Punim seminarik nga lenda e Drejta Kushtetuese

1. Te drejtat e njeriut
Çfarë janë të drejtat e njeriut ?
Çfarë të drejtash të njeriut
ekzistojnë?
Të drejtat personale
-Të drejtat politike dhe të drejtat civile
-Të drejtat politike dhe të drejtat civile
-Të drejtat sociale dhe ekonomike
Të drejtat e brezit të tretë

2. Të drejtat e njeriut
• Më 10 dhjetor të vitit 1948, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të
Bashkuara nxori dhe shpalli Deklaratën e Përgjithshme mbi të Drejtat e
Njeriut. Mbas këtij akti historik, Asambleja ftoi të gjitha shtetet anëtare që ta
shpallin tekstin e Deklaratës dhe të përpiqen që të përhapet, paraqitet,
lexohet dhe të shpjegohet, sidomos në shkolla dhe institucione të tjera
edukuese, në të gjitha vendet dhe shtetet pa marrë parasysh statusin e tyre
politik. Asambleja e Përgjithshme shpalli këtë deklaratë si ideal të
përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet,
në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh
gjithmonë këtë Deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit,
të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë
të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja
dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë
shteteve anëtare , ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë
nën administrimin e tyre. Në këtë deklaratë spikat universaliteti, karakteri i
pandashëm dhe i patjetërsueshëm i të drejtave dhe lirive, i standardeve
ndërkombëtare të drejtave të njeriut; legjislacioni ndërkombëtar i të drejtave
të njeriut; të drejtat e trashëguara; institucionet dhe procedurat për
zhvillimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

3. Deklarata e Përgjithshme për të
Drejtat e Njeriut
• Ajo shënon fillimin e përpjekjeve për universalizimin e zbatimit
politik dhe juridik të të drejtave të njeriut. Deklarata në fjalë,
synon mënjanimin e kontradiktës mes kërkesës për vlefshmëri
universale të të drejtave të njeriut nga njëra anë, dhe si të drejta
kombëtare nga ana tjetër. Zbatimi i kësaj ideje ka para vetes
një rrugë të gjatë, flitet për mbikqyrjen e të drejtave të njeriut,
gjenden edhe shembuj të shkeljeve të të drejtave të njeriut. Në
temën shtjelluese Etika botërore, flitet për përpjekjet e heqjes
së dyshimeve rreth universalitetit të të drejtave të njeriut të
zhvilluara në Evropë, dhe të të drejtave të njeriut, të dala nga
botëkuptimi i krishterë. Përmes dialogut mes kulturave dhe
besimeve, bëhet përpjekje për krijimin e vlerave të përbashkëta
për tërë njerëzimin

4. Të drejtat personale
• Të drejtat personale - Ato janë të drejtat,
të cilat kujdesen për mbrojtjen e njerëzve si
të tillë nga ndërhyrja e shtetit, si dhe për
paprekshmërinë e dinjitetit njerëzor. Si
shembuj në këtë kontekst shërben e drejta
për jetën, si kusht elementar për të gjitha të
drejtat e tjera, si dhe e drejta e shprehjes së
lirë të personalitetit. Se çfarë ndikimi kanë
në jetë të drejtat personale, bëhet e qartë
nga fakti se dënimi me dhunë fizike në
rastet e shkeljes së ligjit, deri në shekullin e
kaluar praktikohej edhe në vendet
demokratike. Jo shumë dekada më parë,
ishte normal edhe ndëshkimi i nxënësve me
rrahje nga mësuesit, për shkak të sjelljes jo
të mirë! Të drejtat personale përbëjnë
thelbin e të drejtave të njeriut.

5. Të drejtat politike dhe të
drejtat civile
• Përballë të drejtave personale, të drejtat politike
dhe të drejtat civile apo qytetare, përbëjnë grupin
e dytë të të drejtave të njeriut. Qëllimi i tyre është
garantimi i pjesëmarrjes së lirë të secilit në jetën
politike të shoqërisë ku ai jeton, pa pa pasur frikën
e një dënimi. Në këtë kontekst, e drejta e
shprehjes së lirë të mendimit dhe e drejta e
shtypit luajnë rol të rëndësishëm. Në to
pasqyrohen qëndrimet e njerëzve ndaj qeverive të
tyre. Nëse pengohet shprehja e lirë e qëndrimeve
në fjalë, atëherë qeveria e humb të drejtën e
përfaqësimit demokratik të interesave të
qytetarëve të saj.

6. Të drejtat sociale dhe
ekonomike
• Të drejtat sociale dhe ato ekonomike
përbëjnë një grup tjetër të të drejtave të
njeriut. Qëllimi i tyre është sigurimi i çdo
personi me gjërat elementare, të
nevojshme, të paktën për sigurimin e
ekzistencës së tij. Këtu hyn edhe e drejta
për arsim. Duke u nisur nga fakti se për
një jetë dinjitoze, përveç sigurimit të
ushqimit, është e nevojshme edhe
përmbushja e kërkesave të tjera, atëherë
bëhet i domosdoshëm edhe krijimi i
kushteve elementare për zhvillim.

7. Të drejtat e brezit të tretë
• Të ashtuquajturat Të drejtat e brezit të
tretë, janë futur relativisht vonë në grupin e
të drejtave të njeriut. Ato kujdesen që të
drejtat e njeriut të mos konsiderohen si një
ligj i ngurtë, por si të drejta të cilat
zhvillohen dhe ndryshohen. Përveç kësaj,
ato pasqyrojnë edhe faktin e ekzistencës
së problemeve të reja, të cilat rrezikojnë të
drejtën e personit për të jetuar.

8. • Përveç të drejtave për zhvillim, të cilat kanë për qëllim
zvogëlimin e ndarjes mes të varfërve dhe të pasurve në
botë, si të drejta të brezit të tretë konsiderohen në radhë të
parë edhe të drejtat e ambjentit. Ato kanë për detyrë
sigurimin e kushteve për mbrojtjen nga dëmtimi i tepërt, apo
nga shkatërrimi i hapësirës natyrore jetësore të njeriut. Që
nga Konferenca Botërore e Mbrojtjes së Ambjentit të
Jetesës, e mbajtur në Rio de Zhaneiro në vitin 1992, është
në rritje e sipër rëndësia e të drejtave, si e drejta e njeriut
për një ambjent të shëndetshëm - sidomos për brezat e
ardhshëm. Siç shihet, të drejtat e njeriut nuk janë statike,
por ato zhvillohen, dhe kjo mundëson reagimin ndaj sfidave
të reja, si ajo e problemit global për mbrojtjen e ambjentit,
me të cilat përballet njerëzimi.

9. "Deklarata e Përgjithshme
për të Drejtat e Njeriut"
• gjendet e plotë në faqen përkatëse të materialeve. Ajo
shënon fillimin e përpjekjeve për universalizimin e zbatimit
politik dhe juridik të të drejtave të njeriut. Deklarata në fjalë,
synon mënjanimin e kontradiktës mes kërkesës për
vlefshmëri universale të të drejtave të njeriut nga njëra anë,
dhe si të drejta kombëtare nga ana tjetër. Zbatimi i kësaj
ideje ka para vetes një rrugë të gjatë, flitet për mbikqyrjen e
të drejtave të njeriut, gjenden edhe shembuj të shkeljeve të
të drejtave të njeriut. Në temën shtjelluese Etika botërore,
flitet për përpjekjet e heqjes së dyshimeve rreth
universalitetit të të drejtave të njeriut të zhvilluara në
Evropë, dhe të të drejtave të njeriut, të dala nga botëkuptimi
i krishterë. Përmes dialogut mes kulturave dhe besimeve,
bëhet përpjekje për krijimin e vlerave të përbashkëta për
tërë njerëzimin.
•

10. Realizimi universal politik
(Kombet e Bashkuara) -
• - Përpjekjet për realizimin e vlerës universale të të drejtave
të njeriut në tërë botën i përshpejtoi krimi i tmerrshëm i
Luftës së Dytë Botërore. Ajo që kishte ndodhur në këtë
luftë, nuk duhet të përsëritej më. Të gjithë njerëzit në botë
duhet të gëzonin të drejta dhe liri themelore. Kjo ishte
njëherazi edhe arsyeja kryesore e themelimit të Kombeve të
Bashkuara. Përmes bashkimit të të gjitha shteteve, të drejtat
e njeriut synohej të mos mbeteshin më vetëm çështje e
shteteve përkatëse, por çështje e bashkësisë së shteteve
ndërkombëtare. Kjo gjë u garantua me nënshkrimin e
marrëveshjes ndërmjet shteteve, nëpërmjet të
ashtuquajturës Karta e Kombeve të Bashkuara, e cila u
aprovua më 26 qershor të vitit 1945. Me këtë kartë, të gjitha
shtetet anëtare detyrohen për bashkëpunim të ndërsjellë,
dhe po ashtu çdo shtet i veçantë është i detyruar të
bashkëpunojë me OKB-në, me qëllim që të arrihen qëllimet
e saj (neni 56).

11. çfarë janë shkeljet e të drejtave të
njeriut dhe si bëhet shkelja e tyre?
• Në pjesën e një libri, i cili merret me temën e
sipërpërmendur, shkeljen e të drejtave të njeriut e kupton si
krim të shtetit mbi qytetarët. Ai thekson edhe instrumentet
të cilat mund të pengojnë këtë formë të rëndë;
• Përkufizimi i shkeljes së të drejtave të njeriut nuk është
asgjë tjetër, veçse një formë e zbutur e krimit të rëndë që
ushtron shteti mbi qytetarët. Shkeljet e të drejtave të njeriut
si krim i lejuar, i duruar, i porositur apo i mbrojtur nga
qeveritë, rrezikon në masën më të madhe paqen e
brendshme dhe të jashtme të një organizimi shtetëror. E
kaluara ka treguar se me ndarjen e pushtetit për të
kontrolluar monopolin e pushtetit në legjislativ, ekzekutiv
dhe gjyqësor dhe me zgjedhjet e përgjithshme, të lira, të
fshehta, që përsëriten në mënyrë periodike, është krijuar një
instrument i përshtatshëm i shtetit juridik. Shtetet e
qeverisura nga diktaturat nuk njohin instrumente të tilla. Ato
shkelin të drejtat e njeriut dhe rrezikojnë në këtë mënyrë
paqen në botë. Ato helmojnë klimën politike, duke krijuar
rrethana të tilla, në të cilat të drejtat e njeriut dhe paqja kanë
pak mundësi për t'u realizuar

12. Shkeljet e të drejtave të
njeriut
• Që nga Lufta e Dytë Botërore, në çështjen
e të drejtave të njeriut janë arritur aq
shumë rezultate nga Kombet e Bashkuara,
saqë për shumë njerëz në botë, respektimi
dhe zbatimi i tyre është bërë i
vetëkuptueshëm. Ata kur dëgjojnë për
shkeljet e të drejtave të njeriut mendojnë
për të ashtuquajturën Bota e tretë", apo
për diktaturat e largëta. Por shkeljet e të
drejtave të njeriut nuk janë të kufizuara
vetëm brenda kufijve të kontinenteve,
sistemeve të caktuara politike, normave
apo feve të caktuara. Nuk ka thuajse asnjë
vend në botë, ku gjatë një viti të mos
ndodhin shkelje të të drejtave të njeriut.

13. Të drejtat e njeriut, ndarja e pushtetit
dhe demokracia
•
Thelbi i iluminizmit politik të kohës së re është unitetiti mes
të drejtave të njeriut, ndarjes së pushtetit dhe demokracisë.
Efekti real i të drejtave të njeriut kushtëzon vlerën e tyre
juridike, e kjo e dyta kushtëzon nga ana tjetër ndarjen e
pushtetit. Pushtetari është i lidhur me zbatimin e të drejtave
të njeriut, vetëm nëse ai vetë është i lidhur me drejtësinë.
Me drejtësinë, ai është i lidhur vetëm në sistemin e ndarjes
së pushtetit, ku instanca ekzekutive as nuk e sundon
drejtësinë, e as nuk mund ta shkelë atë. Asaj i është caktuar
funksioni nga instanca ligjvënëse dhe kushtetuese, sipas së
cilës janë ata gjyqtarët e pavarur që kontrollojnë respektimin
e drejtësisë.
• Zhvillimi i të drejtave nga ana tjetër kushtëzon edhe
demokracinë, d.m.th. lirinë e popullit për formulimin e ligjeve
të tij dhe kontrollimin publik të të tri instancave të pushtetit.
Në këtë mënyrë mbyllet rrethi i lidhjeve ndërmjet idesë së të
drejtave të njeriut, ndarjes së pushtetit dhe demokracisë.
Ato janë një njësi institucionale ligjore. Realiteti i tyre politik
është kusht për humanizëm, drejtësi, liri dhe dinjitet për çdo
individ. Rënia e njërit prej këtyre tri elementeve shkakton
edhe rënien e dy elementeve të tjera

14. Dallimi mes të drejtave të njeriut dhe
të drejtave themelore
• Pasi kemi njohur të drejtat që hyjnë në kategorinë e të drejtave të njeriut,
lind pyetja se cili është dallimi mes të të drejtave të njeriut dhe të drejtave
themelore. Kemi parë se të drejtat e njeriut të dala nga filozofia, që nga
shekulli XVII kanë gjetur hyrje në kushtetutat shtetërore. Ato kanë
rrjedhur në një formë të caktuar dhe u janë garantuar shtetasve si të
drejta konkrete themelore. Njeriu abstrakt i filozofisë u shndërrua në këtë
mënyrë në qytetar konkret i miratuesve të kushtetutës. Të drejtat
themelore kishin funksionin e mbrojtjes së qytetarëve nga ndërhyrja e
shtetit dhe ishin pjesë përbërëse e filozofisë së liberalizmit.
• Siç shihet, të drejtat themelore, për nga përbërja e tyre nuk ndryshojnë.
Dallimi ndërmjet tyre qëndron në aspektin formal. Të drejtat themelore
janë të drejta që një shtet ua garanton qytetarëve të vet dhe që janë të
shënuara në kushtetutën e tij. Zbatimin e tyre, qytetari mund ta kërkojë
para gjyqit. Ndërsa të drejtat e njeriut përbëjnë idenë themelore prapa
këtyre të drejtave themelore. Deri në mesin e shekullit të kaluar, të drejtat
e njeriut ishin të drejta morale, të cilat duhet të zbatoheshin nga çdo lloj
mënyre e organizimit shtetëror, pra si të drejta natyrore. Me "Deklaratën e
Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut" të Kombeve të Bashkuara, është
bërë përpjekje për konkretizimin e idesë filozofike dhe vendosjen e tyre si
të drejta të patjetërsueshme me kriter botëror.
•

15. Në zhargonin politik,
• përkufizimi 'të drejtat e njeriut' paraqet në
radhë të parë tërësinë e atyre të drejtave,
të cilat individi mund t'i kërkojë vetëm për
shkak të ekzistencës së tij si qenie
njerëzore, dhe që duhet të sigurohen me
ligj nga bashkësia për arsye etike. Në këtë
kontekst bëhet fjalë edhe për të drejtat
'natyrore', 'parashtetërore', 'të lindura' apo
'të patjetërsueshme', në respektimin dhe
sigurimin e të cilave legjitimohet një
bashkësi politike.
Si janë zhvilluar të drejtat e njeriut?

16. Rrënjët filozofike
• Ideja e barazisë së të gjithë njerëzve (e drejta natyrore), e
cila vlen për të gjithë, është zhvilluar qysh në filozofinë
antike greke, pra para më shumë se 2000 vjetësh. Në
krishtërimin e hershëm dhe në fetë e tjera, kjo traditë e të
drejtave të njeriut është zhvilluar më tej: Të gjithë njerëzit
janë krijuar të barabartë nga Zoti dhe të gjithë kanë
detyrime të barabarta përpara tij. Këto dy parime përbëjnë
rrënjët e idesë së të drejtave të njeriut. Megjithatë, në atë
kohë, ato nuk kishin të bënin shumë me realitetin politik. Ato
pasqyronin më shumë mendime filozofike, të cilat edhe pse
në fakt kishin ngritur kërkesa universale, zbatimin praktik në
jetën politike e përjetuan hap pas hapi në fillim të Epokës së
Re.

17. Zbatimi politik në kuadrin e shteteve
kombëtare -
• Anglia ka luajtur rol vendimtar gjatë këtij zhvillimi. E ashtuquajtura Magna Charta
Libertatum", qysh në vitin 1215 i kufizoi mbretit disa të drejta, Petition of Rights" i vitit
1628, siguroi paprekshmërinë e qytetarëve, ndërsa dosja Habeas-Corpus" e vitit 1679
shënoi kalimin vendimtar në fazën e shpalljes së idesë së të drejtave të njeriut si të
drejta të shprehura me ligj, në të drejtën konkrete të shtetit. Në të, qytetari u mbrojt
nga arrestimi i paarsyeshëm: Detyrimi për t'u sjellë para gjykatësit brenda 20 ditëve i
të arrestuarit.
• Këto të drejta vlenin edhe për kolonitë angleze, si p.sh.. në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës. Në kuadrin e luftës për pavarësi, duke u mbështetur në idenë e Xhon
Lokut, u formulua edhe katalogu i parë në histori i të drejtave të njeriut, Virginia Bill of
Rights" i vitit 1776, i cili bashkë me Deklaratën Amerikane të Pavarësisë të po të të
njëjtit vit, numërohen si dokumentet më të rëndësishme në historinë e të drejtave
njeriut. Të dyja këto janë të përgatitura si dokumente, të cilat ia vlen të lexohen.
Virginia Bill of Rights" ngriti të drejtat e shënuara më poshtëë si të drejta të
patjetërsueshme të njeriut, të cilat që nga ajo kohë përbëjnë thelbin e të drejtave të
njeriut: E drejta për jetë, liri dhe pasuri; Liria e mbledhjes dhe liria e shtypit; E drejta e
peticionit; E drejta për mbrojtje juridike; E drejta e votës
• Duke u nisur nga Franca, zbatimi në formën kushtetuese i idesë së të drejtave
të njeriut mori përmasa të përshpejtuara. Revolucioni Francez i vitit 1789 me parullën
e tij libert galit fraternit pati ndikim shumë të madh. Më 26 gusht 1789 u pranua
Deklarata për të Drejtat e Njeriut dhe cila gjendet gjithashtu si dokument në faqen e
materialeve. Në të bie në sy përpjekja patetike e theksimit të rëndësisë universale të
të drejtave të njeriut. Me rëndësi të veçantë, në fillim ishte përfshirja e të drejtave të
njeriut si të drejta themelore në kushtetutat kombëtare, gjë që u arrit me sukses gjatë
shek.XIX në thuajse të gjitha shtetet evropiane. Zbatimi politik dhe juridik i idesë
filozofike të të drejtave të njeriut u arrit deri në mesin e shekullit XX.
• Në vazhdim u shfaq problemi i nevojës së vlerës universale, ndërsa karakterizimi i
tyre si të drejta themelore ishte i kufizuar brenda kornizave të ngushta të shteteve
kombëtare. Përpjekjet për të luftuar këtë kontradiktë, respektivisht përpjekjet për
zbatimin universal politik dhe juridik të të drejtave të njeriut, përbëjnë fazën e tretë të
zhvillimit të të drejtave të njeriut.