Öyle bilimler vardır ki, hiç olmazsa genel kuralları ve nitelikleriyle herkesin bilmesi gerekir. Ekoloji de böyle bir bilimdir.

1. EKOLOJİ’NIN
TEMEL KURALLARI
Doç. Dr. Mine Kışlalıoğlu
Gaziantep doğumlu. Üniversite öğrenimini İngiltere’de yaptı. Doktorasını 1976’da
tamamladı. Su Ürünleri Genel Müdürlüğü’nde ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde;
Kanada’da McMaster ve Brock Üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalışmıştı. Halen
Manitoba Üniversitesi ve İçsular Araştırma Enstitüsü’nde araştırmacı olarak çalışmaktadır.
Prof Dr Niyazi Berkes
1908 tarihinde Kıbrıs Lefkoşe'de doğdu. 1928 yılında İstanbul Erkek Lisesi'ni, 1931 yılında
Darülfünun Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nde okudu. 1935 yılında İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde sosyoloji asistanı oldu. Aynı yıl Chicago Üniversitesi
Sosyal Bilimler Fakültesi Sosyoloji Bölümü'nde lisans üstü araştırmalarında bulundu. 1952
yılında Kanada Mc Gill Üniversitesi Lisans Üstü Araştırmalar Fakültesi'nde sosyoloji
profesörü oldu. 31 Ağustos 1975'te de milletlerarası "Emeritus Profesör" unvanını
aldı.1988’de öldü.

2. "ÖYLE BILIMLER VARDIR KI, HIÇ OLMAZSA GENEL KURALLARI VE NITELIKLERIYLE
HERKESIN BILMESI GEREKIR. BILSEK DE BILMESEK DE, ISTESEK DE ISTEMESEK DE,
NASIL HAVANIN IÇINDE YAŞIYORSAK, BU BILIMLERIN DE IÇINDEYIZDIR VE BU
BILIMLERIN YASALARINA, KURALLARINA GÖRE YÖNETILIP YAŞAMAKTAYIZDIR.
EKOLOJI DE BÖYLE BIR BILIMDIR.
BIR BILIMCININ, HALKLAŞTIRILMIŞ BIR YAPIT YAZMASI, BILIMSEL YAZMASINDAN ÇOK
DAHA ZORDUR. ÇÜNKÜ BILIMI HALKLAŞTIRMAK IÇIN, ÖNCE O BILIMI GERÇEKTEN ÇOK IYI
BILMEK, SONRA KENDISINE ANLATILACAK HALKI ÇOK IYI BILMEK GEREKIR. DR. MINE
KIŞLALIOĞLU'YLA DR. FIKRET BERKES, UZMANI OLDUKLARI ÇEVREBILIMINI VE BUNU
ANLATACAKLARI TÜRK HALKINI ÇOK IYI BILDIKLERI IÇIN,
KONUNUN DIŞINDA KALAN BIZIM HEPIMIZIN ANLAYABILECEĞIMIZ VE
ILGIYLE OKUYABILECEĞIMIZ BIR YAPIT VERMIŞLER."
AZIZ NESIN

3. 1. DOĞANIN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESI
BITKISIYLE, HAYVANIYLA, DAĞIYLA, TAŞIYLA, INSANIYLA DOĞA BIR BÜTÜN,
DOĞADA HER ŞEY BIRBIRINE BAĞLIDIR.
ÖRNEĞIN, BIR BARAJIN SAĞLIKLI ÇALIŞIP ÇALIŞMAMASI BARAJI TIKAYAN SEDIMANTLARA;
SEDIMANTLAR EROZYONA; EROZYON ISE BÖLGEDEKI BITKI ÖRTÜSÜNÜN SAĞLIKLI OLUP
OLMAMASINA BAĞLIDIR. IŞTE BU NEDENLE BIR BARAJ PROJESINDE YAPILACAK ILK VE EN
ÖNEMLI YATIRIM, BARAJIN HAVZASININ AĞAÇLANDIRILMASI OLMALIDIR. EKOLOJI
BILMEYEN ISE ŞAŞACAK, KENDI KENDINE SÖYLENECEKTIR: "YAHU, DELI MI
BU INSANLAR? BIZ BARAJ YAPIP KALKINMA DERDINDEYIZ, BAZI HÜLYACILAR ISE ORMAN
SEVDASINDALAR!"

4. 2. DOĞANIN SINIRLILIĞI İLKESI
DÜNYANIN YUVARLAK OLDUĞUNU YÜZYILLARDIR BILIRIZ DE,
DÜNYANIN KAYNAKLARININ SINIRLI OLDUĞU BILINCI ANCAK YENI YENI GELIŞMEKTE..
HANI YAŞANMAZ HALE GELIRSEK, ÇIKINIMIZI TOPLAYIP KAÇACAK YER YOK. OYSA
ATALARIMIZ IÇIN BÖYLE BIR SORUN YOKTU. ORTA ASYA ÇÖLLEŞTI MI? TOPLA
ÇADIRLARI, GÖÇ ANADOLU'YA. AMA ŞIMDI GIDECEK YER KALMADI. ANADOLU DA
ÇORAKLAŞIP, INSANINI DOYURAMAZ OLSA, KALKIP ALMANYA'YA DA GIDILEMIYOR ARTIK.
DOĞANIN SINIRLILIĞI ILKESI YALNIZCA NÜFUS SORUNLARIYLA DEĞIL, SANAYILEŞME VE KIRLENME
SORUNLARINDA DA KARŞIMIZA ÇIKIYOR.
ÖRNEĞIN, İZMIR KÖRFEZI ILE İZMIT KÖRFEZI'NIN BELIRLI BIR TAŞIMA GÜÇLERI VAR. SANAYI KIRLENMESINDE BU
SINIR AŞILDI MI, KÖRFEZ KENDI KENDINI TEMIZLEYEMEZ OLUYOR.

5. 3. DOĞANIN ÖZDENETIMI İLKESI
EKOLOJI KONUSUNA SISTEM BILIM AÇISINDAN YAKLAŞAN UZMANLAR,
EKOLOJIK BIR SISTEM (YA DA EKO-SISTEM) OLARAK GÖRÜRLER.
"SISTEM" DEYINCE, AKILA HEMEN BU SISTEMIN IŞLEYIŞI, ÖZELLIKLE BU SISTEMI
DENETLEYEN GÜÇLER GELIR.
ÖZDENETIM YA DA DOĞANIN DENGESI OLARAK BILINEN DURUM, IŞTE
BÖYLE ETKENLERIN ORTAYA ÇIKMASIYLA GERÇEKLEŞIYOR.
ÖRNEĞIN, BIR ÜLKENIN NÜFUSU DEVAMLI ARTIYORSA, TEMELDE IKI SEÇENEK MEVCUTTUR: YA
DOĞANIN SINIRLARI ZORLANMADAN ÖNCE NÜFUS PLANLAMASI VE DIĞER ÖNLEMLERLE ARTIŞIN
ÖNÜ ALINACAK YA DA NÜFUS SINIRI AŞIP HALK FAKIR VE AÇ KALINCA NÜFUS
KENDILIĞINDEN DÜŞECEKTIR.

6. 4. DOĞANIN ÇEŞITLILIĞI YA DA
"ÇEŞITLILIKTE KERAMET VARDIR" İLKESI
BIR TAHMINE GÖRE, DOĞADA ON ILE OTUZ MILYON KADAR TÜR, BU TÜRLERIN DE AYRICA ÇEŞITLERI
VARDIR.
BUĞDAYIN BIR SÜRÜ ÇEŞIDININ BIZE BIR YARARI VAR MI? ÖNCEDEN KESTIRMEK GÜÇ, AMA
BU ÇEŞITLERIN TAŞIDIĞI HASTALIĞA DAYANIKLILIK GIBI TÜRLÜ GENETIK ÖZELLIKLER, GELECEK YILLARIN
TARIMCILIĞI IÇIN BIR ÇEŞIT SIGORTA GÖREVI YAPAR. GENELDE, BITKI OLSUN, KUŞ OLSUN DOĞADAKI
CANLILARIN ÇEŞITLILIĞINI KENDI ÇIKARIMIZ IÇIN KORUMAMIZ GEREKTIĞINI ÖĞRETIR EKOLOJI.
ÇEŞITLILIK ILKESININ BIR DE : ÇEŞITLILIĞE AĞIRLIK VERMEK TOPLUMLAR IÇIN UZUN VADEDE SIGORTA
OLUYOR.
ÖRNEĞIN, TÜM ENERJI KULLANIMI PETROLE BAĞLAMIŞ BIR ÜLKE, PETROL TÜKENMEYE YÜZ TUTUNCA
YA DA PAHALILAŞINCA KRIZE DÜŞÜYOR. OYSA, PETROLÜN YANINDA KÖMÜR, GÜNEŞ, RÜZGAR, SU VE
BIYOMAS ENERJISI ÜRETEN BIR EKONOMI, KRIZ TEHLIKESIN! BÜYÜK ÖLÇÜDE SIGORTALAMIŞ OLUYOR.

7. 5. DOĞADA HIÇBIR ŞEY YOK OLMAZ, YA DA
"DOĞA SIHIRBAZ DEĞILDIR" İLKESI
ATALIM ÇÖPLERI NEHİRLERE, SU ALIP GÖTÜRSÜN. LINYIT YAKAN SANTRALIN BACASINI ÇOK UZUN
YAP KI DUMANI ÇOK YUKARILARA DAĞILSIN. NÜKLEER ENERJI SANTRALI ARTIĞINI DERINLERE GÖM,
BAŞINA DERT AÇMASIN.
HEP TANIDIK ŞEYLER MI?
BU YAYGIN KANILARIN TEMELI ESKILERE, DÜNYAYI UÇSUZ BUCAKSIZ GÖRDÜĞÜMÜZ DEVIRLERE
DAYANIYOR. ANCAK, GÜNÜMÜZÜN SANAYI TOPLUMUNDA BU DURUM ÇOK DEĞIŞIK.
DOĞAYA SALIVERILEN HIÇBIR MADDE YOK OLMAZ. AYNI HALIYLE YA DA ŞEKIL DEĞIŞTIREREK
OLMADIK YERLERDE KARŞIMIZA ÇIKAR.
BU ILKENIN TEMELI, FIZIK VE KIMYA DERSLERINDE ÖĞRENDIĞIMIZ BIRINCI TERMODINAMIK
KANUNU’DUR: ORTAMDA VAR OLAN MADDE VE ENERJI, BIR ŞEKILDEN ÖTEKINE DÖNÜŞEBILIR,
AMA YOK EDILEMEZ.
.

8. 6. DOĞAYA KARŞI ELDE EDILEN HER BAŞARININ BIR
DE BEDELI VARDIR YA DA "BEDELSIZ YARAR OLMAZ" İLKESI
BU ILKENIN DE DAYANAĞI. İKINCI TERMODINAMIK KANUNU'DUR. BU KANUNA GÖRE, HER
ENERJI DÖNÜŞÜMÜNDE ENERJININ BIR KISMI IŞ YAPAMAYACAK KADAR DAĞINIK BIR ŞEKLE GIRER.
BIR ÖRNEK VERELIM : DÜNYADA HER CANLININ BESINI GÜNEŞTEN GELIR. TANE YEMLE SIĞIR
YETIŞTIRILEN ÜLKELERDE, HAYVANLARIN BESLENDIĞI 100 KALORI DEĞERINDEKI TAHILDAN SADECE 10
KALORI DEĞERINDE ET ELDE EDILIR. BU NEDENLE, ET BIR LÜKSTÜR VE ANCAK NÜFUSUNU SINIRIN
ALTINDA DENGELEYEBILMIŞ ÜLKELERDE YAYGIN ŞEKILDE BESIN MADDESI OLARAK KULLANILIR.
EKOLOJIDE BU ILKENIN DAHA GENIŞ ÇAPTA UYGULAMALARI DA MEVCUTTUR. DOĞADA HIÇBIR ŞEY
BEDAVA DEĞILDIR. HER KAZANCIN BIR BEDELI VARDIR. YER VE TEKNOLOJI SEÇIMI KÖTÜ PLANLANMIŞ,
BAŞTAN KARA ÇALIŞAN FABRIKALARIN, TERMIK VE NÜKLEER SANTRALLERIN, ŞÜPHESIZ YARARLARI
YANINDA, ÖNEMLI TOPLUMSAL VE ÇEVRESEL MALIYETLERI BULUNDUĞUNU DA AKILDA TUTMAK
GEREKIR.

9. 7. DOĞANIN GERI TEPMESI İLKESI
BURADA "TEPME" SÖZCÜĞÜNÜ, KATIR TEPMESI GIBI DEĞIL, TEPKI ANLAMINDA
KULLANIYORUZ. FIZIKTE BILINEN, HER ETKININ BIR TEPKISI OLMASI KURALI, EKOLOJIDE DE
GEÇERLIDIR. DOĞADA BEDELSIZ YARAR OLAMAYACAĞI GIBI, BAZI DURUMLARDA "DIMYAT'A
PIRINCE GIDERKEN EVDEKI BULGURDAN OLMAK" IHTIMALI DE MEVCUTTUR. DOĞANIN
NASIL IŞLEDIĞINİ BILIP ANLAMADAN KURCALAMANIN BIR ÇEŞIT "GERI TEPME"
SONUÇLANABILECEĞINI GÖSTERIYOR.
ÖRNEĞİN, GÜNEYDOĞU ANADOLU'DA YILANLARIN YOK EDILMESIYLE ELDE EDILECEĞI
SANILAN YARAR, ASLINDA GERÇEKLEŞMIYOR. BUNUN YERINE, TARIM ZARARLILARI ARTIP
EKINLERI TELEF EDIYOR.

10. 8. EN UYGUN ÇÖZÜMÜ DOĞA BULMUŞTUR İLKESI
DEĞIŞIMIN DOĞADA KURAL OLDUĞUNU, EN AZINDAN ARISTO'DAN BU YANA BILIRIZ.
DOĞADA GÖRDÜĞÜMÜZ HER CANLI, MILYONLARCA YILLIK BIR SÜREÇ IÇINDE GEÇIRDIĞI SAYISIZ
UYARLAMALARLA, MEVCUT KOŞULLARA EN UYGUN ŞEKLINI ALMIŞTIR.
ÖRNEĞI BUĞDAY IÇIN VEREBILIRIZ: MEKSIKA KOŞULLARINA GÖRE GELIŞTIRILMIŞ ÇITKIRILDIM SÜPER
BUĞDAY ÇEŞIDI, ANADOLU’DA DENENDIĞINDE BUĞDAY HASTALIKLARINA YENIK DÜŞMÜŞTÜ. BU
HASTALIĞIN ÜSTESINDEN GELEBILMEK IÇIN, ANADOLU'NUN KOŞULLARINA EVRIMSEL UYUM YAPMIŞ,
“SARI PASA” DAYANIKLI BUĞDAY ÇEŞITLERI ISLAH PROGRAMINA ALINDI. YÜKSEK VERIMLI YENI
ÇEŞITLER IŞTE BUNLARDAN ELDE EDILDI.

11. 9. KÜLTÜREL EVRIM VE GELENEKSEL EKOLOJIYE SAYGI İLKESI
INSANLARIN NESILLER BOYUNCA KENDI DENEYIMLERIYLE GELIŞTIRDIKLERI UYUMLAR VARDIR.
BUNLAR DA EKOLOJIK UYUMDUR. BIYOLOJIK EVRIMLE DEĞIL DE, KÜLTÜREL EVRIMLE ORTAYA ÇIKMIŞTIR. BÖYLE
UYUMLARA HALK HEKİMLİĞİNDEN, GELENEKSEL YEMEK ÇEŞITLERINE KADAR ÇEŞITLI ADETLERDE RASTLARIZ.
KUŞAKLAR BOYUNCA KÜLTÜREL OLARAK GELIŞMESI BIR TEK BIZIM TOPLUMUMUZA ÖZGÜ DEĞILDIR
ELBETTE. AVCININ, BALIKÇININ, ECZACININ, TARIMCININ KUŞAKLAR BOYU BIRIKEN
DENEYIMLERLE EN UYUMLU YAKLAŞIMLARI BULMASI DA KÜLTÜREL EVRIM KAPSAMINA
GIRER.
ÖRNEĞIN, DAĞLIK ARAZIDE EROZYONA NEDEN OLMADAN TARIM YAPABILMEK IÇIN TERASLAR KULLANIRIZ.
TERASLAMA YÖNTEMINI ALMAN MÜHENDISLER YA DA ABD'LI BILIMCILER MI KEŞFETMIŞ DERSINIZ?
TARIMDA TERASLAMA YÖNTEMI, M.Ö. 1000 -3000 ARASINDA DÜNYANIN EN AZ ÜÇ YERINDE BIRDEN,
BAŞTA DOĞU AKDENIZ OLMAK ÜZERE G. AMERIKA VE FILIPINLER'DE GÖRÜYORUZ. ESKI TOPLUMLARIN HER
YAPTIĞIM ELBETTE YÜCELTEMEYIZ. AMA BILIMSEL OLARAK HENÜZ KANITLANMAYAN ŞEYLERIN YOK SAYILDIĞI BU
BILIM-TEKNIK ÇAĞINDA, EKOLOJI BIZE ESKI KUŞAKLARIN DOĞA BILGISINE SAYGI GÖSTERMEYI ÖĞÜTLER.

12. 10. DOĞA İLE BIRLIKTE GITMEK İLKESI
NASREDDIN HOCA'NIN ÇOK TERS BIR KAYNANASI VARMIŞ. BIR GÜN ÇAYDA BOĞULMUŞ. HERKES KADINCAĞIZI
ÇAYIN ALT TARAFLARINDA ARARKEN. HOCA ÇAYIN ÜST KISMINA YÖNELMIŞ. "AMAN HOCA, NEREYE
GIDIYORSUN?" DIYENLERE. HOCA: "SIZ BILMEZSINIZ, RAHMETLI HER ŞEYI TERS YAPARDI." DEMIŞ.
GÜNÜMÜZ SANAYI TOPLUMLARINDA DA, HOCA'NIN KAYNANASI MISALI, DOĞAYA AYKIRI TUTUMLARA ÇOK
SIK RASTLANMAKTA. KISMEN DOĞAYA YABANCILAŞMANIN BIR SONUCU BU. KISMEN DE 18. YÜZYILDAN BU YANA
BATI BILIMCILIĞININ "DOĞAYA EGEMEN OLMA" TUTKUSU ILE ILGILI OLARAK ORTAYA ÇIKIYOR.
PEYZAJ MIMARISINDEN BIR ÖRNEK VERELIM: ABD'NIN OTOYOLLARI HIÇBIR ENGEBEYE TAVIZ
VERMEDEN, DÜMDÜZ, DOSDOĞRU GIDER. OYSA, İNGILTERE'NIN OTOYOLLARI GENELLIKLE, COĞRAFI
ÇEVREYE UYGUN BIR ŞEKILDE KIVRILIP DOLANARAK GIDER, İSKOÇYALI PEYZAJ MIMARI LAN
MCHARG'IN BELIRTTIĞI GIBI, DOĞAYA UYGUN OTOYOL YAPIMINDA, KIRSAL ALANLARIN TARIHI
DEĞERLERI, ORMAN, DINLENME ALANLARI HESABA KATILIR. YÜKSEK KALITELI TARIM TOPRAKLARI
OTOMOBIL ILAHINA KURBAN EDILMEZ.
ÜSTAT MCHARG, EĞER ÇUKUROVA'YA GELIP DE, EN GÜZEL TOPRAKLARIN YOLLAR VE SANAYI
ALANLARIYLA KAPLANDIĞINI, KALAN TOPRAĞIN ÜRETIMINİ ARTTIRMAK IÇINDE NE DENLI SANAYI
GÜBRESI VE TARIM ILACI KULLANDIĞIMIZI GÖRSEYDI, HERHALDE ÇOK ŞAŞARDI.

13. ASLINDA SÖZ ETTIĞIMIZ TÜM ILKELER,
DOĞADA YAPACAĞIMIZ DEĞIŞIKLIKLERIN HIÇ
BEKLENMEDIK SONUÇLARI OLABILECEĞI
IHTIMALINI GÖZ ÖNÜNDE TUTARAK, DAHA
BAŞTAN TEDBIRLI DAVRANMAMIZ YÖNÜNDE
BIZI UYARIR.
BIR ATASÖZÜMÜZLE ÖZETLEYECEK OLURSAK,
"NE EKERSEK ONU BIÇERIZ"...
Derleyen:
Engin Özdemir 2023/Alanya