2. 1. Przedwiośnie (zaranie wiosny) Wiosna fenologiczna rozpoczyna się przedwiośniem
(zaraniem wiosny) w lutym lub marcu i trwa do początku lub
połowy kwietnia. Za jej początek uważa się
rozpoczęcie procesów życiowych roślin (wegetacji).
3. Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne
W tym okresie zasadniczo u większości
roślin pierwszą fazą w okresie ich
wegetacyjnego rozwoju jest kwitnienie,
poprzedzające rozwijanie liści
(listnienie).
Jako pierwsza charakterystycznie
zakwita:
- leszczyna pospolita (Corylus avellana),
której długie męskie kwiatostany łatwo
są zauważalne, kiedy intensywnie żółto
pylą w pogodne i cieplejsze dni. Łatwo
są zauważalne jej długie męskie
kwiatostany, intensywnie żółto pylące w
czasie suchej i ciepłej pogody.
4. Pyli także olsza czarna (Alnus glutinosa).
Z roślin bliższych temu co potocznie nazywamy
kwiatami i których odmiany ogrodowe są częste w
naszym otoczeniu, na przedwiośniu kwitną geofity:
śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis), krokus
wiosenny (Crocus vernus), zawilec gajowy (Anemone
nemorosa), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis).
5. Szczególnie efektownie wyglądają bezlistne pędy
wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum), pokryte
różowymi kwiatami, często w otoczeniu jeszcze
leżącego śniegu.
Kwitną na poboczach podbiały pospolite (Tussilago
farfara), to znak, że już definitywnie po zimie. Na
wilgotnych łąkach kwitnie o tej porze knieć błotna
(Caltha palustris).
W ujęciu termicznych pór roku, fenologiczne
przedwiośnie odpowiada w przybliżeniu termicznemu
przedwiośniu i początkowemu okresowi wiosny ze
średnimi dobowymi temperaturami nieco powyżej
5°C.
10. Wczesną wiosnę wyznacza kwitnienie pierwiosnków
lekarskich (Primula veris). Na miedzach i uprawach
kwitnie fiołek polny (Viola arvensis) i liczne
przetaczniki ożankowe (Veronica hamaedrys). Na
łąkach kwitnie rzeżucha łąkowa (Cardamine
pratensis). W lasach kwitnie czeremcha zwyczajna
(Padus avium), borówka czarna (Vaccinium
myrtillus) i poziomka pospolita (Fragaria vesca).
Ulistniają się drzewa: buk zwyczajny (Fagus
sylvatica), dąb szypułkowy (Quercus robur),
kasztanowiec zwyczajny (Aesculus
hippocastanum). W ogrodach kwitnie porzeczka
dzika (Ribes spicatum) i tradycyjne drzewa
owocowe: jabłoń domowa (Malus domestica) (a w
lasach jabłoń dzika (Malus sylvestris)), grusza
pospolita (Pyrus communis).
Pierwiośnie trwa zwykle od połowy kwietnia do
drugiej dekady maja. W ujęciu termicznych pór
roku fenologiczna wczesna wiosna odpowiada
środkowemu okresowi termicznej wiosny ze
temperaturami dobowymi nieco poniżej i powyżej
10°C.
11.
12. Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczne
Owady, pojaw motyli:
- mieniak strużnik (Apatura ilia)
- zorzynek rzeżuchowiec (Anthocharis cardamines)
- paź królowej (Papilio machaon)
Pojaw chrząszczy:
- chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)
- chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae)
13.
14. Płazy
Pojawiają się na terenach podmokłych i w
wodach:
- kumaki (Bombina)
- traszki i inne salamandrowate (Salamandridae)
Ptaki - przylot:
- wilga (Oriolus oriolus)
- zaganiacz (Hippolais icterina)
- dzierzba gąsiorek (Lanius collurio)
17. Jest to już okres prawdziwej eksplozji wegetacji.
Z każdym dniem widać zmianę. W naszym
miejskim otoczeniu kwitnie wtedy kasztanowiec
zwyczajny (Aesculus hippocastanum), lilak
pospolity (Syringa vulgaris). W lasach kwitnie
jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), na
okrajkach .
Na polach uprawnych kłosi się żyto zwyczajne
(Secale cereale) a z ładniejszych kwiatów,
choć chwastów, chaber bławatek (Centaurea
cyanus). Na wilgotnych pastwiskach i łąkach
żółto kwitnie pospolity jaskier ostry (Ranunculus
acris), w lasach gwiazdnica gajowa (Stellaria
nemorum).
Pełnia wiosny to zwykle przełom maja i
czerwca. W ujeciu termicznych pór roku
fenologiczna pełnia wiosny odpowiada
termicznej wiośnie w okresie pełni wegatacji, ze
średnimi temperaturami dobowymi zbliżającymi
się do progu termicznego lata tj. 15°C.
18.
19. W konkretnym zbiorowisku roślinnym
czas masowego kwitnienia licznie
występujących w nim gatunków,
nadaje mu charakterystyczny (choć
krótkotrwały) wygląd. Takie zjawisko
nazywamy aspektem sezonowym,
danego zbiorowiska - np. łąka z
aspektem firletki poszarpanej
(Lychnis flos-cuculi). Dla tych
zbiorowisk gdzie licznie są
reprezentowane krótkotrwałe
wiosenne geofity - jak np. w grądach
zdjęcie fitosocjologiczne musi być
wykonywane właśnie w tym czasie i
ponowione na początku lata - gdy
las przybierze aspekt związany z
kwitnieniem innych gatunków roślin
zielnych.
20.
21. Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczne
Owady
Masowe pojawienie się owadów szkodników, m.in.
- chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)
- słodyszek rzepakowiec (Meligethes aeneus)
Ptaki
Pojawiają się młode ptaki, które opuściły już swoje
gniazda, jak np.:
- sikory (Paridae), najliczniejsze to sikory bogatki
(Parus major)
- wróble (Passerinae)
- kosy (Turdus merula)
- szpaki (Sturninae), w tym najpopularniejsze nasze
szpaki zwyczajne (Sturnus vulgaris)
24. Jest to okres przejściowy pomiędzy wiosną a
pełnią lata. Piękna pora roku z soczystą nową
zielenią liści.
Początek lata zaznacza zakwitanie zbóż
ozimych: żyta (Secale cereale) i pszenicy
(Triticum aestivum).
W kwitnie częsty na terenach ruderalnych bez
czarny (Sambucus nigra) i robinia akacjowa
(Robinia pseudoacacia). Kwitną w
żywopłotach ligustr pospolity (Ligustrum
vulgare) i śnieguliczka biała (Symphoricarpos
albus).
Z roślin zielnych zakwita dziurawiec zwyczajny
(Hypericum perforatum), na stawach i jeziorach
grzybienie białe (Nymphaea alba). W lasach
dojrzewają pierwsze poziomki pospolite
(Fragaria vesca).
Wczesne lato obejmuje zwykle drugą i trzecią
dekadę czerwca. W ujęciu termicznych pór
roku pokywa się z początkiem termicznego lata,
gdy średnia temperatura dobowa przekroczyła
15°C i z dnia na dzień rośnie.
29. Początek fenologicznego
lata wyznacza kwitnienie lipy
drobnolistnej (Tilia cordata).
Fenologiczne lato zwykle pokrywa
się z miesiącem lipcem i
początkiem sierpnia. W ujęciu
termicznych pór roku to termiczne lato
w przedziale z najwyższymi średnimi
temperaturami dobowymi,
przekraczającymi o kilka stopni 15°C.
31. Dojrzewa i owocuje:
- jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus aucuparia)
- borówka czernica, czarna (Vaccinium myrtillus)
Na polach dojrzewa:
- żyto ozime (Secale cereale) – początek żniw
32. Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczne
Owady: Pojaw gąsienic, a następnie dojrzałych
motyli:
- Rusałka kratnik (Rhopalocera)
- Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni) letnie
pokolenia)
Pod koniec lipca masowe przeloty z północy na
południe kraju :
- rusałka osetnik (Vanessa cardui,
Ptaki
Masowe przepierzenia się ptaków, w różnych
miejscach widoczne są ich liczne piórka.
33. Pod koniec lipca, z początkiem sierpnia pojawiają
się przedodlotowe stada ptaków wędrownych
(ptasie sejmiki):
- bocian biały (Ciconia ciconia)
- jaskółka dymówka (Hirundo rustica)
- jaskółka oknówka (Delichon urbica)
- szpak, (szpak zwyczajny) (Sturnus vulgaris)
36. Pora ta obejmuje zwykle sierpień i początek
września. Rozpoczynają się żniwa zbóż: żyto
zwyczajne (Secale cereale), jęczmień zwyczajny
(Hordeum vulgare) i pszenica zwyczajna (Triticum
aestivum).
Dojrzewają owoce wczesnych odmian jabłoni
domowej (Malus domestica) i gruszy pospolitej
(Pyrus communis). Dojrzewa bez czarny (Sambucus
nigra), bez koralowy (Sambucus racemosa) oraz
malina, jeżyna (Rubus).
W ujęciu termicznych pór roku to ostatnia część
termicznego lata z malejącymi z dnia na dzień
temperaturami dobowymi, zbliżającymi się do 15°C.
37.
38. Owocują też borówki brusznice i czernice. Na
spodniej stronie liści paproci znajdują się kupki
zarodni np. u narecznicy, podrzenia żebrowca i
paprotki zwyczajnej.
Im później, tym więcej można zaobserwować
symptomów nadchodzącej jesieni. W lasach
można znaleźć pierwsze grzyby: borowiki, gąski,
mleczaje. Zaczyna kwitnąć wrzos.
39. Pojawiają się motyle: paź żeglarz, rusałka
wierzbowiec i admirał, a w lasach i polanach
mieniak tęczowiec. Można zauważyć młode płazy:
kijanki kumaków kończą rozwój,
a młode rzekotki drzewne opuszczają
wodę. Część ptaków szykuje się do odlotu –
wędrówkę zaczynają kukułki,
wilgi, świstunki, muchołówki żałobne,
jerzyki, w połowie sierpnia – bocian biały
wyrusza na afrykańskie zimowiska.
Późnym latem dzień skraca się o 2 godziny.
Noce stają się chłodniejsze.
42. Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne
Charakterystycznym zjawiskiem początku wczesnej
jesieni jest zauważalna stopniowa zmiana barwy
(żółknięcie)liści u krzewów i drzew takich jak:
- winorośl właściwa (Vitis vinifera)
- kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
- brzoza brodawkowata (Betula pendula)
- klon zwyczajny (Acer platanoides)
- lipa (Tilia)
43. Początek jesieni wyznacza dojrzewanie owoców
kasztanowca zwyczajnego (Aesculus
hippocastanum). Dojrzewają owoce derenia świdwy
(Cornus sanguinea) i ligustra pospolitego (Ligustrum
vulgare). W lasach czerwienieją jagody borówki
brusznicy (Vaccinium vitis-idaea). W pracach
polowych trwają wykopki psianki ziemniaka (Solanum
tuberosum) i siania żyta zwyczajnego (Secale
cereale). Wczesna jesień trwa we wrześniu. W ujęciu
termicznych pór roku pokrywa się z jesiennym
okresem intensywnej wegetacji, gdy średnie
temperatury dobowe maleją od 15°C do 10°C.
44. Obserwujemy loty:
- trzmieli (Bombus)
- pszczół (Apis)
- os (Vespula)
W słoneczne dni występuje
zjawisko
„babiego lata” - liczne unoszące
się w powietrzu na pajęczych
niciach
małe drapieżne pajączki..
46. Zaczynają się tworzyć duże stada ptaków :
- gawronów (Corvus frugilegus)
- kawek (Corvus monedula)
Z ptaków w większej ilości przylatujących
z okolic północno-wschodnich Europy,
zjawiają się również:
- gile (Pyrrhula pyrrhula)
- jemiołuszki (Bombycilla garrulus)
- kwiczoły (Turdus pilaris)
- zięby jer (Fringilla montifringilla)
- czyżyki (Carduelis spinus)
47. W pogodne i ciepłe wieczory nadal latają
nietoperze (Chiroptera) z gatunków:
- gacek szary (Plecotus austriacus)
- gacek brunatny (Plecotus auritus)
- mroczek późny (Eptesicus serotinus)
Krety (Talpidae) - prowadzą aktywny tryb życia,
czasem aż do pierwszych mrozów i opadów
śniegu.
49. Jesień właściwa to okres zamierania wegetacji. Przy
sprzyjającym układzie pogodowym ta piękna
kolorystycznie faza może trwać stosunkowo długo,
choć zwykle obejmuje okres od początku
października do jego końca. W ujęciu termicznych
pór roku pokrywa się z początkowym okresem jesieni
- gdy średnia temperatura dobowa maleje od 10°C
do 5°C - stopniowo zamiera wegetacja.
Jest to piękny kolorystycznie okres roku nazywany w
Polsce „polską złotą jesienią”.
Początek jesieni właściwej rozpoczyna się wraz z
zżółknięciem i opadaniem liści z licznych gatunków
drzew.
Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne
Kwitnie:
- zimowit jesienny (Colchicum autumnale).
Zżółknięcie i opadanie liści z wielu gatunków drzew,
- lipa drobnolistna (Tilia cordata)
- klon zwyczajny (Acer platanoides)
- brzoza brodawkowata (Betula pendula)
- kasztanowiec zwyczajny (Aesculus
hippocastanum)
- Leszczyna pospolita
52. Świat zwierząt –
zjawiska zoofenologiczne
Ptaki błotne opuszczają nasze
tereny. Jeszcze można spotkać
kszyka i wodnika. Kończą się odloty
żurawi. Pod koniec października
odlatuje wodnik.
Z ogrodów na pola przenoszą się szczygły.
Wiewiórki gromadzą
nadal orzechy, nasiona
i owoce oraz grzyby,
które suszą. na
gałązkach drzew.
Borsuki tyją coraz
bardziej. Wilki skupiają
się w stada.;
Samce saren tracą
poroża. Trwa bekowisko
danieli.
54. To prawie bezlistna część jesieni. Przy pechowym
roku szybko przechodzimy w ślimaczącą się jesienna
szarugę. Początek późnej jesieni datuje się na czas,
gdy już całkiem opadną liście brzozy brodawkowatej
(Betula pendula), buka (Fagus sylvatica) i klonu
zwyczajnego (Acer platanoides). Pora ta kończy się
nastaniem dłuższych mrozów.
Późna jesień zwykle obejmuje listopad ale może
przeciągać się i na grudzień. W ujęciu termicznych
pór roku to druga część jesieni, ze średnią
temperaturą dobową poniżej 5°C i praktycznie
zamarłą wegetacją.
55. Dojrzewają nasiona w szyszkach drzew iglastych:
- sosna (Pinus)
- świerk (Picea)
i szyszkojagody krzewu iglastego:
- jałowiec pospolity (Juniperus communis)
Późna jesień kończy się z opadnięciem liści z drzew:
- buka zwyczajnego (Fagus sylvatica)
Zasypia niedźwiedź brunatny.
56. Na początku listopada lot godowy
odbywają jednak dwa motyle –
piędzik przedzimek oraz
piędzik siewierak.
Gdy się wypogadza, odzywa się
jeszcze kopciuszek, odlatujący
dopiero pod koniec listopada
Jeż zapada w sen zimowy.
U dzików trwa okres rui. Łączą
się one w stada, by tak spędzić
zimę. Odyńce staczają teraz
zacięte walki
Na końcu listopada zaczyna
się okres rui u kozicy.
58. Zimą wszelka poważniejsza wegetacja zamiera, choć trzeba
przyznać, że w dłuższych okresach bezmroźnych, niektóre
chwasty ogrodowe jak gwiazdnica pospolita (Stellaria media),
czy wiechlina roczna (Poa annua) też potrafią kwitnąć i
owocować.
W zimie wyróżnia się trzy podokresy.
Przedzimek w okresie gdy ziemia nie jest trwale zamarznięta,
od końca listopada do połowy grudnia.
Grunt trwale zamarznięty - pełnia zimy - 1 i 2 dekada lutego.
Okres zaniku okrywy śnieżnej i nabrzmiewania pąków wierzb
(Salix) to spodzimek. (3 dekada lutego – 1 dekada marca)
59. Charakterystyczny ptak ściśle związany
z górskimi potokami.
Zimorodek. W lutym ptaki te kończą
ze swym samotniczym trybem życia
i kojarzą się w pary w trakcie
charakterystycznych toków
Krzyżodziób świerkowy (Loxia
curvirostra). Liczebność lęgów
uzależniona jest od urodzaju
szyszek, toteż przystępować
do nich może nawet zimą, od
stycznia.
W grudniu dobiega
końca tarło łososia,
troci, pstrąga
potokowego, siei i
sielawy.
