EIA using geospatial technology

1. БОНБҮ-д геомэдээллийн
технологи, аргачлалуудыг
хэрэглэх боломжууд
И.Бямбахүү
Тогтвортой хөгжил, Экосистем
судлалын хүрээлэн

2. Агуулга
• Удиртгал
– Байгаль орчны нөлөөлөх байдлын
үнэлгээ
– Геомэдээлэл
• Газарзүйн мэдээллийн систем
• Зайнаас Тандан Судлал
• БОНБҮ-д Геомэдээллийг
хэрэглэх нь
• Жишээнүүд
• Ач холбогдол

3. Удиртгал
http://news.umt.edu/2013/12/121813runn.aspx

4. Удиртгал
БОНБҮ-д сүүлийн жилүүдэд Гео-мэдээллийн шинжлэх ухаан,
технологиудыг, аргачлалуудыг өргөн хэрэглэж байна.

5. Удиртгал
• БОНБҮ нь байгаль орчин, нийгэм, эдийн засгийн
суурь мэдээллүүдийг нэгтгэн боловсруулж,
төслөөс үзүүлэх болзошгүй нөлөөллийг үнэлэх,
бууруулах арга хэмжээг тодорхойлох, хяналт
шинжилгээний арга замыг цогцоор авч үздэг.
(үүнд: БО, Н, ЭЗ-н суурь судалгаа, ирээдүй).
• БОНБҮ-д мэдээ, өгөгдлүүдийг бүрдүүлэхэд гео-
мэдээллийн технологи, зарчимуудыг өргөн
хэрэглэх шаардлага гардаг (Газар ашиглалт, ГМС-
д түшиглэсэн байгаль орчны загварчлал гэх мэт)

6. Байгаль орчны Нөлөөлөх
байдлын үнэлгээ
– Байгаль орчны Стратегийн үнэлгээ
– Хуримтлагдах нөлөөллийн үнэлгээ
– Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ
– Байгаль орчны төлөв байдлын үнэлгээ
– Байгаль орчны ерөнхий үнэлгээ
– БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ НӨЛӨӨЛЛИЙН
НАРИЙВЧИЛСАН ҮНЭЛГЭЭ

7. БОНБҮ хийх
аргачлал
(2014-01-10)
БОНБҮ-нд төлөв байдал, түүнд нөлөөлөх нөлөөлөл, нөлөөллийн
цар хүрээг тодорхойлоход:
Тухайн ШУ-ны салбарын олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн
судалгааны арга аргазүйг ашиглах
Математик
статистик-
ийн арга
Газарзүйн
мэдээллийн
систем
Эксперт-
ийн
үнэлгээ
Сүлжээ
анализийн
арга
Загварч-
лалийн
аргууд
Матриц-
ийн
аргууд
CENTURY
Зураглал
Ус зүй
Ус зүй
Байгаль орчны нөлөөлөх байдлын
үнэлгээний аргачлал

8. Геомэдээллийн боломжит
хэрэглээ
• Төслийн цар хүрээ болон үндсэн
мэдээлэл (GAP analysis)
• Биологийн олон янз байдал, өгөгдөл-
боловсруулалт (экосистем түшиглэсэн анализ)
• Оронзайн дүн шинжилгээ хийх
(landscape approach /threats/, ландшафтын түвшиний
үнэлгээ)
• Шийдвэр гаргалтыг дэмжих газрын
зураг (дүйцүүлэн хамгаалах, марксан, CLUE гэх мэт)
• Үйл ажиллагаанд хяналт тавих (action
plans, БОМТ)

9. БОННҮ-д Гео-мэдээллийг
хэрэглэх нь
Үе шатууд ГМС-ийн хэрэглээ
Үйл ажиллагааны танилцуулга Мэдээ, өгөгдөл цуглуулах, мэдээллийн санг үүсгэх,
Үйл ажиллагааны зорилго, зорилтууд Тухайн төслийн цар хүрээ болон үйл ажиллагаануудын
хоорондын холбоо
Суурь мэдээлэл Байгаль орчны болон бусад суурь мэдээ, өгөгдлүүдийг
ГМС-д оруулах, боловсруулах
Нөлөөллүүдийг тодорхойлох Оронзайн дүн шинжилгээ хийж, нөлөөллийн цар хүрээг
тогтоох
Үр дагаваруудыг загварчлах Оронзайн дүн шинжилгээ болон тоон загварчлалуудыг
ашиглаж, уршигт үр дагаваруудыг тогтоох
Тодорхой нөлөөллүүдийг үнэлэх Чухал газар нутаг, үйл ажиллагаануудыг тодорхойлж
тодорхой хувилбаруудыг гаргаж танилцуулах
Нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээнүүдийн зөвлөмж Нөлөөллийг бууруулах шатлалын дагуу явагдах үйл
ажиллагаанууд хийгдэх газар нутгуудыг тодорхойлох
Олон нийтийн оролцоо Үйл ажиллагаа болон төслийн тухай газрын зураг бэлдэж
олон нийтийн санал авах
Хяналт шинжилгээ ГМС-ийг ашиглан хяналт шинжилгээний төлөвлөлт хийх

10. Хуримтлагдах нөлөөллийг
тооцоолоход ГМС-ийг хэрэглэх нь
Хуримтлагдах нөлөөллийн
үнэлгээний үе шатууд
ГМС-ийн хэрэглээ
1. Хуримтлагдах нөлөөллийн
үнэлгээний гол зорилт, шаардлага,
хамрах хүрээг тодорхойлох үе шат
Мэдээ, өгөгдлүүдийг цуглуулах,
ялангуяа хэрэглэх боломжтой
мэдээллүүдийн тухай буюу мета-
өгөгдлүүдийг үүсгэх, суурь
мэдээллүүдийг нэгтгэх
2. Хуримтлагдах нөлөөллийг
тодорхойлох, дүн шинжилгээ хийх үе
шат
Оронзайн дүн шинжилгээ хийж,
нөлөөллийн цар хүрээг тогтоох
3. Хуримтлагдах нөлөөллийг буруулах
арга хэмжээг тодорхойлох үе шат
Нөлөөллийг бууруулах шатлалын дагуу
явагдах үйл ажиллагаанууд хийгдэх
газар нутгуудыг тодорхойлох
4. Уршигт үр дагаврын үнэлгээний үе
шат
Оронзайн дүн шинжилгээ болон тоон
загварчлалуудыг ашиглаж, уршигт үр
дагаваруудыг тогтоох

11. СENTURY: Хангайн бүс (Уянга, 2013).
Эдийн засгийн бүсчлэлээр Хангайн бүсэд нийтдээ 6 аймаг, 96
сум багтдаг бөгөөд бусад бүсүүдтэй харьцуулахад малын
нягтшил болон хүн амын нягтшилаар хамгийн өндөр байна.
БОТБҮ-ний нийгэм эдийн засгийн суурь судалгаа

12. Хангайн бүс: Цаг уурын станц
Монгол улс : 130
станц
Хангайн бүс: 28
станц
1
2
3
4 5
№ Аймаг Сум
Таних
тэмдэг
Өндөршил
/м/
1 Хөвсгөл Чандагат CHAN 1744
2 Архангай Цэцэрлэг TSE 1691
3 Булган Булган BLN 1209
4 Баянхонгор Галуут GLT 2126
5 Өвөрхангай Хужирт HJT 1662

13. CENTURY загварыг ажиллуулах процесс
1982-2003 оны хооронд загвараа ажиллуулаад 1993-
2003 оны үр дүнг авч ашигласан.
2. Зүшрүүлэлт
FILE100
Crop
.100
Cult
.100
.100
Fert
.100
Fire
.100
Graz
.100
Harv
.100
Irri
.100
Omad
.100
Tree.
100
Trem
.100
Fix.
100
1. Мэдээ оруулах
(хөрс, уур амьсгал...)
EVENT100
3. Тооцоолсон
хувиарлалт
4. Тооцоолол .SCH file Тухайн загварчилж буй газрын бүх мэдээг
агуулсан файл
CENTURY
загварын
гаралт
5. Үр дүн
• Загварын гаралтын нийт 250 команд:
•Aglivc- Газрын дээрхи ургамлын биомасс
•Bglivc- Үндэсний биомасс
•Rain –Хур тунадас
•Evap+Trans- Ууршилт
•Stemp- Хөрсний дулаан...

14. Үр дүн: Ургамлын биомасс
График 19 . Тооцсон болон хэмжсэн үр дүнгийн хамаарал
CENTURY загвараас гарсан үр
дүнг хэмжсэн үр дүнтэй
харьцуулахад корреляци
хамаарал маш өндөр буюу r=
0.6-0.8, RMSE= 5.5-20.5 гарч
байгаа загвар зөв ажиллаж байна
гэсэн үг юм.
•BLN-Булган – Булган /n= 17/
•HJT- Өвөрхангай- Хужирт /n= 10/
•CHAN- Хөвсгөл Чандагат /n= 9/
•GLT- Баянхонгор- Галуут /n= 16/
•TSE- Архангай- Цэцэрлэг /n= 11/
• N- Харьцуулсан утгын тоо ширхэг
Регрессын тэгшитгэл
(y=ax+b) r RMSEu RMSEs RMSE
a b
BLN 0.74 3.38 0.6 9.7 10.8 20.5
HJT 1.28 6.11 0.7 5.1 8.3 13.4
CHAN 0.75 3.56 0.8 4.6 0.9 5.5
GLT 1.38 1.7 0.7 2.5 4.9 7.4
TSE 1 1.5 0.7 5.9 5.5 11.4
0
10
20
30
40
50
60
0 10 20 30 40 50 60
Тооцсон(гСм-2)
Хэмжсэн (гС м-2)
BLN HJT CHAN GLT TSE

15. Үр дүн: Ургамлын биомасс- Ууршилт
Ууршилтын орон зайн хувиарлалт нь хур
тунадасныхтай төсөөтэй байна. Өөрөөр
хэлбэл ургамлын биомасс ихтэй газар
ууршилтын хэмжээ их байна.
Орон зайн тархалтын зургийг харахад
нутгийн хойд хэсгээр ургамлын
биомасс ихтэй харин өмнөд хэсгээр
бага байна.

16. Үр дүн: Корреляци хамаарал
r n
Олон хүчин зүйлийн регрессийн
тэгшитгэл
0.56 160 21 25.057.18.17 xxy 

x1 Хур тунадас
x2 Агаарын дундаж
температур

17. БОННҮ Хуримтлагдах нөлөөллийн
тооцоонд ГМС-ийг ашиглах
Эх сурвалж: Заамарын тайлан (2013)

18. Жишээ: Хуримтлагдах нөлөөллийн
тооцоонд ГМС-ийг ашиглах (2)
Эх сурвалж: Заамарын тайлан (2013)

19. Нийт 60 БОННҮ-ний эрх бүхий
байгууллагаас авсан саналд үндэслэв.

20. Ач холбогдол
• Гео-мэдээллийг ХНҮ, БОНБҮ (БОТБҮ, БОННҮ)
зэрэгт төсөл хэрэгжиж газар нутгуудийн байгаль
орчны суурь мэдээ, өгөгдлүүдийг цуглуулж, гео-
мэдээллийн санг үүсгэх
• Төслийн гол болон болзошгүй, хам болон
давхардмал нөлөөллүүдийг тодорхойлох
(экосистемд түшиглэсэн анализ хийх оронзайн
дүн шинжилгээг хийх)
• Байгаль орчин, нийгмийн тоон загварчлалуудыг
хөгжүүлэх боломж олгоно

21. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа.
In.SusEcoR@gmail.com