1. Uluslararası finansal teknikler:Uluslararası finansal teknikler:
FuturesFutures
Magistr:Magistr: Məmmədov MüşfiqMəmmədov Müşfiq
İxtisas:İxtisas: BİMBİM

2. Uluslararası finansal teknikler:
 Forward işlemler (sözleşmeler)
 Futures işlemler (sözleşmeler)
 Options işlemler (sözleşmeler)
 Swap işlemler (sözleşmeler)

3. Forward, Futures, Opsiyon ve Swap Sözleşmelerin ÖzellikleriForward, Futures, Opsiyon ve Swap Sözleşmelerin Özellikleri::
Temel Özellikler Forward Futures Opsiyon Swap
1. Riskten Korunma Aracı Evet Evet Evet Evet
2. Standart Sözleşmeler Hayır Evet Evet Hayır
3. Borsa veya Tezgahüstü
Piyasada İşlem Görebilme
Tezgahüstü Borsa Her ikisinde
de
Genelde
Tezgahüstü
4. Takas (Teslim) Yükümlülüğü Şart Nadiren Hak
Kullanılırsa
Yok
5. Teminat (Margin)
Zorunluluğu
Yok Var Satıcı İçin
Var
Yok
6. Vadeye Kadar Nakit Akışı Yok Var Satıcı İçin
Var
Yok
7. Kredi Riski Var Yok Yok Var
8. Kaldıraç Etkisi Yok Var Var Yok
9. Hak ve Zorunlulukların
Birbirinden Ayrı Olması
Hayır Hayır Evet Hayır

4. FyuçersFyuçers - müəyyən edilmiş tarixdə müəyyən baza aktivinin əvvəlcədən
razılaşdırılmış qiymətlərlə alınması və ya satılması haqqında standartlaşdırılmış
birja müqaviləsidir.
Tanım olarak bir futures (gelecek) kontratı, belli miktardaki bir malın veya bir
mali enstrümanın, gelecekteki önceden belirlenmiş herhangibir tarihte, yine
önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden teslimini hükme bağlayan yasal bir
sözleşmedir. Futures sözleşmeler ile taraflar gelecekteki belli bir tarihte belli bir
malın veya mali aracın alımı-satımı konusunda bugünden anlaşmaya
varmaktadırlar. Futures kontratların dayandığı ya da yazıldığı varlık fiziksel bir
mal (örneğin pamuk) olabileceği gibi finansal bir ürün (örneğin hisse senedi) ya
da gösterge (örneğin hisse senedi endeksi) olabilir.

5. Fyuçers müqavilələrində istifadə olunan əsas anlayışlar bunlardır:
 Spesifikasiya - birja tərəfindən hazırlanmış fyuçersin məzmununun əsas
parametrlərini əks etdirən sənəd;
 Qısa mövqenin açılması - ticarət iştirakçısı tərəfindən fyuçersin
satılması;
 Uzun mövqenin açılması - ticarət iştirakçısı tərəfindən fyuçersin
alınması;
 Mövqenin bağlanması - ticarət iştirakçısı tərəfindən alınmış fyuçerslərin
satılması və ya satılmış fyuçersin alınması;
 Variasia marjası - fyuçers kontraktını almış və ya satmış ticarət
iştirakçısının fyuçersin qiymətinin dəyişməsi ilə əlaqədar əmələ gəlmiş
öhdəliyi;
 Mərkəzləşdirilmiş klirinq - klirinq təşkilatı tərəfindən ticarət
iştirakçılarının bağladıqları fyuçers kontraktları üzrə hüquq və öhdəlikləri
əldə etməklə, əvəzləşdirilmənin aparılması.

6. Fyuçers kontraktlarının spesifikasiyalarında aşağıdakılar öz əksini
tapmalıdır:
 Baza aktivi barədə müfəssəl məlumat;
 Fyuçers üzrə öhdəliklərin icra olunmasının son müddəti;
 Baza aktivinin vahidi və lotların ümumi sayı;
 Bir ticarət günü ərzində fyuçers kontraktının qiymətinin dəyişməsinin
həddi;
 Fyuçers kontraktının qiymətinin dəyişməsinin addımı;
 Fyuçersin, açılmış mövqenin məcburi olaraq bağlanılması üçün olan
qiymətinin müəyyənləşdirilməsi qaydası;
 Birjaya ödənilən haqqın (komissiyanın) məbləği;
 Birja digər məlumatları spesifikasiyada əks etdirə bilər.

7. Chicago Mercantile Exchange’de İşlem Gören Eurodollar
Sözleşmesinin Özellikleri:
Dayanak Varlık 3 aylık LIBOR faiz oranı
Sözleşme Büyüklüğü 1.000.000 $ (Nominal Değer)
Sözleşme Vadeleri Mart, Haziran, Eylül, Haziran ve takip eden 4 ay
Minimum Fiyat Adımı 0.01 = 25$/sözleşme (bir tik)
0.005 = 12.5$/sözleşme (yarım tik)
0.0025 = 6.25$/sözleşme (çeyrek tik) en yakın vadeli
sözleşme için geçerli
Günlük Fiyat Değişimi +/- 2 Endeks puanı (200 minimum fiyat adımı)
Seans Saatleri 07:20 - 02:00
GLOBEX seans saatleri 05:00 – 04:00 (ertesi gün)
Fiyat Kotasyonu 100-LIBOR
Teslimat Yöntemi Nakdi Uzlaşma

8. Fyuçers müqavilələrinin bəzi özəllikləriFyuçers müqavilələrinin bəzi özəllikləri
 Fyuçers müqaviləsinin maksimum müddəti, bir qayda olaraq, 1 ilə
qədərdir, lakin 3 il müddətinə qədər olan müqavilələr (uzunmüddətli
maliyyə alətlərinə) də olur.
 Fyuçers müqaviləsi ticarəti marja əsasında həyata keçirilir, buna görə də
həqiqətən müqavilənin alqısı üçün tələb olunan məbləğ nisbətən aşağıdır.
Marja ilə alqı tam qiymətin yalnız bir hissəsinin nağd pulla ödənilməsi
deməkdir.
 Satıcı müəyyən edilmiş müddətdən əvvəl əmtəəni alıcıya verməyə borclu
deyil.
 Satıcı pulun bir hissəsini müqavilə bağlanarkən, qalan hissəsini isə malı
təqdim edərkən alır. Lazımi ilkin ödənilən haqq adətən müqavilənin
dəyərinin 2%-dən 10%-ə qədərini təşkil edir.
 Fyuçers birjasında sövdələşmələrin bağlandığı (katirovka olunan) əsas
əmtəələrə aiddir: taxıl, zeytun, neft və neft məhsulları, qiymətli və əlvan
metallar, pambıq, şəkər, kofe, kakao, mal-qara.

9.  Azərbaycan Respublikasınında xarici valyutanın,
qiymətli kağızların və birja indekslərinin alınıb
satılmasına dair fyuçers kontraktlarının
bağlanılmasına heç bir məhdudiyyət qoyulmur.
 Digər növ baza aktivlər üzrə fyuçers kontraktlarının
bağlanılması Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Qiymətli Kağızlar Dövlət Komitəsinin
icazəsi ilə həyata keçirilir. Bunun üçün QKDK
birjadan və ticarət iştirakçısından müfəssəl
məlumatın alınması hüququna malikdir.

10. Futures Piyasalarını Kullananlar ve AmaçlarıFutures Piyasalarını Kullananlar ve Amaçları
 Bu piyasaların en önemli işlevi risk yönetimidir. Futures
piyasaları, herhangi bir ürünün ileri bir vadede belirli sabit bir
fiyat üzerinden teslimatını garanti ederek, ileride olabilecek spot
fiyat değişmelerine karşı bu ürünü alacak ve satacak tarafların
riskini ortadan kaldırmaktadır. Futures piyasaları, spekülatör ve
arbitraj amacıyla işlem yapanların yanı sıra, sanayi kuruluşları
ve portföy yöneticileri tarafından hedging ve bankalar tarafından
aktif/pasif yönetimi amacıyla kullanılmaktadır.

11. Futures Borsalarda Organizasyon Şeması:

12. Futures piyasalarındaki sözleşmelerFutures piyasalarındaki sözleşmeler
ikiye ayrılır:ikiye ayrılır:
1)1) Mal Futures SözleşmeleriMal Futures Sözleşmeleri
2)2) Finansal Futures SözleşmeleriFinansal Futures Sözleşmeleri

13. Mal Futures Sözleşmeleri:Mal Futures Sözleşmeleri:
 Tarımsal Ürün Futures Sözleşmeleri
 Enerji Ürünleri Futures Sözleşmeleri
 Değerli Maden Futures Sözleşmeleri
 Sanayi Metalleri Futures Sözleşmeleri

14. Finansal Futures Sözleşmeleri:Finansal Futures Sözleşmeleri:
 Döviz futures sözleşmeleri
 Faiz futures sözleşmeleri
 Hisse senedi endeksi futures sözleşmeleri
 Kıymetli metal endeksli futures
sözleşmeleri

15. İndi isə Fyuçersin və həmçininİndi isə Fyuçersin və həmçinin
vurğuladığımız bu fyuçersvurğuladığımız bu fyuçers
türlərinin illər üzrə göstəricilərinə,türlərinin illər üzrə göstəricilərinə,
dinamikasına nəzər salaq:dinamikasına nəzər salaq:

16. Global Listed Derivatives Volume

17. Global Listed Derivatives Volume
Jan-Dec 2008 Jan-Dec 2007 % Change
Futures 8,291,625,474 7,217,729,477 14.9%
Options 9,361,078,147 8,308,902,627 12.7%
Total Volume
17,652,703,621
15,526,632,104 13.7%

18. Global Listed Derivatives Volume ByGlobal Listed Derivatives Volume By CategoryCategory
Number of Futures and Options Contracts Traded and/or Cleared on Exchanges
Category 2008 2007 % Change
Equity Index 6,488,620,434 5,499,833,555 18.0%
Individual Equity 5,511,194,380 4,400,437,854 25.2%
Interest Rates 3,204,838,617 3,745,176,350 -14.4%
Agricultural 888,828,194 640,683,907 38.7%
Energy 580,404,789 496,770,566 16.8%
Currency 577,156,982 459,752,816 25.5%
Precious Metals 180,370,074 150,976,113 19.5%
Non-Precious Metals 175,788,341 106,859,969 64.5%
Other 45,501,810 26,140,974 74.1%
Total 17,652,703,621 15,526,632,104 13.7%
Note: Based on the number of futures and options traded and/or cleared by 69 exchanges worldwide.

19. U.S. Futures İndustry Volume by CategoryU.S. Futures İndustry Volume by Category
Number of Futures and Futures Options Contracts Traded and/or Cleared on Exchanges
FuturesFutures Futures OptionsFutures Options 2008 total2008 total % change from 2007% change from 2007
Interest Rate 1,213,113,945 326,359,044 1,539,472,989 -12.1%
Equity Indexes 904,905,551 44,423,081 949,328,632 35.5%
Energy Products 285,561,050 78,936,069 364,497,119 16.8%
Ag Commodities 215,356,977 56,735,288 272,092,265 14.9%
Foreign Currency 155,780,808 5,666,432 161,447,240 9.5%
Precious Metals 56,176,565 6,127,922 62,304,487 27.0%
Other 13,368,101 658,404 14,026,505 -29.7%
Base Metals 4,636,287 22,559 4,658,846 23.1%
Individual Equities 3,706,240 3,706,240 -53.0%
Total 2,852,605,524 518,928,799 3,371,534,323 4.4%

20. Top 20 Interest Rate Futures and Options WorldwideTop 20 Interest Rate Futures and Options Worldwide
Ranked by Number of Contracts Traded in 2008
RankRank ContractContract 20082008 20072007 % Change% Change
1 Eurodollar Futures, CME 596,974,081 621,470,328 -3.9%
2 Euro-Bund Futures, Eurex 257,827,619 338,319,416 -23.8%
3 10 Year Treasury Note Futures, CME 256,770,689 349,229,371 -26.5%
4 Euribor Futures, Liffe 228,487,462 221,411,485 3.2%
5 Eurodollar Options on Futures, CME 228,224,397 313,032,284 -27.1%
6 Euro-Schatz Futures, Eurex 174,226,719 181,101,310 -3.8%
7 5 Year Treasury Note Futures, CME 168,127,469 166,207,391 1.2%
8 One Day Inter-Bank Deposit Futures, BM&F 166,983,583 221,627,417 -24.7%
9 Euro-Bobl Futures, Eurex 155,090,861 170,909,055 -9.3%
10 Euribor Options on Futures, Liffe 106,730,522 74,276,297 43.7%
11 Short Sterling Futures, Liffe 104,572,875 119,675,947 -12.6%
12 30 Year Treasury Bond Futures, CME 89,464,546 107,630,211 -16.9%
13 2 Year Treasury Note Futures, CME 79,311,002 68,610,392 15.6%
14 Short Sterling Options on Futures, Liffe 59,079,440 50,747,710 16.4%
15 TIIE 28 Futures, Mexder 57,881,101 220,608,024 -73.8%
16 10 Year Treasury Note Options on Futures, CME 56,753,688 61,528,219 -7.8%
17 Euro-Bund Options on Futures, Eurex 33,317,879 44,441,961 -25.0%
18 3 Year Treasury Bond Futures, ASX 26,116,381 33,585,015 -22.2%
19 Long Gilt Futures, Liffe 24,717,249 27,367,489 -9.7%
20 Euroyen Futures, TFX 22,372,133 38,952,553 -42.6%

21. Top 20 Equity Index Futures and Options WorldwideTop 20 Equity Index Futures and Options Worldwide
Ranked by Number of Contracts Traded in 2008
* Traded on multiple U.S. exchanges
Rank Contract 2008 2007 % Change
1 Kospi 200 Options, KRX 2,766,474,404 2,709,844,077 2.1%
2 E-mini S&P 500 Futures, CME 633,889,466 415,348,228 52.6%
3 DJ Euro Stoxx 50 Futures, Eurex 432,298,342 327,034,149 32.2%
4 DJ Euro Stoxx 50 Options, Eurex 400,931,635 251,438,870 59.5%
5 SPDR S&P 500 ETF Options * 321,454,795 141,614,736 127.0%
6 Powershares QQQ ETF Options * 221,801,005 185,807,535 19.4%
7 S&P CNX Nifty Futures, NSE India 202,390,223 138,794,235 45.8%
8 S&P 500 Options, CBOE 179,019,155 158,019,723 13.3%
9 iShares Russell 2000 ETF Options * 151,900,495 154,059,054 -1.4%
10 S&P CNX Nifty Options, NSE India 150,916,778 52,707,150 186.3%
11 Financial Select Sector SPDR ETF Options * 119,671,026 39,130,620 205.8%
12 E-mini Nasdaq 100 Futures, CME 108,734,456 95,309,053 14.1%
13 Dax Options, Eurex 104,939,881 91,850,835 14.3%
14 Nikkei 225 Mini Futures, OSE 95,446,729 49,107,059 94.4%
15 Taiex Options, Taifex 92,757,254 92,585,637 0.2%
16 RTS Index Futures, RTS 87,469,405 34,228,973 155.5%
17 TA-25 Options, TASE 81,483,701 94,520,236 -13.8%
18 Kospi 200 Futures, KRX 64,835,148 47,758,294 35.8%
19 Mini-sized $5 DJIA Futures, CME 55,348,312 40,098,882 38.0%
20 CAC 40 Futures, Liffe 49,242,000 44,668,975 10.2%

22. Top 20 Energy Futures and Options WorldwideTop 20 Energy Futures and Options Worldwide
Ranked by Number of Contracts Traded and/or Cleared in 2008
* Cleared via Clearporf
RankRank ContractContract 20082008 20072007 % Change% Change
1 Light, Sweet Crude Oil Futures, CME 134,674,264 121,525,967 10.8%
2 Brent Crude Oil Futures, ICE Futures Europe 68,368,145 59,728,941 14.5%
3 WTI Crude Oil Futures, ICE Futures Europe 51,091,712 51,388,362 -0.6%
4 Natural Gas Futures, CME 38,730,519 29,786,318 30.0%
5 Light Sweet Crude Oil Options on Futures, CME 35,255,326 28,398,793 24.1%
6 Henry Hub Natural Gas Swap Futures, CME * 31,401,575 16,207,044 93.8%
7 European Style Natural Gas Options, CME * 31,158,326 29,921,068 4.1%
8 Fuel Oil Futures, SHFE 30,810,540 12,005,094 156.6%
9 Gas Oil Futures, ICE Futures Europe 28,805,192 24,509,884 17.5%
10 NY Harbor RBOB Gasoline Futures, CME 20,522,571 19,791,439 3.7%
11 Crude Oil Futures, MCX 20,507,001 13,938,813 47.1%
12 No. 2 Heating Oil Futures, CME 19,583,052 18,078,976 8.3%
13 Henry Hub Penultimate Swap Futures, CME * 12,352,928 10,117,889 22.1%
14 miNY Crude Oil Futures, CME 5,641,145 5,185,214 8.8%
15 Gasoline Futures, Tocom 4,054,761 7,529,706 -46.1%
16 European Style Crude Oil Options, CME * 3,580,861 1,879,999 90.5%
17 Natural Gas Options on Futures, CME 2,336,287 5,051,879 -53.8%
18 Crude Oil Average Price Options, CME * 2,227,738 1,445,930 54.1%
19 Panhandle Basis Natural Gas Swap Futures, CME * 2,017,371 1,497,748 34.7%
20 ECX CFI Futures, ICE Futures Europe 1,991,276 980,780 103.0%

23. Global Listed Derivatives VolumeGlobal Listed Derivatives Volume
Breakdown by RegionBreakdown by Region
Location of exchanges is
determined by country of
registration. “Other”
consists of exchanges in
South Africa, Turkey,
Israel and Dubai.

24. Global Listed Derivatives Volume by RegionGlobal Listed Derivatives Volume by Region
Ranked by Number of Contracts Traded and/or Cleared in 2008
20082008 20072007 % Change YOY% Change YOY % 2008 Total% 2008 Total
North America 6,995,493,016 6,137,204,923 14.0% 39.6%
Asia-Pacific 4,974,727,462 4,289,600,329 16.0% 28.2%
Europe 4,167,116,664 3,592,095,161 16.0% 23.6%
Latin America 854,405,219 1,048,627,318 -18.5% 4.8%
Other * 660,961,260 459,104,373 44.0% 3.7%
Worldwide
Total 17,652,703,621 15,526,632,104 13.7% 100%