Эрүүл мэндийн болон анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ)-ийн зорилго нь нутгийн хүн зоноо эрүүл чийрэг болгоход оршино. Хүн амын эрүүл мэндийг сахин хамгаалах нь бүхий л амьдралын үйл бөгөөд байнгын анхаарал халамж шаардана. Тиймээс, эрүүл мэндийн болон анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх нь нэгэн насны үйл хэрэг мөн. Энэхүү гарын авлагыг ЭМТТНИТҮ-гээг амьдралд хэрэгжүүлэх идэвхижүүлэгч нарт зориулсан болно. Энэ бол сайн дурынханд тэдний нутгийнхныхаа дунд явуулах маш чухал ажилд туслалцаа үзүүлэхэд тань идэвхижүүлэгч таньд ширээний ном болох учиртай.

1. Эрүүл мэндийн болон анхны түргэн тусламжийгНутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх(ЭМТТНИТҮ)Идэвхижүүлэгчийн гарын авлага2009 оны 3 дугаар сарХоёрдугаар дэвтэр Улаан загалмай, Улаан хавирган сарны нийгэмлэгүүдийн олон улсын холбоо

2. Улаан загалмай, Улаан хавирган сарныОлон улсын холбооны нийгэмлэгүүдийн олон улсын холбооДаян дэлхийд хийх ажлын Женев хот 2009 онтөлөвлөгөө /2006-2010/Ирэх хоѐр жилд тус холбооноос хийх ажилдараах зорилго зорилтыг хангахад чиглэнэ.Үүнд:Манай зорилгоЗорилго 1: гамшгаас шалгаалах нас баралт,гэмтэл бэртэл, үрдагаварыг бууруулахЗорилго 2: Өвчин, олон нийтийг хамарсанаюул ослын үр дагаварыг бууруулж, түүнээсүүдэлтэй нас баралт, өвчнийг багасгахЗорилго 3: Нутгийн иргэд, иргэний нийгэмболон Улаан загалмай, Улаан хавирган сарнынийгэмлэгийн ажилтны аюул эрсдэл бүхийнөхцөл байдалд ажиллах чадварыгсайжруулахЗорилго 4: Энэхүү баримт бичгийн эх болон орчуулгынҮл тэвчих, алагчлал, нийгмийн алагчлалыг хувийг бүхлээр нь болон хэсэгчилэнүгүйсгэж, олон янз байдал, хүний сайхан арилжааны бус зорилгоор эх сурвалж дурьданчанарыг хүндэтгэн хүлээж авах үзэл санааг ашиглаж болно. Ашигласан тухай саналдэлгэрүүлнэ гомдлоо тус Олон улсын холбоонд ирүүлбэл туйлаас талархууштай.Манай баримтлах тэргүүлэх Бүх гэрэл зургийн зохиогчийн эрхийг тусчиглэл Олон улсын холбоо эзэмшинэГамшиг болон олон нийтийн эрүүл мэндэдзаналхийлсэн аюул осолтой тэмцэх ороннутгийнь бүс нутгийн болон олон улсын 2009 ончадавхийг сайжруулах Улаан загалмай, Улаан хавирган сарны нийгэмлэгүүдийнАюул эрсдэлд өртөмтхий нутаг оронд Олон улсын холбооиргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, өвчинтахалаас урьдчилан сэргийлэх, гамшгийн Швейцар улсэрсдлийг бууруулах СН-1211 Женев хот 19ДОХ-ын эсрэг тэмцэх хөтөлбөр, сурталчилгаа Шуудангийн хайрцаг 372таниулгын ажлыг эрс эрчимжүүлэх Утас: +41 22 730 4222 Факс: +41 22 733 0395Гамшгийн эрсдлийг бууруулах талаар Цахим шуудан: secreteriat@ifrc.orgажиллахдаа хүмүүнлэгийн талд ялангуяа үл Цахим хуудас: http://www.ifrc.orgмэвчих, гутаан доромжлох болон алагчлахынэсрэг тэмцэхэд онцгой анхаарна Орчуулсан: Я.Очирсүх, Л.Баттөр

3. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрАгуулгаI дэвтэрМодуль 1 __________________________________________________________15Улаан загалмай, Улаан хавирган сарны ЭМТТНИТҮ сайн дурын ажилтанМодуль 2 _________________________________________________________ 62Нутгийн иргэдийг дайчлахМодуль 3 _________________________________________________________ 98Миний нутгийн иргэдэд зориулсан үнэлгээнд тулгуурласан арга хэмжээII дэвтэрМодуль 4 __________________________________________________________ 2Анхны тусламж ба гэмтлээс урьдчилан сэргийлэхийн үндэсМодуль 5 _________________________________________________________136Том аюул гамшигийн үед нутгийн иргэдийг дайчлахМодуль 6 _________________________________________________________158Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ба эрүүл мэндийг сурталчилахМодуль 7 _________________________________________________________334Нэмэлт сэдвүүд 3

4. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГАМодуль 4АНХНЫ ТУСЛАМЖ,ГЭМТЛЭЭС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ ҮНДЭСЗорилгоЭнэхүү модульд сайн дурын ажилтнууд янз бүрийн гэмтэл болон өвчний үедүзүүлэх анхны тусламжийг урьдчилан оношлох, төлөвлөх, гүйцэгтэх, гүйцтэгэлийнүнэлгээг хэрхэн хийх талаар суралцах болно. Мөн сайн дурын ажилтнууд өөрийннутгийн иргэдийн дунд гэмтэл ослоос урьдчилан сэргийлэх санаа оноог хэрхэнхүргэх дадлага эзэмшинэ.СэдвүүдЭнэ модуль нийтдээ 20 сэдэвтэй, түүнээс 5 нь албан журмынх биш, сонгон үзнэ. Сэдэв 1 Анхны тусламж үзүүлэх зарчим Сэдэв 2 Сэтгэлзүйн анхны тусламж Сэдэв 3 Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих (1 дугаар хэсэг) Сэдэв 4 Амьсгал бөглөрөх үед анхны тусламж үзүүлэх Сэдэв 5 Цус алдах ба шарх Сэдэв 6 Цочрол /Шок/ Сэдэв 7 Түлэнхий ба шарх Сэдэв 8 Толгой, хүзүү нурууны гэмтэл Сэдэв 9 Яс, булчин, үе мөчний гэмтэл Сэдэв 10 Хордлого Сэдэв 11 Цээжээр хатгаж өвдөх Сэдэв 12 Цус харвах (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 13 Цахилгааны гэмтэл (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 14 Усанд живэх (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 15 Нүдний гэмтэл ба нүдний өвчин (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 16 Амьтан, шавжинд хазуулж, хатгуулах (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 17 Халуурах Сэдэв 18 Татах/ татвалзах өвчин Сэдэв 19 Анхны тусламж үззэлэхдээ халдвар оруулахгүй байх Сэдэв 20 Анхны тусламжийн иж бүрдэл Хавсралт Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих (2 дугаар хэсэг) 4

5. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрМодулийн хураангуйСэдэв 1-т сайн дурын ажилтнууд анхны тусламж үзүүлэх дөрвөн зарчмыг судалж,мөн анхны тусламж үзүүлэх дөрвөн үе шат болох урьдчилсан үнэлгээ, төлөвлөлт,гүйцэтгэл болон Дүгнэлт хийх зэргийг үзнэ.Сэдэв 2-т сайн дурын ажилтнууд сэтгэл санааны хямралыг танин мэдэж сурна.Сайн дурын ажилтнууд сэтгэлзүйн анхны тусламжийн дөрвөн элементийгхямралыг намжан өөрийгээ тэтгэх аргыг тодорхойлж, сэтгэлзүйн анхны тусламжболон хамтран ажиллагчдаа тусламж дэмжлэг үзүүлэх дадлага хийнэ.Сэдэв 3-т ухаййн алдсан боловч амьсгаатай байгаа насанд хүрэгсэд болон хүүхдэдамь тэтгэх анхны тусламж үзүүлэх үе шаттай арга хэмжээнд суралцана.Сэдэв 4-т хэн нэгний амьсгал бөглөрсөн байвал хэрхэн яаж илрүүлж мэдэхийгсурна. Амьсгал бөглөрсөн насанд хүрэгсэд, жирэмсэн эхчүүд, нялхас болонхүүхдүүдэд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ. Энэ сургалтыг Үндэснийнийгэмлэгээс хүлээн зөвшөөрөгдсөн анхны тусламж үзүүлэх талаар мэргэшсэнсургагч багш хөтлөн явуулна.Сэдэв 5-д гадуур болон дотуур цус алдалтыг ялгаж чаддаг болох ба цус алдажбайгаа хүнд компресс тавьж анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ. Шархыг хэрхэнхөргөж, цэвэрлэх талаар бас суралцана.Сэдэв 6-д сайн дурын ажилтнууд шокийн шинж тэмдгийг хэрхэн оношлоходсуралцаж, шоконд орсон хүнд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сэдэв 7-д сайн дурын ажилтнууд түлэнхий болон зумлаж шалзалсанд анхнытусламж үзүүлэхэд суралцаж, мөн нутгийн иргэдийн айл өрхүүдтэй түлэгдэл,шалзлагдахаас хэрхэн урьдчилан сэргийлэх талаар ярилцах дадлага хийнэ.Сэдэв 8-д сайн дурын ажилтнууд толгой, хүзүү нурууны гэмтлийн шинж тэмдгийгтанин мэдэж, оношлох аргад суралцана. Толгой, хүзүү нурууны гэмтэлтэй хүнийгхэрхэн хөдөлгөөнгүй болгож, анхны тусламж үзүүлэх талаар суралцана.Сэдэв 9-т сайн дурын ажилтнууд яс, булчин, үе мөчний гэмтлийг оношлох, танинмэдэхэд суралцана. Сайн дурын ажилтнууд яс, булчин, үе мөчний гэмтэлтэй хүндхэрхэн анхны тусламж үзүүлэх мөн энгийн дамнуурга яаж хийхийг сурч авна.Сэдэв 10-т хордлогын учир шалтгааныг сурж мэдэж авна. Сайн дурын ажилтнуудхолдлоготой хүнд анхны тусламж үзүүлэхэд суралцаж, мөн нутгийн иргэдийн айлөрхүүдтэй холрдлогоос хэрхэн урьдчилан сэргийлэх талаар ярилцах дадлага хийнэ.Сэдэв 11-т сайн дурын ажилтнууд цээжээр хатгах шинж тэмдийг танин мэдэжсурна. Зүрхний шигдээс болсон хүнд эмнэлгийн тусламж иртэл анхны тусламжүзүүлэн, амь тэтгэж зогоох тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ. 5

6. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрСонгон суралцах боломжтой. Сэдэв 12-т цус харвалтын шинж тэмдэгийг хэрхэнтаньж мэдэхийг сурна. Цус харвасан хүнд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сонгон суралцах боломжтой. Сэдэв 13-т цахилгаан цохиулах дөрвөн шалтгааныгмэдэж авч цахилгаанд цохиулсан хүнд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сонгон суралцах боломжтой. Сэдэв 14-т сайн дурын ажилтнууд усан д живсэн хүнданхны тусламж үзүүлэн, амь тэтгэж зогоох тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сонгон суралцах боломжтой. Сэдэв 15-д сайн дурын ажилтнууд нүдний гэмтэл,нүдний өвчний шинж тэмдгийг хэрхэн үзэж оношлоход суралцаж, нүдний гэмтэлавсан, нүдний өвчтэй хүнд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сонгон суралцах боломжтой. Сэдэв 16-д сайн дурын ажилтнууд амьтанд хазуулж,шавьжинд хатгуулсны шинж тэмдгийг хэрхэн үзэж оношлоход суралцаж, амьтандхазуулж, шавьжинд хатгуулсан хүнд анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сэдэв 17-д сайн дурын ажилтнууд халуурсан хүний шинж тэмдгийг хэрхэн үзэжоношлоход суралцаж, халуунтай хүний халууныг хэрхэн бууруулж, усгүйдэхийнэсрэг анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сэдэв 18-д сайн дурын ажилтнууд /шөрмөс/ татсан хүний шинж тэмдгийг хэрхэнүзэж оношлоход суралцаж, татсан хүнийг гэмтлээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх,анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийнэ.Сэдэв 19-д сайн дурын ажилтнууд халдвараас урьдчилан сэргийлэхийн ачхолбогдлыг үзнэ. Халдвараас урьдчилан сэргийлэх дөрвөн ахламд сурлцаж, гараазөв угаах дадлага хийнэ.Сэдэв 20-д сайн дурын ажилтнууд анхны тусламж иж бүрдлийн хайрцганд байгааэм бэлдмэл, зүйлсийн талаар үзнэ. Анхны тусламжийн иж бүрдлээ хэрхэн ашиглах,хаанаас хэрхэн нөхөн сэлбэх талаар үзэж, дадлага хийнэ.Хавсралт: Сайн дурын ажилтнууд ухаангүй, амьсгаагүй байгаа зүрх судас,амьсгалын сэхээн амьдруулах шаардлагатай насанд хүрэгсэд, болон хүүхдэд амьзогоож тэтгэх анхны тусламжийг хэрхэн үзүүлэх талаар үзнэ. Энэ сэдвийгҮндэсний нийгэмлэгээс хүлээн зөвшөөрөгдсөн анхны тусламж үзүүлэх талаармэргэшсэн сургагч багш заана.Идэвхижүүлэгчийн бэлтгэлЭнэ модуль анхны тусламжийг нутгийн иргэднд үзүүлэх дадлага хийхэд чиглэсэнболно. Энэ бол Үндэсний Улаан загалмай, удаан хавирган сарны нийгэмлэгээсзохион байгуулдаг анхны тусламжийн курсуудыг орлох зорилго тавиаГҮЙ болно.Сэдэв тус бүрээр таний өгч байгаа мэдээлэл, үзүүлэнгүүд яг оносон үнэн зөв байхнь чухал. Сэдвийн хураангуйг урьдчилан уншиж, шаардлагатай эд материалыгбэлтгэж, анхны тусламжийн арга техник тус бүрийг зөв зүйтэй хийж үзүүлэхэд 6

7. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрурьдчилан бэлтгэж байх нь чухал. Сэдэю 4 болон Хавсралтыг ҮндэснийНийгэмлэгээс хүлээн зөвшөөрөгдсөн анхны тусламжийн сургагч багш ирж заана.Энэ модулийн ихэнх сэдэв ойролцоо бүтэцтэй. Сайн дурын ажилтнуудынхэрэгцээнд нийцүүлэн хичээлийн материалд нэмэлт өөрчлөлт оруулан сэдэв тусбүрт зарцуулах цагаа өөрийнхээрээ зохион байгуулах нь таны эрхийн асуудал мөн. I. Сайн дурын ажилтнуудын тохиолдсон явдал, туршалагаас асуухбайдлаар тухайн сэдвээр тэдний юу мэдэх, аль хир мэдлэгтэй болохыг үнэл. II. Сэдвийн хураангуйгаар бэлдсэн товч илтгэлээ танилцуул. Илтгэхявцдаа асуулт асууж хүмүүсийн анхаарлыг тухайн сэдэвт татахыг хичээ. III. Дор дурьдсан дөрвөн үе шатаар анхны тусламж үзүүлдэг ба сэдэв тусбүрийг зааж тайлбарлахдаа үүнийг үндэс болгоно. Үүнд:  Орчин болон өвчтний байдалд үнэлгээ хийх  Анхны тусламж үзүүлэх оролцооны төлөвлөгөө хийнэ  Анхны тусламж болон сэлгэлзүйн туслалцаа үзүүлнэ  Анхны тусламжийн нөлөөллийн үнэлгээ хийнэ IV. Сайн дурын ажилтнуудыг гурван бүлэгт хувааж, даалгасанзохиомжоор анхны тусламж үзүүлэх дадлага хийлгэ. Бүлэгт анхны тусламжхэрэгтэй өвчтөн, анхны усламж үзүүлэгч сайн дурын ажилтан /аврагч/ болонажиглагчийн дүрд ээлжлэн тоглуулна. Ажиглагчид Сайн дурын ажилтны гарынавлагад байгаа хийх зүйлийн жагсаалтыг харж аврагчид санаа оноо зааварчилгааөгч туслана. Сайн дурын ажилтнуудын анхны тусламж үзүүлж байгаа байдалтайтанилцаж, ажиглалт хийн шаардлагатай бол зөвлөгөө% тайлбар өгөхөд бэлэн бай.Анги танхим бол дадлага хийх аюулгүй орчин гэдгийг сана. Сайн дурын ажилтнууданги танхимын дадлага дээрээ алдаж онохыг, хэрэв тэд алдаанаасаа сурлцаж байгаабол байх зүйл гэж хүлээж авах хэрэгтэй. Энэ бол анхны тусламжийн үнэмлэх авахсургалт БИШ. Зорилго бол сайн дурын ажилтнуудад анхны тусламжийг ойлгож,зөв хүргэж сурахад нь туслах явдал мөн. Сэдэв 4 болон хавсралтыг Үндэснийнийгэмлэгийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн сургагч багш ирж заана. Анхны тусламжийгзөв үзүүлж байгаа бол сайн дурын ажилтнуудыг сайн байна гэж урмаар тэтгэх ньчухал. Мөн аливаа буруу зүрүү ойлголтыг засаж залруулж, яагаад ийм үйлдэлбуруу болох гэзгийг нь хэлж өгч, зөв үйлдлийг биеэр хийж үзүүлж харуулж байх ньчухал. Алдааг засаж залруулсны дараа, тухайн сайн дурын ажилтнаар дахинхийлгүүлж, зөв ойлгосныг нь шалгаж байх хэрэгтэй. V. Сэдвийн агуулгаар тойм хий. Тойм бүр сэдэв сэдвээсээ шалтгаалжөөр өөр байна. Энд санал болгож байгаа тойм, дүгнэлтийн ажиллагааг өөрийн аргабарил болон сайн дурын ажилтнуудын ур чадварт тохируулан өөрчилж болно.Нэг ба доош насны хүүхэд нялхаст анхны тусламж үзүүлэх талаар хэд хэдэн сэдэввүзнэ. Хэдэн хүүхэлдэй олж аваад түүн дээрээ та зааж үзүүлэн бас сайн дурынажилтнууд тэдгээр хүүхэлдэй дээр дадлага хийнэ. Хоѐр сэдэв Нутгийн иргэдтэйхарьцах арга техникийг хослуулсан байгаа. Нутгийн иргэд, айл өрхүүдтэйурьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авахын тулд харилцах хэрэгтэй юм.Урьдын адил дараах бэлтгэлийг ханга. Үүнд:  Сэдэв тус бүрийн агуулгатай Сэдвийн хураангуйтай танилцаж, товч илтгэл хийхэд бэлтгэлтэй бай. 7

8. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр  Энэхүү модуль-ийн идэвхижүүлэгчийн удирдамжийг уншиж, анги танхим, сонсогчидын тухай бодож, тэдэнд зориулж сурган танилцуулах материалаа хамгийн үр дүнтэй бөгөөд ойлгомжтой хүргэх талаар урьдчилан бодолцох  Сэдэв тус бүрийг зааж эхлэхийн өмнө тухайн сэдвийг заахад ашиглахаар бэлдсэн материал, үзүүлэнгийн жагсаалтыг дахни нэг харж нягтал.  Анги танхимд чинь тухайн хичээлийн цагт чөлөөтэй зөвхөн танай хичээлд зориулагдан сул байгаа эсэхийг шалга.  Оролцогсодтой хичээл орох цагийн болон анги танхимын хуваарийг урьчилан тохиролцож мэдэгдсэн байх хэрэгтэй.  Цагаа зөв зохицуулах үүднээс хичээл дээрээ бугуйн цаг юм уу эсвэл ширээний цагтай ир  Сэдэв тус бүрийн төгсгөлд дүгнэлт, тойм хийх асуултын жагсаалтыг бэлд.  Талбар дээр очиж ажиллахын өмнө урьдчилан бэлд  Уулзалт хийх сайн дурынхныг нэг бүрчилэн уулзах айл өрхийнх нь гишүүдийг олж тодорхойлох  Нутгийн иргэдээс нэр нөлөө бүхий улс, удирдлагатай нь очиж уулзахаас өмнө тухайн уулзалтын зорилгыг маш нарийн тодорхойлж, хүргэхБагшид зориулсан тэмдэглэлЭнэ модулийн сэдэв тус бүрийг сайн дурын ажилтнуудын үзэх хичээл, дадлагынажлын цаг хугацааны үргэлжлэл өөр өөр байна. Зарим богиновтор сэдвээс хоѐрыгнийлүүлэн нэг хичээл дээр үзэж болох юм.Ном зүйEuropean Reference Guide for First Aid Instruction. Belgian Red Cross-Flanders (2007).Available from: www.efam.be/images/EuropeanRefGuide.pdf.European Resuscitation Council Guidelines 2005. Section 2 Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих.Available from: www.erc.edu/download_gl.php?d=3.Section on Цус харвах based on the American Heart Association Guidelines 2005.See www.americanheart.org/presenter.jhtml?identifier=10000052.First aid in Armed Conflict and Other Situations of Armed Violence. International Committee of the RedCross and Red Crescent (2006). Available from: www.icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/audio-first-aid-040706.First Aid Kit Contents. French Red Cross (2007). Available from: www.croixrouge.fr/goto/index.asp.First-Aid Guide. The Mayo Clinic. Available from:www.mayoclinic.com/health/FirstAidIndex/FirstAidIndex.WebMD First Aid and Emergencies. Available from: firstaid.webmd.com/script/main/hp.asp.Where There is No Doctor: A village health care handbook, David Werner with Carol Thuman andJane Maxwell (2007). Available from: www.hesperian.org/publications_download_wtnd.php. 8

9. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрГарчиг Сэдэв 1 8 Анхны тусламж үзүүлэх зарчим Сэдэв 2 15 Сэтгэлзүйн анхны тусламж Сэдэв 3 23 Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих (1 дугаар хэсэг) Сэдэв 4 30 Амьсгал бөглөрөх Сэдэв 5 37 Цус алдах ба шарх Сэдэв 6 46 Цочрол /Шок/ Сэдэв 7 52 Түлэнхий ба шарх Сэдэв 8 60 Толгой, хүзүү нурууны гэмтэл Сэдэв 9 65 Яс, булчин, үе мөчний гэмтэл Сэдэв 10 71 Хордлого Сэдэв 11 76 Цээжээр хатгаж өвдөх Сэдэв 12 81 Цус харвах (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 13 86 Цахилгааны гэмтэл (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 14 92 Усанд живэх (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 15 98 Нүдний гэмтэл ба нүдний өвчин (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 16 105 Амьтан, шавжинд хазуулж, хатгуулах (сонгон суралцах боломжтой) Сэдэв 17 111 Халуурах Сэдэв 18 115 Таталт өгөх Сэдэв 19 120 Анхны тусламж үззэлэхдээ халдвар оруулахгүй байх Сэдэв 20 124 Анхны тусламжийн иж бүрдэл Хавсралт 129 Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих (2 дугаар хэсэг) 9

10. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрСэдэв 1Анхны тусламж үзүүлэх зарчимСургалтын зорилгоЭнэ сэдвийг үзсэнээр сайн дурынхан дараах мэдлэг чадвар эзэмшинэ. Үүнд: анхны тусламжийг тодорхойлох анхны тусламжийн дөрвөн зарчимыг нэрлэх анхны тусламж үзүүлэх дөрвөн үе шат /алхам/ болох урьдчилан оношлох,төлөвлөх, гүйцэтгэх болон Дүгнэлт хийх хийх өвчтэй болон гэмтэлтэй хүнд хэзээ хэрхэн хандах гэмтэлтэй хүний байдлыг хэрхэн оношлохЗаавал эзэмших мэдлэг, чадвар (түлхүүр мэдээлэл)1. Анхны тусламж гэдэг бол мэргэжлийн эмнэлгийн тусламж ирэх хүртэлөвчтэй, гэмтсэн бүх хүнд үзүүлэх түргэн тусламжийг хэлнэ.2. Анхны тусламжийн мещнежментийн дөрвөн зарчим бол Тайван байх. Өөрийгээ болон гэмтсэн хүн, аливаа гэрч ажиглагчийг эрсдэлдоруулахгүй байх Нөхцөл байдлаас хамаарч өвтөнд аль болох аюулгүй байдлаар дөхөж очно. Өвчтөнийг удирдаж ажилла. Ажлыг дэс дараатай хийж гүйцэтгэ.3. Анхны тусламж үзүүлэх дөрвөн ахлам /үе шат/-д дараах орно. Үүнд: Орчины аюулгүй байдал болон тухайн тусламж шаардлагатай байгаа хүнийбайдлыг үнэлж, оношлоно. Дээр хийсэн үнэлгээндээ тулгуурлан авч хэрэгжүүлэх анхны тусламжийнтөлөвлөгөө зохиох Анхны тусламж болон сэтгэлзүйн дэмжлэгийг үзүүлнэ. Үзүүлсэн анхны тусламжийн нөлөөг үнэлж дүгнэн өвчтний байдлыг анзаарна.Хичээлийн үлгэрчилэн цагийн хуваарьОролцож байгаа сайн дурынхны тоо болон аль хир их хэлэлцүүлэг болох зэргээсхамаарч энэ сэдвийг үзэхэд ойролцоогоор 40-70 минут шаардана. I. Удиртгал Сэдвийн хураангуйгаас бэлтгэсэн товч илтгэл 10-20 мин II. Биеэр хийж үзүүлэх Анхны тусламжийн урьдчилсан үнэлгээ, төлөвлөх, гүйцэтгэх болон Дүгнэлт хийхг 20-30 мин идэвхижүүлэгч биеэр хийж үзүүлнэ. III. Өөрийн ойлголтыг шалгах Өөрийгээ үнэлэх 10-20 минХэрэглэгдэхүүн ба бэлтгэл ажил• Сэдвийн хураангуйгаас бэлтгэсэн товч илтгэл• Анхны тусламжийн менежментийн дөрвөн зарчимыг бичсэн самбарын цаас• ―Асуулт‖ гэж гарчигласан хайрцаг 10

11. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрСэдвийн хураангуйАнхны тусламж гэдэг бол мэргэжлийн эмнэлгийн тусламж ирэх хүртэлөвчтэй, гэмтсэн бүх хүнд үзүүлэх түргэн тусламжийг хэлнэ. Анхны тусламж гэдэгтдараах зүйлийг ойлгоно. Үүнд: аваар осол, өвчин тахлаас урьдчилан сэргийлэх Эмнэлгийн түргэн тусламж үзүүлэхэд бэлдэх Гэмтэл, өвчин эмгэг эрүүл мэндийн яаралтай нөхцөл байдалд анхны буюу эхнийтусламжийн арга хэмжээг авна. Сэтгэлзүйн туслалцаа үзүүлнэ.Анхны тусламж үзүүлэхийн зорилго бол: аюулгүй байдлыг сахин хамгаалах өвчтний биеийн байдлыг үнэлж оношлох тусламж дуудах анхны тусламжийг үзүүлэхАнхны тусламжийн дөрвөн зарчимАнхны тусламжийн менежментийн зарчим гэдэг бол эмнэлгийн тусламж иртэлөвчтний биеийн байдлыг тогтворжуулахад чиглэсэн дэс дараатай үйлдлийг хэлнэ.Анхны тусламжийн менежментийн дөрвөн зарчим бол Тайван байх. Өөрийгээ болон гэмтсэн хүн, аливаа гэрч ажиглагчийг эрсдэлдоруулахгүй байх Нөхцөл байдлаас хамаарч өвтөнд аль болох аюулгүй байдлаар дөхөж очно. Өвчтөнийг удирдаж ажилла. Ажлыг дэс дараатай хийж гүйцэтгэ.Анхны тусламжийг яаж үзүүлэх гэдэг нь тухайн үүссэн нөхцөл байдал, орчинболоод гар дор байгаа тонтог төхөөрөмж, материал зэргээс хамаарна. Анхнытусламжийг багахан тоног төхөөрөмжөөр эсвэл ерөөс тоног төхөөрөмжгүй үзүүлжболно. Анхны тусламжийг яг ямар хэлбэрээр үзүүлэхээс үл хамааран дөрвөнзарчим нь байнга хэвээр үлдэнэ. Анхны тусламжийн үйлдлийн дөрвөн үе шат /алхам/Урьдчилсан үнэлгээБайдлыг үнэлж, аюул осол байгаа эсэхийг шалга. Үүнд:  Өвчтөнд гүйж очихын өмнө аюулгүй байдлыг шалга  Нөхцөл байдал өөрт чинь аюулгүй байгаа эсэхийг шалгана. Мөн алагдсан, шархдсан хүмүүс, өөр бусад хүмүүс, үзэгч гэрч нарыг ажигла.Өвчтний биеийн байдлыг үзэж үнэл. Үүнд:  Хохирогч багтарч байгаа, эсвэл цус алдаж байгаа эсэхийг шалга.  Ухаантай байгаа эсэхийг нь үз  Амьсгаатай байгаа эхэхийг нь үз o Амьсгалын замыг чөлөөлөхийн тулд толгойг нь налуулж, эрүүг өргө o Амьсгалж байгаа эсэхийг нь харах, сонсох, мэдэрч тогтоо o Хохирогч ухаангүй байвал амь тогтоох арга хэмжээ авна.Гэмтлийг үзэх:  Нурууны гэмтэл байгаа эсэхийг үзнэ. Хохирогч ухаан алдсан, толгой, хөлгар, нуруугаа хөдөлгөж чадахгүй байвал гэмтсэн байж болзошгүй: o Хохирогчийн хүзүү нурууг хөдөлгөөнгүй байлга 11

12. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр o Онцын шаардлагагүй бол хохирогчийг битгий хөдөлгө  Шарх, түлэгдэл, цээжний хөндүүр зэрэг гол гэмтлийг тодорхойлШок юм уу сэтгэлзүйн гэмтлийн шинж тэмдэг байгаа эсэхийг үзэж нягтал:  Ямар ч хүнд гэмтлийн үед хүн шоконд ордог  Өвчин ослын бүх нөхцөл байдалд тухайн хохиррогч болон/эсвэл ойрын төрөл төрөгсдөд нь сэтгэлзүйн анхны тусламж шардлагатай байдаг.ТөлөвлөхТусламж дууд:  Тусламмж дууд эсвэл хэн нэгнийг эмнэлгийн түргэн тусламж дууд гэж хэлАнхны тусламжийг төлөвлө:  Эхний болон анхан шатны үзлэг үнэлгээний үндсэн дээр мэргэжлийн тусламж ирэх хүртэл юу хийх болох үйлдлээ төлөвлө  Өөрийн мэдлэг чадварын үндсэн дээр та аль хир туслаж чадахаа тооцоол  Сайн дурын ажилтны хувьд өөрийнхөө аюулгүй байдлыг ханга: o Хохирогчийн цус болон бусад шингэнд хүрэхгүй байхыг хичээ o Хүнд хүчир зүйл өргөхөөс зайлсхийГүйцэтгэлАнхны тусламж үзүүлэх:  Анхан шатны үзлэг, үнэлгээний үндсэн дээр амь насанд аюултай осол, тодорхой гэмтлийн үед анхны тусламж үзлүүлнэ.  Түргэн тусламж удахгүй ирэх бол гэмшлийг чиг барьж боосны хэрэггүй  Аюулгүй абйдлыг хангаад тусламж хүлээСэтгэлзүйн туслалцаа үзүүл:  Хохирогч болон түүний гэрийнхэнтэй ярилц  Юу болоод байгаа, та өөрөө юу хийж байгаагаа тэдэнд тайлбарлаШаардлагатай бол хохирогчийг тээвэрлэхэд бэлтгэ:  Шархдаж гэмтсэн үе мөчийг хөдөлгөөнгүй болгоод, бүх шархыг боож, хуч  Хугарсан ясыг тэгшлэх хэрэгГҮЙ, байгаа чигээр нь чиг барьж боо  Шархнаас цухуйж байж болзошгүй элдэв гадны зүйлийг БҮҮ татаж гарга, байгаа байдлаар нь дээгүүр нь марли, зөөлөвч, эсвэл гар дор байгаа ямар нэг даавуугаар хамгаалалтын боолт, наалт хийж орхи.  Ойр хавийнхаа хүмүүсээс тусламж гуй  Тухайн нөхцөл байдлаас хамааран өвчтнийг зөөж тээвэрлэх энгийн дамнуурга олох эсвэл хийх шаардлагатай болох байх  Хамгийн ойрхон эмнэлэгт өвчтнийг маш болгоомжтой, шуурхай хүргэх  Шаардлагатай бол өвчтнийг дагалдан хүргэж өгДүгнэлт үнэлгээАнхны тусламжийн үйлдлээ үнэлж дүгнэлт хий:  Эмнэлгийн болон нарийн мэргэжлийн тусламж хурдан ирэх эсэхийг шалга  Орчин тойрон аюулгүй байх эсэхийг шалга. Үгүй бол өвчтнийг ал болох болгоомжтойгой, бусдын тусламжтай хөдөлгөж аюулгүй газар аваачих  Анхан шатны үзлэг үнэлгээ хийсний даил дахин үзлэг хийж шалга  Боолт байрандаа, цус алдалт зогссон эсэхийг шалга. Үгүй байвал хуучин боолтыг тайлахгүй, дээгүүр нь дахин боолт хий, тэгэхдээ чангахан шиг боо.  Өвчтөн ухаан алдвал амь тэтгэх амьсгал оруулах тусламж үзүүл 12

13. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр  өвчтнийг эмнэлгийн болон мэргэжлийн ажилтан гардуулж өг  Аль эмнэлэг, эсвэл эрүүл мэндийн төв туслалцаа үзүүлж чадахыг нь олж мэд  Ар гэр, төрөл төрөгсдөд нь мэдэгдИдэвхижүүлэх чиглэлI. Модуль 4-ийн удиртгал10-20 минут1. Сургалтыг нээж, бүх оролцогсдод хичээл эхэлсэнтэй холбогдуулж баяр хүргэх2. Модуль 4-ийн нэр, зорилгыг тайлбарла. Хичээлийн зорилго, Зайлшгүйэзэмшвэл зохих мэдлэг чадвар , мөн сайн дурын ажилтнуудын хүлээлтийн талаарзүгнэж хэл.Гол гол сэдэв болон сонгон байдлаар авсан нэмэлт сэдвүүдийн талаар тойм хий.3. АТНИТҮ практик ажиллагааны анхны тусламжийн сургалт болон ҮндэснийУлаан загалмай, улаан хавирган сарны нийгэмлэгээс зохион байгуулдаг анхнытусламжийн гэрчилгээтэй зурс хоѐрын хоорондын ялгааг тайлбарлаж өг.Сургагч багшид Сэдэв тус бүр хэзээ хэрхэн заахаа тайлбарлаж, сургалтын энэзориулсан санамж төлөвлөөгөөгөө сайн дурынхантай тохиролцож болох юм4. Сэдвийн хураангуйд байгаа мэдээллээр товч илтгэл тавьСургагч багшид Өөрийн туршлагаас анхны тусламж үзүүлэх нөхцөл байдалд яг юу ямарзориулсан санамж дэс дараалалтай ажилласнаа ярьж өгч болох юм5. Сайн дурын ажилтнуудын асуултанд хариул6. Сургалтын явцад асуулт гарвал чөлөөтэй асуулгах. Бас асуултаа бичээд―Асуулт‖ гэсэн хайрцганд хийж болохыг сануулах. Энэ хайрцганд хийсэнасуултуудыг гаргаж ирээд, тухайн сэдвийг үзэхдээ сэдвийн хүрээнд хариулж явах.II. Биеэр гүйцэтгэж үзүүлэх 20-30 минут1. Өмнө бэлтгэсэн самбарын цаасыг ашиглан анхны тусламжийнменежментийн дөрвөн зарчмыг тайлбарлах2. Өмнө бэлтгэсэн самбарын цаасыг ашиглан анхны тусламжийг үзүүлэхдөрвөн үе шат /алхам/-ыг тайлбарлах3. Нэг сайн дурын ажилтныг гаргаж ирээд ухаан алдсан хүний дүрд тоглуул.4. Дараах зохиомжийг тайлбарла.Та харьж яваад замын хажууд ухаангүй хэвтэр хижээвтэр насны хүнтэй таарлаа.5. Сайн дурын ажилтнуудаас, хамгийн түрүүнд юу хийх ѐстой вэ? гэж асуу.Анхны тусламж үзүүлэхэд эхний үнэлгээг багтаасан бүх хариултыг хүлээж ав.6. Нөхцөл бадал брлрн хохирогчийг биеэр анхан шатны үнэлгээ хийж үзүүл.7. Үзлэг үнэлгээ хийснээр тухайн хүн амьсгаатай, гэмтэж бэртсэн нүдэндхарагдах шинж тэмдэггүй байхыг бусаддаа хэл.8. Сайн дурын ажлтнуудаас дараа нь юу хийхийг асуу.9. Тусламж дуудах болон анхны тусламжийг төлөвлөхтэй холбогдсон бүххариултыг хүлээж ав.10. Бас нэг хэдэн хүн туслахаар хүрээд ирлээ. Гэж хэл. Сайн дурынажилтнуудаас дараа нь яах юэ гэж асуу? Өвчтнийг зөөж тээвэрлэхэд бэлдэхтэйхолбоотой бүх хариултыг хүлээж ав.11. Сайн дурын ажилтнуудаас хэрэв ийм явдал танай нутагт, танай ойр орчимболсон бол өвчтнийг хааш нь аваачих вэ? гэж асуу.Сургагч багшид Сайн дурын ажилтнуудын Модуль 3-т хийсэн орон нутгийн газрын зурагзориулсан санамж болон нутгийн иргэдийн үнэлгээг эргэн харж болох юм 13

14. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр12. Өвчтнийг орон нутгийн эмнэлэг эсвэл эрүүл мэндийн төвд аюул осолгүйхүргэж өгөөд, одоо эмчид үзүүлж, нарийн мэргэжлийн туслалцаа авч байгааг ньдуулга. Сайн дурын ажилтнуудаас одоо юу хийх ѐстой вэ? гэж асуу. Анхнытусламжийн Дүгнэлт хийхтэй холбоотой бүх хариултыг хүлээж ав.13. Сайн дурын ажилтнуудыг хичээлд идэвхитэй оролцсонд нь талархалилэрхийл. Энэ бол анхны тусламжийн ажиллагааны үе шатуудын талаарх энгийнжишээ байсныг дурьдаад яриагаа дуусга. Энэ модулийн сэдэв бүрт эдгээр дөрвөнүе шат, дөрвөн алхмыг үзэж, дадлагажих болно гэдгийг тайлбарлан таниул.III. Ойлголтоо батжуулж, шалгах 10-20 минут1. Оролцогчдоор Сайн дурын ажилтны гарын авлагынх нь Сэдэв 1-ийн―Ойлголтоо батжуулж, шалгах‖ гэсэн хэсэгт нээлгэх.Сургагч багшид Сайн дурын ажилтнуудаас Зайлшгүй эзэмшвэл зохих мэдлэг чадвар ийгзориулсан санамж өөрийн үгээр ээлжэн тайлбарлуулан хэлүүлж болох юм2. Сайн дурын ажилтнуудыг хоѐр хоѐроороо ажиллаж, Сайн дурын ажилтныгарын авлагын Сэдэв 1-д байгаа өөрийн үнэлгээний аргачлалаар ойлголтоо хянахыгдаалга. Өөрийн үнэлгээ бол тэд өөрсдийн өнөөг хүртэл үзсэн материалыг хэрхэнөөрийн болгосоноо өөрснөө шалгаж үзэх боломж гэдгийг ойлгуул.2. Аль болох олон асуултанд хариулахыг хүсэх3. Хүн бүрийг дуустал нь хангалттай хугацаа өг.Сургагч багшид Хэрэв оролцогсдын ихэнх нь бичиг үсэггүй бол асуултыг чанга дуугаар уншижзориулсан өгөөд, хүмүүсийг амаар хариулуулах, цөөхөн хэдэн хүн бичиг үсэггүй байвалсанамж тэдэнд асуулт хариулт хийхэд нь биечлэн ганцаарчилсан байдлаар туслах.4. Дараах асуултуудыг уншиж сайн дурын ажилтнуудын хариулттай тулгаж шалгаАсуулт/Хариулт:1. Анхны тусламж гэж юу вэ? Анхны тусламж гэдэг бол эмнэлгийн болон мэргэжлийн тусламж ирэх хүртэлгэмтэж бэртсэн болон өвчтэй хүнд үзүүлэх шуурхай тусламжийг хэлнэ.2. Анхны тусламжийн менежментийн дөрвөн зарчим юу вэ? Тайван байх. Өөрийгээ, мөн гэмтсэн хүн, ажиглагчийг эрсдэлд оруулахгүй байх Нөхцөл байдлаас хамаарч өвтөнд аль болох аюулгүй байдлаар дөхөж очно. Өвчтөнийг удирдаж ажилла. Ажлыг дэс дараатай хийж гүйцэтгэ.3. Анхны тусламжийн үзүүлэх дөрвөн үе шат юу вэ? Үзэгдэх орчин болон тухайн хүний нөхцөл байдлыг үзэж үнэлэх. Үзлэг үнэлгээний үндсэн дээр анхны тусламжийн оролцоог төлөвлөх. Анхны тусламжийг үзүүлж гүйцэтгэх ба сэтгэлзүйн туслалцаа үзүүлнэ. Анхны тусламжийн нөлөөллийг үнэлж, тухайн хүний байдлыг хянаж шинжилнэ.5. Оролцогчдыг зөв хариулсанд нь баяр хүргэх.6. Дараагийн хичээл хэзээ болох талаар тохир.7. Оролцогчдыг сурсан мэдсэн зүйлээ гэр нутгийнхандаа ярьж өгөхийг дэмжих 14

15. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрСэдэв 2Сэтгэлзүйн анхны тусламж үзүүлэх зарчимСургалтын зорилгоЭнэ сэдвийг үзсэнээр сайн дурынхан дараах мэдлэг чадвар эзэмшинэ. Үүнд: Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн хэрэгцээ шаардлагыг танин мэдэх Шок болон сэтгэлзүйн цочролын шинж тэмдгийг хэрхэн танихыг тодорхойлох Сэтгэлзүйн дарамт стрессийн шинж тэмдгийг хэрхэн танихыг тодорхойлох Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн бүрэлдэхүүний дөрвөн хэсгийг хэлэлцэх Сэтгэлзүйн анхны тусламжийг үзүүлэх үе шат алхмуудыг хэлэлцэх сайн дурын ажилтан өөрийгээ болон хамтрагчаа дэмжин тэтгэх аргуудыгтодорхойлохЗайлшгүй эзэмшвэл зохих мэдлэг чадвар1. Сайн дурын ажилтны нутгийн иргэдийн дунд хийж гүйцэтгэх бүхий лажиллагаанд сэтгэлзүйн анхны тусламжийг бодолцож явах учиртай.2. Хэн нэгэн гэнэтийн цочролд орох эсвэл урт удаан хугацааны сэтгэлзүйндарамтанд явахад сэтгэлзүйн анхан шатны тусламж шаардлагатай болдог.3. Сэтгэлзүйн дарамтын шинж тэмдэг нь итгэл алдрах, будлиу сандруу болох эсвэл хүчирхийллийн илэрхийллүүд болдог билээ.4. Сэтгэлзүйн анхан шатны тусламж үзүүлэх явдал сайн дурын ажилтнаас дараах зүйлийг шаардана. Үүнд:  Ойрхон байж, итгэлцлийг төрүүлэх  Анхааралтай сонсох  Сэтгэл санааг нь хуваалцах  Ерөнхий халамж болон практик тусламж үзүүлэхХичээлийн үлгэрчилэн цагийн хуваарьОролцож байгаа сайн дурынхны тоо болон аль хир их хэлэлцүүлэг болох зэргээсхамаарч танхимын сургалт болон дадлагын ажил нийлээд энэ сэдвийг үзэхэдойролцоогоор 90-130 минут шаардана. I. Удиртгал Сэдвийн хураангуйгаар бэлтдсэн товч танилцуулга 20-30 мин Кэйс буюу хэрэг явдлын Сайн дурын ажилтнууд сэтгэлзүйн анхны тусламж үзүүлэхII. 30-45 мин шинжилгээ 3 кэйс авч хэлэлцэнэIII. Сайн дурын ажилтнууд сэтгэлзүйн анхан шатны тусламж үзүүлэх Дүр тоглох. 1 ба 2 30-40 минIV. нөлөөллийн талаар 2 өөр зохиомжоор дүр тоглоно. V. Хаалт Хичээлийг хааж, асуулт/хариулт хийнэ 10-15 минХэрэглэгдэхүүн ба бэлтгэл ажил• Сэдвийн хураангуйгаар бэлтдсэн товч танилцуулга хийнэ• Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн дөрвөн зарчимыг бичиж бэлтгэсэн самбарын цаас• Хоѐрдахь ажил болох кэйс/хэрэг явдлын шинжилгээг дахин нэг эргэж хар.Цугласан хүмүүстээ зориулан та арай өөрийг авахыг хүсэж магадгүй. Оролцоүгчидбичиг үсэгтэй бол 3 зэйсээ гурван өөр цаасандээр бичиж хад.Сэдвийн хураангуйСэтгэлзүйн анхны тусламж бол Улаан загалмай, улаан хавирган сарны хөдөлгөөнийтусламжийн үйл ажиллагааны тулгын чулуу мөн. Сэтгэлзүйн анхны тусламжийг 15

16. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэранхны тусламжийн бүх ажилбар, ажиллагаанд бодолцох хэрэгтэй. Энэ бол өөрбусад олон төрлийн тусламжийн эхлэлийн цэг мөн.Сэтгэлзүйн анхны туслалцаа гэдэг нь хүмүүнлэгийн хамгийн энгийн дэмжлэгүзүүлж, амьдралд хэрэгтэй мэдээллээр хангаж, хохирсон хүнд сайхан сэтгэлийнсанаа тавьж, хүнлэтгэл үзүүлж, түүний чадвар, боломжи итгэж буйгаа илтгэхийннэр билээ. Сэтгэлзүйн анхны туслалцаа шаардлагатай хохирсон хүмүүст авааросол, дайн тулаанаар амь голтой үлдэгсэд, тэдний гэр орныхон, гэрч ажиглагч нар,халамжийн ажилтнууд болон аврагч нар орно. Сэтгэлзүйн анхны туслалцаашаардах нөхцөл байдалд бүх төрлийн онцгой бэрх үйл явдал, түүний дотор гамшиг,өвчин шаналал, аваар осол, зэвсэгт мөргөлдөөн зэргийг хамруулна.Хэн нэгэн онц аюултай нөхцөл байдалд орохоор юу болдог вэ?Хэн нэгэн шок буюу цочролд орсон, эсвэл удаан хугацаагаар сэтгэлзүйн дарамтадбайгаа бол болж байгаа үйл явдал, хэлсэн үгийг буруугар ойлгох нь маш элбэг.Тухайн хүний цаг хугацааны мэдрэмж алдагдаж, хэвийн сэтгэж бодох, бие авч явжчадахгүйд хүрнэ. Ийм хүн гэнэтийн хүчирхийлэл юм уу, үл тоосон гөлрөнгө эсвэлитгэл алдрах нь бий. Яг ийм л нөхцөлд сэтгэлзүйн анхны тусламж хэрэгтэй болдог.Ерөнхийдээ бол халуун дулаан ойлгосон уур амьсгал бүрдүүлж, сайн сонсож,орчин тойрныг нь аюулгүй болгох, тулгамдсан практик хэрэгцээг нь ханганасуудлыг нь шийдэж, тухайн хүн аажмаар хөлөө олж, өөрийгээ авч явах чадвартайболгох явдал мөн. Үүнийг олон янз байдлаар хийж болох ба гамшгийн нөхцөлд гэрорноор очиж эргэх, анхны тусламж үзүүлж байхад, эсвэл утсаар, цахим холбоогоор,дэмжих бүлгүүдээр болон бусад байдлаар сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлж болно.Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн бүрэлдэхүүний дөрвөн хэсэг1. Хажууд нь ойр байх. Хямарсан хүн аюулгүй байдлын мэдрэмжээ түр алдаж,амьдралд итгэх итгэлээ алддаг. Сайн дурын ажилтнууд хажууд нь ойр байж өөрхүмүүсийн түгшүүр, сэтгэл хөдлөлийн огцом хэлбэрүүдээс айж ―түргэн авах‖гүйбайх зэргээр итгэл өгч, аюулгүй байдлын мэдрэмжийг нь сэргээж өгнө.2. Анхааралтай сонсох. Хэцүү байгаа хүнийг сонсох цаг гаргах нь чухал,ингэхдээ түүнийг яаруулж сандаргалгүй, идэвхитэй сонсох хэрэгтэй. Идэвхитэйсонсоно гэдэг нь асуулт асууж, лавлан тодруулах зэргээр яг юу яриад байгааг ньойлгох гэж хичээх нь зүгээр. Гамшиг, аваар ослын үед сонсоод суугаад байх цагбага хэдий ч яриаг нь сонсоод эмнэлгийн түргэн тусламжийн тэрэг иртэл ядажхажууд нь байвал зүгээр. Олон хүний хувьд хөндлөнгөөс оролцох нь залхаахэрсдэлтэй. Тиймээс, байдлыг ажиж, залхаалгүй анхааралтай сонсох нь чухал.3. Сэтгэл санааг нь хүлээж ав. Хжлэ байгаа зүйлийг нь нээлттэй байдлаархүлээн авч, үйл явдлыг хохирогчийн хүлээн авч байгаа байдлаар нь тусга. Түүнийсэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг хүндэтгэж харьц. Хохирогчийн хэлсэн баримтыгняцааж болохгүй, эсвэл хэрэг явдлын талаарх түүний хувилбарыг өөчилж хэрэггүй.Гэнэтийн уур уцаар, хүчирхийлэлт сэтгэл хөдлөл гарахад бэлтгэлтэй бай. Бүрхашгирч, тусламж авахаас татгалзаж ч болно. Наанаа юу яриад ямар зан гаргажбайгаагийн цаана хохирогч болсон үйл явдлын талаар ярилцаж, хуваалцах цаадсанаатай байж болзошгүй тул холбоогоо таслалгүй харьцаж байх нь чухал.Гамшгийн талбар дээр энэ нь жаахан холдоод нүдрүү нь харж, тухайн хүн тусламжхүссэн аливаа шинж тэмдгийг анхааралтай ажиглан байхыг хэлнэ. 16

17. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр4. Ерөнхий халамж, практик туслалцаа үзүүл. Хямарсан хүнд практиктуслалцаа үзүүлэхээр хэн нэгэн гар сунгах нь хамгийн том тус тэр болно. Хохирсонхүнтэй хамт байж чадах хэн нэгэнтэй болбоо барих, хүүдүүдийг нь харах хүн олжөгөх, эсвэл гэрт нь юм уу, эмнэлэгт хүргэж өгөх зэргээр тус гэж багадахгүй. Иймпрактик тусламж халамж, энэрэлийг харуулж байгаа юм. Хохирсон хүний санаа,хүслийг биелүүл. Тухайн хүний яг үнэхээр хэрэгцээтэй байгаа тусламжаас илүүхэтэрч байдлыг гартаа авах хариуцлагаас зайлсхий.Сэтгэлзүйн яаралтай анхны тусламжАюулт үзэгдлийн дараагаар хувь хүн яаралтай тусламж хэрэгтэй байгаа бол дараахүе шаттай ажиллаж болох юм. Үүнд: 1. Тухайн хүнд өөрийгээ танилцуулж, холбоо тогтоогоод туслахыг санал болгох 2. Ер бололцоотой бол хямралт байдлаас тухайн хүнийг гарга 3. Тэднийг харагдах муухай зүйлс, дуу чимээ, үнэр танараас аль болох хол байлга 4. Хэвлэлийнхэн болон хэрэг дуртай аиглагч нараас хол байлга 5. Шаардлагатай хоол унд өг, архины зүйл өгөхөөс зайлсхий 6. Хэн нэгэн түүнтэй хамт байхад анхаар 7. Тухайн хүнээс юу болсныг асуу, биеийн байдал нь юу болж байгаа, тэдэнд болсон явдал, санаа зовнил, сэтгэл санаагаа уудлахыг нь зөвшөөр. 8. Хэнийг ч яриулах гэж бүү хүчил 9. Хүн сэтгэл хөдөлөө ямар ч байдлаар гаргах нь байдаг л зүйл гэж түүнд ойлгуул. 10. Тухайн хүнд шаардлагатай бол шийдвэр гаргахад нь тусал 11. Хохирсон хүнд очих газар байгаа эсэхийг нь асуу. Хэрэв байхгүй бол хоргодох орон байр олж өг. 12. Гэртээ очоод харах сахих хэн нэгэн байгаа эсэхийг нь лавла. Байхгүй бол ах дүү нартай нь ч юм уу, эсвэл өөр хэн нэгэнтэй холбоо авахад нь тусла. 13. Зарим тодорхой нөөцийг хаанаас яаж олох талаар баримтат мэдээлэ өг.Сайн дурын ажилтны өөртөө тавих халамжӨөртөө анхаарал тавих нь нэг талаас бусдад туслах нэн тэргүүний урьдчилсаннөхцөл, нөгөө талаас ажил үүрэг гүйцэтгэх чадвартай байх арга мөн. Өөртөөанхаарал халамж тавих нь дараах зүйлээс бүрдэнэ. Үүнд:  Зарим эсрэг үйлдэл байдаг л зүйл бөгөөд бараг зайлшгүй таарна, бас айлгах болон сэтгэл хөдлөлийн бусад сонин хэлбэр илэрхийлэх учир алтгаан гэдгийг санаж явах  Дарамт хүндрэлийн талаар санаж, амарч, хангалттай нойр авах тал дээр ухамсартай оролдлого хийж байх  Хэн нэгэнтэй ярилцаж, аюул эрсдэлтэй үйл явдлын талаар санал сэтгэгдлээ хуваалцаж байх  Тухайн үйл явдлын талаар бусад хүмүүсийн яриа, санаа бодлыг сонсох. Тэд ч гэсэн энд холбогдсон бол зарим үнэ цэнэ бүхий санаа оноо гаргаж магад  Сайн хоол унд идэж, архи тамхийг хязгаартай хэрэглэж, хямралаас зайлсхийх сэтгэл засал хийж, өөртөө анхаарал тавь  Бүтээлч байжь зураг зурах, бичих, хөгжим тогло. Эрүүл орчныг эрэлхийл. Заримдаа өөрийн сэтгэл хөдлөлийг ярьж тайлах бус харин ямар нэг юм хийж илэрхийлэх нь илүү амар хялбар байдаг.  Нойр хулжих, айдас түгшүүрт автах үедээ итгэж болох хэн нэгэнтэй санаа бодлоо хуваалц. Унтахын өмнө кофе уухыг цээрлэ. Ердийнхөөсөө нэг цагийн өмнө унтахыг хичээ. Танд нойр авч, амрах шаардлагатай. 17

18. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр  Хэрэв хэцүү нөхцөл байдалд ажилласны дараагаар хариуцлагатай ажил үүргээ гүйцэтгэхэд хүнд байгаа бол ойр зуур аар саар юм хий. Өөрийг чинь сайн ойлгодог хамтрагч болон удирдлагадаа хэрэв тэдэнд холбогдох мэдээлэл байгаа бол мэдэгд.  Болсон үйл явдлыг гүйцэд ухаарахын тулд цаг хугацаа хэрэгтэйг сана. Бүхнийг зөв зүйтэй байлгах гэсэн санаа, хүлээлт гомдол, таагүй байдал, зөрчилд хүргэх осолтой тул тийм хүлээлт санаа бодлоос зайлсхийж яв.  Өөрөө дур мэдэн эм битгий уу. Хэдэн долоо хоног болоход байдал өөрчлөгдөхгүй бол нарийн мэргэжлийн туслалцаа ав /эмчид үзүүл/.Хамтрагчаа халамжлан дэмжихХамтрагчаа халамжлах гэдэг нь дэмжигчтэй адил зиндаа, түвшний хэн нэгэндтуслаж дэмжихийг хэлнэ. Хэн нэг нь дарамт цочролд орох, эсвэл байгаа байдалдаа,эсвэл маш их аюул осолтой сэтгэийн дарамт ихтэй нөхцөл байдалд ажиллаж байгаазэргээс шалтгаалж болох юм.Хамтрагчаа хамламжлан дэмжих зарчмууд бол сэтгэлзүйн анхны тусламж үзүүлэхерөнхий дэмжлэгийн харьцаатай адил зарчимтай. Нэрнээс харвал, хамтрагч зөвхөндэмжлэг л үзүүлж байгаа болохоос зөвлөх үүрэг гүйцэтгэхгүй. Хамтрагчаахаламжлан дэмжигчид зөвхөн богино хугацааны түр дэмжлэг үзүүлнэ. Энэ ньмэргэжлийн тусламжийг орлож чадахгүй. Хамтрагчийн дэмжлэг бол нөхцөлбайдлыг ойлгож мэдэрч байгаа хэн нэгнээс яаралтай хурдан ирдгээрээ давууталтай. Хамтрагчаа халамлан дэмжихийн бүрэлдэхүүний үнэдсэн хэсэгт дараахзүйл багтана. Үүнд:  Санаа тавих, хүндэтгэл, итгэл  Идэвхитэй үр дүнтэй сонсох/ харьцах  Гүйцэтгэх ажил үүрэг тодорхйо байх, хамтын ажиллагаа, асуудал шийдэх  Ажлын туршалагаа хэлэлцэхСайн дурын ажилтан хамтрагчаа халамжлан дэмжих  Нууцыг хадгалах. Хамтрагчаа халамжлан дэмжихийн тулгын чулуу ньнууцыг хадгалах явдал мөн. Энэ задран унавал бүх багийн нэгдмэл байдаласуудалд орно. Хамтрагчаа дэмжигч нь бусад ажлынхнаасаа болон сайн дурынажилтнуудаас асуух асуултад хариулах ѐстой болно. Энд болгоомжтой хандаж,хохирогчтой шудуд харьцахыг санал болго.  Цаг гарга. Аюул, түгшүүртэй үйл яявдал дундуур ороод гарсан хүн тусламжавахаас татгалзахгүй ч залхаалтыг хүлцэн тэвчихгүй. Ярихад нь сонсох цаг гаргаж,тэдэнтэй ойрхон хажууд нь бай.  Нөхцөл байдлыг хянаж, нөөцийг байршуул. Эхний ээлжинд шаардлагатайбол тайван газар олж, хэвлэлийнхэн, хэрэгт дурлагсдаас холдуулж, сэтгэл түгшимюм харуулахгүй, сонсгохгүй байхад анхаар. Туслаж болох хүмүүс, биеийнгэмтлийг үзүүлэх эмч, эсвэл гэрийхэн, найз нөхдийг нь олж өг.  Мэдээлэл өг. Өөрийгээ хянах чадварыг эргэн олж авах хамгийн чухал нэгАрга бол нөхцөл байдлын талаар үнэн зөв, бодитой мэдээлэл өгөх явдал. Мэдээлэлбол хохирсон хүнд арай удирдаж болмоор нөхцөл байдал, сэтгэдэл төрүүлдэг.  Тухайн хүнд өөрийгээ хянах чадвараа сэргээхэд нь тусал. Түүнтэй өвчтөн,хохирогч байдлаар бус, харин ажлын нөхөр, хамтрагч байдлаар харьц. Тэднийгшийдвэр гаргахад нь тусла, нэгэнт гаргасан шийдвэрийг нь хүндэл. Залхаалгүйгээртэдэнд өөрсдийн сэтгэл хөдлөлөө гаргахыг нь зөвшөөр. 18

19. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр  Урам өг. Хүмүүс дарамтанд орохоороо өөрийгээ хүндлэхээ болидог. Тэдөөрсдийгээ харааж, буруутгана. Өөрийгээ буруутгаж байгаа нь бодитой биш болөөр тайлбар, арай эерэг үзэл бодлыг нь хандуул. Үүнийг үзэл бодлыг нь үгүйсгэнмаргалдах байдлаар биш харин өөр гуравдагч бодлыг уралдуулах байдлаар илүү үрдүнтэй хэрэгжинэ.Хичээлийн үлгэрчилэн цагийн хуваарьI. Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн удиртгал 20-30 минут1. Сайн дурын ажилтнуудыг шинэ хичээлд ирсэнд нь баяр хүргэ.2. Түрүүчийн хичээл дээр үзсэнээ гэр орныхон, нутгийн иргэдтэй хуваалцсанталаар нь асууж лавла.3. Дараах зүйлийг тайлбарлан сэдвийн хураангуйгаас товч илтгэл тавь. Үүнд:  Цочрол, сэтгэлзүйн дарамт, стрессийн шинж тэмдэг  сэтгэлзүйн анхны тусламжийн дөрвөн элемент  Сэтгэлзүйн анхны тусламж  Сайн дурын ажилтны өөртөө тавих анхаарал  Хамтрагчаа халамжлан дэмжих4. Сайн дурын ажилтнуудын асуултанд хариулСургагч Энэ сэдэв сайн дурын ажилтнуудаас их асуулт өрнүүлж магад.багшид Идэвхижүүлэгчийн хувьд та өөртөө тохиолдсон зүйлээс ярьж өгч болох юм. Хэдийн тийм ч, та бүх асуултанд хариулж чадахгүй байж болох юм. Тэгвэлзориулсан асуултын хайрцганд хийлгэж дараа хариулахаар тооцож болох юм.санамж5. Сургалтын явцад асуулт гарвал асуулга. Бас асуултаа бичээд асуудтын хайрцганхийж болохыг нь сануул. Хайрцганд байгаа асуултуудыг тоймлоод холбогдохсэдвийг үзэх хүрээнд хариулна гэдгийг нь тайлбарла.II. Кэйс/ хэрэг явдлын хэлэлцүүлэг 30-45 минут1. Сайн дурын аижлтнуудыг 3 бүлэгт хувааж, бүлэг тус бүрт ахлагч томил2. Бүлэг тус бүрт өөр өөр кэйс өгч, асуултуудад хариу олохыг даалга.Сургагч багшид Оролцогчдын ихэнх нь бичиг үсэггүй бол та кэйс болон асуултуудыгзориулсан санамж бүлэг тус бүрт уншиж өгч болох юмКэйс 1.Танай нутагт арван настай охин азгүй тохиолоор халуун усанд хоѐр хөлөөзумлачихав. Хүүхэд тэсэлгүй өвчнөөсөө орилж уйлна. Ээж нь өөрийгээ буруутгана.  Сэтгэлзүйн ямар яаралтай анхны тусламж та үзүүлж чадах вэ?  Энэ хүүхэд, гэр бүлийнхэнд нь урт хугацаанд та сэтгэлзүйн анхны тусламжийг ямар зарчимыг хэрэглэх вэ?  Та өөрийгээ халамжлахын тулд яах ѐстой вэ?  Таны хамтрагч нар таныг дэмжихийн тулд юу хийж чадах вэ?Кэйс 2.Автобус аваарт ороод нэрвэгдсэн улсад анхны тусламж үзүүлэхээр таныг дуудлаа.Газар дээр ирэхэд гэмтэж бэртсэн хүн олон байна. Та нэг хүнд амь зогоох анхнытусламж үзүүлсэн боловч тэр нас барлаа. Гэрийнхэн нь хажууд нь байлаа. Тэд басгэмтэж бэртсэн байна. 19

20. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр  Энэ гэр бүлийнхэн болон автобусанд байгаа бусад хүмүүст та шууд сэтгэлзүйн ямар туслалцаа үзүүлж чадах вэ?  Урт хугацаанд та сэтгэлзүйн яамр тусламж үзүүлж чадах вэ?  Та өөрийгээ халамжлахын тулд яах ѐстой вэ?  Таны хамтрагч нар таныг дэмжихийн тулд юу хийж чадах вэ?Кэйс 2.Танай нутагт саяхан гамшиг боллоо. Танай хэд хэдэн хөрш гэмтэл бэртэл авч,зарим нь үхэж үрэгдэн олон хүн гэр оронгүй болсон. Та олон хоног сайн дурынажил хийгээд маш их ядарсан байна.  Хөршүүддээ та сэтгэлзүйн ямар туслалцаа шууд үзүүлж чадах вэ?  Ирэх хэдэн сарын турш тэдэнд сэтгэлзүйн ямар тусламж үзүүлж чадах вэ?  Та өөрийгээ халамжлахын тулд яах ѐстой вэ?  Таны хамтрагч нар таныг дэмжихийн тулд юу хийж чадах вэ?  Хамтрагч нараа дэмжихийн тулд та юу хийж чадах вэ?Сургагч багшид Энэ бол хэлэлцэхэд хүнд хэцүү асуудал. Анги дундуур явжзориулсан санамж бүлэг тус бүрт дэмжлэг үзүүл4. Хэсэг хугацаанд бүлгээр хэлэлцүүл.5. Бүлгээр хэлэлцэж дууссаны дараа бүлгийн ахлагч нараар хэлэлцүүлгийн дүнгийнталаар товч танилцуулга хийлгүүл.6. Бүлэг тус бүрийн танилцуулгын талаар өөр бүлгүүдээс санал шүүмж хэлүүл.III. Дүр тоглолт 1 15-20 минут1. Сайн дурын ажилтнуудыг гурван бүлэгт хуваа2. Бүлэг тус бүрийг сэтгэлзүйн анхны тусламж өгөх дадлага хийлгэж, дараах дүрүүдийг ээлжлэн тоглуул. Үүнд:  Шатаж байгаа байшингаас аврагдсан эмэгтэй  Эмэгтэйд сэтгэлзүйн анхны тусламж үзүүлж буй сайн дурын ажилтан  Тэдний яриаг ажиглаж, сэтгэлзүйн анхны тусламжийн бүрэлдэхүүний дөрвөн хэсгийг тодорхойлохыг оролдоно.3. Бүлэг тус бүрийн гурав гурван сайн дурын ажилтан ээлжлэн дүр тоглосны дараатэднээр дорхи зүйлсийг хэлэлцүүл. Үүнд:  Сэтгэлзүйн анхны тусламжийн бүрэлдэхүүний дөрвөн хэсгийг бодолцон ажиглагч тэдний яриаг юу гэж дүгнэж байна?  Хохирогч эмэгтэй шаардлагатай сэтгэлзүйн анхны тусламжаа авч чадсан уу?  Түүнд тусламж дэмжлэг үзүүлэх хэцүү байв уу? Тийм бол тэр нь юу вэ?IV. Дүр тоглолт 2 15-20 минут1. Нөгөө л бичил бүлгүүдээрээ дараах зохиомжоор дүр тоглуулж үз. Үүнд:  Хүний амь аврах гээд чадаагүй сайн дурын ажилтан  Хамтрагчдаа дэмжлэг үзүүлэх гэж байгаа хамт ажилладаг хүн  Ярианы тэмдэглэл хөтөлж байгаа хүн гм2. Бүлэг тус бүрийн гурав гурван сайн дурын ажилтан ээлжлэн дүр тоглосныдараа тэднээр дорхи зүйлсийг хэлэлцүүл. Үүнд:  Хохирсон сайн дурын ажилтны сэтгэл санаа ямар байна?  Хамт ажилладаг хүн нь түүнийг хэрхэн дэмжиж туслав?  Ярианы тэмдэглэл хөтөлж байсан ажиглагч ярианаас яг юуг тусгаж авав? 20

21. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэрV. Хаалт 10-15 минутСургагч багшид Энэ сэдэвт үзэж байгаа зүйл, хийх дасгал сэтгэлзүйн хувьд ядаргаатай,зориулсан гонсойлгом байж болох. Асуудал бүрийг авч үзээд эерэг байдлаар хичээлийг төгсгөх хэрэгтэй.санамж1. Ангийг бүхэд нь хичээлд идэвхитэй оролцосонд нь баяр хүргэх.2. Ямар нэг асуулт байвал асуухыг хүсэх3. Энэ модулийн анхны тусламжийн бараг бүх сэдвийн хүрээнд сэтгэлзүйн анхнытусламж үзүүлэх дасгал хийх болно гэдгийг нь хэлэх.4. Өвчин, шаналал, хямралын үед нутгийн иргэддээ сэтгэлзүйн дэмжлэг үзүүлэхУлаан загалмай, улаан хавирган сарны сайн дурын ажилтны ач холбогдол, үнэлжбаршгүй хувь нэмэрийг цохон тэмдэглэ.5. Сайн дурын ажлтнуудыг сурч мэдсэн зүйлээ гэр орныхонтойгоо хуваалцвал сайнгэдгийг цохон тэмдэглэ.Сэдэв 3Амин эрхтний ажиллагааг дэмжих (1 дугаар хэсэг)Сургалтын зорилгоЭнэ сэдвийг үзсэнээр сайн дурынхан дараах мэдлэг чадвар эзэмшинэ. Үүнд: Ухаангүй боловч амьсгаатай байгаа насанд хүрсэн хүнд амин эрхтний үйлажиллагааг дэмжих (BLS) үзүүлэх үе шатыг биеээр хийж үзүүлнэ үү. Хохирогчийг сэхээн амьдруулах үе шат алхмуудыг үзүүлж харуулахЗайлшгүй эзэмшвэл зохих мэдлэг чадвар1. Тухайн газар таньд болон хохирогчид аюултай байвал түүнийг өөр аюулгүйорчинд аваачих.2. Хохирогч түрүүлгээ харсан сэхээн амьдруулах шаардлагатай байвал түүнийгдээш нь харуул.3. Хохирогч ухаан алдсан, амьсгалын зам нь нээлттэй, амьсгаатай байвал өөррүүгээтатаж эргүүлээд гарыг нь урьд нь гаргаад сэргээх байрлалд оруулж хэвтүүл.Хичээлийн үлгэрчилэн цагийн хуваарьОролцож байгаа сайн дурынхны тоо болон аль хир их хэлэлцүүлэг болох зэргээсхамаарч энэ сэдвийг үзэхэд ойролцоогоор 80-125 минут шаардана. I. Удиртгал Сэдвийн хураангуйгаас бэлтгэсэн товч илтгэл 20-30 мин II. Биеэр хийж үзүүлэх Ухаангүй боловч амьсгаатай байгаа насанд хүрсэн хүн, хүүхэд нялхаст амин эрхтний ажиллагааг дэмжихийг биеэр 15-25 мин хийж үзүүлнэ. сэргээх байрлалыг харуулна. III. Дадлага Сайн дурын ажилтнууд нэг нэгнийгээ сэргээх байрлалд 30-45 мин оруулж амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих дадлага хийнэ IV. Давталт ба дүгнэлт Сайн дурын ажилтнууд сэдвийн агуулгаар нэг нэгнээсээ асууж 15-25 мин лавлан давтлага хийнэХэрэглэгдэхүүн ба бэлтгэл ажил• Сэдвийн хураангуйгаас бэлтгэсэн товч илтгэл• амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих үндсийг харуулсан самбарын цаас. Үүнд: – Ухаан мэдрэлгүй байдлыг тодорхойлох. 21

22. Эрүүл мэндийн ба анхны түргэн тусламжийг нутгийн иргэдэд түшиглэн үзүүлэх (ЭМТТНИТҮ) / Удиртгал //ИДЭВХИЖҮҮЛЭГЧИЙН ГАРЫН АВЛАГА / II дэвтэр – Тусламж дуудах – Ухаан алдсан байвал сэргээх байрлалд оруулахАмьсгалын зам – Толгойг хажуу тийш, эрүүг өргөж амьсгалын замыг нээхАмьсгалах – Амьсгаатай байгаа эсэхийг шалгах (арван секунд зарцуулах). Цээж нь дээш доош хөдөлж байгаа эсэхийг ажигла, амьсгалж байгаа чимээ сонсох, хацраа ойртуулж амьсгаа байгаа эсэхийг мэдрэх – Тухайн хүн хэвийн амьсгалж байвал сэргээх байрлалд оруулЦусны эргэлт – Мэргэжлийн/ эмнэлгийн тусламж ирэх хүртэл ажиглалт хий – Давтлага дүгнэлт хийхэд арван жижиг хуудас цаас бэлдСэдвийн хураангуйАмьсгалын зам нь нээлттэй, амьсгаатай байгаа хүнд амин эрхтний үйл ажиллагаагдэмжих сайн дурын ажилтныг дуудаж болох юм. Ийм нөхцөлд тухайн хүний гарыгнь урьд гаргаад өөр рүүгээ татаж эргүүлээд сэргээх байрлалд оруул. Энэ үйлдэл болСэдэв 3-ын үндэс мөн.Сайн дурын ажилтнууд ухаан алдсан, амьсгаагүй, бас/эсвэл зүрх нь зогссон хүндамин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих шаардлага ч гарч магадгүй. Ийм нөхцөлдзүрх судас, амьсгалын сэхээн амьдруулах (CPR) тусламж хэрэгтэй болно.зүрх судас, амьсгалын сэхээн амьдруулах анхны тусламжийн сургалтанд заах үедээидэвхижүүлэгч тухайн орон нутгийн онцлог, эмнэлгийн тусламжийн тогтолцоозэргийг бодолцох учиртай. зүрх судас, амьсгалын сэхээн амьдруулах сургалтыгявуулахын өмнө ийм тусламж шаардлагатай хүнд газар дээр нь тусламж үзүүлэх,дараа нь нөхөн сэргээлтийн шатанд тусламж үзүүлэх мэргэжлийн чадвар чадавхибайгаа эсэхийг бодолцох хэрэгтэй. Хавсралтад оруулсан зүрх судас, амьсгалынсэхээн амьдруулах хичээлийг тодорхой, жишээ нь усанд живэх эрсдэл асуудалтайорон нутагт мөн ийм тусламж шаардлагатай хүнд газар дээр нь тусламж үзүүлэх,дараа нь нөхөн сэргээлтийн шатанд тусламж үзүүлэх мэргэжлийн чадварчадавхитай газар оронд АТНИТҮ хичээлийн хөтөлбөрт оруулбал зохилтой.Ийм чадварыг Үндэсний нийгэмлэгээс хүлээн зөвшөөрөгдсөн анхны тусламжийнмэргэжсэн сургагч багш нар заана. Энэ талаар дэлгэрэнгүй Хавсралтаас үзнэ үү.Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих гэж юу вэ?Амин эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих гэж гэмтэж шархадсан эсвэл өвчтэй хүнийАмьсгалын зам, Амьсгал болон Цусны эргэлт (AАЦ)-ийг эмнэлгийн мэргэжлийнусламж иртэл тогтоон барьж байх амь аврах арга ажиллагааг хэлнэ.  Амьсгалын зам: хамар, ам бас хоолойг аливаа саад тотгороос ангид,нээлттэй байлгаж, агаар уушигруу чөлөөтэй орж, амьсгалах боломжийг хангана  Амьсгалах: Уушигнаас агаар чөлөөлтэй орж гарч байх  Цусны эргэлт: Зүрх болон биеэр цусны эргэлт хөдөлгөөнийг хэвийн байлгахСэргээх байрлалТухайн хүн ухаан мэдрэлгүй, амьсгалын зам нь нээлттэй, амьсгалж байвал түүнийгсэргээх байрлалд оруул. Ингэхийн тулд дараах байдлаар ажиллана. Үүнд:1. Нэг гарыг нь дээш гадагш өргөж, нөгөө гарыг нь цээжин дээр нь байрлуулна. 22