1. TÜRKİYE’DE
AKARSU
ŞEKİLLERİ

2. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Yağışlarla yeryüzüne inen, kar ve buzulların
erimesiyle açığa çıkan ve kaynaklar yoluyla
yeryüzüne ulaşan suların bir oluk içerisinde
akışa geçmesiyle akarsular oluşur.

3. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri;
Eğimleri fazla
-akış hızı çok
-aşındırıcı etkisi çok
-enerji potansiyelleri yüksek
-ulaşıma elverişli değiller
Rejimleri düzensiz
Boyları kısa
Denge profiline ulaşmamışlar
Enerji üretiminde, sulama ve içme suyu amaçlı kullanılır

4. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2001 KMS)
Akarsularımız en az hangi amaca hizmet etmektedir?
a)Enerji elde etme
b)Su depolama
c)Tarım alanlarını sulama
d)Kültür balıkçılığı yapma
e)Kullanma suyu elde etme

5. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2003 KPSS)
Türkiye’deki akarsulardan en çok
I. Sulama
II. Elektrik enerjisi elde etme
III.Ulaşım
IV.Su sporları yapma
Amaçlarından hangileri için yararlanılmaktadır?
a)I ve II b)I ve III c)II ve III
d)II ve IV e)III ve IV

6. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2003 KPSS)
Geçtikleri yerlerin endüstri ve kentleşme durumları göz
önüne alındığında, aşağıdaki akarsulardan hangisinin
diğerlerine göre daha az kirlenmesi beklenir?
a)Meriç b)Sakarya c)Gediz
d)Aras e)Büyük Menderes

7. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2004 KPSS)
Aşağıdaki akarsuların hangisinin geçtiği yerleri
endüstrileşme ve kentleşme durumları göz önüne
alındığında, daha az kirlenmesi beklenir?
a)Gediz b)Zap c) Büyük Menderes
d)Ergene e)Porsuk

8. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsu drenaj ağı
Ağız
Çığır
Açık havza
Kapalı havza

9. TÜRKİYE AÇIK HAVZA AKARSULARIMIZ

10. TÜRKİYE KAPALI HAVZALARI

11. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(1999 DMS Önlisans)
Denize ulaşan akarsuların havzalarına açık havza, denize
ulaşmayanlarınkine ise kapalı havza denir. Aşağıdakilerden
hangisinde, açık havzalı ve kapalı havzalı iki akarsu doğru
olarak verilmiştir?
Açık havza Kapalı havza
a)Aras Susurluk
b)Sakarya Aras
c)Çoruh Sakarya
d)Sakarya Susurluk
e)Aras Çoruh

12. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsuyun akış hızı;
Akarsuyun, herhangi bir kesitinde birim zamanda
aldığı yola denir. Hızı etkileyen faktörler;
Eğim
Su miktarı
Yatağın genişliği
Akarsuyun taşıdığı yük miktarı
Bitki örtüsü

13. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsuyun debisi;
Akarsuyun, herhangi bir kesiminden 1 saniyede geçen su
miktarıdır. Debiyi etkileyen faktörler;
Yağış miktarı
Akarsuyun beslenme havzasının genişliği
Akarsu yatağının geçirimliliği
Sıcaklık
Akış hızı

14. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(1999 DMS Lisans Düzeyi)
Türkiye’nin büyük hidroelektrik santrallerinin üzerinde
bulunduğu akarsular kaynaklarını aşağıdaki coğrafi
bölgelerin hangisinden almaktadır?
a)Güneydoğu Anadolu
b)Doğu Anadolu
c)Karadeniz
d)Akdeniz
e)Ege

15. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(1999 DMS Lisans Düzeyi)
Yamaçların dik olduğu dağlık alanlarda akarsuların
aşındırma gücü arttığı için bu alanlardaki akarsu vadileri
derindir. Buna göre, aşağıdaki bölümlerin hangisinde
akarsu vadilerinin daha derin olması beklenir?
a)Güney Marmara b)Konya c)Ege
d)Doğu Karadeniz e)Ergene

16. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2000 DMS Öğretmenlik)
Taşıdığı su miktarları ve vadisindeki yer şekilleri göz
önüne alındığında, aşağıdaki akarsuların hangisinden
sağlanan hidroelektrik enerjinin en fazla olması
beklenir?
a)Susurluk b)Yeşilırmak c)Fırat
d)Dalaman e)Gediz

17. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsu rejimi
Yağış rejimi(en fazla etkiye sahip)
Yağış biçimi
Sıcaklık şartları

18. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
1.Düzenli rejimli akarsular
2.Düzensiz rejimli akarsular
3.Karma rejimli akarsular(genelde büyük akarsular)
-Yağmur sularıyla beslenen akarsular(Akdeniz ve Ege bölgesi
akarsuları)
-Kar ve buz sularıyla beslenen akarsular (D. Karadeniz ve
D.Anadolu bölgesi akarsuları)
-Kaynak sularıyla beslenen akarsular(Manavgat, Düden suyu ve
Köprü çayı)
-Sel rejimli akarsular (İç Anadolu bölgesi akarsuları)
-Gölden çıkan akarsular

19. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
-Gölden çıkan akarsular
Çarşamba suyu-Beyşehir gölü
Kovada çayı-Eğridir gölü
Kocaçay-Manyas gölü
Kemalpaşa-Orhaneli-Ulubat gölü
Karasu-Erzurum ovası yakınlarındaki göl ve bataklık
Arpaçay-Çıldır gölü

20. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(1999 DMS Lisans Düzeyi)
Doğu Anadolu Bölgesinden doğan ve buradan beslenen
akarsuların taşıdığı su miktarı kış mevsiminde en azdır.
Böyle bir durumu ortaya çıkaran başlıca etken
aşağıdakilerden hangisidir?
a)Yer altı su seviyesinin yüzeye yakınlığı
b)Yağış rejimi
c)Yağış çeşidi
d)Akarsu havzalarının genişliği
e)Akarsuya karışan kol sayısı

21. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(2002 KPSS)
Türkiye’de akarsuların genellikle en fazla suyu
ilkbaharda taşımalarının temel nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
a)Barajlardaki fazla suların boşaltılması
b)Tabansuyu seviyesinin yükselmesi
c)Buharlaşmanın azalması
d)Akarsuların taşıdığı madde miktarının artması
e)Kar erimeleri ile yağışların birleşmesi

22. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
(1999 DMS Lisans Düzeyi)
Doğu Karadeniz bölümündeki akarsuların rejimleri dikkatle
incelendiğinde;
-Yağışın en çok düştüğü mevsim sonbahar ayları iken
-akarsu akımının arttığı dönem ilkbahar aylarıdır.
Buna göre, akım miktarının yağış miktarına paralellik göstermemesi
aşağıdaki özelliklerden hangisiyle açıklanabilir?
a)Yüksek dağların bulunması
b)Nem oranının yüksek olması
c)Bitki örtüsünün gür olması
d)Toprak yapısının çeşitli olması
e)Baraj sayısının az olması

23. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Türkiye’yi en çok şekillendiren
dış kuvvet akarsulardır.
Akarsular araziyi iki biçimde
şekillendirebilirler;
Aşındırma (Erozyon)
Biriktirme (Akümülasyon)

24. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsuların Aşındırma Faaliyetleri
Aşındırmayı ;
Akış hızı,
Su miktarı,
Yatak eğimi,
Taşınan materyalin miktarı,
Akarsu yatağını oluşturan kayaçların direnci,
Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü, gibi
etmenler etkiler.

25. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Üç tür aşındırma*;
Hidrolik (suyun yatak kenarlarına çarpması)
Mekanik* (suyun içindeki çakıl, kum gibi materyalin
kenarlara çarpması)
Kimyasal (suyun taş ve tabakaları eritmesi)
Genç akarsu aşındırır; yaşlı akarsu biriktirir.
Akarsular yukarı çığırlarında daha çok aşındırırlar;
orta çığırlarında taşırlar; aşağı çığırlarında da
biriktirirler.

26. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ

27. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsu Aşınım Şekilleri
I. Vadiler
Sürekli iniş gösteren, akarsuyun yatağı ile birlikte
içine yerleştiği, uzun oluklara vadi denir. Vadiler;
Akarsuyun çığrına,
Yer şekillerine,
Kayaların direncine,
Akarsuyun aşındırma gücüne, bağlı olarak farklı
şekiller alırlar.

28. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Başlıca Vadi Şekilleri
1.Boğaz (Yarma) vadi
Bu vadiler, genellikle
sıradağları enine kesen
dik yamaçlı derin
vadilerdir.
Canik dağlarını yaran Yeşilırmak vadisi,
Küre dağlarını geçen Kızılırmak vadisi,
Samanlı dağlarından geçen Sakarya
nehrinin oluşturduğu

29. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
2. Kanyon vadi
Bu vadiler, tortul
tabakaların yatay olarak
uzandıkları arazilerde ya
da karstik bölgelerde
oluşan vadilerdir.
Taşeli platosunu yararak geçen Göksu
nehrinin içinde aktığı vadi, Türkiye’de
kanyon vadiye en güzel örnektir.

30. Amerika’daki Colorado ırmağının oluşturduğu “Big Grand” kanyonu

31. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
3. Çentik vadi
Aşınmaya karşı direnci
fazla olan arazilerde,
derine aşındırma ile
meydana gelen ve profili
“V” şeklinde olan
vadilerdir.
Çentik vadiler, daha çok akarsuyun
yukarı çığırında bulunur. Bu tür
vadilerde derine aşındırmanın devam
etmesiyle boğaz vadiler oluşur.

32. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
4. Geniş tabanlı vadi
Akarsu yatağında eğimin
azaldığı yerlerde derine
aşındırmadan çok yana
doğru aşındırmanın fazla
olduğu yerlerde oluşur.
Vadi tabanında eğim azaldığı için aynı
zamanda biriktirme alanları oluşur.

33. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
II.Dev Kazanı*
Akarsu yatağında suların
basamaklardan düşerek
aktıkları yerde oluşturdukları
çukurluktur.

34. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
III.Menderes (Büklüm)
Akarsu yatağındaki eğimin
azalması, akarsuyun
salınımlar yaparak
akmasına neden olur.
Vadi yamacına çarpan
sular vadi yamacını
aşındırarak vadinin
tabanını genişletir ve
büklümler yaparak
akmaya başlar.

35. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
IV. Plato
Çeşitli yükseklikteki düzlüklerin akarsu vadileriyle
parçalanması sonucu oluşur.
V. Peneplen (Yontukdüz)
Akarsu aşınımındaki son safhadır. Akarsu
aşındırmasıyla vadiler genişler, yamaçlar
yatıklaşır ve arazinin yükseltisi alçalır. Sonuç olarak deniz
seviyesine yakın, geriye doğru hafifçe yükselen, dalgalı,
geniş düzlükler oluşur. Bu düzlüklere peneplen denir.
Peneplenler, diğer aşınım şekillerine göre daha uzun
sürede, milyonlarca yıl içerisinde oluşurlar.

36. VI.Peribacası
Bitki örtüsünden yoksun
arazilerdeki kil, kum ve
tüflerin iri blok halindeki
kayalarla karışık olarak
bulunduğu arazilerde
oluşur. Özellikle
seyelanlar, gevşek
maddeleri kolaylıkla
aşındırır, ancak direçli iri
bloklar altlarındaki
kısımları aşınmaya karşı
korurlar. Zamanla bu
alanlar külaha benzer.

37. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
VII.Kırgıbayır (Badlands
Kurak iklim bölgelerinde,
şiddetli erozyona
bağlı olarak oluşur.
Eğimli ve bitki
örtüsünden yoksun
araziler, yüzeysel
akışlarla sürekli
aşınarak, yüzlerce
hatta binlerce vadi ve
sırtlarla parçalanmıştır. Bu arazilere kötü görünüşleri nedeniyle
“badlands” adı da verilmiştir.

38. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Akarsu Birikim
Şekilleri
I. Birikinti Konisi
Dağ yamaçlarından inen
suların, eğimin azaldığı
dağ eteklerinde
taşıdıkları materyalleri
biriktirmesiyle oluşur.
Birikinti konileri
genişleyerek “birikinti
yelpazesi” haline gelirler.
Bursa, Erzincan, Kayseri
(Yeşilhisar), Isparta
(Senirkent), Konya
(Akşehir), Afyon (Çay)
gibi şehirler birikinti
konisi ve yelpazesi
üzerinde kurulmuştur….

39. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
II. Dağ eteği ovası
Birikinti yelpazelerinin genişleyerek birleşmesiyle ortaya
çıkan, dalgalı düzlüklerdir.(Bursa ovası, Dörtyol-
İskenderun arasındaki kıyı ovası…)
III. Dağ içi ovası
Eğimin azaldığı alanlarda, dağ eteği ovalarının genişleyerek
birbirlerine bağlanmasıyla oluşurlar.(Erzurum ve
Erzincan ovaları…

40. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Dağ eteği ovaları, tarım alanlarının sınırlı olduğu yerlerde tarım ve hayvancılık
faaliyetlerinin yoğunlaştığı yerlerdir.

41. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
IV. Taban seviyesi ovası
Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların eğimleri, hızları ve
taşıma güçleri azalır. Akarsu, bu bölümde yana
aşındırma ile genişleyen vadi tabanına, taşıdığı malzemeleri
biriktirmesiyle taban seviyesi ovaları oluşur. (Adapazarı
ovası, Çukurova, Batı Anadolu’daki çöküntü alanlarında
yer alan ovalar…..

42. TÜRKİYE’DE
AKARSU ŞEKİLLERİ
Taban seviyesi ovaları, deltaların gerisinde kara üzerindeki biriktirmelerle
oluşmuşlardır.

43. Ovalar…….
Delta ovaları….
Büyük Menderes deltası, antik
Efes ve Milet şehirlerinin kara
içinde kalmasına neden
olmuştur.
Uydu görüntüsüyle
delta örneği

44. Gediz deltası, Gediz nehrinin ağız kısmında oluşmuştur. Gediz nehrinin taşıdığı
alüvyonların Gediz deltasını genişletmesi bir dönem İzmir körfezini kapama
tehlikesi göstermiştir. Ancak 1876 yılında Gediz nehrinin ağız kısmı Foça
kıyılarına doğru kaydırılarak İzmir körfezi kurtarılmıştır.