198 ավագ դպրոց

1. Բեզոարյան այծ
(լատ.՝ Capra aegagrus) , սնամեջ-
եղջերավորների ընտանիքի երկկճաղակվոր
կենդանի, լեռնային վայրի այծ։

2. Նկարագրություն
Մորուքավոր այծ, սնամեջ-եղջերավորների ընտանիքի երկկճաղակվոր կենդանի,
լեռնային վայրի այծ:
Իրանի երկարությունը մոտ 1.5 մետր է, կենդանի քաշը` 80 կգ: Նոխազներն ունեն կեռ
թրաձև եղջյուրներ, որոնց երկարությունը 130 սմ է: Բուրդը շիկագույն է` մոխրագույն
երանգներով, իսկ առանձին մասերում` մուգ կամ սև: Գիտնականների
մեծամասնության կարծիքով ընտանի այծերի նախահայրն է:
Բեզոարյան այծ կա Հունաստանում, Փոքր Ասիայում, Իրանում, Աֆղանստանում,
Պակիստանում, Հայաստանում, Դաղստանում, Ադրբեջանում, Հարավային
Թուրքմենիայում: Տարածված են դժվարանցանելի լեռներում, Կովկասում` սովորաբար
անտառային գոտու վերին սահմաններում: Ամռանը բարձրանում են լեռների գագաթը:
Հայաստանում բազմացվում է Խոսրովի անտառում: Բեզոարյան այծ պոլիգամ է,
ապրում է հոտերով: Բացառությամբ զուգավորման շրջանի` նոխազներն ապրում են
առանձին:

3. Կերը
Սնվում են խոտաբույսերով և կիսաթփերով, տերևներով։

4. Տարածվածությունը
• Բեզոարյան այծ կա Հունաստանում, Փոքր Ասիայում,
Իրանում, Աֆղանստանում, Պակիստանում,
Հայաստանում, Դաղստանում, Ադրբեջանում,
Հարավային Թուրքմենիայում։ Տարածված են
դժվարանցանելի լեռներում, Կովկասում՝ սովորաբար
անտառային գոտու վերին սահմաններում։ Ամռանը
բարձրանում են լեռների գագաթը։ Հայաստանում
բազմացվում է Խոսրովի անտառում։ Բեզոարյան այծ
պոլիգամ է, ապրում է հոտերով։ Բացառությամբ
զուգավորման շրջանի՝ նոխազներն ապրում են
առանձին։

5. Տարածվածությունը Հայաստանում
Արեալը ներառում է Սևանի լեռնաշղթան (գ. Շորժայի շրջակայքերը),
Գեղամա լեռնաշղթայի արևմտյան լանջերը («Խոսրովի անտառ»
արգելոց), Գառնիի, Ուրծի, Վարդենիսի, Վայոց ձորի, Զանգեզուրի,
Բարգուշատի, Մեղրու լեռնաշղթաները և Նորավանքի կիրճը:
Մեկուսացած խմբերը պահպանվել են Խուստուպ լեռան վրա, գ.
Որոտանի կիրճում, գ. Արփայի հովտի վերին մասում: Փամբակի
լեռնաշղթայում և Արագածի վրա տեսակն ամբողջովին անհետացել է:

6. Պահպանության միջոցառումները
Պահպանվում են «Խոսրովի անտառ» և «Շիկահող» արգելոցներում,
«Արևիկ» և «Սևան» ազգային պարկերում, «Զանգեզուր» արգելավայրում:

7. Բազմացումը
Ծնվում են ապրիլ-մայիս ամիսներին, սովորաբար երկու, հազվադեպ՝ մեկ ուլ:
Հղիությունը տևում է 170 օր: Ձագերը ծնվում են ապրիլ-մայիս ամիսներին,
սովորաբար երկու, հազվադեպ` մեկ ձագ: Ձագը կշռում է մոտ 2 կգ և ի վիճակի
է լինում քայլելու: Մայրը կաթով կերակրում է 4-5 ամիս: Էգը սեռահասուն է
դառնում կյանքի 3-րդ տարում, իսկ արուն՝ 1,5-2,5:

8. Վարքը
Ակտիվ է հիմնականում առավոտյան և երեկոյան: Շոգ եղանակին օրվա մեծ
մասը հանգստանում է, ակտիվանում է միայն գիշերը: Ապրում է ոչ մեծ
խմբերով՝ 5-25 Բեզոարյան այծ: Բնության մեջ ապրում է 13-14 տարի:

9. Особенности строения рогов
• Характерной особенностью рогов безоарового козла является наличие острого ребра (киля) вдоль
передневнутреннего края и отсутствие передней, лобовой грани. Форма поперечного сечения рога
сильно сжатая с боков, линзовидная или грушевидная; слабо намеченное заднее ребро рога
закруглено. Из двух боковых граней рога наружная более выпуклая. Вдоль переднего ребра рога у
самцов расположен ряд бугров на расстоянии 8—14 см один от другого, сжатых с боков и отчетливо
выступающих над поверхностью рога. У самок бугры лишь намечаются, а чаще отсутствуют вовсе. От
основания и почти до самых верхушек поверхность рога несет мелкую поперечную морщинистость
и отставленные друг от друга более глубокие поперечные борозды (кольца), отграничивающие
участки годичного прироста рога. Как раз на пересечении переднего ребра с кольцами годичного
прироста расположены бугры по переднему ребру рога. Цвет рогов от серовато-бурого до почти
черного.
Рога дугообразно или саблевидно загнутые назад, не сильно, под углом 35—40° расходящиеся в
стороны; сравнительно тонкие, но широкие; переднезадний их диаметр в основаниях у самцов
может доходить до 10.7 см, при поперечнике около 5.5 см. У взрослых самцов рога несколько
сходятся вершинами, так что наибольшее расстояние между рогами имеет место в предвершинной
части. Изредка концы рогов даже перекрещиваются. В основаниях рога сильно сближены;
расстояние между передними их краями часто не превосходит 1 см. Длина рогов самцов в
несколько раз превосходит длину черепа, достигая в рекордных случаях 140 см по изгибу.

10. Կարծիք
• Անհետացման պատճառները բազմաթիվ են: Դրանք կարող
են լինել չորությունը, հիվանդությունը և կերի
պակասությունը: Բայց անհետանում են նաև մարդկանց
պատճառով: Անտառները թալանվում են, աղտոտվում և
ավերվում: Կենդանիներին որսում են կաշվի, ատամների, և
յուղի համար, որոնք օգտագործվում են որոշ
արտադրությունների մեջ: Պահպանման համար հարկավոր
է արգելել որսը, հետևել դրան, պահել արգելոցներում,
ստեղծել պայմաններ բազմացման համար:
Իհարկե նրա անհետացումը կապ ունի նաև տարածման արե
ալի հետ: Եթե քիչ են պարտադիր պայման համարվող խիտ ծ
առաթփային բուսականությունը, քարաթափվածքներն ու թ
աքստոցների առկայությունը, այն կհայտնվի անհետացման
եզրին: