1. CANLILAR İÇİN MADDECANLILAR İÇİN MADDE
VE ENERJİVE ENERJİ

2. Bu ünitede neler öğreneceksinizBu ünitede neler öğreneceksiniz
 Enerji nedir?Enerji nedir?
 Enerji kaynaklarıEnerji kaynakları
nelerdir?nelerdir?
 Besin içerikleriBesin içerikleri
– KarbonhidratlarKarbonhidratlar
– YağlarYağlar
– ProteinlerProteinler
– VitaminlerVitaminler
– Madensel tuzlarMadensel tuzlar

3. ENERJİ NEDİR?ENERJİ NEDİR?
 EnerjiEnerji iş yapabilmeiş yapabilme
yeteneğidir.yeteneğidir.
 İş = Enerjiİş = Enerji
 Tüm canlılar enerjiTüm canlılar enerji
harcarharcar
 Enerji depolama veEnerji depolama ve
kullanma hayat boyukullanma hayat boyu
devam eder.devam eder.
 Peki bu enerjiyiPeki bu enerjiyi
neredennereden sağlarız?sağlarız?

4. Enerji KaynaklarıEnerji Kaynakları
 Besin:Besin: İnsanlar ve hayvanlar enerji için hazır olarakİnsanlar ve hayvanlar enerji için hazır olarak
besin alırlar.Bu yüzden bu canlılarabesin alırlar.Bu yüzden bu canlılara tüketicitüketici denir.denir.
 Yeşil bitkilerYeşil bitkiler kendi besinlerini yapar ve enerji eldekendi besinlerini yapar ve enerji elde
ederler. Bu yüzden yeşil bitkilereederler. Bu yüzden yeşil bitkilere üreticiüretici denirdenir

5. Gezegenimizdeki tüm enerjilerinGezegenimizdeki tüm enerjilerin
kaynağı nedir?kaynağı nedir?
 Besinler yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşenBesinler yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşen fotosentezfotosentez olayıolayı
sonucu oluşursonucu oluşur
CO2
Su ve
mineraller
O2
besin
Güneş
enerjisi
Kimyasal
Bağ
enerjisi
Hareket
ve ısı
enerjisi
ATP
ATP

6. O halde gezegenimizdeki tümO halde gezegenimizdeki tüm
enerjilerin kaynağı güneştir.enerjilerin kaynağı güneştir.
 Güneş enerjileri hangi enerji türlerineGüneş enerjileri hangi enerji türlerine
dönüşür?dönüşür?
 Isı ve ışık enerjisi olarak evreni ısıtır.Isı ve ışık enerjisi olarak evreni ısıtır.
 Hidroelektrik santrallerinde elektrikHidroelektrik santrallerinde elektrik
enerjisine dönüşürenerjisine dönüşür
 Fotosentezle kimyasal enerjiye(yaşamFotosentezle kimyasal enerjiye(yaşam
enerjisi) dönüşür.enerjisi) dönüşür.
 Kömür ve odun ile yakıt enerjisine dönüşür.Kömür ve odun ile yakıt enerjisine dönüşür.

7. Canlıyı
oluşturan
moleküller
Organik
moleküller
İnorganik
moleküller
Karbonhidratlar
% 1
Proteinler
%16
Yağlar
%13
Vitaminler
%5
Su
%65
Madensel tuzlar
(mineraller)
•C – H – O Yapılı oldukça büyük yapılı moleküllerdir
•Canlı vücudunda sentezlenirler
•Çok büyük oldukları için vücutta sindirilerek yapı
taşlarına ayrılırlar
Az atomlu küçük moleküllerdir
Tabiattan hazır olarak alınırlar.
Küçük oldukları için
sindirilmeden direk kana
geçerler

8. Karbonhidratlar (C-H-O)Karbonhidratlar (C-H-O)
 1. görev:1. görev: ENERJİ VERMEENERJİ VERME
 2. görev:2. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI
 Karbonhidrat = şekerKarbonhidrat = şeker
 En küçük yapı taşıEn küçük yapı taşı glikozdur.glikozdur. Glikoz fotosentezleGlikoz fotosentezle
sentezlenir.sentezlenir.
 Glikoz moleküllerinin birleşmesi ile daha büyük yapılıGlikoz moleküllerinin birleşmesi ile daha büyük yapılı
karbonhidratlar oluşur. Bunlar:karbonhidratlar oluşur. Bunlar:
– GlikojenGlikojen (hayvanlarda depolanır)(hayvanlarda depolanır)
– NişastaNişasta (bitkilerde depolanır)(bitkilerde depolanır)
– SelülözSelülöz (hücre duvarı(çeperi) yapısında bulunur)(hücre duvarı(çeperi) yapısında bulunur)
 Tahıl (ekmek, pasta), meyve sebze(elma, barbuya, üzüm)Tahıl (ekmek, pasta), meyve sebze(elma, barbuya, üzüm)
boldurboldur
 Hücre zarının, organellerin, DNA ve RNA nın yapısındaHücre zarının, organellerin, DNA ve RNA nın yapısında
bulunur.bulunur.

9. NişastaNişasta
 Bitkiler glikozu nişastaya dönüştürerek depoBitkiler glikozu nişastaya dönüştürerek depo
ederlerederler
 Nişasta ayıracıNişasta ayıracı iyot çözeltisiiyot çözeltisi ya daya da fehlingfehling
çözeltisiçözeltisidir. Nişastanın üzerine iyot çözeltisidir. Nişastanın üzerine iyot çözeltisi
damlatılırsadamlatılırsa mavi- mormavi- mor renk, fehlingrenk, fehling
damlatılırsadamlatılırsa kiremit rengikiremit rengi alıralır
 Patateste, havuçta, ekmekte, tohumdaPatateste, havuçta, ekmekte, tohumda
bulunur.bulunur.

10. GlikojenGlikojen
 Glikozun hayvan hücrelerinde depolanmasıGlikozun hayvan hücrelerinde depolanması
(Dehidrasyon Sentezi)(Dehidrasyon Sentezi) ile oluşan büyük yapılıile oluşan büyük yapılı
karbonhidrattır.karbonhidrattır.
 Kas ve karaciğerde depolanır.Kas ve karaciğerde depolanır.
 Gerektiğinde parçalanarak glikoza dönüşür. EnerjiGerektiğinde parçalanarak glikoza dönüşür. Enerji
açığa çıkar.Bu olayaaçığa çıkar.Bu olaya hidrolizhidroliz denir.denir.
 Dehidrasyon SenteziDehidrasyon Sentezi
n (monomer) -----------> polimer + (n-1) H2On (monomer) -----------> polimer + (n-1) H2O
 HidrolizHidroliz
polimer + (n-1) H2O -----------> n (monomer)polimer + (n-1) H2O -----------> n (monomer)

11. SelülozSelüloz
 Bitkisel yapılarda bulunurBitkisel yapılarda bulunur
 Hücre duvarının(çeper) yapısını oluşturur.Hücre duvarının(çeper) yapısını oluşturur.
 Sindirimi zordur.Sindirimi zordur.

12. Soru: Aşağıdakilerden hangisi kompleksSoru: Aşağıdakilerden hangisi kompleks
yapılı karbonhidrat değildir.yapılı karbonhidrat değildir.
 NişastaNişasta
 GlikojenGlikojen
 GlikozGlikoz
 SelülozSelüloz
 Cevap: CCevap: C

13. YağlarYağlar
 1. görev:1. görev: ENERJİ VERMEENERJİ VERME
 2. görev:2. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI
 En küçük yapı birimleriEn küçük yapı birimleri yağ asidiyağ asidi veve gliserolgliserol dür.dür.
 Yapısında C-H-O-N-P atomları bulunur.Yapısında C-H-O-N-P atomları bulunur.
 Benzen,eter, kloroform, ve aseton da çözünür.Benzen,eter, kloroform, ve aseton da çözünür.
 En çok enerji veren besindir.En çok enerji veren besindir.
 Kolay depolanır. Karbonhidratlar çok alınırsa vücutta yağ olarakKolay depolanır. Karbonhidratlar çok alınırsa vücutta yağ olarak
depolanır.depolanır. NEDEN?NEDEN?
 Because 1.Because 1.karbonhidrat ve proteinlere göre 2 kat fazla enerjikarbonhidrat ve proteinlere göre 2 kat fazla enerji
vericidir.vericidir. 2.2.Daha çok karbon atomuna sahip olduğu için dahaDaha çok karbon atomuna sahip olduğu için daha
hafiftirlerhafiftirler
 Hayvansal yağlar:Hayvansal yağlar: Et, süt,tereyağı, margarin.Et, süt,tereyağı, margarin.
 Bitkisel yağlar:Bitkisel yağlar: ayçiçeği, zeytin, fındık, ceviz ,susam, pamuk, soyaayçiçeği, zeytin, fındık, ceviz ,susam, pamuk, soya
fasulyesifasulyesi

14. Yağların GörevleriYağların Görevleri
 Vücuda alınan yağlar sindirin sonucu gliserol veVücuda alınan yağlar sindirin sonucu gliserol ve
yağ asidine parçalanır.yağ asidine parçalanır.
 KORUMA:KORUMA:Bu yağlar iç organlar ve deri altındaBu yağlar iç organlar ve deri altında
depolanarak vücudu korur.depolanarak vücudu korur.
 ISI YALITIMI:ISI YALITIMI: Isı kaybını önler, vücut ısısınıIsı kaybını önler, vücut ısısını
düzenler.düzenler.
 DEPO VE ENERJİ:DEPO VE ENERJİ:Vücut karbonhidrattan sonra 2.Vücut karbonhidrattan sonra 2.
enerji kaynağı olarak yağları kullanır.enerji kaynağı olarak yağları kullanır.
– Kış uykusuna yatan hayvanlar ve Uzun süre uçan kuşlarKış uykusuna yatan hayvanlar ve Uzun süre uçan kuşlar
vücutlarına depoladıkları yağları kullanırvücutlarına depoladıkları yağları kullanır..

15. ProteinlerProteinler
 1. görev:1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI
 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİDÜZENLEYİCİ
 3. görev:3. görev: ENERJİ VERİCİENERJİ VERİCİ
 Yapı taşıYapı taşı aminoasittiraminoasittir.Toplam 20 çeşit aa vardır..Toplam 20 çeşit aa vardır.
– Bu 20 aa birbirine farklı olarak bağlanır ve değişik proteinler oluşturulur.Bu 20 aa birbirine farklı olarak bağlanır ve değişik proteinler oluşturulur.
– Her organda farklı yapıda protein vardır.Her organda farklı yapıda protein vardır.
 Hücre yapısındaki en önemli organik moleküldür.Hücre yapısındaki en önemli organik moleküldür.
– Enzim ve hormonlar protein yapılıdır.Enzim ve hormonlar protein yapılıdır.
– Hücer zarı ve organellerin yapımında kullanılır.Hücer zarı ve organellerin yapımında kullanılır.
 C-H-O-N atomlarından oluşur.C-H-O-N atomlarından oluşur.
 En önemli görevi yaralanma, ezilme, yıpranma gibi durumlardaEn önemli görevi yaralanma, ezilme, yıpranma gibi durumlarda yapıcıyapıcı
ve onarıcıve onarıcı görevi alır.görevi alır.
 Balık, et, tavuk, süt, peynir de çok bulunur.Balık, et, tavuk, süt, peynir de çok bulunur.
 Enerji vericidir ama en son kullanılır.Enerji vericidir ama en son kullanılır. NEDEN?NEDEN?

16. VİTAMİNLERVİTAMİNLER
 1. görev:1. görev: DÜZENLEYİCİDÜZENLEYİCİ
 Kimyasal olayları kontrol ederler.Kimyasal olayları kontrol ederler.
 VücudunVücudun direncinidirencini artıran ve vücuttakiartıran ve vücuttaki biyokimyasalbiyokimyasal
olayları düzenleyenolayları düzenleyen besin maddeleridir.besin maddeleridir.
 Bitkiler ihtiyaçları olan vitaminleri sentezledikleri haldeBitkiler ihtiyaçları olan vitaminleri sentezledikleri halde
insanlar ve hayvanlar vitaminlerin çoğunu dışarıdan hazırinsanlar ve hayvanlar vitaminlerin çoğunu dışarıdan hazır
olarak alırlar.olarak alırlar.
 Ancak bazı vitaminler insan vücudunda sentezlenebilir.Ancak bazı vitaminler insan vücudunda sentezlenebilir.
 Eksikliklerinde bazı rahatsızlıklar görülür.Eksikliklerinde bazı rahatsızlıklar görülür.
VİTAMİNLER
SUDA
ERİYEN
YAĞDA
ERİYEN
B ve C vitamini
A, D, E, ve K
vitamini

17. Vitaminin Adı Vücuttaki Görevi
Eksikliğinde Vücutta
Görülün Belirtileri
Bulunduğu Besinler
A Mikroplara karşı direnci arttırır.
Gözü kuvvetlendirir.
Çeşitli göz hastalıklarını ve
gece körlüğünü önler.
Balık yağı, yeşil ve sarı
sebzeler, süt, yumurta ve
tereyağı.
B1
Sinir sistemi ve kas sistemini
kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin
sağlıklı olmasını sağlar.
Beriberi hastalığını önler.
Et, yumurta, meyve ve
sebzeler, tahıl, bira mayası.
B2
Sinir sistemi ve kas sistemini
kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin
sağlıklı olmasını sağlar.
Dudakların çatlamasını,
erken bunamayı ve görme
yetersizliğini önler.
Et, yumurta, meyve ve
sebzeler, tahıl, bira mayası,
süt ve peynir.
B Kompleksi
vitamini (Çeşitli
B
vitaminlerinin
bir karışımı.)
Sinir sistemi ve kas sistemini
kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin
sağlıklı olmasını sağlar.
Beriberi ve Pellegra
hastalığını önler.
Et, süt, yumurta, yeşil
bitkiler, ekmek ve bira
mayası.
C Diş ve kemik yapılarını kuvvetlendirir,
kanamaları önler.
İskorbüt hastalığını (diş
etleri kanaması) önler. Kas
yorgunluğunu giderir.
Limon gibi ekşi meyveler,
domates, çilek, yeşil
bitkiler, lahana.
D Kemik ve dişleri kuvvetlendirir.
Raşitizm denilen kemik
hastalığını önler.
Balık yağı, tereyağı,
yumurta, süt.
E Sinir sistemini kuvvetlendirir.
Kısırlık ve ruhsal
bozuklukları önler.
Yeşil bitkiler, et, süt, tahıl,
balık, susam, fındık, ceviz.
K Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
Fazla kanamaları
durdurur.
Yeşil sebzeler, yumurta
sarısı, domates, karaciğer.

18. A VitaminiA Vitamini
 Faydaları:Faydaları:
 Mikroplara karşı vücut direnci sağlarMikroplara karşı vücut direnci sağlar
 Göz ve kemik gelişimi için gereklidir.Göz ve kemik gelişimi için gereklidir.
 Eksikliğinde:Eksikliğinde:
 Göz hastalıkları oluşur.Göz hastalıkları oluşur.
 En Çok:En Çok: Balık yağı,tereyağı, yeşil ve sarıBalık yağı,tereyağı, yeşil ve sarı
sebzeler, süt, yumurtasebzeler, süt, yumurta

19. B Vitaminleri(BB Vitaminleri(B1,1, BB2,2, B Kompleksi)B Kompleksi)
• Faydaları:
• Sinir sistemi ve kas sistemini kuvvetlendirir.
• Kan dolaşımını düzenler.
• Deri ve sindirim sisteminin sağlıklı olmasını
sağlar.
• Eksikliğinde: Beriberi ve Pellegra
hastalıkları
 En Çok:En Çok: Et, süt, yumurta,tahıl, meyveEt, süt, yumurta,tahıl, meyve
sebze, bira mayası.sebze, bira mayası.

20. C VitaminiC Vitamini
 Faydaları:Faydaları:
 Diş ve kemikleri kuvvetlendirir.Diş ve kemikleri kuvvetlendirir.
 Kanamaları önler.Kanamaları önler.
 Eksikliğinde:Eksikliğinde:
 İskorbüt( diş eti kanaması)İskorbüt( diş eti kanaması)
 En çok:En çok: Siyah üzüm, narenciye(limonSiyah üzüm, narenciye(limon
portakal, mandalina), maydanoz, brokoliportakal, mandalina), maydanoz, brokoli

21. D VitaminiD Vitamini
 Faydaları:Faydaları:
 Kemik ve dişleri güçlendirir.Kemik ve dişleri güçlendirir.
 Eksikliğinde:Eksikliğinde:
 Raşitizm (kemik erimesi) hastalığıRaşitizm (kemik erimesi) hastalığı
 En Çok:En Çok: Balık yağı, tereyağı, yumurta , süt,Balık yağı, tereyağı, yumurta , süt,
güneşgüneş

22. E VitaminiE Vitamini
 Faydaları:Faydaları:
 Sinir sistemini kuvvetlendirir.Sinir sistemini kuvvetlendirir.
 Eksikliğinde:Eksikliğinde:
 Kısırlık ve ruhsal bozukluklar olur.Kısırlık ve ruhsal bozukluklar olur.
 En Çok:En Çok: Yeşil bitkiler, et, süt, tahıl, balık,
susam, fındık, ceviz

23. K VitaminiK Vitamini
 Faydaları:Faydaları:
 Kanın pıhtılaşmasını sağlar.Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
 Eksikliğinde:Eksikliğinde:
 Fazla oranda kanama olur.Fazla oranda kanama olur.
 En çok:En çok: Yeşil sebzeler, yumurta sarısı,
domates, karaciğer

24. SUSU
 1. görev:1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI
 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİDÜZENLEYİCİ
 Vücudun 2/3’ünü su oluşturur.Vücudun 2/3’ünü su oluşturur.
 Vücutta en fazla ihtiyaç duyulan besin maddesidir.Vücutta en fazla ihtiyaç duyulan besin maddesidir.
 İyi bir çözücüdür.İyi bir çözücüdür.
 Boşaltım(kanın süzülmesi) terleme, vücutBoşaltım(kanın süzülmesi) terleme, vücut
sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır.sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır.
 Hücrelerin şekil ve yapısının korunmasında görevHücrelerin şekil ve yapısının korunmasında görev
alır.alır.

25. MinerallerMineraller
 1. görev:1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI
 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİDÜZENLEYİCİ
 Kemik ve dişlerin yapısına katılırlarKemik ve dişlerin yapısına katılırlar
 Ca:Ca: kas ve kemik gelişimi(Süt, peynir, yumurta)kas ve kemik gelişimi(Süt, peynir, yumurta)
 Fe:Fe: hemoglobinin yapısındadır.Ohemoglobinin yapısındadır.O22 gazını bağlar ve kangazını bağlar ve kan
yolu ile hücrelere taşınmasını sağlar.(karaciğer,et)yolu ile hücrelere taşınmasını sağlar.(karaciğer,et)
 P:P: ATP nin yapısındadır.(et, süt, tahıl)ATP nin yapısındadır.(et, süt, tahıl)
 Na, K, Cl:Na, K, Cl: su alış verişi ve sinir sisteminde görevlidir.su alış verişi ve sinir sisteminde görevlidir.
(tuz,sebze ve meyve)(tuz,sebze ve meyve)
 İyot:İyot: tiroksin yapısındadır. Eksikliğinde guatr hastalığı olur.tiroksin yapısındadır. Eksikliğinde guatr hastalığı olur.
(tuz, deniz ürünleri)(tuz, deniz ürünleri)
 F:F: Kemik ve dişlerin yapısına katılır.Kemik ve dişlerin yapısına katılır.

26. Açlık Anında Kullanım SırasıAçlık Anında Kullanım Sırası
1.1. KARBONHİDRATLARKARBONHİDRATLAR
2.2. YAĞLARYAĞLAR
3.3. PROTEİNLERPROTEİNLER

27. Enerji Verimine Göre BesinlerEnerji Verimine Göre Besinler
1.1. YAĞYAĞ
2.2. PROTEİNPROTEİN
3.3. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT

28. Yapısal Madde OlarakYapısal Madde Olarak
Kullanılmasına GöreKullanılmasına Göre
1.1. PROTEİN (%16)PROTEİN (%16) Tüm biyolojik olaylarınTüm biyolojik olayların
yapıtaşı.yapıtaşı.
2.2. YAĞ (%13)YAĞ (%13) Hücre Zarının yapısınıHücre Zarının yapısını
oluşturur. Depo Edilerek açlık anındaoluşturur. Depo Edilerek açlık anında
kullanılır.kullanılır.
3.3. KARBONHİDRAT (%1)KARBONHİDRAT (%1) Hücre zarı,DNA veHücre zarı,DNA ve
RNA yapısında bulunur. Fazlası yağaRNA yapısında bulunur. Fazlası yağa
çerilir.çerilir.

29. Sindirim Kolaylığına GöreSindirim Kolaylığına Göre
1.1. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT
2.2. PROTEİNPROTEİN
3.3. YAĞYAĞ

30. Yapıcı-OnarıcılarYapıcı-Onarıcılar
1.1. PROTEİNPROTEİN
2.2. YAĞYAĞ
3.3. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT

31. DüzenleyicilerDüzenleyiciler
 PROTEİNPROTEİN
 VİTAMİNVİTAMİN
 MİNERALMİNERAL
 SUSU