ว่าที่ ร้อยตรี เสกสรร อานันทศิริเกียรติ นักวิจัย สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ ผู้เขียน

1. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 1
(กันยายน)
ยกระดับวิสาหกิจชุมชนเมืองชายแดน:
แนวทางและข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย
เสกสรร อานันทศิริเกียรติ
นักวิจัย สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
บทนา
เมืองชายแดนเป็นพื้นที่ที่มีความสาคัญต่อการขับเคลื่อนประเทศไทยยุค 4.0 สู่ความมั่นคง มั่งคั่ง
ยั่งยืนในมิติต่าง ๆ ในด้านเศรษฐกิจ เมืองชายแดนคือกลไกสาคัญหนึ่งในการสร้างความเข้มแข็งทาง
เศรษฐกิจฐานรากของประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มูลค่าการค้าชายแดนระหว่างไทยกับประเทศเพื่อน
บ้านที่ขยายตัวเพิ่มขึ้น สาหรับด้านความมั่นคง พื้นที่ชายแดนเป็นด่านหน้าของการจัดการความเสี่ยงและ
ภัยคุกคามความมั่นคงของมนุษย์แบบข้ามพรมแดน เช่น ปัญหายาเสพติด และปัญหาโรคระบาด ในด้าน
สังคม เมืองชายแดนเป็นพื้นที่ของการปะทะสังสรรค์ระหว่างกลุ่มคนที่หลากหลาย ซึ่งจะเป็นโอกาสสาคัญ
ในการสร้างความร่วมมือข้ามพื้นที่ในรูปแบบต่าง ๆ
อย่างไรก็ดี ยุทธศาสตร์ชาติให้ความสาคัญแก่เมืองชายแดน/พื้นที่ชายแดนในด้านเศรษฐกิจและ
ความมั่นคงเป็นพิเศษ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การสร้างและพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษ และปัญหาความไม่
สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ทั้งที่เมืองชายแดนยังมีโอกาสในการสร้างความร่วมมือรูปแบบอื่น ๆ จาก
ทุนทางสังคม และลักษณะเฉพาะของพื้นที่ได้อีกมาก เอกสารนโยบายฉบับนี้ให้แนวทางและข้อเสนอแนะ
เชิงนโยบายในการยกระดับวิสาหกิจชุมชนเมืองชายแดนโดยถอดบทเรียนจากประสบการณ์ของอาจารย์
พัฒนา สิทธิสมบัติ ประธานบิสคลับ (BizClub) ประเทศไทย
การพัฒนาพื้นที่เมืองชายแดนของไทยในยุทธศาสตร์ชาติ
ยุทธศาสตร์ชาติได้อธิบายสถานการณ์และตัวชี้วัดความสาเร็จของการพัฒนาเมืองชายแดนไว้ใน
แผนแม่บทประเด็นพื้นที่และเมืองน่าอยู่อัจฉริยะ และประเด็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ ซึ่งสองแผนนี้มี
วัตถุประสงค์หลักในการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ และพัฒนาพื้นที่เพื่อลดความ
เหลื่อมล้า ประเทศไทยมีที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ที่ได้เปรียบในฐานะจุดศูนย์กลางของภูมิภาคเชื่อมระหว่าง
สองมหาสมุทร ได้แก่ มหาสมุทรแปซิฟิกและมหาสมุทรอินเดีย เป็นแนวระเบียงเศรษฐกิจที่สาคัญที่
ฉบับที่ 6 / 2562
Policy Brief

2. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 2
สามารถรองรับศักยภาพการเติบโตของประเทศเพื่อนบ้านในอนุภูมิภาคลุ่มน้าโขงได้เป็นอย่างดี โดยได้
กาหนดตัวชี้วัดความสาเร็จของการพัฒนาเมืองชายแดน 3 ข้อ ได้แก่ อัตราการขยายตัวของผลิตภัณฑ์
มวลรวมของพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดน จานวนการลงทุนในพื้นที่เขตพัฒนาเศรษฐกิจชายแดน
และเมืองในพื้นที่ได้รับการพัฒนาให้เป็นเมืองน่าอยู่มากขึ้น1
แผนแม่บทดังกล่าวได้ระบุถึงแนวทางการพัฒนาเมืองชายแดนไว้ว่า รัฐบาลต้องส่งเสริมการ
พัฒนาพื้นที่ดังกล่าวตามศักยภาพ "โดยต่อยอดจากฐานทรัพยากรและกิจกรรมทางเศรษฐกิจในพื้นที่ที่มี
อยู่เดิม รวมทั้งยกระดับความสามารถในการแข่งขันของพื้นที่" ที่สาคัญคือ พัฒนาพื้นที่ดังกล่าวให้ "มี
ความพร้อมสาหรับรองรับกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคมที่เชื่อมโยงกับประเทศเพื่อนบ้าน" นอกจาก
เป้าหมายการพัฒนาพื้นที่แล้ว แผนแม่บทยังได้ระบุแนวทางการพัฒนาไว้อีกว่า รัฐบาลต้องเสริมสร้าง
ความสามารถของวิสาหกิจชุมชนและเอกชนในพื้นที่ และสนับสนุนให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการพัฒนา
พื้นที่2
เพื่อเสริมสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันของพื้นที่ที่มีความยั่งยืน และเตรียมความพร้อมใน
การเปิดรับโอกาสทางธุรกิจและการสร้างความร่วมมืออื่น ๆ จากความเชื่อมโยงโครงสร้างสาธารณูปโภค
พื้นฐานที่กาลังพัฒนาขึ้นด้วย
แนวทางการยกระดับวิสาหกิจชุมชนเมืองชายแดน3
เมืองชายแดนคือโอกาสการสร้างความร่วมมือระหว่างไทยกับประเทศที่มีชายแดนร่วมกัน ได้แก่
กัมพูชา ลาว เมียนมา เวียดนาม และจีนตอนใต้ ในปัจจุบัน โครงสร้างพื้นฐานและเทคโนโลยีการสื่อสาร
ใหม่ ๆ ทาให้เกิดการพัฒนาเครือข่ายถนนที่เชื่อมต่อเมืองชายแดน การขนส่งสินค้าจึงทาได้สะดวกยิ่งขึ้น
มีการใช้แพลตฟอร์ม (Platform) ใหม่ ๆ เพื่อเป็นช่องทางการตลาดสาหรับเข้าถึงผู้บริโภคได้มากขึ้น
อย่างไรก็ดี เมืองชายแดนนั้นมีกลุ่มผู้ผลิตรายย่อยจานวนมาก กลุ่มผู้ผลิตเหล่านี้เป็นตัวแสดงใหม่ที่เข้า
มามีบทบาทมากขึ้นในเมืองชายแดนของไทย แนวทางที่ใช้ขับเคลื่อนวิสาหกิจชุมชนนี้มีแนวทางสาคัญ
คือ การใช้โอกาสจากการพัฒนาโครงข่ายถนนระดับภูมิภาค การพัฒนาแพลตฟอร์มออนไลน์ และการ
สร้างอัตลักษณ์ผลิตภัณฑ์
เส้นทางตามระเบียงเศรษฐกิจต่าง ๆ อาทิ ระเบียงเศรษฐกิจเหนือ-ใต้ (North-South Economic
Corridor: NSEC) จะช่วยให้การขนส่งสินค้าระหว่างประเทศสะดวกมากยิ่งขึ้น และเป็นการเพิ่มขีด
1
"แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ (๙) ประเด็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ (พ.ศ. ๒๕๖๑-๒๕๘๐) – ส่วนที่ ๑ บทสรุปผู้บริหาร," ราชกิจจานุเบกษา, เล่ม 136
ตอน 51 ก, 1-2, เข้าถึงได้จาก http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2562/A/051/T_0001.PDF, (วันที่ค้นข้อมูล 19 กันยายน 2562). เอกสาร
แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติดังกล่าวยังระบุเมืองเป้าหมายของการพัฒนาไว้ด้วยว่า ในช่วงปีที่ 1 – 5 เน้นการพัฒนาพื้นที่เมืองสงขลา ช่วงปีที่ 6 –
10 เน้นการพัฒนาพื้นที่เมืองตาก สระแก้ว เชียงราย กาญจนบุรี หนองคาย และมุกดาหาร และช่วงปีที่ 16 – 20 เน้นการพัฒนาพื้นที่เมืองนครพนม
นราธิวาส และตราด
2
"แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ (๙) ประเด็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ (พ.ศ. ๒๕๖๑-๒๕๘๐) – ๓.๓ แผนย่อยการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดน,
อ้างแล้ว, 12-13.
3
เนื้อหาส่วนนี้เรียบเรียงจากการบรรยายของอาจารย์พัฒนา สิทธิสมบัติ ประธานบิสคลับประเทศไทย ในเวทีวิชาการ เรื่อง "ยกระดับขีดความสามารถ
เมืองชายแดน: แนวทางและข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย" จัดโดย ศูนย์ศึกษามหานครและเมือง ณ โรงแรมรามา การ์เด้นส์ กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 3 กันยายน
2562 เนื้อหาบางส่วนปรากฏใน มณฑิภรณ์ ปัญญา, ท้องถิ่นนาการพัฒนาเศรษฐกิจ: การยกระดับขีดความสามารถเมืองชายแดนภาคเหนือ, World
Cities Reviews, ศูนย์ศึกษามหานครและเมือง, 25 กันยายน 2562, เข้าถึงได้จาก http://www.furd.in.th/cities/world-cities-
reviews/view/ON1ow22dwqV3/, (วันที่ค้นข้อมูล 26 กันยายน 2562).

3. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 3
ความสามารถทางการค้าให้แก่ประเทศในลุ่มน้าโขง ไทยจะได้ประโยชน์อย่างยิ่งจากทั้งการท่องเที่ยวและ
การพัฒนาเส้นทางคมนาคมทางน้า ไม่ว่าโครงการจะออกมาในรูปแบบใดก็ตาม เนื่องจากที่ตั้งของไทย
เป็นจุดยุทธศาสตร์และเป็นทางผ่าน ในปัจจุบัน เส้นทางเหล่านี้มีการขนส่งนาสินค้าเข้าจากประเทศจีน
มากมาย จึงเป็นโอกาสให้วิสาหกิจเมืองชายแดนสามารถส่งสินค้าของตนเข้าสู่ตลาดจีนได้ง่ายขึ้น
ขณะเดียวกัน ผู้ประกอบการก็ต้องปรับตัวให้แข่งขันกับสินค้าที่จะหลั่งไหลเข้ามาจากที่อื่น โดยสร้าง
ประโยชน์สูงสุดจากการเชื่อมต่อโครงข่ายถนนดังกล่าวให้ได้
กลุ่มบิสคลับ ซึ่งเป็นกลุ่มผู้ประกอบการวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมที่เป็นทางการของไทย
ได้ร่วมมือกับกระทรวงพาณิชย์และภาคีเครือข่ายสร้างแพลตฟอร์มออนไลน์ในโครงการเชื่อมโยงระเบียง
เศรษฐกิจพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ในอนุภูมิภาคลุ่มน้าโขง (GMS-Thailand E-Commerce Economic
Corridor: GTEC) เพื่อเป็นพื้นที่ให้ผู้ประกอบการรายย่อยของไทยเชื่อมโยงกันเป็นเครือข่ายผู้ค้า และ
เสริมสร้างศักยภาพในการดึงดูดผู้ซื้อและนักลงทุนจากต่างประเทศ โดยอาศัยข้อตกลงที่ประเทศในอนุ
ภูมิภาคได้ตกลงกันตามกรอบของอาเซียนและ GMS เพื่อเพิ่มความเชื่อมโยงทางแพลตฟอร์มดิจิทัล โดย
แพลตฟอร์มที่เกิดขึ้นนี้จะช่วยผลักดันผลิตภัณฑ์ในท้องถิ่น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สินค้าเกษตร และบริการ
การท่องเที่ยวให้สามารถขยายตลาดสู่ต่างประเทศได้มากขึ้นผ่านระบบออนไลน์ ซึ่งจะช่วยผู้ประกอบการ
ลดต้นทุนการตลาดได้อย่างมาก และช่วยให้เข้าถึงลูกค้าเฉพาะกลุ่มได้มากขึ้น
นอกจากการใช้ประโยชน์จากการพัฒนาโครงข่ายถนนและแพลตฟอร์มออนไลน์แล้ว การ
สร้างอัตลักษณ์ผลิตภัณฑ์ถือเป็นอีกปัจจัยในการยกระดับวิสาหกิจชุมชนเมืองชายแดน โดยเฉพาะอย่าง
ยิ่ง การใช้ยุทธศาสตร์ "ท้องถิ่นนิยม" เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มให้แก่สินค้าและบริการที่ผลิตขึ้นจากพื้นที่เมือง
ชายแดน ความเป็นท้องถิ่นนิยมนี้เป็นจุดขายสาคัญที่จะช่วยให้ผู้ประกอบการมีพื้นที่ในตลาดที่โดดเด่น
ออกมาจากผู้ผลิตรายใหญ่ ขณะเดียวกัน ผู้ประกอบการก็ต้องผสมผสานความทันสมัยเป็นสากลให้เข้า
กับภาพลักษณ์ของผลิตภัณฑ์ด้วย อาจารย์พัฒนา สิทธิสมบัติ ประธานบิสคลับประเทศไทย ได้เสนอ
แนวทางสาหรับการพัฒนาผลิตภัณฑ์ตามยุทธศาสตร์ท้องถิ่นนิยมไว้สามข้อ ดังนี้
1) ผลิตสินค้าและผลิตภัณฑ์ในท้องถิ่นให้มีมาตรฐานและมีความน่าเชื่อถือ โดยสร้างมาตรฐาน
การผลิตให้เป็นมาตรฐานเดียวกัน มีรูปแบบบรรจุภัณฑ์ที่ทันสมัย มีข้อมูลผลิตภัณฑ์ เครื่องหมายการค้า
และการรับรองจากหน่วยงานที่น่าเชื่อถือ
2) ต่อยอดสินค้าพื้นฐานให้มีมูลค่าเพิ่ม สร้างภาพลักษณ์ของสินค้าให้น่าสนใจ ใส่เอกลักษณ์ของ
ท้องถิ่นลงไปในสินค้า เปลี่ยนรูปแบบสินค้าธรรมดา ๆ ให้ดูมีคุณค่ามากยิ่งขึ้น โดยสร้างเรื่องราวของ
สินค้าจากวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ท้องถิ่น
3) สร้างตลาดส่งออกให้สินค้าที่เพิ่มมูลค่าแล้ว โดยใช้ยุทธศาสตร์ประเทศไทย 4.0 มองหาและ
สร้างตลาดใหม่ ๆ ให้แก่สินค้าในท้องถิ่นผ่านการใช้เทคโนโลยี โดยการโฆษณา หาเครือข่าย และขาย
ผลิตภัณฑ์ผ่านเครือข่าย E-Commerce

4. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 4
ถอดบทเรียนเพื่อสร้างข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย
ประสบการณ์ในการขับเคลื่อนวิสาหกิจชุมชนเมืองชายแดนของอาจารย์พัฒนาสามารถสร้างเป็น
ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายสาหรับภาครัฐและภาคเอกชนได้ดังนี้
ข้อแรก ภาครัฐควรเร่งรัดการพัฒนาโครงข่ายคมนาคมในประเทศให้สอดรับกับแผนการพัฒนา
โครงสร้างพื้นฐานระดับภูมิภาค ประเทศไทยมีตาแหน่งที่ตั้งที่ได้เปรียบ สามารถเชื่อมต่อได้ทั้งจีนและ
พื้นที่ในบริเวณรอบ อยู่บนยุทธศาสตร์เส้นทางการขนส่งที่สาคัญ เพื่ออานวยความสะดวกในการขนส่ง
สินค้าระหว่างประเทศ เชื่อมโยงกลุ่มจังหวัดต่าง ๆ ในพื้นที่ภาคเหนือและในอาเซียน โดยในปัจจุบันมีทั้ง
เส้นทางที่มีอยู่แล้วและเส้นทางที่กาลังดาเนินการสร้าง
ข้อที่สอง ภาครัฐควรจัดอบรมผู้ผลิตรายย่อยในพื้นที่ให้เข้าใจกลยุทธ์และวิธีการเพิ่ม
ความสามารถในการแข่งขัน การส่งเสริมให้เพิ่มตลาดผ่านแพลตฟอร์มการค้าออนไลน์ โดยการพัฒนา
ทรัพยากรบุคคลนี้สามารถทาได้โดยเริ่มจากการหาตัวแทนพื้นที่ พัฒนาสมาชิกชุมชนในพื้นที่นั้น ๆ ให้
เกิดความเชี่ยวชาญ แล้วจัดตั้งเป็นเครือข่ายการค้า เนื่องจากผลิตภัณฑ์ของไทยได้รับการยอมรับ เป็นที่
นิยม และมีภาพลักษณ์ที่ดีในประเทศเพื่อนบ้าน นอกจากนี้ ประเทศไทยมีข้อได้เปรียบในอุตสาหกรรม
บันเทิง สิ่งทอแฟชั่น เครื่องประดับ อัญมณี และอสังหาริมทรัพย์ ธุรกิจเหล่านี้ของไทยมีการพัฒนาไปล้า
หน้ากว่าเมืองอื่น ๆ ในประเทศเพื่อนบ้านของไทย ทาให้ไทยมีความสามารถในการแข่งขันสูงกว่า และมี
โอกาสขยายตลาดได้มากกว่า
ข้อสุดท้าย คนไทยควรปรับวิธีคิดและการมองเมืองชายแดนใหม่ ยุทธศาสตร์การพัฒนาการค้า
เมืองชายแดนไทยในขณะนี้อยู่ภายใต้แนวความคิดและมุมมองที่เปลี่ยนไป มองการค้าผ่านชายแดนเป็น
เรื่องของพื้นที่ทั้งหมดในกลุ่มจังหวัดภาคเหนือ ไม่ใช่เพียงเรื่องของแม่สาย แม่สอด แต่เป็นการทางาน
ร่วมกันของทุกพื้นที่ในภูมิภาค ยกระดับการทางานจากท้องถิ่นให้เป็นระดับความร่วมมือที่ใหญ่ขึ้น ใน
ขณะเดียวกัน การมองเศรษฐกิจแบบภูมิภาคไม่ได้ให้ความสาคัญเพียงเมืองใหญ่อย่างเดียวดังแต่ก่อน
แต่ต้องให้ความสาคัญแก่พื้นที่เล็ก ๆ และกลุ่มผู้ประกอบการรายย่อยด้วย
ผู้เขียนเห็นสอดคล้องกับข้อเสนอของประธานบิสคลับประเทศไทยว่า หากเรามองจุดยืนของ
เมืองชายแดนผ่านมุมมองของรัฐ เราจะมองเห็นเมืองชายแดนเป็นพื้นที่ที่เต็มไปด้วยกฎระเบียบต่าง ๆ
มากมายและกฎหมายที่รัดกุม เมืองชายแดนระหว่างสองประเทศไม่สามารถเชื่อมต่อกันได้ง่ายเหมือนใน
อดีต แต่หากเรามองเมืองชายแดนในมุมมองของท้องถิ่น จะเห็นว่า ความเป็นเมืองชายแดนนั้นคือโอกาส
ที่ดีและความสามารถในการเชื่อมต่อและแลกเปลี่ยนสาหรับภาคธุรกิจและภาคประชาชนไทย
* * *