Human Achievement Index ดัชนีความก้าวหน้าของคนระดับจังหวัด

1. 1
สรุปผลการสัมมนา การขับเคลื่อนการใช้ประโยชน์จากดัชนี ความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index: HAI)
ในระดับจังหวัด
(Summary of a Conference for Promoting the Use of Human Achievement Index (HAI) at Provincial Level in Thailand
โดย
เชิญ ไกรนรา
(Choen Krainara)
สานักพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมภาคกลาง
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
10 ตุลาคม 2557

2. 2
สรุปผลการสัมมนา การขับเคลื่อนการใช้ประโยชน์จากดัชนี ความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index: HAI)
ในระดับจังหวัด และการสารวจสภาพพื้นที่บ้านพุน้าร้อน อ.เมือง จ.กาญจนบุรี
สานักพัฒนาฐานข้อมูลและตัวชี้วัดภาวะสังคม (สขส.) ของ สศช. ร่วมกับสานักงานโครงการ พัฒนาแห่งสหประชาชาติ (United Nation Development Programme: UNDP) เป็นเจ้าภาพจัดการ ประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง การขับเคลื่อนการใช้ประโยชน์จากดัชนีความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index: HAI) ในระดับจังหวัด เมื่อวันที่ 10 กันยายน 2557 ณ โรงแรมริเวอร์แคว จังหวัด กาญจนบุรี โดยมีผู้เข้าร่วมประชุมซึ่งเป็นตัวแทนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องของจังหวัดกาญจนบุรีทั้งภาครัฐและ ภาคเอกชนรวมทั้งสิ้นประมาณ 70 คน ผลการประชุมสรุปได้ดังนี้
1. นายจิระพันธ์ กัลลประวิทย์ รักษาการที่ปรึกษาด้านนโยบายและแผนงาน สศช. กล่าวเปิด การประชุม โดยนาเสนอความก้าวหน้าการพัฒนาคนของประเทศไทยว่า จานวนปีการศึกษาเฉลี่ยของไทยใน ปัจจุบัน 8-9 ปี หรือยังไม่เรียนจบมัธยมศึกษาตอนต้น อายุคาดหมายเฉลี่ยประมาณ 70 ปี เมื่อปี 2556 UNDP จัดอันดับดัชนีความก้าวหน้าการพัฒนาคนของประเทศไทยอยู่ลาดับที่ 89 จากทั้งสิ้น 185 ประเทศ ซึ่งอยู่ใน กลุ่มประเทศที่มีความก้าวหน้าด้านการพัฒนาคนสูงมาก (Very High Human Development) แม้ว่าดัชนี ความก้าวหน้าการพัฒนาคนระดับประเทศอยู่ในระดับที่น่าพอใจ แต่มีความจาเป็นต้องพัฒนาการจัดทาดัชนี เพื่อวัดความก้าวหน้าของคนเชิงพื้นที่ระดับจังหวัด โดยได้ทดลองทา 4 จังหวัดนาร่องและจัดทาดัชนีจานวน 8 ด้าน โดยใช้สถิติระดับจังหวัดที่มีอยู่ พบว่าเมื่อปี 2556 จังหวัดกาญจนบุรีถูกจัดอยู่ในลาดับที่ 68 จากทั้ง ประเทศ ซึ่งเป็น 10 จังหวัดที่มีความก้าวหน้าของคนล้าหลังนับจากท้าย ประกอบกับ ลศช.ให้ความสนใจ จังหวัดกาญจนบุรีเนื่องจากได้รับการวางแผนให้เป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจภาคตะวันตกที่ได้รับประโยชน์ โดยตรงจากโครงการพัฒนาท่าเรือน้าลึกและเขตอุตสาหกรรมทวายเชื่อมโยงกับท่าเรือน้าลึกแหลมฉบังของ ประเทศไทย จึงควรศึกษาสถานการณ์การพัฒนาของจังหวัด ทาให้ สศช.สนใจลงพื้นที่เพื่อแลกเปลี่ยนความ คิดเห็นกับผลของ HAI กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องของจังหวัดกาญจนบุรี
2. นายชัยวัฒน์ ลิมป์วรรณธะ ผู้ว่าราชการจังหวัดกาญจนบุรี บรรยายพิเศษ เรื่อง “ศักยภาพและทิศทางการพัฒนาจังหวัดกาญจนบุรี” มีสาระสาคัญดังนี้ จังหวัดกาญจนบุรีมีศักยภาพการ พัฒนาสูงเนื่องจากมีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์โดยเฉพาะป่าไม้และมีเขื่อนเก็บน้าขนาดใหญ่ 3 แห่ง ปัจจุบันสถานการณ์ชายแดนไทย-เมียนมาร์ สงบ และสานักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติได้อนุมัติให้ยกระดับ จุดผ่อนปรนด่านเจดีย์สามองค์จุดที่ 2 ให้เป็นจุดผ่านแดนถาวรเมื่อวันที่ 8 กันยายน 2557 ซึ่งช่วยส่งเสริม บรรยากาศการค้าชายแดนระหว่างไทยและเมียนมาร์ให้ขยายตัวมากขึ้นในอนาคต ในปี 2558 ประเทศเมียน มาร์จะมีการเลือกตั้งทั่วไปคาดว่าจะมีการจัดทาแผนและนโยบายการพัฒนาที่ชัดเจนเพื่อเสนอต่อประชาชน ซึ่ง

3. 3
ฝ่ายไทยควรจับตามองเพราะอาจมีการเปลี่ยนแปลงที่ส่งผลกระทบต่อไทยได้ แนวทางการพัฒนาจังหวัด กาญจนบุรีกาหนดให้มีการแบ่งการใช้ประโยชน์ที่ดินออกเป็น 3 กลุ่มพื้นที่คือ (1) พื้นที่อนุรักษ์ ซึ่งเป็นพื้นที่ป่า เขาประกอบด้วย อาเภอทองผาภูมิ อาเภอสังขละบุรี อาเภอไทรโยค และอาเภอศรีสวัสดิ์ (2) พื้นที่เศรษฐกิจ ประกอบด้วยอาเภอเมืองกาญจนบุรี และ (3) พื้นที่เร่งพัฒนา ประกอบด้วย อาเภอท่าม่วง อาเภอท่ามะกา อาเภอด่านมะขามเตี้ย อาเภอพนมทวน อาเภอห้วยกระเจา อาเภอเลาขวัญ อาเภอบ่อพลอย และอาเภอหนอง ปรือ เนื่องจากจังหวัดกาญจนบุรีเป็นเมืองหน้าด่านทาให้มีโอกาสได้รับประโยชน์มากจากการเชื่อมโยงของ โครงการพัฒนาท่าเรือน้าลึกและเขตอุตสาหกรรมทวาย โดยปัจจุบันอยู่ระหว่างการสารวจเส้นทางเพื่อก่อสร้าง ถนนมอเตอร์เวย์สายบางใหญ่-หนองขาว สาหรับแผนงานพัฒนาของจังหวัดฯเพื่อเชื่อมโยงกับโครงการทวายคือ การผลักดันการก่อสร้างมอเตอร์เวย์เส้นทางหนองขาว-พุน้าร้อน และเสนอให้มีการทบทวนผังเมืองของจังหวัด กาญจนบุรีเพื่อให้มีการวางแผนรองรับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต สาหรับประเด็นระดับนโยบายที่ต้องการ การสนับสนุนจากรัฐบาลได้แก่ การผลักดันให้พื้นที่จังหวัดกาญจนบุรีเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษทั้งจังหวัด ปัจจุบัน มีการซื้อขายที่ดินในจังหวัดมากขึ้นแต่ไม่สามารถออกโฉนดได้จึงเห็นควรให้มีการปรับปรุงกฏระเบียบให้ ภาคเอกชนหรือนักลงทุนสามารถเช่าที่ดินเพื่อประกอบการได้ ตลอดทั้งส่วนกลางและจังหวัดควรมีการ ประสานนโยบายและแผนที่ใกล้ชิดกันมากขึ้นเพื่อสนับสนุนการบูรณาการทิศทางการพัฒนาจังหวัดกาญจนบุรี ให้สามารถได้รับประโยชน์จากการเชื่อมโยงการพัฒนากับโครงการพัฒนาท่าเรือน้าลึกและเขตอุตสาหกรรม ทวายซึ่งเป็นพลวัตร
3. นายทีปรัตน์ วัชรางกูร ผอ.สพก. นาเสนอ ภาพรวมตัวชี้วัดในบริบทการพัฒนาจังหวัด มีสาระสาคัญดังนี้ ในเบื้องต้นตัวชี้วัดการพัฒนาจังหวัดที่ สศช.ริเริ่มและผลักดันให้ใช้ประโยชน์มีจานวน 26 ตัวชี้วัด และตัวชี้วัดการพัฒนาระดับกลุ่มจังหวัดจานวน 14 ตัวชี้วัด ที่สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ประเทศ ซึ่ง ตัวชี้วัดการพัฒนาระดับจังหวัดและ HAI มีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกัน โดยจังหวัดสามารถนาไปใช้เป็นเครื่องมือ ในการวางแผนที่จะก่อให้เกิดประโยชน์ต่อการพัฒนาจังหวัด โดยรัฐบาลให้ความสนใจและเห็นความสาคัญของ การจัดทาตัวชี้วัดการพัฒนาระดับจังหวัดและกลุ่มจังหวัดเพื่อให้เป็นเครื่องมือในการบอกทิศทางการพัฒนาของ จังหวัดและกลุ่มจังหวัด และช่วยให้แผนพัฒนาจังหวัด/กลุ่มจังหวัดเชื่อมโยงกับภาพรวมของประเทศ สามารถ เห็นปัญหาและศักยภาพ หรือจุดเด่นของจังหวัด/กลุ่มจังหวัดได้ชัดเจนขึ้น หลังจากนั้น สศช.ได้ปรับปรุงตัวชี้วัด ให้เป็นระบบ ถูกต้องตามหลักวิชาการมากขึ้นโดยจัดจ้างที่ปรึกษาโครงการนาร่องจัดทาตัวชี้วัดการพัฒนา จังหวัดและกลุ่มจังหวัดปี 2557 ซึ่งแนวคิดในการปรับปรุงคือการพัฒนาตัวชี้วัด 2 ประเภท ประกอบด้วย ตัวชี้วัดที่มีความคล้ายคลึงกันทุกพื้นที่ (Common Indicator) และตัวชี้วัดที่สอดคล้องกับลักษณะเฉพาะของ พื้นที่ (Specific Indicator) รวมทั้งการการพัฒนาดัชนีผสม (Composite Index) ขณะนี้อยู่ระหว่างการ พิจารณาร่างรายงานฉบับสุดท้าย
4. ดร.ปิยนุช วุฒิสอน ผอ.สขส. นาเสนอ แนวคิดของการพัฒนาดัชนีความก้าวหน้าของคน (Human Achievement Index: HAI) มีสาระสาคัญดังนี้ การเผยแพร่การใช้ประโยชน์จาก HAI กาหนด

4. 4
ดาเนินการในจังหวัดนาร่อง 2 จังหวัดคือ กาญจนบุรีและนครพนม ซึ่งคาดว่าผลการขับเคลื่อนโดยการสัมมนา ในครั้งนี้จะสามารถเป็นรูปแบบ (Model) เพื่อนาไปสู่การขยายผลในจังหวัดอื่นๆ ต่อไป โดย HAI เป็นดัชนีรวม ที่พัฒนาขึ้นโดย UNDP ประเทศไทย เมื่อปี 2533 เพื่อเป็นทางเลือกที่แตกต่างจาก GDP มีวัตถุประสงค์เพื่อ ประเมินสถานภาพการพัฒนาคนและแสดงความเหลื่อมล้าและช่องว่างการพัฒนาเชิงพื้นที่ระดับจังหวัด สศช. จึงประยุกต์ใช้แนวคิดและวิธีการคานวณของดัชนีการพัฒนาคนนี้ให้สามารถเปรียบเทียบสถานภาพการพัฒนา คนกับประเทศต่างๆ ทั่วโลก
4.1 องค์ประกอบของ HAI ประกอบด้วยดัชนีย่อย 8 กลุ่ม จานวนวน 40 ดัชนี ที่สะท้อน วงจรชีวิตให้คนเป็นศูนย์กลางการพัฒนาได้แก่ (1) สุขภาพจานวน 7 ตัวชี้วัด (2) การศึกษาจานวน 3 ตัวชี้วัด (3) ชีวิตการงานจานวน 4 ตัวชี้วัด (4) รายได้จานวน 4 ตัวชี้วัด (5) ที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อมจานวน 5 ตัวชี้วัด (6) ชีวิตครอบครัวและชุมชนจานวน 6 ตัวชี้วัด (7) การคมนาคมและการสื่อสารจานวน 6 ตัวชี้วัด และ (8) การมีส่วนร่วมจานวน 4 ตัวชี้วัด
4.2 การจัดทา HAI UNDP ประเทศไทยจัดทา HAI มาแล้ว 4 ครั้ง คือปี 2546, 2550, 2552
และล่าสุดปี 2557 โดยการจัดทา HAI ในแต่ละครั้งไม่ได้เปลี่ยนดัชนีย่อย 8 ด้าน แต่ปรับเปลี่ยนตัวชี้วัดให้ สะท้อนการเปลี่ยนแปลงของสังคม ปรับเปลี่ยนแหล่งข้อมูลที่จัดเก็บไม่ต่อเนื่องหรือมีแหล่งข้อมูลใหม่ที่ดีกว่า ซึ่งการเปลี่ยนตัวชี้วัดและแหล่งข้อมูลดังกล่าวทาให้การใช้ HAI ใช้เปรียบเทียบระหว่างช่วงเวลาต้องมีความ ระมัดระวังและต้องพิจารณาในรายละเอียดขององค์ประกอบด้วย ในระยะต่อไป สศช.โดย สขส.รับดาเนินการ ต่อจาก UNDP ประเทศไทยในการจัดทา HAI ซึ่งคาดว่าจะสามารถจัดทาข้อมูล HAI ทุกปี โดยให้ความสาคัญ กับการเลือกใช้ตัวชี้วัดที่บ่งชี้การพัฒนาคนที่เหมาะสม มีความครอบคลุมทั้งการพัฒนาตัวคนและ สภาพแวดล้อมรอบตัวคน โดยจานวนตัวชี้วัดจะต้องไม่มากจนเกินไป เมื่อจัดทาเสร็จแล้วจะเผยแพร่ HAI ทาง เวปไซต์ สศช. http://social.nesdb.go.th
4.3 ความก้าวหน้าของการพัฒนาคนของจังหวัดกาญจนบุรีเมื่อประเมินด้วย HAI การ พัฒนาคนในภาพรวม (HAI) ของกาญจนบุรีเมื่อเปรียบเทียบกับจังหวัดภาคตะวันตก ในภาคตะวันตก ประกอบด้วยจังหวัดกาญจนบุรี เพชรบุรี สมุทรสงคราม ราชบุรี สุพรรณบุรี และประจวบคีรีขันธ์ ซึ่งการพัฒนา คนของจังหวัดภาคตะวันตกพบว่า การพัฒนาคนของกาญจนบุรีมีความก้าวหน้าน้อยที่สุดในกลุ่มจังหวัดภาค ตะวันตกและอยู่ในลาดับค่อนข้างท้ายของประเทศ สมุทรสงครามมีความก้าวหน้ามากที่สุดในกลุ่มจังหวัดภาค ตะวันตกและอยู่ในลาดับต้นๆ ของประเทศ เพชรบุรีก้าวหน้าในลาดับต้นๆของประเทศแต่มีแนวโน้มลดลง ส่วนราชบุรี สุพรรณบุรี และประจวบคีรีขันธ์ อยู่ในลาดับกลางๆ เมื่อเทียบกับจังหวัดทั่วประเทศ สาหรับการ พัฒนาคนของกาญจนบุรีเมื่อประเมินด้วย HAI ในภาพรวม เมื่อเรียงลาดับการพัฒนาคนระดับจังหวัดทั่ว ประเทศ ปรากฏว่าการพัฒนาคนของกาญจนบุรีมีความก้าวหน้าลดลงอย่างต่อเนื่องในช่วง 7 ปีที่ผ่านมา โดย ลดลงจากลาดับที่ 43 ในปี 2550 มาอยู่ลาดับที่ 52 และลาดับที่ 68 ในปี 2552 และปี 2557 ตามลาดับ สาหรับการพัฒนาคนของกาญจนบุรีในแต่ละดัชนีย่อย HAI การพัฒนาคนด้านที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อม

5. 5
ของกาญจนบุรีมีความก้าวหน้ามากกว่าด้านอื่น โดอยู่ในลาดับ 33 ของประเทศ (จากทั้งหมด 76 จังหวัด) และ ในลาดับ 8 ของภาคกลาง (จากทั้งหมด 25 จังหวัด) ส่วนการพัฒนาคนด้านการคมนาคมและการสื่อสาร กาญจนบุรีก้าวหน้าน้อยที่สุดโดยอยู่ในลาดับ 68 ของประเทศ และในลาดับสุดท้ายของภาคกลาง (ลาดับ 25)
5. ดร.เดชรัช สุขกาเนิด ผู้อานวยการมูลนิธินโยบายสุขภาวะ นาเสนอการใช้ประโยชน์จาก ดัชนี HAI ในระดับจังหวัด ของ 3 จังหวัดนาร่องสรุปได้ดังนี้
5.1 การใช้ประโยชน์จากดัชนี HAI ในจังหวัดสระแก้ว เศรษฐกิจภาพรวมของจังหวัด สระแก้วมีแนวโน้มดีขึ้น โดยข้อมูลรายได้ต่อหัวของประชาชนของจังหวัดสระแก้วเพิ่มจาก 34,406 บาท/คน/ปี ในปี 2547 เป็น 55,508 บาท/คน/ปี ในปี 2550 หรือเพิ่มขึ้น 61.30 % ในขณะที่รายได้ต่อหัวเฉลี่ยทั่วประเทศ เพิ่มจาก 101,304 บาท/คน/ปี ในปี 2547 เป็น 128,606 บาท/คน/ปี ในปี 2550 หรือเพิ่มขึ้น 26.90 % ซึ่ง ชี้ให้เห็นว่า รายได้ต่อหัวของสระแก้วเพิ่มเร็วกว่ารายได้ต่อหัวเฉลี่ยทั่วประเทศ อย่างไรก็ตาม ข้อมูลดัชนีการ พัฒนาคน (HAI) ของจังหวัดสระแก้วตกจากลาดับ 50 ในปี 2550 ไปอยู่ที่ลาดับ 75 ในปี 2552 ซึ่งปัญหาเกิด จากการพัฒนาคน 7 ด้านใน 8 ด้านมีลาดับแย่ลงทั้งด้านสุขภาพ ด้านการศึกษา ด้านชีวิตการงาน ด้านที่อยู่ อาศัยและสภาพแวดล้อม ด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน ด้านการคมนาคมและการสื่อสาร และด้านการมีส่วน ร่วม มีเพียงด้านเดียวที่มีลาดับดีขึ้นคือด้านรายได้ โดยเลื่อนจากลาดับ 72 ในปี 2550 ขึ้นเป็นลาดับ 61 ในปี 2552
5.2 การใช้ประโยชน์จากดัชนี HAI ในจังหวัดนครปฐม นครปฐมมีมีการพัฒนาคนที่ดีขึ้น โดยการพัฒนาคนของนครปฐมอยู่ในลาดับ 8 ของประเทศในปี 2550 และได้พัฒนาขึ้นอยู่ในลาดับ 6 ในปี 2552 เมื่อเปรียบเทียบข้อมูลดัชนีย่อย 8 ด้านภายใต้ดัชนีการพัฒนาคนของนครปฐมในปี 2550 เปรียบเทียบ กับปี 2552 พบว่าจากดัชนีย่อย 8 ด้าน มีการพัฒนาดีขึ้น 5 ด้าน คือ ด้านการศึกษา ด้านรายได้ ด้านที่อยู่ อาศัยและสิ่งแวดล้อม ด้านครอบครัวและชุมชน ด้านการคมนาคมขนส่งและการสื่อสาร ปัจจัยหลักมาจาก โครงสร้างทางเศรษฐกิจของจังหวัดนครปฐมเป็นแบบ “เศรษฐกิจสามขา” คือมีทั้งภาคเกษตร ภาคอุตสาหกรรม และภาคบริการที่มีการเกื้อหนุนกันอย่างสมดุล ดังนั้นความท้าทายของการพัฒนาจังหวัด นครปฐม คือการรักษาเศรษฐกิจสามขาและลงทุนพัฒนาคนอย่างต่อเนื่อง
5.3 การใช้ประโยชน์จากดัชนี HAI ในจังหวัดกาญจนบุรี กาญจนบุรีกาลังจะเป็น ศูนย์กลางทางเศรษฐกิจภาคตะวันตก แต่ดัชนีความก้าวหน้าของคน (HAI) อยู่ในลาดับต่า โดยการพัฒนาคน ของกาญจนบุรีมีความก้าวหน้าน้อยที่สุดในกลุ่มจังหวัดภาคตะวันตกและอยู่ในลาดับค่อนข้างท้ายของประเทศ รวมทั้งการพัฒนาคนของกาญจนบุรีมีแนวโน้มแย่ลงโดยอยู่ในลาดับ 52 ในปี 2552 และลดลงอยู่ในลาดับ 68 ในปี 2557 ซึ่งติดลาดับ 1 ใน 10 ของจังหวัดที่มีการพัฒนาคนน้อยที่สุดของประเทศ เมื่อเปรียบเทียบดัชนีย่อย HAI 8 ด้าน ในปี 2552 กับปี 2557 พบว่าดัชนีย่อย HAI ดีขึ้น 3 ด้าน คือ ด้านชีวิตการงาน ด้านที่อยู่อาศัย และสภาพแวดล้อม และด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน ส่วนดัชนีย่อย HAI อีก 5 ด้านเปลี่ยนแปลงแย่ลง คือ ด้านสุขภาพ ด้านการศึกษา ด้านรายได้ ด้านการคมนาคมและการสื่อสาร และด้านการมีส่วนร่วม เมื่อจังหวัด

6. 6
กาญจนบุรีอยู่ในสถานการณ์ดังกล่าวแล้วจะเป็นศูนย์กลางของภาคตะวันตกได้อย่างไร จึงเป็นเรื่องที่คน กาญจนบุรีจะต้องร่วมกันแก้ไขปัญหาและกาหนดทิศทางการพัฒนา
6. ข้อคิดเห็นเกี่ยวกับการใช้ประโยชน์จากดัชนี HAI จากผู้เข้าประชุม ผู้เข้าร่วมประชุมเห็น ว่าดัชนี HAI มีประโยชน์ในการประเมินระดับการพัฒนาคนของจังหวัดและการค้นหาพื้นที่ที่มีปัญหาหรือด้อย การพัฒนาในจังหวัด อย่างไรก็ตามผู้เข้าร่วมการประชุมได้เสนอให้มีการเก็บข้อมูลภาคสนามและการใช้ ประโยชน์อย่างระมัดระวัง เนื่องจากอาจมีความคลาดเคลื่อนของสภาพการพัฒนาที่แท้จริงของพื้นที่ในจังหวัด โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทห่างไกลกับข้อมูลในฐานข้อมูลของ HAI ระดับจังหวัด เช่น การเข้าถึงบริการไฟฟ้าของ ครัวเรือน หรือสภาพถนนในชุมชน เป็นต้น