Η οργάνωση της κοινωνίας - Η ένταξη του ατόμου (Κοινωνικοποίηση)
Εκπαίδευση - Πολιτική Παιδεία, Α' Λυκείου
1. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
1
ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ: ΠΑΡΑΓΟΝΣΑΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΚΑΙΑΛΛΑΓΗΣΗΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ορόλοστησεκπαίδευςησ:Η εκπαιδευτικι διαδικαςία καλεί το παιδί (μζςω τθσ ζνταξθσ ςε ομάδεσ ςυνομθλίκων):
• Να ανεξαρτθτοποιθκεί από το οικογενειακό περιβάλλον
• Να ςυνειδθτοποιιςει ότι θ ιεραρχία δε ςτθρίηεται αναγκαςτικά ςε βιολογικζσ βάςεισ
• Να αναλάβει ευκφνεσ
• Να αποφαςίηει αυτόνομα
τόχοιτησμάθηςησ, πουαποτελοφντουσπυλώνεστησγνώςησ (UNESCO):
α) να μάκει ςτο άτομο πϊσ να μακαίνει, δθλαδι πϊσ να αποκτά τα εργαλεία τθσ κατανόθςθσ του κόςμου,
β) να του μάκει πϊσ να ενεργεί, ζτςι ϊςτε να είναι παραγωγικό ςτο χϊρο του,
γ) να του μάκει πϊσ να ηει μαηί με τουσ άλλουσ (ςυμμετοχι-ςυνεργαςία),
δ) να του μάκει πϊσ να υπάρχει (ελευκερία ςκζψθσ, κρίςθσ, ζκφραςθσ αιςκθμάτων και φανταςίασ), για να αναπτφξουν δεξιότθτεσ και τθ δυνατότθτα να
ελζγχουν –κατά το δυνατό- τθ ηωι τουσ.
Οεκπαιδευτικόσμθχανιςμόσεκπλθρϊνειςυγκεκριμζνεσλειτουργίεσ (Κρ. ΝτεΜοντιμπζρ) :
Διαφυλάττει τον πολιτιςμό του παρελκόντοσ (διαιϊνιςθ του πολιτιςμοφ που ζχουν αναπτφξει οι προθγοφμενεσ γενιζσ).
Διαςφαλίηει τθ μετάδοςθ του πολιτιςμοφ (μζςω τθσ εκπαίδευςθσ δθμιουργείται ο «καλλιεργθμζνοσ» άνκρωποσ μιασ κοινωνίασ).
Συντελεί ςτθν κοινωνικι ζνταξθ του ατόμου, θ οποία μπορεί να λάβει δφο μορφζσ: θκικι και νοθτικι. Το εκπαιδευτικό ςφςτθμα ζχει τθν ευκφνθ
να εξοπλίηει τα άτομα με ίδιεσ κατθγορίεσ ςκζψθσ. Λόγω αυτισ τθσ λειτουργίασ θ εκπαίδευςθ κεωρικθκε ωσ ιδεολογικόσ μθχανιςμόσ
αναπαραγωγισ τθσ κοινωνίασ (αναπαραγωγι τθσ κυρίαρχθσ ιδεολογίασ).
Συμβάλλει ςτον επαγγελματικό προςανατολιςμό του ατόμου (ζνταξθ ατόμου ςτθν αγορά εργαςίασ).
Οιλειτουργίεστησεκπαίδευςησείναιζκδηλεσ (φανερζσ) καιάδηλεσ (κρυφζσ):
Ζκδηλη λειτουργία: θ μετάδοςθ των γνϊςεων, των προτφπων και των αξιϊν. Τα ςτοιχεία αυτά, ςτο βακμό που εςωτερικεφονται και
αφομοιϊνονται από τουσ μακθτζσ, οδθγοφν τθ δράςθ τουσ ςε ζναν κοινό προςανατολιςμό («ομοιομορφοποίθςθ» και «κανονικοποίθςθ»
ςυμπεριφορϊν).
Άδηλη (κρυφή) λειτουργία: είναι θ αναπαραγωγι των κοινωνικϊν ανιςοτιτων (π.χ. ο προςανατολιςμόσ των πιο «αδφνατων» μακθτϊν προσ τθν
τεχνικι εκπαίδευςθ -αποκλειςμόσ/περικωριοποίθςθ των παιδιϊν που προζρχονται από τα λαϊκά και τα μεςαία ςτρϊματα
2. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
2
Οι ζκδηλεσ ή οι άδηλεσ λειτουργίεσ ενόσ εκπαιδευτικοφ ςυςτήματοσ εξαρτώνται από το ευρφτερο κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό πλαίςιο
τησ κοινωνίασ.
Εκπαιδευτικάςυςτιματα.
ΤοΕλλθνικόεκπαιδευτικόςφςτθμα.
Ηδιαφοροποίθςθτωνεκπαιδευτικϊνςυςτθμάτωναφοράτισδομζσ, τισλειτουργίεσ, τουστρόπουσχρθματοδότθςθσ, αλλάκαιτουσςτόχουσπουκζτουν.
» Κάκε εκπαιδευτικό ςφςτθμα ζχει διαφορετικό αρικμό ετϊν υποχρεωτικισ φοίτθςθσ και κατάτμθςθσ ςε βακμίδεσ και κφκλουσ, περιεχόμενα
ςπουδϊν, ωρολόγια προγράμματα, τρόπουσ διδαςκαλίασ, μθχανιςμοφσ επιλογισ, προαγωγισ και πρόςβαςθσ ςτα Α.Ε.Ι., οργάνωςθσ και διοίκθςθσ.
» Οι διαφορζσ αυτζσ ζχουν τθν βάςθ τουσ ςε κοινωνικοοικονομικοφσ και ιςτορικοφσ παράγοντεσ, παραδόςεισ, παιδαγωγικζσ αντιλιψεισ, τοπικζσ
ανάγκεσ, αλλά και ςτα οράματα των πολιτικϊν θγεςιϊν των χωρϊν ςχετικά με τουσ ςκοποφσ και τουσ ςτόχουσ τθσ εκπαίδευςθσ.
Συγκεντρωτικάκαιαποκεντρωτικάεκπαιδευτικάςυςτιματα
Ελλάδα: Συγκεντρωτικό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ δθλ. οι αποφάςεισ παίρνονται ςε επίπεδο του Υπουργείου και τθσ κεντρικισ
διοίκθςθσ.ΟςυγκεντρωτικόσχαρακτιραστουεκπαιδευτικοφμασςυςτιματοσανιχνεφεταιαπότθνεποχιτουΌκωνα. Οι αλλεπάλλθλεσ μεταρρυκμίςεισ
επικεντρϊκθκαν περιςςότερο ςτο περιεχόμενο των ςπουδϊν (κλαςικι ι πρακτικι εκπαίδευςθ, κακαρεφουςα ι δθμοτικι γλϊςςα κτλ.) παρά ςτισ βαςικζσ
δομζσ τθσ εκπαίδευςθσ.
Αγγλία-Ουαλία: Αποκεντρωτικό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ δθλ. οι αποφάςεισ λαμβάνονται, κατά κφριο λόγο, από το ςχολείο και τισ τοπικζσ εκπαιδευτικζσ
αρχζσ.
Τοελλθνικόςφςτθμα, όπωσείναιδιαρκρωμζνο, είναιαποτελεςματικόκαιπετυχαίνειτουσςτόχουστου;
Δείκτεσεπιτυχίασ:
α) Οι ςυγκριτικζσ επιδόςεισ των μακθτϊν. β)Το οικονομικό κόςτοσ που βαρφνει τισ ελλθνικζσ οικογζνειεσ.
Ελλθνικόεκπαιδευτικόςφςτθμα: Στατιςτικι-Μελζτεσ
Χαμθλζσ επιδόςεισ των Ελλινων μακθτϊν ςε ςχζςθ με μακθτζσ άλλων ευρωπαϊκϊν χωρϊν
Χαμθλό ποςοςτό των δθμόςιων δαπανϊν για τθν εκπαίδευςθ.
3. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
3
Το 51% των μακθτϊν που προζρχονται από φτωχζσ οικογζνειεσ δεν καταφζρνει να ειςαχκεί ςε πανεπιςτιμια
Το 23% των παιδιϊν που προζρχονται από γονείσ με χαμθλι εκπαίδευςθ αντιμετωπίηουν μεγάλεσ δυςκολίεσ ςτο να ολοκλθρϊςουν τισ ςπουδζσ
τουσ ςτθ δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ (γυμνάςια -λφκεια).
Μιαβαςικιαδυναμίατουεκπαιδευτικοφςυςτιματοσείναι θ φπαρξθ φροντιςτθρίων, που λειτουργοφν ςυμπλθρωματικά προσ το ςχολείο και απορροφοφν
ςθμαντικά κονδφλια από το ειςόδθμα τθσ οικογζνειασ και το χρόνο των μακθτϊν.Οι αρικμοί δείχνουν ότι οι οικογενειακζσ δαπάνεσ για τθν εκπαίδευςθ
ζχουν ςχεδόν τριπλαςιαςτεί τα τελευταία 25-30 χρόνια.
Βαςικζσαιτίεσ: Ζχουν υπεριςχφςει οι φιλελεφκερεσ και νεοφιλελεφκερεσ αντιλιψεισ και ζτςι, θ μόρφωςθ, από δθμόςιο κοινωνικό αγακό, ζχει μετατραπεί
ςε δαπάνθ για τθν αγορά εκπαιδευτικϊν υπθρεςιϊν με αποτζλεςμα θ ιδιωτικι πρωτοβουλία να αντιμετωπίηει τθν παιδεία ωσ κερδοφόρα επιχείρθςθ και
οι πολίτεσ να διαμορφϊνουν τθν αντίλθψθ πωσ «ό,τι δεν πλθρϊνουμε δεν ζχει αξία» (φυςικά, αυτό είναι αυταπάτθ διότι τθν δθμόςια παιδεία τθν
πλθρϊνει ο λαόσ μζςω τθσ φορολογίασ).Η κατάςταςθ αυτι διογκϊνεται λόγω των χαμθλϊν δθμόςιων δαπανϊν για τθν εκπαίδευςθ.
Ηελλθνικικοινωνίακεωρείότι:
Ηαξίατθσμόρφωςθσείναιπρωταρχικισςθμαςίασ.
Ηεκπαίδευςθ, καιςυγκεκριμζναθπανεπιςτθμιακι,
είναιτοαςφαλζςτερομζςογιατθνεπαγγελματικικατοχφρωςθτωνπαιδιϊντουσιδιαίτεραςιμεραπουοανταγωνιςμόσείναιμεγάλοσςεεπίπε
δοδιακίνθςθσςταπλαίςιατθσΕ.Ε.
Ηεκπαίδευςθωσπαράγοντασαναπαραγωγιστθσκοινωνίασ
Τιςθμαίνειαναπαραγωγιτθσκοινωνίασκαιτιακριβϊσαναπαράγειτοςχολείο;
Τοςχολείο: Αναπαράγει και μεταδίδει τον πολιτιςμό μιασ κοινωνίασ ςτθ νζα γενιά (π.χ. διδαςκαλία τθσ ιςτορίασ) και Διαμορφϊνει και αναπαράγει τθν
εκνικι ταυτότθτα (τελετζσ, ςφμβολα/ςθμαία, οι εκνικζσ επζτειοι, ςυμβολικζσ χρονολογίεσ κ.ά.)
4. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
4
ΣφμφωναμετονΓάλλοκοινωνιολόγοΠ. Μπουρντιζ…
» Το εκπαιδευτικό ςφςτθμα λειτουργεί ωσ ςφςτθμα επιλογισ που ευνοεί τισ ανϊτερεσ τάξεισ ςε βάροσ των υπολοίπων.
» Ο χαρακτθριςμόσ τθσ φοίτθςθσ του μακθτι που αναγράφεται ςτον τίτλο ςπουδϊν είναι ςτθν ουςία μια απονομι ιδιοτιτων ςτο μακθτι (π.χ.
κετικι/«λίαν καλϊσ» ι αρνθτικι/ «απορρίπτεται», που ιςοφται με ςτιγματιςμό) και κατατάςςει τα άτομα ςε ιεραρχθμζνεσ κοινωνικζσ ομάδεσ.
» Ο τίτλοσ ςπουδϊν λειτουργεί και ωσ απόδειξθ ότι αυτόσ που τον κατζχει ςυνδζεται με μια κουλτοφρα που αποκτιζται από τθ ςχολικι εκμάκθςθ.
Όποιοσ δε διακζτει αυτοφ του είδουσ τθν κουλτοφρα εκτοπίηεται ςε αδιαβάκμθτα ινςτιτοφτα ι ςε επαγγελματικζσ ςχολζσ.
Άλλοικοινωνιολόγοιπιςτεφουνότι: Οι τίτλοι ςπουδϊν είναι εγγυιςεισ «νοθμοςφνθσ», οι οποίοι ιρκαν να αντικαταςτιςουν τουσ παλαιοφσ τίτλουσ
ευγενείασ (φεουδαρχικι κοινωνία) ι, ακόμθ, τουσ τίτλουσ ιδιοκτθςίασ. Γενικότερα, πρόκειται για τίτλουσ που δικαιϊνουν αυτοφσ που αιςκάνονται ιδθ
κυρίαρχοι.
Τοεκπαιδευτικόςφςτθμα:
» Εμφανίηει ωσ «φυςικζσ» τισ κοινωνικζσ ανιςότθτεσ, αφοφ τισ μετατρζπει ςε ανιςότθτεσ κουλτοφρασ και ευφυΐασ (δθλ. μετατρζπει τα κοινωνικά
προνόμια ςε αξιοκρατικά κριτιρια, ζτςι που π.χ. κάποιοι να φαίνεται ότι είναι «φυςικά» προοριςμζνοι για ανϊτερεσ ςπουδζσ και κάποιοι για
τεχνικζσ και επαγγελματικζσ ςπουδζσ.
» Αναπαράγει τθν ταξικι διάρκρωςθ τθσ κοινωνίασ (π.χ. θ ςχολικι «ςταδιοδρομία» των μακθτϊν δεν είναι άςχετθ με τθν κοινωνικι τουσ
προζλευςθ).
Ηεκπαίδευςθωσπαράγοντασαλλαγιστθσκοινωνίασ
J.J. Rousseauκαιιςότθτατωνευκαιριϊνςτθνεκπαίδευςθ: Οι άνκρωποι γεννιοφνται ίςοι, με τα ίδια δικαιϊματα, και ςυνεπϊσ θ κοινωνία πρζπει να
επιβραβεφει τον κακζναν ανάλογα με τισ ικανότθτζσ του και όχι ανάλογα με τθν κοινωνικι καταγωγι του.
Η ιςότθτα ευκαιριϊν κεωρικθκε ωσ ιςότθτα παρακολοφκθςθσ κάποιου ενιαίου προγράμματοσ μακθμάτων. Από εκεί και πζρα τόςο ο ίδιοσ ο
μακθτισ όςο και οι γονείσ του είχαν τθν ευκφνθ να αξιοποιιςουν τθν προςφορά αυτι.
ΜετάτθνΓαλλικικαιτθνΒιομθχανικιεπανάςταςθ
5. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
5
Ο μθχανιςμόσ τθσ εκπαίδευςθσ –κεωρθτικά τουλάχιςτον- κλικθκε να προωκιςει:
τθν κοινωνικι δικαιοςφνθ,
τθν ανάπτυξθ των δθμιουργικϊν ικανοτιτων των νζων,
τθν ζνταξι τουσ ςτισ υφιςτάμενεσ κοινωνικζσ (εργαςιακζσ ι άλλεσ) δομζσ,
τθν ανάπτυξθ τθσ προςωπικότθτασ του ατόμου και κατ' επζκταςθ, τθσ κοινωνίασ (μζςω τθσ αλλαγισ ςτάςεων, αντιλιψεων, νοοτροπιϊν).
Εκπαιδευτικόσπροςανατολιςμόσςτοπλαίςιοτθσκοινωνίαστθσπλθροφορίασ
Η κοινωνία τθσ πλθροφορίασ χαρακτθρίηεται από τθ δυνατότθτα γριγορθσ ςυλλογισ, αξιοποίθςθσ, επεξεργαςίασ και μετάδοςθσ μεγάλου όγκου
πλθροφοριϊν.
Πολίτεσ: Ωσ ςθμαντικότερα προςόντα για τουσ πολίτεσ των προθγμζνων κοινωνιϊν κεωροφνται θ εφευρετικότθτα και θ δθμιουργικότθτα.
Τα ςυγκεκριμζνα προςόντα τον βοθκοφν ςτθ ςυνεχι επαγγελματικι του εξζλιξθ.
Κράτη: Όςον αφορά τθν ανταγωνιςτικότθτα των κρατϊν πολλοί κεωροφν ότι διεξάγεται ζνασ ιδιόμορφοσ «πόλεμοσ» ανάμεςά τουσ ςχετικά με τθν
αναβάκμιςθ του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ με ςτόχο αυτό να μπορεί να παράγει αξιοηιλευτθ επιςτθμονικι γνϊςθ και να βοθκά τουσ νζουσ να
λειτουργοφν αποτελεςματικά ςε μια «δικτυακι κοινωνία».
τηςφγχρονηκοινωνίαείναι απαραίτθτθ θ ςφνδεςθ τθσ εκπαίδευςθσ με τθν κοινωνία τθσ πλθροφορίασ.
Η ειςαγωγι τθσ πλθροφορικισ ςτα ςχολεία ζχει ςκοπό να προωκιςει τθν εξοικείωςθ των μακθτϊν με τον Η/Υ, να βοθκιςει ςτθ μάκθςθ άλλων
γνωςτικϊν αντικειμζνων και να αποτελζςει εργαλείο για τθν αντιμετϊπιςθ μακθςιακϊν δυςκολιϊν.
Επιπλζον, οι νζεσ τεχνολογίεσ μποροφν να βοθκιςουν ςτθ μακθςιακι διαδικαςία κάνοντασ προςιτζσ ςτο δάςκαλο και ςτο μακθτι, γνϊςεισ και
πλθροφορίεσ που παλαιότερα κα απαιτοφςαν χρόνο για να αποκτθκοφν.
Εκπαίδευςηαπόαπόςταςη (τηλεκπαίδευςη): Η εκπαίδευςθ από απόςταςθ μειϊνει τον άμεςο και προςωπικό χαρακτιρα τθσ παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ,
ταυτόχρονα όμωσ κακιςτά εφικτι τθ ςφνδεςθ των απομακρυςμζνων περιοχϊν με τα αγακά τθσ εκπαίδευςθσ.
Με τουσ τεχνολογικοφσ αυτοφσ μεταςχθματιςμοφσ άλλαξε θ ίδια θ εκπαιδευτικι πράξθ, αφοφ αμφιςβθτείται πια ο κλαςικόσ τρόποσ διδαςκαλίασ με
επίκεντρο τθ ςχζςθ εκπαιδευτικοφ/μακθτι.
Επίςθσ, ςιμερα είναι απαραίτθτθ θ αναπροςαρμογι τθσ εκπαιδευτικισ πράξθσ και ο προςανατολιςμόσ τθσ προσ νζεσ μεκόδουσ μάκθςθσ, ςτισ οποίεσ
κυρίαρχθ κζςθ κα ζχει θ μθχανι και όχι ο άνκρωποσ.
Ηςχζςθγνϊςθσκαιπλθροφορίασ
6. ΓΕΛ ΚΑΡΕΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
6
Ημερικήεξάπλωςητηστεχνολογίασζχειδημιουργήςεινζεσμορφζσ«αναλφαβητιςμοφ».Από τθν μια, όςοι δεν ζχουν πρόςβαςθ ςτθν «πλθροφορία»
κεωροφνται «ψθφιακά αναλφάβθτοι».
Από τθν άλλθ όμωσ, ζχει διαπιςτωκεί ότι οι φανατικοί χριςτεσ τθσ λεγόμενθσ «κοινωνίασ τθσ γνϊςθσ» δεν μποροφν να χρθςιμοποιιςουν τθ γλϊςςα με
ευχζρεια και με ακρίβεια, δεν μποροφν να κυμθκοφν βαςικά γεγονότα τθσ ιςτορίασ τθσ χϊρασ τουσ ι δυςκολεφονται να κάνουν εφκολουσ, λογικοφσ,
απλοφσ ςυλλογιςμοφσ.
Ηπλθροφορίααποτελείγνϊςθ;
» Πολλοί κεωροφν ότι θ διάδοςθ των πλθροφοριϊν μπορεί να οδθγιςει ςτθν απόκτθςθ γνϊςθσ.
» Άλλοι κεωροφν ότι θ γνϊςθ ςυνδζεται άρρθκτα με τθ ςπουδι, τθ μελζτθ, τθν επαλικευςθ και ότι οι πλθροφορίεσ δεν ταυτίηονται με τισ γνϊςεισ,
αφοφ οι τελευταίεσ προχποκζτουν μια αναλυτικι και κριτικι ςκζψθ.
» Άλλοι επιςθμαίνουν ότι, ενϊ θ κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ παλαιότερα ιταν μια προςπάκεια που απαιτοφςε μόχκο, ςιμερα, με όλεσ αυτζσ τισ
τεχνολογίεσ, ζχει καταντιςει μια διαδικαςία ανταλλαγισ πλθροφοριϊν και εντυπϊςεων.
» Κάποιοι άλλοι αντιτείνουν ότι ο καταιγιςμόσ των πλθροφοριϊν αποτελεί κομβικό ςτοιχείο τθσ εποχισ μασ και αυτό δεν πρζπει να αγνοθκεί.
Ανεξάρτθτα από τισ όποιεσ απόψεισ, δεν μποροφμε να μθν παραδεχτοφμε ότι ο ςφγχρονοσ άνκρωποσ μπορεί να πλθροφορθκεί πολφ εφκολα και γριγορα
οτιδιποτε ςυμβαίνει ςτον κόςμο και να ενθμερωκεί για διάφορα κζματα που απαςχολοφν τθν παγκόςμια κοινότθτα.
Η πλθροφορία μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για τθν καλλιζργεια τθσ αλλθλεγγφθσ, προσ τισ κοινωνίεσ ι τισ κοινωνικζσ ομάδεσ που τθν ζχουν ανάγκθ, αλλά
και τθ διαμαρτυρία απζναντι ςε φαινόμενα που προςβάλλουν τθν ανκρϊπινθ αξιοπρζπεια τόςο ςε τοπικό όςο και ςε παγκόςμιο επίπεδο.