“การศึกษาที่แท้จริงคืออะไร” บรรยายโดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช วันที่ 5 กันยายน 2560 ในงานการประชุม “ก้าวแรกสู่ ....แนวทางขับเคลื่อนปฏิรูปการศึกษาระยองอย่างมีส่วนร่วม” อบจ. ระยอง

1. การศึกษาที่แท้จริงคืออะไร
วิจารณ์ พานิช
http://www.gotoknow.org/blog/council
http://www.gotoknow.org/blog/thaiKM
ประธานมูลนิธิสดศรี-สฤษดิ์วงศ์
บรรยายในการสัมมนาจัดทาแผนปฏิรูปการศึกษาของจังหวัดระยอง จัดโดย อบจ. ระยอง ๕ กันยายน ๒๕๖๐

2. การศึกษาที่แท้จริงดูที่
• เป้าหมายเชิงอุดมการณ์ (purpose) และ
เป้าหมายจาเพาะ
• การดาเนินการ
• ผลลัพธ์

3. ความจริง
• ระบบการศึกษาไม่ได้ลอยอยู่ในอวกาศ
• แต่อยู่ในระบบนิเวศทางเศรษฐกิจ สังคม
การเมืองของประเทศ และท้องถิ่น

4. ความจริง(๒)
• ผลลัพธ์ทางการศึกษาขึ้นกับโรงเรียน
และครูเพียง 1/3
• อีก 2/3 ขึ้นกับครอบครัว ชุมชน
สังคม และสื่อมวลชน
• เด็กต้องการ การเรียนรู้ ฝึกฝน กล่อม
เกลา “ตามความพอใจของตน”

5. ความจริง(๓)
• คนไทยจานวนหนึ่งหากินกับการทาลายเด็กและ
เยาวชนโดยไม่รู้ตัว ไม่ตั้งใจ : ร้านเหล้า ร้านเกม
แหล่งเริงรมณ์ ติวเต้อร์ ฯลฯ

6. โครงสร้างการนาเสนอ
• เป้าหมายเชิงอุดมการณ์ (purpose) และ
เป้าหมายจาเพาะ
• การดาเนินการ
• ผลลัพธ์

7. เป้าหมายเชิงอุดมการณ์
• สร้างคนดี มีความสามารถ เห็นแก่ส่วนรวม
• เพื่อ ประเทศไทย ๔.๐ ระยอง ๔.๐
• ระวัง “เส้นผมบังภูเขา”

8. เป้าหมายเชิงผลลัพธ์
• การพัฒนาเด็กและเยาวชน รอบด้าน (holistic)
ไม่ใช่เฉพาะด้านความรู้
• ASK : Attitude, Skills, Knowledge
• พัฒนาเด็กทุกคน ไม่ใช่เฉพาะเด็กเรียนเก่ง
• ให้ทุกคนเรียนรู้ในระดับลึก ไม่ใช่รู้ผิวเผิน

9. 21st Century Education
• เรียนให้ได้ทักษะ ๔ หมวด ๑๗ ตัว
• เพื่อมีชีวิตที่ดีในยุค VUCA
V = Volatile
U = Uncertain
C = Complex
A = Ambiguous

10. http://www3.weforum.org/docs/WEFUSA_NewVisionforEducation_Report2015.pdf
WEF

11. ลักษณะนิสัย - Executive Function (EF)
ความมุมานะ (เชื่อพรแสวง - Growth Mindset) ความใฝ่รู้
อดทนรอเพื่อสิ่งที่ดีกว่า การควบคุมตนเอง มีวินัย
ในตนเอง สานึกผิดชอบชั่วดี ความรับผิดชอบ
ความมั่นคงทางอารมณ์ ความมั่นใจในตนเอง (self-
esteem) ความขยันหมั่นเพียร ความกระตือรือร้น
เห็นอกเห็นใจผู้อื่น (empathy)
Non-cognitive Development
Characters
สำคัญต่อควำมสำเร็จในชีวิตยิ่งกว่ำควำมรู้
http://developingchild.harvard.edu/science/key-concepts/executive-function/

12. สร้างความเชื่อในพรแสวง
(Growth Mindset)
ชมความมานะพยายาม
ไม่ชมความเก่ง (Fixed Mindset)
ให้คะแนนความก้าวหน้า
ความมานะพยายาม
เก่งไม่พอ ต้องปรับปรุงตัวเองเป็น

13. สมรรถนะ
อำรมณ์
อิสระ -
เกื้อกูลกัน
มนุษยสัมพันธ์
อัตลักษณ์
เป้ำหมำย
ชีวิต
มั่นคง
คุณธรรม
พัฒนาตัวตน ๗ ด้าน ของ Chickering

14. รู้
เข้าใจ
นาไปใช้
วิเคราะห์
สังเคราะห์
ประเมิน/เปรียบเทียบ
เปลี่ยนวิธีเรียนรู้
เปลี่ยนกระบวนทัศน์/ตัวตนTransformative Learning
ผลลัพธ์ระดับสูง
Modified Bloom’s Taxonomy of Learning

15. เรียนให้บรรลุ
• Transformative Learning
Informative -> Formative -> Transformative
Leadership / Change Agent
• Mastery Learning
• Learning Skills
Learn, Unlearn, Relearn
• มนุษย์ระดับ ๖
Moral Develoment of Lawrence Kohlberg

16. บันได ๖ ขั้นของการพัฒนาคุณธรรม
• ขั้นที่ ๑ ปฏิบัติเพราะความกลัว ไม่อยากเดือดร้อน
• ขั้นที่ ๒ ปฏิบัติเพราะอยากได้รางวัล
• ขั้นที่ ๓ ปฏิบัติเพราะอยากเอาใจคนบางคน
• ขั้นที่ ๔ ปฏิบัติเพราะต้องปฏิบัติตามกฎ
• ขั้นที่ ๕ ปฏิบัติเพราะต้องการให้ตนดูดีให้ได้ชื่อว่าเป็นคนดี ให้ได้ชื่อว่ามี
น้าใจ
• ขั้นที่ ๖ ปฏิบัติตามหลักการ หรืออุดมการณ์ของตน ไม่ต้องการให้มีคน
ยกย่องชมเชยหรือให้รางวัล
Lawrence Kohlberg's stages of moral development

17. เป้าหมายผลลัพธ์การเรียนรู้
• คิดตามแบบแผน
• มีความรู้ตามที่รับ
ถ่ายทอด
• รู้วิชา สอบได้คะแนนดี
ตามหลักสูตร
• Informative learning
• มีความคิดของตนเอง
• มีความรู้ตามที่ตนปฏิบัติ
และสะท้อนคิด
• มีทักษะแห่งศตวรรษที่
๒๑
• Transformative learning
20 21ศตวรรษที่

18. การเรียนรู้พหุมิตินี้
• ทำได้ไม่ยำก
• หำกเข้ำใจว่ำกำรเรียนรู้เกิดขึ้นอย่ำงไร
• และดำเนินกำรพุ่งเป้ำที่กำรส่งเสริมกำรเรียนรู้

19. โครงสร้างการนาเสนอ
• เป้าหมายเชิงอุดมการณ์ (purpose) และ
เป้าหมายจาเพาะ
• การดาเนินการ
• ผลลัพธ์

20. การเรียนรู้
• การเรียนรู้เป็นผลของการกระทาและการคิดของ
นักเรียน
• เกิดจากการกระทาและการคิดของนักเรียนเอง
เท่านั้น
• ครูช่วยทาให้เกิดการเรียนรู้ได้โดยเข้าไปจัดการ
สิ่งที่นักเรียนทา (ปฏิบัติ และคิด) เพื่อการ
เรียนรู้ Herbert A. Simon
https://www.scbfoundation.com/publishing.php?project_id=292#publishing/292/5462

21. ระวัง “เส้นผม”
• เรียน # สอน
• สอนส่วนสาคัญ > สอนครบ
• ประเมินโดยครู > โดยกลไกภายนอก
• ฝึกเด็กทั้งชั้น > ฝึกเด็กเก่งเอาไปแข่งขัน

22. หลักการสาคัญที่สุด
• ไม่สอนแบบเน้นถ่ายทอดความรู้ ให้นักเรียนจา
• เน้นสอนแบบให้ทากิจกรรมเพื่อการเรียนรู้
(action) ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
(reflection) ร่วมกัน และเขียนรายงานเป็นราย
คน (เรียนรู้ขาออก)

23. หลักการสาคัญที่สุด(๒)
• นักเรียนเป็นเจ้าของการเรียนของตนเอง
• นักเรียนตั้งเป้าการเรียนรู้
• นักเรียนประเมินผลการเรียนรู้
• ครูเป็น “คุณอานวย”
https://www.gotoknow.org/posts/tags/ศาสตร์และศิลป์ของการสอน

24. ห้องเรียนกลับทาง
• Flip the Classroom
กลับทางห้องเรียน
• เรียนวิชาที่บ้าน ทา
“การบ้าน” ที่ห้องเรียน
• ครูเครื่องสอนวิชา
ครูคนสอนคน/ปัญญา
• ใช้ห้องเรียนเพื่อการเรียนแบบ
รู้จริง (Mastery Learning)
http://www.scbfoundation.com/projects/wcms/docs/uploads/doc_13727357101058185889.pdf

25. http://apps.qlf.or.th/member/UploadedFiles/prefix-15012557-025621-dC1512.pdf

26. ครูมีทักษะตั้งเป้า แรงบันดาลใจ
• ชวนศิษย์ตั้งเป้าสูง แล้วมุมานะ
• ทั้งครูและศิษย์มี High Expectation
• ทั้งครูและศิษย์ได้รับ High Support
• ครูให้ HS แก่ศิษย์ ผู้บริหาร/ระบบ ให้ HS แก่
ครู

27. ครูมีทักษะตั้งเป้า แรงบันดาลใจ
• ชวนศิษย์ตั้งเป้าสูง แล้วมุมานะ
• ทั้งครูและศิษย์มี High Expectation
• ทั้งครูและศิษย์ได้รับ High Support
• ครูให้ HS แก่ศิษย์ ผู้บริหาร/ระบบ ให้ HS แก่ครู
เรียนรู้ที่จะไม่ ถอดใจ ง่ายๆ
แล้วมุ่งมั่น มานะ

28. วิธีการไม่ยาก
โรงเรียนนอกกระลา
ลาปลายมาศพัฒนา sQiP

29. ครูในศตวรรษที่ ๒๑ มีคุณค่ามากกว่าครูในศตวรรษที่ ๒๐
• สอน สั่งสอน
• ถ่ายทอดความรู้
• รู้ผิวเผิน
• สอนวิชา
• รู้วิชา
• ผู้รู้
• รอบรู้วิชา
• ฝึก/โค้ช/อานวย
• อานวยการสร้าง
• รู้จริง (mastery)
• พัฒนาครบด้าน
• มีทักษะ
• ผู้เรียนรู้ (PLC)
• กากับการเรียนรู้ของตน
20 21

30. สิ่งที่ครูทา
• พัฒนำกำรเรียนกำรสอนอยู่
ตลอดเวลำ
• ตีควำมเหตุกำรณ์ที่เกิดขึ้นในกำรสอน
และกำรเรียน
• ใส่ใจบริบท
• ติดตำมตรวจสอบกำรเรียนรู้
P 34-36

31. สิ่งที่ครูทา (๒)
• ทดสอบสมมติฐำน
• เคำรพและให้เกียรติ
• คลั่งใคล้ใหลหลง
• ช่วยให้นักเรียนเข้ำใจควำมซับซ้อน
https://www.gotoknow.org/posts/635663

32. สิ่งที่ครูไม่ทา
• ไม่ใช้เกรดเป็นเครื่องมือลงโทษ
• ไม่เอำเรื่องควำมประพฤติกับผลกำรเรียนมำปนกัน
• ไม่เน้นควำมสงบในห้องเรียนเหนือผลกำรเรียนรู้
• ไม่ใช้worksheet มำกเกินไป
• ไม่คำดหวังต่ำต่อผลกำรเรียนรู้

33. สิ่งที่ครูไม่ทา (๒)
• ไม่ประเมินผลงำนของตนเพียงตำมที่กำหนดโดย
หน่วยเหนือ
• ไม่คิด/พูด/กล่ำวอ้ำง ว่ำตนทำดีที่สุดแล้ว
• ไม่พยำยำมอธิบำยว่ำทำไมตนจึงสอนศิษย์ได้ผลลัพธ์
กำรเรียนรู้ต่ำ
• ไม่ให้กำรบ้ำนเพื่อผลคำตอบที่ชัดเจน โดยนักเรียน
ไม่ได้ฝึกทักษะกล้ำเสี่ยง

34. ปฏิบัติ
เก็บข้อมูล
reflect
ควำมรู้ใหม่
ตั้งเป้ำ
วางแผน
แยกกัน
ร่วมกันร่วมกัน
วงจรเรียนรู้ของครู และ ผู้บริหาร
เป้า LO
และ/หรือเป้าเทคนิค
ร่วมกัน

35. โครงสร้างการนาเสนอ
• เป้าหมายเชิงอุดมการณ์ (purpose) และ
เป้าหมายจาเพาะ
• การดาเนินการ
• ผลลัพธ์

36. ผลลัพธ์ทั้ง micro และ macro
• นักเรียน ครู ผู้บริหาร
• ระบบการศึกษาอย่างเป็นทางการของจังหวัดระยอง
• ระบบนิเวศการเรียนรู้เพื่อการพัฒนา “คนทั้งคน”
• ลดการบ่อนทาลายเด็ก ในระบบนิเวศ จังหวัดระยอง
• เปลี่ยนระบบการพัฒนาครู บันไดอาชีพครู ที่มี
ศักดิ์ศรีสูง ... ครูเพื่อศิษย์ ครูที่เรียนรู้

37. ผลลัพธ์ทั้ง micro และ macro(2)
• ความเชื่อมโยงระหว่าง“ระบบการศึกษา” กับ
“ระบบการทางาน” และ “ระบบการดารงชีวิต”
• เด็กเรียนจากชีวิตจริง มากกว่าจากวิชาการที่ขาดลอย
• ครูมีวิธีส่งเสริมให้ศิษย์ได้เรียนจากชีวิตจริงมาก
ยิ่งขึ้น
• โรงเรียนเป็นที่เรียนของคนทุกกลุ่มอายุ เรียน/ฝึก
วิชา/ทักษะ เพื่อชีวิตที่ดี

38. สรุป การศึกษาที่แท้จริง
• เรียน/ฝึกหลายมิติไปพร้อมๆ กัน
• โดยการปฏิบัติ ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
นาเสนอเป็น “ความรู้ขาออก”
• เรียนเป็นทีม เรียนรู้ร่วมกันผ่านการปฏิบัติ (และคิด)
โดยครูช่วยสร้าง “นั่งร้าน” (scaffold)
• ครูและผู้บริหารเรียนรู้วิธีทาหน้าที่ร่วมกัน … PLC
• สร้างระบบนิเวศเพื่อการเรียนรู้เชิงบวก ตลอดชีวิต