгт 6. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, салбараар
10.7
0.0
2.2
8.0
10.1
10.6
24.2
4.2
9.1
2.0
4.6
5.5
7.0
16.5
5.3
6.3
10.4
22.3
10.4
7.2
1.0
Нийт
11.3
0.0
1.6
8.4
10.2
9.6
25.8
3.4
8.4
2.0
4.2
4.8
6.9
18.2
5.6
6.0
10.8
21.6
11.6
7.3
1.0
эр
Нэмэгдэл
10.0
0.0
2.6
7.6
10.0
10.9
21.8
5.6
9.7
2.0
5.0
6.3
7.1
13.0
4.8
7.2
9.3
24.0
9.0
6.8
1.0
эм
5.2
0.2
3.6
1.6
11.6
5.0
1.5
2.0
3.9
1.2
1.7
2.3
3.7
5.6
7.3
7.4
2.4
6.3
3.6
10.1
0.1
Нийт
5.5
0.2
4.8
1.6
14.3
5.0
1.3
2.3
3.5
0.8
2.6
2.2
2.4
6.4
8.2
7.6
2.6
6.8
3.9
10.8
0.0
эр
4.9
0.3
2.6
1.7
10.9
5.1
1.7
1.6
4.3
1.5
1.0
2.5
4.4
3.5
6.1
6.6
2.2
5.0
3.2
7.6
0.2
эм
Нэмэгдэл хөлс
Үүнээс: бүтэц, хувиар
1.8
0.2
1.8
1.6
2.0
1.1
1.0
1.2
1.9
1.1
2.9
1.2
1.3
0.7
0.6
0.7
2.0
6.4
1.6
3.3
1.4
Нийт
1.9
0.1
1.5
1.7
2.7
1.1
0.9
1.0
2.1
0.9
3.2
1.5
1.3
0.6
0.6
0.7
1.7
6.1
2.0
3.5
1.7
эр
Шагнал,
урамшуулал
1.6
0.2
2.1
1.4
1.8
1.1
1.1
1.6
1.7
1.3
2.6
0.9
1.3
1.0
0.6
0.8
2.7
7.1
1.0
2.9
0.8
эм
ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
37
- 38. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтцийг салбараар авч үзвэл цахилгаан
хий, уур агааржуулалтын хангамж, тээвэр ба агуулахын үйлчилгээ, төрийн удирдлага
ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгаалал, хүний эрүүл
мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагааны салбарт ажиллагчдын цалингийн бүтцэд эзлэх
үндсэн цалингийн хувь бусад салбартай харьцуулахад бага байна. Өөрөөр хэлбэл эдгээр
салбарт ажиллагчдад нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшууллын хэмжээ өндөр
байна.
Нийт цалингийн бүтцийг эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбараар
авч үзэхэд олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн газар ажиллагчдын хувьд
нийт цалинд эзлэх нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшуулал маш бага бөгөөд 99.6
хувийг нь үндсэн цалин эзэлж байна. Мөн ХАА, загас барилт, ан агнуурын салбарын
ажиллагчдын нийт цалинд эзлэх үндсэн цалингийн хувь өндөр байна. Уг салбарын
ажиллагчдын нийт цалингийн 97.5 хувийг үндсэн цалин, үлдсэн 2.5 хувийг нэмэгдэл,
нэмэгдэл хөлс, шагнал урамшуулал эзэлж байна.
Харин нийт цалинд нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс болон шагнал урамшууллын эзлэх хувь
нь цахилгаан хий, уур агааржуулалтын хангамжийн салбарын хувьд 34.9 хувь, төрийн
удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгааллын
салбарын хувьд 26.7 хувь байгаа нь бусад салбарын нийт цалинд эзлэх хувиас хамгийн
өндөр байна.
Нийт цалинд эзлэх нэмэгдлийг авч үзвэл, цахилгаан хий, уур, агааржуулалтын
хангамжийн салбарын ажиллагчдын нийт цалингийн 22.3 хувийг, төрийн удирдлага ба
батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгааллын салбарын нийт
цалингийн 24.2 хувийг нэмэгдэл эзэлж байгаа нь бусад салбаруудтайгаа харьцуулахад
нэмэгдэл хэмжээ өндөр байгааг харуулж байна.
Нийт цалингийн улсын дунджийн 5.2 хувийг нэмэгдэл хөлс эзэлж байна. Салбараар
авч үзвэл хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагааны салбар /11.6 хувь/ болон уул
уурхайн салбар /10.1 хувь/-т ажиллагчдын нийт цалинд эзлэх нэмэгдэл хөлсний хувь
бусад салбартай харьцуулахад өндөр байна.
Цалингийн бүтцийн нэг болох шагнал урамшууллыг салбараар харьцуулан үзвэл
цахилгаан, хий, уур агааржуулалтын хангамж, уул уурхайн салбарт ажиллагчдын
нийт цалинд эзлэх шагнал урамшуулал өндөр байна. Тухайлбал, цахилгаан хий, уур
агааржуулалтын хангамжийн салбарт ажиллагчид сард дунджаар 41.3 мянган төгрөгийн
шагнал урамшууллыг авдаг байна.
38
- 39. ЦАЛИН ХӨЛСНИЙ БҮТЦИЙН СУДАЛГАА
Зураг 12. ААНБ-ын ажиллагчдын нийт цалингийн бүтэц, салбараар
Уул уурхай, олборлолт
79.4
Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа
90.8
Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа
4.6 1.7
77.2
16.5
Олон улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн үйл
ажиллагаа
0.0
5.3
86.8
Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа,
албан журмын Н/Х
6.3
7.4
85.1
9.1
3.9
5.5 2.3
91.0
Мэдээлэл, холбоо
22.3
65.1
6.3
10.1
76.3
5.0
11.6
10.4
84.4
Боловсруулах үйлдвэрлэл
6.4
10.6
83.3
Боловсрол
Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа
88.0
Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам
88.8
3.6
7.0
85.2
Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа
95.7
1.6
4.2 2.0
10.4
92.4
Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа
3.7
8.0
92.6
Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа
Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын менежмент болон
цэвэрлэх үйл ажиллагаа
2.4
2.2 3.6
2.0 1.2
97.5
ХАА загас барилт, ан агнуур
Нэмэгдэл
1.5
85.6
Барилга
Үндсэн цалин
7.3
24.2
73.3
Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл
ажиллагаа
Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа
5.6
99.6
Бөөний болон жижиглэн худалдаа; машин, мотоциклийн
засвар үйлчилгээ
Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж
10.1
7.2
Нэмэгдэл хөлс
Шагнал урамшуулал
39
