1. ЦАЛИН ХӨЛС УРАМШУУЛЛЫН БҮТЭЦ,
ХЭРЭГЛЭЭНД ХИЙСЭН СУДАЛГАА
Г. Мөнхцэцэг
E-mail: manson_20006@yahoo.com
Компьютерийн техник Менежментийн Сургууль
Хүний нөөцийн менежментийн мэргэжлийн оюутан
Хураангуй
Цалин хөлсийг нэг талаас ажиллах хүчний үнэ цэнэ, нөгөө
талаас
тухайн оруулсан хөдөлмөрийн үнэ цэнэ гэж ойлгож
болох юм. Орчин үед цалин хөлс гэх ойлголтыг ажил олгогч
болон ажилтан хоорондоо хамгийн үр ашигтайгаар харилцан
ашигтай солилцоо хийсний үр дүнд ажил олгогчоос ажилтанд
төлж буй түүний идэвхи чармайлт, оюун ухааны үнэлэмж гэж
үздэг. Тиймээс ч цалин хөлс, урамшууллын оновчтой бүтэц нь
ажилтны бүтээмжийг нэмэгдүүлэх гол арга хэрэгсэл юм. Цалин
хөлс нь үндсэн цалин, шагнал, нэмэгдлээс бүрддэг. Цалин
хөлсөнд тэдгээрийн эзлэх хувь хэмжээ байгууллага бүрийн
онцлогоос хамааран харилцан ялгаатай байдаг хэдий ч
тэдгээрийн оновчтой харьцааг тодорхойлох нь маш чухал
байдаг.
АНУ-ын аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажиллагчдын
дундаж цалингийн хувьд нийт цалин хөлсний 69%-ийг үндсэн
цалин эзэлдэг бөгөөд энэ нь амьдралын баталгааг хангагч
гол үзүүлэлт нь болдог. Харин манай орны цалин хөлс,
урамшууллын бүтэц амжиргааны зардлыг хангахад хүрэлцэхүйц
байж чадах уу? Энэ үзүүлэлт манай оронд 42% байгаа нь
үндсэн цалин амьжиргааны баталгааг хангах гол хэрэгсэл
болж чадахгүй байгааг харуулж байна.
Түлхүүр үг
Үндсэн
цалин,
шагнал,
хэрэглээний зардал
нэмэгдэл,
амжиргааны
өртөг,
Цалин хөлс, урамшууллын бүтэц
Цалин хөлс, урамшууллын бүтэц нь үндсэн цалин, шагнал,
нэмэгдлийн тодорхой харьцаагаар илэрхийлэгддэг. Үндсэн
цалин
гэдэг
нь
ажилтан
өөрийн
үүрэг
бүхий
ажлыг
гүйцэтгэсний төлөө авч буй мөнгөн дүн юм.
Ажилтанд ажлын байрны тодорхойлолтыг үндэслэн мэргэшлийн
зэргийн, хөдөлмөрийн нөхцөлийн болон бусад нэмэгдлийг олгож
болно. Бусад нэмэгдэлд удаан жил ажилласны, ур чадварын, үр
дүнгийн, хоол унааны, ирцийн нэмэгдэл зэрэг орно.
Мөн
ажлын
байрны
тодорхойлолтод
заагаагүй
ажил,
үүргийг

2. гүйцэтгэсэн, шөнийн болон илүү цагаар ажилласан бол амралт,
баяр ёслолын үеэр ажилласаны, илүү болон шөнийн цагаар
ажилласаны нэмэгдэл гэж ангилж болно. Төрийн албан хаагчийн
хувьд нэмэгдлийг төрийн алба хаасан хугацааны, докторын
зэргийн, мэргэшлийн зэргийн, ур чадварын, цолны, зэрэг
дэвний, албан ажлын онцгой нөхцөлийн нэмэгдэл гэж тус тус
ангилдаг.
Шагналыг нь онцгой үүрэг даалгавар гүйцэтгэсний, сарын
эцсийн үр дүнгийн шагнал хэлбэрээр олгож болно. Цалин хөлс,
урамшууллын бүтцийн эдгээр элементүүдийн оновчтой харьцааг
олох нь аливаа байгууллага, албан байгууллагын хувьд
хамгийн чухал асуудал байдаг.[1]
АНУ-ын цалин хөлс, урамшууллын бүтэц
Цалин хөлс, урамшууллын бүтцийн оновчтой системийг аль
хэдийнээ бий болгон мөрдөж буй улс орнуудын хувьд нийт
цалин хөлсөнд үндсэн цалингийн эзлэх хэмжээ дунджаар 70%
байдаг ба энэ нь ч хөдөлмөрчдийн амьдралын баталгааг хангаж
чаддаг байна. Үүний нэг жишээ бол Америкийн Нэгдсэн Улс юм.
АНУ-ын аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажиллагчдын дундаж нэг
цагийн цалин хөлс 2007 оны байдлаар 31,2$ байгаа бөгөөд
үүнээс 21,4$ нь үндсэн цалин ба нийт цалин хөлсний 69%-г,
шагнал болон нэмэгдэл нь 9,8$ буюу нийт цалин хөлсний 31%-г
эзлэж байна. АНУ-ын засгийн газар болон ажил олгогчид
практик амьдралд бүтээмж, эцсийн үр дүнг ахиулахын тулд
үндсэн цалин хөлсний эзлэх хувийг 80%-иас илүүгүй барьдаг.
Үндсэн цалингийн эзлэх хувийн жин хэт их байвал ажилдаа
хайнга хандах, үр бүтээмж багасах зэрэг дутагдалууд гардаг
учраас тодорхой хэмжээний нэмэгдэл, шагналын оновчтой зөв
харьцааг бий болгосноор ажилтнуудад мотиваци өгч энэ нь ч
ажлын бүтээмжийн өсөлтөд эерэгээр нөлөөлдөг байна. АНУ-д
цалин хөлс 1 цагт ноогдох үндсэн цалин, шагнал, нэмэгдлээр
буюу цалин хөлс урамшууллын багцаар тодорхойлогддог.[2]
Хүснэгт 1.
Цалин хөлс
урамшууллын
бүтэц
АНУ-ын цалин хөлс, урамшууллын бүтэц
Төсвийн
байгууллагы
н
ажиллагчид
Улсын болон
мужийн
байгууллагы
н
ажиллагчид
$
%
%
Нийт цалин
28,1
100,0
37,7
Үндсэн цалин
хөлс
19,6
69,8
Илүү цаг
0,3
Нөхцөл
байдлын
Үр дүнгийн
Шагнал
$
Хувийн
байгууллагы
н
ажиллагчид
АНУ-н дундаж
цалин хөлс,
урамшуулал
$
%
$
%
100,0
26,4
100,0
30,8
100,0
25,0
66,4
18,7
70,7
21,1
69,0
0,9
0,2
0,4
0,3
1,0
0,2
0,8
0,1
0,2
0,0
0,1
0,1
0,3
0,1
0,2
0,4
1,4
0,1
0,3
0,5
1,7
0,3
1,1

3. Нийт шагнал
Нэмэгдэл
Заавал
Эрүүл
мэндийн
Богино
хугацааны
гэмтлийн
Урт
хугацааны
гэмтлийн
Хуулийн
дагуу
төлөх
нэмэгдлүүд
Амралт
Баяр
Эмнэлэг
Бусад
Нийт нэмэгдэл
Зураг 1. АНУ-ын
0,7
2,6
0,3
0,9
0,8
3,0
0,6
2,2
0,1
0,2
0,1
0,2
0,0
0,2
0,1
0,2
2,2
7,8
4,1
10,9
1,9
7,1
2,7
8,6
0,1
0,2
0,0
0,1
0,1
0,2
0,0
0,2
0,0
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
0,1
2,2
7,9
2,3
5,8
2,2
8,4
2,2
7,4
1,0
0,6
0,3
0,1
7,8
3,4
2,2
1,1
0,3
27,6
1,1
0,9
0,7
0,2
12,4
3,0
2,4
1,9
0,6
32,7
0,9
0,6
0,2
0,1
7,0
3,5
2,2
0,8
0,2
26,3
1,0
0,7
0,4
0,1
9,0
3,3
2,3
1,3
0,4
28,9
аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагчдын
цалин, шагнал, нэмэгдлийн харьцаа (цагаар)
Дээрх зургаас АНУ-ын аж ахуйн нэгж, байгууллагууд өмчийн
хэлбэрээрээ харилцан адилгүй цалингийн хэмжээтэй байгааг
харж болно. Мөн нийт цалинд үндсэн цалин, шагнал болон
нэмэглийн харьцаа өөр өөр байна. Улсын байгууллагуудад нийт
цалингийн 66%-г үндсэн цалин, 34%-г нэмэгдэл эзлэж байхад
хувийн байгууллагуудад үндсэн цалин 71%, нэмэгдэл цалин
29%-г эзлэж байна.

4. Монгол Улсын аж ахуйн нэгж, байгууллагын цалингийн бүтэц
Хүснэгт 2.Цалин, хөдөлмөрийн хөлсний доод төвшин,инфляци[2]
Үзүүлэлт
Дундаж
1 цалин,
мян.төг
Хөдөлмөрий
н хөлсний
2 доод
хэмжээ,
мян.төг
Инфляцийн
3
түвшин, %
Дундаж
цалингийн
4
өсөлтийн
хувь
Хөдөлмөрий
н хөлсний
5 доод
хэмжээний
өсөлт, %
Зураг 2.
2000
он
2001
он
2002
он
2003
он
2004
он
2005
он
2006
он
Дундаж
өсөлтийн
хувь
62,30
67,4
75,50
81,5
93,1
101,2
127,7
-
18,00
24,75
30,00
30,00
40,00
42,50
53,00
-
8,10
8,00
1,60
4,70
11,00
9,50
6,00
6,58
8,20
12,00
7,90
14,20
8,70
26,20
12,87
37,50
21,20
0,00
33,30
6,20
24,70
16,37
Нэрлэсэн цалингийн дундаж хэмжээ, сард,
төгрөгөөр[3]
Хувь нийлүүлсэн Улаанбаатар төмөр зам компани
Улаанбаатар төмөр зам компанийн хувьд нийт цалингийн 43,4%
нь үндсэн цалин, 28,8%нь шагнал, 27,8% нь нэмэгдэл байна.
Энэ нь үндсэн цалин улсын дундажтай ижил буюу амьжиргааны
баталгааг хангаж чадахгүй байна.

5. Хүснэгт 3.
Үндсэн цалин ба нэмэгдэл, шагналын харьцаа
2006
Хувийн жин
хувиар
100,0%
45,5%
32,0%
22,6%
11,2%
14,5%
3,3%
4,9%
6,7%
2007
Хувийн жин
хувиар
100,0%
43,4%
27,8%
28,8%
10,0%
13,1%
3,5%
4,5%
6,7%
е. Унааны зардал
14,5%
12,3%
ж. Бусад нэмэгдэл
45,0%
67,4%
Үүнээс:
Цалингийн задаргаа
Нийт цалин
1. Үндсэн цалин
2. Сарын үр дүнгийн
шагнал
3. Нэмэгдлүүд
а.Тасралтгүй ажилласны нэмэгдэл
б. Зам шугамын нэмэгдэл
в. Хэвийн бус нөхцлийн нэмэгдэл
г. Шөнийн цагийн нэмэгдэл
д. Амралт, баяр ёслол, илүү цаг
Цалин ба амьжиргааны өртөг
Цалин хөлс, урамшууллын системийн эцсийн зорилго нь:
1.
Амьдралын үндсэн хэрэгцээг хангадаг байх
2.
Инфляцийн түвшний өсөлтийг гүйцдэг байх
3.
Тодорхой хувийг нь хадгалах боломжтой байх
4.
Цаг
хугацаа,
эдийн
засгийн
орчины
цалингийн хэмжээ нэмэгдэж байх зэрэг байдаг.
өөрчлөлтөнд
Цалин хөлс нь ажилтан, түүний гэр бүлийн бүхий л хэрэгцээг
хангах гол эх үүсвэр болдог тул цалингийн худалдан авах
чадвар хэр байгааг тодорхойлох нь чухал байдаг. Цалингийн
худалдан авах чадварыг ажилтны гар дээрээ авч буй цалин,
бодит цалин болон өрхийн зарлагын бүтэц илэрхийлнэ.
Нэрлэсэн цалин ба жил жилийн бараа, үйлчилгээний үнэ,
тарифын индекс буюу инфляцийн түвшинг үндэслэн бодит
цалингийн хэмжээ, түүний өсөлт, бууралтын тооцооноос үзвэл
1990-2006 оны
хугацаанд нэрлэсэн
цалин 229,3
дахин
нэмэгдсэн боловч энэ нь бодит цалингаар илэрхийлж жинхэнэ
өсөлт мөн эсэхийг тодорхойлно.[7]
Юуны өмнө цалин хөлс нь амьдралын үндсэн хэрэгцээ буюу
амьжиргааны зардлыг хангадаг байх хэрэгтэй учраас цалинг
тодорхойлохдоо амьжиргааны өртгийг тооцож үздэг.
Олон улсын түвшинд амьжиргааны
ангилалд хуваан авч үздэг. Үүнд:
•
Амь зогоох түвшний өртөг
өртгийг
дараах
гурван

6. •
Амьжиргааны бага буюу дунд түвшний өртөг
•
Тухлаг амьжиргааны өртөг
Эдгээр ангиллуудаас амьжиргааны бага буюу дунд түвшний
өртөгийг гэр бүлийн бүтцээс шалтгаалан дараах судалгаагаар
авч үзье.
Гэр бүлийн бүтэц (нас, гэрлэлт, хүүхэд)
1 - Нэг ам бүлтэй: 22 настай ажилтан, ганц бие
2 - Хоёр ам бүлтэй: 28 настай ажилтан, эхнэртэйгээ
3 - Гурван ам бүлтэй: 32 настай ажилтан, эхнэр 1 хүүхэдтэй
4 - Дөрвөн ам бүлтэй: 36 настай ажилтан, эхнэр 2 хүүхэдтэй
5 - Таван ам бүлтэй: 40 настай ажилтан, эхнэр 3 хүүхэдтэй
Амьжиргааны
өртгийг
тооцохдоо
хэрэглээнүүдийн зардлыг тооцдог. Үүнд:
•
Хувцасны зардал
•
Байрны зардал
•
зайлшгүй
Хүнсний зардал
•
дараах
Бусад зардал
Хүнсний зардлыг тооцохдоо нэг өдөрт хэрэглэх хүнсний нормыг
суурь болгон авч үзлээ. Хүн амын хэрэглээний сагсны нэр
төрөл,
хэмжээг
тодорхойлохдоо
хүнсний
хэрэглээний
физиологийн норм, бодит хэрэглээг харгалзан үзсэн бөгөөд
хүнсний нэг өдрийн хэрэглээнээс оюуны болон биеийн хүчний
хөдөлмөр эрхлэгчдийн хувьд эмэгтэй хүн 2200 кк, эрэгтэй хүн
3000 кк илчлэгийн норм авах шаардлагатай болно.[8]
Хүснэгт 4.
Хоногийн хүнсний хэрэглээний норм ба
хүнсний хэрэглээний зардлыг нэг ам бүлийн хувьд тооцох нь:
Хоногийн
хэрэгцээ, гр
Илчлэг,
кк
Нэгжийн
үнэ, төг
Сарын
хэрэглээний
үнэ, төг
1. Мах, махан
бүтээгдэхүүн
230
248
2800
19320
2. Сүү, сүүн
бүтээгдэхүүн
380
284
1000
11400
3. Гурил,
гурилан
бүтээгдэхүүн
340
1134
840
8568
4. Цөцгийн тос
27
191
3000
2430
Хүнсний
бүтээгдэхүүн

7. 5. Сахар, чихэр
60
229
800
1440
6. Төмс
120
103
600
2160
7. Хүнсний
ногоо
200
42
600
3600
8. Ургамлын тос
25
225
2600
1950
9. Будаа
45
145
850
1148
10. Бусад (цай,
давс...)
5000
Бүгд, төг
2601
57020
Байрны зардлыг цэвэр, бохир, халуун ус, халаалт, гэрэл,
хог, утас болон бусад үйлчилгээний хөлсийг тухайн цаг үед
мөрдөгдөж байгаа тарифаар тооцож үзэв.
Хувцасны зардлыг
авч үзэхдээ
насны бүлэгт
хамаарах
хэрэглээний нэр төрлийн тоог авч үзлээ. 18-с дээш насныхны
хувьд 15-16 нэр төрлийн хувцас хэрэглэдэг болно.
Бусад зардалд тээвэр холбоо болон бусад үйлчилгээний
хэрэглээ болон бусад ахуйн зардлуудыг авч үзлээ.
Хүснэгт 5.
Амьжиргааны тооцоолсон өртөг
57210
2 ам
бүл
99500
3 ам
бүл
137150
Байрны зардал
28500
37000
3
Хувцасны зардал
36000
4
Бусад зардал
Нийт зардал, ₮
№
Ангилал
1
Хүнсний зардал
2
Хүснэгт 6.
1 ам бүл
4 ам бүл
5 ам бүл
162660
221000
44000
49500
58200
64500
94500
123300
152700
29200
58400
71400
96400
112600
150720
259400
347050
431860
544500
Харьцуулсан амьжиргааны тооцоолсон өртөг
1 ам бүл
Ангилал
Хүнсний
зардал
Байрны
2
зардал
Хувцасн
3 ы
зардал
4 Бусад
1
2 ам бүл
3 ам бүл
4 ам бүл
5 ам бүл
Япон%
Монгол
%
Япон
%
Монгол
%
Япон
%
Монгол
%
Япон
%
Монгол
%
Япон
%
Монгол
%
24,3
38,0
20,9
38,4
23,4
39,5
25,2
37,7
26,6
40,6
21,8
18,9
35,2
14,3
26,9
12,7
21,0
11,5
16,5
10,7
8,1
23,9
3,8
24,9
4,4
27,2
4,9
28,6
5,3
28,0
45,8
19,4
40,1
22,5
45,2
20,6
48,9
22,3
51,6
20,7

8. зардал
Нийт
зардал,
%
100,0
100,0
100,
0
100,0
100,
0
100,0
100,
0
100,0
100,
0
Дээрх хүснэгтээс үзэхэд Монгол Улсын амьжиргааны өртөгт
хүнсний зардлын эзлэх хувь дунджаар 38%, бусад зардлын
эзлэх хувь 19,4% байгаа нь ажиллагчид цалингийнхаа тал
шахам хувийг зөвхөн хоол хүнсний хэрэглээндээ зарцуулдаг
болохыг харуулж байна. Харин Япон Улсын хувьд хоол хүнсний
зардалын эзлэх хувь дунджаар 23% ба бусад зардал 46% байгаа
нь хоол хүнс, хувцас, орон байр зэрэг хэрэглээгээ хангаад
цаана нь хуримтлал үүсгэх боломжтой байна гэсэн үг юм.
Дүгнэлт
1. Монгол Улсад одоогийн байдлаар нийт цалинд үндсэн
цалингийн эзлэх хувь дунджаар 42% байгаа нь ажиллагчдад
амьжиргааны хувьд баталгаажих түвшинг хангаж чадахгүй
байна. Тиймээс цалин хөлс дахь үндсэн цалингийн хэмжээг
хөгжингүй орнуудын зах зээлийн жишигт хүртэл нэмэгдүүлэх
шаардлагатай.
2. Амьжиргааны өртөгт хүнсний зардлын эзлэх хувь гурван ам
бүлтэй айлын хувьд 39,5%, таван ам бүлтэй айлын хувьд 40,6%
байгаа нь өрхийн төсвийн дийлэнх нь зөвхөн хоол хүнсэнд
зарцуулагдаж байна гэсэн үг. 5 ам бүлтэй айлын хувьд бусад
зардлын эзлэх хувь Монголд Японоос 30%-иар бага байгаа нь
зайлшгүй хэрэглээнээс бусад хэрэглээг хангах боломжгүй
байгааг харуулж байна. Тиймээс хүмүүс хадгаламж хийх ямар ч
боломжгүй бөгөөд инфляцийн бага түвшиний өсөлтөд цалин 2
дахин
нэмэгдэж
байж
хүмүүс
цалингаа
ойр
зуурын
хэрэглээнээсээ бусад зүйлд зарцуулж чаддаг болно.
3. Статистик мэдээллээр дундаж цалин 127700 төг байгаа
боловч хөдөлмөрчдийн амьжиргааны тооцоолсон түвшин 1 ам
бүлийн хувьд 150720 төг байгаа учраас цалин амьжиргааны
өртөгийг хангаж чадаж байгаа эсэхийг тооцоход амаргүй болж
байна. Төрийн албан хаагчдын хувьд дундаж цалин 250000 төг
байгаа нь амьжиргааны өртөгөөс илүү байгаа хэдий ч хувийн
хэвшлийнхний цалин бага хэвээр л байна.
4. АНУ-ын хувьд 2005 оноос 2007 оны хооронд цалин 12%-иар
нэмэгдсэн бөгөөд мөн инфляцийн түвшин 6%-иар нэмэгджээ.
Цалингийн өсөтийн хувь инфляцийн өсөлтийн хувиас их байгаа
учир АНУ-ын цалин хөлс бодитоор нэмэгдсэн гэж үзнэ. Харин
Монгол
Улсын
хувьд
цалин
30%-иар
нэмэгдэхэд
өргөн
хэрэглээний барааны үнэ түүнээс илүү хэмжээгээр нэмэгдэж
байгаа учир үнэн хэрэгтээ цалин нэмэгдэхгүй байна.
Ашигласан ном, хэвлэл
100,0

9. [1] Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Хууль, Бүлэг IV, “Цалин хөлс,
олговор”
[2] www.bls.gov/ro2 U.S. Department of Labor, Bureau of
Labor Statistics New York-New Jersey BLS Information Office
in
New
York
City,
“Employee
costs
for
employee
compensation-September 2007”
[3] Үндэсний Статистикийн Газар, Монгол Улсын статистикийн
эмхтгэл 2000-2006 он
[4] http://www.mswl.pmis.gov.mn, Монгол
Хамгаалал Хөдөлмөрийн Яамны вэб сайт
Улсын
Нийгмийн
[5] Монгол Улсын Төрийн албаны тухай хууль
[6] Нийгмийн Хамгаалал, Хөдөлмөрийн Яам, “Хөдөлмөрийн
үнэлэмж, нөхцөл, хөдөлмөрийн харилцааны төлөвшилт, ажиллах
хүчний чанарт хийх судалгаа” төсөл
[7] www.labour.crps.lu, “U.S Consumer Price Indices”
[8]
Үндэсний Статистикийн Газар, “Хүн амын амьжиргааны
түвшинг тодорхойлох аргачлал”
ЦАЛИН ХӨЛС УРАМШУУЛЛЫН БҮТЭЦ,

10. ХЭРЭГЛЭЭНД ХИЙСЭН СУДАЛГАА
Г. Мөнхцэцэг
E-mail: manson_20006@yahoo.com
Компьютерийн техник Менежментийн Сургууль
Хүний нөөцийн менежментийн мэргэжлийн оюутан
Хураангуй
Цалин хөлсийг нэг талаас ажиллах хүчний үнэ цэнэ, нөгөө
талаас
тухайн оруулсан хөдөлмөрийн үнэ цэнэ гэж ойлгож
болох юм. Орчин үед цалин хөлс гэх ойлголтыг ажил олгогч
болон ажилтан хоорондоо хамгийн үр ашигтайгаар харилцан
ашигтай солилцоо хийсний үр дүнд ажил олгогчоос ажилтанд
төлж буй түүний идэвхи чармайлт, оюун ухааны үнэлэмж гэж
үздэг. Тиймээс ч цалин хөлс, урамшууллын оновчтой бүтэц нь
ажилтны бүтээмжийг нэмэгдүүлэх гол арга хэрэгсэл юм. Цалин
хөлс нь үндсэн цалин, шагнал, нэмэгдлээс бүрддэг. Цалин
хөлсөнд тэдгээрийн эзлэх хувь хэмжээ байгууллага бүрийн
онцлогоос хамааран харилцан ялгаатай байдаг хэдий ч
тэдгээрийн оновчтой харьцааг тодорхойлох нь маш чухал
байдаг.
АНУ-ын аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажиллагчдын
дундаж цалингийн хувьд нийт цалин хөлсний 69%-ийг үндсэн
цалин эзэлдэг бөгөөд энэ нь амьдралын баталгааг хангагч гол
үзүүлэлт
нь
болдог.
Харин
манай
орны
цалин
хөлс,
урамшууллын бүтэц амжиргааны зардлыг хангахад хүрэлцэхүйц
байж чадах уу? Энэ үзүүлэлт манай оронд 42% байгаа нь
үндсэн цалин амьжиргааны баталгааг хангах гол хэрэгсэл болж
чадахгүй байгааг харуулж байна.
Түлхүүр үг
Үндсэн
цалин,
шагнал,
хэрэглээний зардал
нэмэгдэл,
амжиргааны
өртөг,
Цалин хөлс, урамшууллын бүтэц
Цалин хөлс, урамшууллын бүтэц нь үндсэн цалин, шагнал,
нэмэгдлийн тодорхой харьцаагаар илэрхийлэгддэг. Үндсэн
цалин
гэдэг
нь
ажилтан
өөрийн
үүрэг
бүхий
ажлыг
гүйцэтгэсний төлөө авч буй мөнгөн дүн юм.
Ажилтанд ажлын байрны тодорхойлолтыг үндэслэн мэргэшлийн
зэргийн, хөдөлмөрийн нөхцөлийн болон бусад нэмэгдлийг олгож
болно. Бусад нэмэгдэлд уäààí æèë àæèëëàñíû, óð ÷àäâàðûí, ¿ð
ä¿íãèéí, õîîë óíààíû, èðöèéí íýìýãäýë çýðýã îðíî.
̺í
àæëûí áàéðíû òîäîðõîéëîëòîä çààãààã¿é àæèë, ¿¿ðãèéã