E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)

E DREJTA BIZNESORE Dr. Armand Krasniqi Sllajdet e ligjëratave
Fakulteti Ekonomik
Universiteti i Prishtinës Fakulteti Ekonomik

| Dr. Armand Krasniqi
E Drejta Biznesore 2
Prezentimi hyrës nga lënda E Drejta Biznesore Prof. Dr. Armand Krasniqi

• E drejta biznesore si disiplinë shkencore është paraqitur relativisht vonë - në dekadat e fundit të shekullit XX-të.
• Materia, tematika dhe çështjet me të cilat është marre e Drejta Biznesore gjatë periudhave të ndryshme kohore, është shtjelluar nga ekspertë të ndryshëm - edhe ekonomistë edhe juristë.
• Kjo degë e së Drejtës, është trajtuar si pjesë përbërëse; kryesisht e së Drejtës Ekonomike ose asaj tregtare-komerciale.
• Fillet e para shtytëse dhe prirëse të kësaj disipline shkencore, janë paraqitur dhe konsoliduar në SHBA, në vendet tjera me zhvillim ekonomik më të theksuar të hemisferës perëndimorë e pastaj në mbarë globin.
• E drejta biznesore është degë e veçantë juridike – shkencore – relativisht e re e cila në gjrinin e saj përfshinë dhe trajton shumë probleme, qasje juridike siç janë:
• Fillet e së drejtës;
• Drjtes civile
• E drejta ndërkombëtare private;
• Njohuritë themelore mbi të drejtën civile dhe sendore;
• Të drejtën e detyrimeve;
• Të drejtën ekonomike; si dhe
• Të drejtën e punës;
• Me zhvillimin intensiv dhe të shpejtë të teknologjisë dhe produkteve të reja, zgjerimin e rrjetit të internetit;
• të marrëdhënieve ekonomike dhe të biznesit në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, paraqitet nevoja e ndërtimit, avancimit dhe zhvillimit të
• rregullave,
• Parimeve; dhe
• standardeve zhvillimore.
• Këto rregulla dhe standarde, duhet të jepnin përgjigje adekuate, të shpejtë dhe efikase, per sfidat, problemet, kërkesat , vështirësitë dhe nevojat e shumta të kohës, të cilat gjithnjë e më shumë do të paraqiten, rrjedhimisht do të reflektohen, në raportet midis subjekteve të ndryshme biznesore.
• Ajo u krijua në bazë të nevojave shoqërore – biznesore që në mënyrë sistematike e në harmoni me nevojat, të cilat e drejta shkencore dhe logjike, parashtrohen për rregullimin e:
• hapësirave të caktuara të jetës shoqërore,
• përpunimit të tërësive të marrëdhënieve juridike, të cilat krijohen në përkufizimet juridike – publike të lirive tregtare në kushtet e ekonomisë bashkëkohore dhe intervencionistë.

Kuptimi i së drejtës biznesore
• Nocioni e drejtë biznesore buron nga tradita amerikane, në të cilën emërtimi e drejtë biznesore, fillimisht është shfrytëzuar si sinonim për të drejtën tregtare;
• mirëpo me kohë, ky nocion begatohet me përmbajtje të reja të ndryshme, në mënyrë që e drejta biznesore të zhvillohet dhe avancohet gjithnjë e më tepër jo vetëm në SHBA, por edhe më gjerë.
• Esenca tematike dhe përmbajtjesore e së drejtës biznesore është pikërisht biznesi.
• E drejta biznesore paraqet një tërësi të rregullave juridike, normave dhe institucioneve, me të cilat përfshihen faktet, veprimet dhe aktivitetet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet biznesore, subjektet e ndryshme biznesore dhe me biznesin në tërësi.
• E Drejta biznesore, realisht dhe objektivisht është tërësi e dispozitave – rregullave juridike, me të cilat përcaktohet pozita apo statusi i subjekteve pjesëmarrës në transaksionet biznesore; punët juridike(kontratat), të cilat ata i lidhin-gjatë kryerjes apo ushtrimit të aktiviteteve dhe veprimtarive të tyre, si dhe
• institutet te ndryshme juridike-biznesore, të cilat mundësojnë dhe avancojnë zbatimin e punëve juridike-biznesore në jetën e përditshme ekonomike.
• E Drejta biznesore rregullon statusin e subjekteve ekonomike-biznesore, që janë aktor dhe faktorë relevantë në treg dhe në aktivitetet e përditshme ekonomike-biznesore, si dhe
• rregullon po ashtu edhe objektin e transaksioneve biznesore te pjesëmarrësve të ndryshëm aktiv, në marrëdhëniet biznesore, që zhvillohen në tregun e lirë dhe ekonominë e tregut të një vendi.
• Objekt i rregullimit juridik të biznesit- mund të jenë : ambienti juridik i afarizmit, marrëdhëniet, marrëdhëniet kontraktuese të subjekteve biznesore, transaksionet e ndryshme ekonomike, marrëdhëniet e punës, regullativa shtetërore, çështjet e marrëdhënieve pasurore dhe të mbrojtjes së tyre etj.
• E drejta biznesore më tutje paraqet tërësinë e normave juridike, institucioneve dhe parimeve, me të cilat rregullohen marrëdhëniet biznesore, të cilat krijohen në mes të subjekteve të ndryshme biznesore)
E drejta Biznesore ka si lëndë të saj të drejtpërdrejt të studimit, përmbledhje e përkufizimeve institucionale të tregut modern; E drejta Biznesore është e vetmja degë juridike e cila kriterin e efikasitetit Biznesor e vënë në lidhje të drejtpërdrejt me kriterin e ligjshmërisë.

Studimi i lëndës e E drejta biznesore kërkonë qasje multidisiplinare juridike në mënyrë që të trajtohen shkencorishtë edhe problematikat e karakterit ekonomik / biznesor;
Lënda e Drejta biznesore, duke u bazuar në metodologji shkencore – teorike studimi shtjellon një numër relativisht të madh institucionesh juridike të cilat sipas planprogramit të këtij Universiteti – fakulteti janë paraparë që të mësohen me studentë; Për shkak të natyrës heterogjene që ka lëndë arsyetohet edhe vëllimi i madh i teksti dhe informacioneve që Ju dedikohen studentëve; Duhet pasur të qartë se procesi i tranzicionit ekonomik do të ndikojë edhe në këtë disiplinë shkencore;
Emërtimi i së drejtës biznesore
• emërimi apo termini e drejtë biznesore, ka kaluar nëpër faza të ndryshme dhe është përcjellur me vështirësi të shumta dhe të llojllojshme.
• në fillim, e drejta e tanishme biznesore është emërtuar dhe quajtur e drejtë tregtare.
• Kjo e drejtë i ka rregulluar marrëdhëniet biznesore të subjekteve në tregtim, këmbim dhe në qarkullim të mallrave dhe shërbimeve.
• E tërë kjo, nuk e mbulon materien tejet komplekse dhe shumëdimensionale të marrëdhënieve dhe operacioneve biznesore.
• Më vonë, gjatë periudhës zhvillimore të pas luftës së dytë botërore, kjo materie, është emërtuar si e drejtë ekonomike, për të filluar të emërtohet dhe ligjërohet, si e drejtë biznesore,
• Në vendet dhe në gjuhët e ndryshme, e drejta biznesore është emërtuar me emra të ndryshëm. Në gjuhën angleze
• p.sh.: Business Law; Commercial Law; Economic Law; Merchantile Law. Në gjuhën gjermane: Handels recht; në ate frënge: Droit commerciale; Droit D’affaire, ndërsa në gjuhën italiane: Dirito Commerciale.
• Në aspektet dhe dimensionet të tjera edhe për sa i përket emërtimit të saj, termi e drejtë tregtare, ekonomike etj., me kalimin e kohës ka derivuar, kështu, krahas ndryshimeve pozitive; rritjes dhe zgjerimit të aktiviteteve, veprimeve dhe operacioneve biznesore edhe e drejta biznesore është zgjeruar në përmbajtje dhe specifika, duke e diversifikuar dhe pasuruar shpejtë karakterin dhe objektin e saj, në njërën anë, por edhe emërtimin, natyrën e opusit dhe tërësinë ngërthimore ; respektivisht arkitekturën e saj.
• E drejta bashkohore biznesore nuk e ka objekt të vetëm tregtinë, marrëdhëniet tregtare, përkatësisht as vetëm të drejtën tregtare-ekonomike.

• Ajo çdo ditë e më tepër, më fuqishëm dhe në mënyrë më gjithëpërfshirëse, rregullon marrëdhëniet biznesore, në pothuaj të gjitha fushat e jetës ekonomike dhe asaj shoqërore, në një vend.
• Pikërisht kjo gjendje tejet dinamike dhe intensive e zhvillimit të gjithanshëm të së drejtës biznesore, ka ndikuar, në tejkalimin e përdorimit të mëtejmë të emërtimit apo terminit e drejtë tregtare, komerciale apo ekonomike dhe dominimin e plotë në qarkullimin juridik dhe shkencor të emërtimit e drejtë biznesore.
Qëllimi i studimit dhe ligjërimit të së drejtës biznesore
• Qëllimi kryesor i së drejtës biznesore, ndër të tjera konsiston arritjet kulturore të analizave, teorike dhe praktike të modeleve më të dobishme dhe avancuese të biznesit të një vendi.
• Të studimit dhe të zhvillimit gjithëpërfshirës të kornizave legjislative dhe zbatimimit të marrëdhënieve biznesore – ekonomike, pa barriera e restrikcione; jo vetëm në nivelin nacional, por edhe në atë ndërshtetëror dhe global.
• Qëllimi i së drejtës biznesore, ndër të tjera ka të bëj edhe me krijimin dhe zhvillimin sa më të shpejtë sasior dhe cilësor të kuadrove specialistike të degëve dhe lemive të ndryshme e që ndërlidhen direkt ose indirekt me kultivimin e formave dhe modaliteteve, të aktiviteteve të ligjshme, të moralshme dhe etike biznesore.
• Qëllimi tjetër relevant i inkorporimit në Plan-programet mësimore, në disa nga institucionet e shkollimit dhe arsimimit të lartë.
Rëndësia e studimit të së drejtës biznesore
• E drejta biznesore ka shtrirje të gjerë e shumëdimensionale,
• Përbën një sistem të mëvetësishëm dhe kompleks të një vargu degësh të së drejtës dhe disiplinash shkencore të gërshetuara në të cilat, bëhet fjalë për marrëdhëniet e së drejtës biznesore, me degët e tjera të së drejtës.
• Analizimi, kombinimi dhe studimi i vazhdueshëm i diturive dhe të arriturave teorike e praktike, bazuar edhe në përvojat e gjertanishme, doemos shpie drejt sendërtimit të vizioneve, synimeve dhe objektivave zhvillimore të mikro dhe makro politikave dhe sistemeve ekonomike.
• Rritjen e profitit, mbarëvajtjen e bizneseve dhe marrëdhënieve biznesore në ekonomi dhe më gjerë, shpie edhe në avancimin e zhvillimit të gjithëmbarshëm ekonomik dhe gjithë shoqëror të një vendi.

• Këtu qëndron rëndësia e madhe e shumëfishtë dhe e pakontestueshme e së drejtës biznesore në shoqëritë bashkëkohore sot.
• Krahas dinamizmit, diversifikimit dhe intensifikimit të zhvillimit të së drejtës biznesore në të ardhmen, kjo rëndësi, do të rritet e do të shtohet akoma më shumë; pikërisht ngase ashtu kërkon praktika dhe jeta ekonomike.

Prezentimi 2
E Drejta Biznesore

NORMAT SHOQËRORE DHE LLOJET E NORMAVE SHOQËRORE
 Shoqëria njerëzore krijohet nga njerëzit dhe në kuadër të kësaj shoqërie nuk veprojnë vetëm ligjet natyrore;
 Shoqëria njerëzore është turmë e organizuar e njerëzve e jo vetëm një turmë mekanike;
 Si e këtillë ajo paraqet kategori sociologjike e që është objekti i studimit të sociologjisë dhe filozofisë së të drejtës;
 Në shoqëri nuk veprojnë vetëm normat e caktuara natyrore;
 Shoqëria njerëzore e vetëdijshme fillon të krijojë norma të caktuara të sjelljes;
 Çdo shoqëri njerëzore ka sjelljet e veta të vetëdijshme dhe racionale;
 Kjo shpreh shkallën e lartë të kulturës shoqërore;
 Shoqëria njerëzore e kuptojë nevojën për lindjen dhe zbatimin e normave juridike;
 Me anë të tyre u kuptua se realizohet rregullsia e jetës shoqërore;
 Kjo lindi si rrjedhojë e faktit se njeriu në shoqëri nuk ka të drejtë të sillet si të dëshiron ai në baza individuale;
Çfarë nënkuptohet me fjalën normë?
• Normë – fjalë latine do të thotë rregull
• Karakterizohet me dy kuptime themelore:
 është rregull mbi sjelljen e njerëzve; dhe
 është rregull – kërkesë që njerëzit kanë detyrim të sjellën sipas të saja
Definicion mbani në mend!
• “Nor. shoq. janë rregulla të sjelljes në një shoqëri të caktuar që kanë për qëllim rregullimin e jetën shoqërore në bazë të qëllimi të caktuar.”
Cilesite karakteristike te normes ?
 Prezumimi kryesor i normës është se njerëzit në shoqëri duhet të sillen si qenie të vetëdijshme;
 Në esencë normat shoqërore përveç funksionit rregullativ ato e kufizojnë sjelljen e individit të shoqërinë e caktuar – e cila i drejtohet vetëdijes së njeriut;
 Andaj njeriu nuk e vendos normën sipas dëshirës dhe tekeve të veta por atë e sjellë për shkak të përshtatjes së vetëdijshme me realitetin e kurrsesi si vullnet arbitrar;
 Në shoqëri ekzistojnë norma (rregulla) të llojllojshme që bazuar në karakterin e tyre janë heterogjene;

 Vlen të ceket se ndikimit të madh në vëllimin dhe numrin e tyre ka shkalla e zhvillimit shoqëror dhe ekonomik;
 Në shoqëri të zhvilluara jeta shoqërore është e rregulluar me norma;
FUNKSIONET TJERA TE NORMES
Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar
• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;
• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;
• Sipas krijimit të tyre normat ndahen:
- në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose
- nga ndonjë organizatë shtetërore
• Sipas mënyrës së krijimit të tyre ato ndahen në:
– norma shoqërore;
– normat të cilat krijohen spontanisht (doket) dhe
– Normat të cilat krijohen më qëllim të caktuar (nga e drejta)
Funksionet tjera të normës:
• Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar
• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;
• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;
• Sipas krijimit të tyre normat ndahen:
• në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose
• nga ndonjë organizatë shtetërore
 Për aplikimin e secilës normë ekzistojnë sanksione të caktuara në sat të mos zbatimit të tyre:
 P.sh. për moszbatimin e normës juridike janë sanksionet të cilat i parasheh ligji;
 Nëse sanksionet janë të natyrës shtetërore – kemi të bëjmë me norma juridike;
 Normat me të shpeshta dhe më të rëndësishme janë normat juridike në relacion me normat të tjera ekzistuese;
 Përveç normave juridike në jetën shoqërore kemi edhe normat zakonore – doket dhe normat e moralit;
 Për mos zbatimin e këtyre normave ekzistojnë sanksione morale etj;

NORMAT SHOQËRORE
→ Normat zakonore;
→ Normat e moralit; dhe
→ Normat juridike
NORMAT ZAKONORE – Doket / 1
• Normat zakonore – doket u takojnë grupit të normave shoqërore.
• Normat zakonore historikisht janë normat me të vjetra të cilat është konstatuar se kanë lindur që në komunitetin primitiv;
• Ne veçanti dallojnë normat zakonore të cilat kanë qenë në aplikim në shtetin skllavopronar romak;
• Veçori e caktuar konsiderohet edhe fakti se këto norma janë të lidhura për shumë ngushtë për shoqërinë dhe jeta e tyre zgjatët nëse nuk vijnë në kundërshtim me botëkuptimet e shoqërisë;
• Në shoqërinë ma shtet (komunitetin primitiv) burim kryesor i rregullimit të shoqërisë ishin doket të cilat me lindjen e shtetit u transformuna në norma të fuqishme juridike të cilat e lindën të drejtën zakonore;
• Normat zakonore janë rregulla të sjelljes në shoqëri që krijohen nga përsëritja e shpeshtë dhe e gjatë e tyre;
• Arsyetimi i respektimit dhe zbatimit të tyre del nga vet aplikueshmeria dhe zbatueshmeria e tyre në kohë të gjatë;
• Pikërisht për shkak të zbatimit dhe jetës së gjatë ato u adaptohen rrethanave shoqërore se edhe bëhen pjesë përbërëse e sjelljeve të njerëzve gjatë gjithë jetës;
• Obligimi i sjelljes sipas normave zakonore në bazë të vlerësimit shoqëror;
• Racionaliteti zbatimit të normave zakonore është i varur nga vlerësimi shoqëror;
• Ndryshimi në mes të normave zakonore dhe atyre të moralit është në faktin se normat e zakonore janë të qëndrueshme dhe aplikohen një kohë të gjatë në shoqëri ndërkaq normat e moralit janë më pak stabile – ndryshojnë shpejtë;
• Normat zakonore dhe ato të moralit kanë ngjashmëri për faktin se ato i krijon shoqëria njerëzore dhe për moszbatimin e tyre nuk kërcënon dhuna e aparatit shtetëror;
• Zbatimi i normave juridike është i rregulluar që nëse ato nuk zbatohen sanksionet nga dhuna e aparatit shtetëror
• Ekzistimi i sanksioneve për zbatimin e normave zakonore
• Normat zakonore historike janë rregulla të vjetra të cilat kanë ekzistuar në shoqëritë e para primitive, skllavopronare, etj;

• Në shoqëri pa shtet po ashtu jeta shoqërore është rregulluar nëpërmjet të këtyre normave;
• Normat zakonore dhe shoqëria pa shtet
• Normat zakonore dhe ndikimi në zhvillimin e tregtisë
– Zhvillimi i tregtisë duke i lehtësuar marrëdhëniet tregtare;
– Ndikuan në nxjerrjen e konventave dhe marrëveshjeve ndërkombëtare mbi fushën e tregtisë;
– Ndikuan në normativave juridike dhe zhvillimit të së drejtës ekonomike ndërkombëtare;
– Zhvillimi pozitiv i “dokeve afariste”;
– Thyerja e barrierave tregtare;
– Ligjet uniforme për lidhjen e kontratave.
• Mund të përfundohet me saktësi se normat zakonore janë të rëndësishme për shoqërinë;
• Ndërkaq, normat zakonore biznesore (afariste, ekonomike, etj), si në planin nacional dhe atë ndërkombëtar, janë shumë të rëndësishme për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve;
• për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve; NORMAT E MORALIT /1 Normat e moralit po ashtu janë lloj i normave shoqërore të cilat në vete përmbajnë rregullin e sjelljes i cili varet nga botëkuptimet morale të një shoqërie të caktuar;
• Normat e moralit dallojnë nga normat tjera shoqërore për faktin se ato urdhërojnë që të bëhet ato për të cilën shoqëria e konsideron si të mirë ose e ndalon atë si të keqe;
• Zbatimi dhe kuptimi i tyre varet nga botëkuptimet morale;
• Sanksionet janë të natyrës morale;
• Sjelljet e moralshme në shoqëri;
• Ndodhë që në shoqëri të ketë botëkuptime të ndryshme lidhur me normat e caktuara morale;
• Normat morale burojnë nga kushtet objektive të një shoqërie të caktuar;
NORMAT E MORALIT /2
• Aplikimi i normave të moralit nuk është i garantuar nga sanksionet shtetërore;
• Normat morale nuk janë statike ato ndryshojnë me zhvillimin e shoqërisë;
• Normat morale dhe ndikimi i tyre në ekonomi;

• Tendenca e shtetit që t’i moralizojë normat e veta juridike;
• Historiku i kësaj çështjeje ;
• Nevoja e bashkëjetesës së normave morale dhe të atyre juridike;
• Vetëdija e njeriut, normat morale dhe normat juridike;
• Botëkuptimet dhe normat morale;
• Tendenca e shtetit që të forcohet me anë të mjeteve të dhunshme
• Rritja e vetëdijes;
NORMAT JURIDIKE
• Norma juridike është elementi më i rëndësishëm i së drejtës dhe i rendit juridik;
• Është lloj i normës shoqërore dhe rregull e sjelljes të njerëzve;
• Zbatimin e saj e siguron dhe e garanton shteti;
• Nëpërmjet normës juridike manifestohet fuqia e shtetit;
• Shteti siguron aplikimin e tyre nën kërcënimin e sanksioneve;
• Ekziston lidhje e pa ndarë në mes të normave juridike dhe vet shtetit;
• Norma juridike është rregull të cilin e ka krijuar organi i caktuar i shtetit;
• Norma juridike është e krijuar në atë mënyrë që ajo detyrimisht duhet të zbatohet;
ELEMENTET E NORMËS JURIDIKE
• Fjalia është element sintaksor i normës juridike, paraqet tërësinë e shprehjes gjuhësore të kuptimit dhe të mendimit;
• Duhet konstatuar se nëpërmjet të fjalisë së shkruar sqarohet përmbajtja e normës juridike dhe vullneti i shtetit;
• E drejta shprehet nëpërmjet të normave juridike;
• Norma juridike assesi nuk bënë të ngatërrohet (përzihet) me paragrafin ose nenin e ndonjë ligji ku aty mund të jnë shumë norma juridike;
• Grumbulli i të gjitha normave juridike në një shtet përbën SISTEMIN JURIDIK;
• Norma juridike është normë shoqërore por që dallon nga normat tjera shoqërore për faktin se nëse ajo nuk respektohet pason sanksioni;
• Normat juridike dallojnë në mes veti se a janë kushtëzuese apo jo kushtëzuese;
• Ato dallojën po ashtu në mes veti sepse janë të përgjithshme dhe të veçanta;
Mirëpo çdo normë juridike përbëhet prej tri elementeve thelbësore:
a. Hipotezës (supozimit)
b. Dispozicionit; dhe
c. Sanksionit.

HIPOTEZA
• HIPOTEZA – supozimi është ajo pjesë e normës juridike e cila parasheh supozimet të cilat duhen të plotësohet ndonjë rregull e sjelljes në shoqëri;
– Andaj nuk duhet konsideruar se hipoteza – supozimi është normë juridike përkundrazi është vetëm një përshkrim i fakteve të cilat janë kusht për zbatimin e dispozicionit të normës;
• (P.sh. në shumicën e Kodeve Penale parashihet se “kush nuk e paguan tatimin dënohet me gjobë ose me burg)
HIPOTEZA E DISPOZICIONIT
• HIPOTEZA E DISPOZICIONIT; (urdhrin kushtetues, ndalues, autorizues):
– është element i normës juridike e cila paraqitet të normat e përgjithshme;
– Kjo nënkupton se mos mosrespektimi i dispozicionit është kusht i domosdoshëm për zbatimin e sansksionit;
• (P.sh. çdo subjekt fizik ose juridik i cili është i angazhaur në ndonjë sferë të biznesit është i dëtyruar që të paguaj tatimin në qarkullim ose në fitim)
HIPOTEZA E SANKSIONIT
• Përcakton kushtet për aplikimin e sanksionit;
• Pra, mosrespektimi i dispozicionit të normës juridike është kusht i domosdoshëm për aplikimin e sanksioneve:
• (Askush nuk mund të jetë i dënuar për vepër penale e cila paraprakisht nuk është parashikuar me ligj).
• Dispozicioni i normës është pjesë qenësore e normës me anë të së cilës bëhet formulimi juridik i interesit të shtetit;
• Brendia e saj paraqet kërkesë se si duhet të sillet njeriu (subjekti i caktuar)
• Është urdhër i një vullneti i cili i është drejtuar vullnetit tjetër:
• I rërë sistemi juridik është i bazuar maksimalisht në respektimin e normës juridike dhe atë në radhë të parë atë se çfarë është e potencuar në dizpozicionin e normës;
• Dispozicioni e përmban urdhrin:
– Kushtëzues – pasi që i urdhërohet subjektit që të sillet në bazë të kërkesave të saj nëse dëshiron që t’i shmanget sanksionit;

Kemi tri lloje dispozicionesh:
• Dispozicionin urdhërues:
• Kërkohet që nga subjekti që në formë urdhëruese të sillet në një mënyrë të caktuar: (p.sh. çdo kush është i detyruar që t’i përmbahet kushtetutës)
• Dispozicionin ndalues:
• I ndalohet subjektit kryerja e ndonjë veprimi të caktuar (p.sh. ndalohet vrasja, vjedhja mospagesa e tatimit)
• Dispozicionin autorizues:
• Më të cilën autorizohet subjekti i të drejtës për ndërmarrjen e ndonjë veprimi të caktuar ( p.sh. çdo kush ka të drejtë në mbrojtje shëndetësore, etj)
LLOJET E NORMAVE JURIDIKE
• Klasifikimi llojeve të normave juridike:
• Sipas llojit të dispozicionit;
• Sipas përmbajtjes;
• Sipas rëndësisë së rregullave të sjelljës
• Gjithashtu edhe sipas normave;
– të përgjithshme dhe
– të veçantë
Sipas dispozicionit normat juridike ndahen në:
• Norma juridike urdhëruese;
• Norma juridike ndaluese;
• Norma juridike autorizuese;
RENDI JURIDIK
• Është pjesë e rendit shoqëror që rregullohet nga e drejta;
• Secili shtet ka normat e veta të cilat janë të lidhura ngushtë ne mes veti;
• Secili shtet e ka rendin e vet juridik;
• Rendi shoqëror është grumbull i të gjitha marrëdhënieve njerëzore në mes vete;
• Andaj duhet mbajtur në mend se rendi shoqëror i përfshinë të gjitha normat shoqërore por edhe sjelljet reale të njerëzve në bazë të tyre dhe lidhjeve që kanë me to;
• Rendi juridik,ekonomik, regjional, global, etj.

• Rendi juridik rregullohet me grumbull normash juridike;
• Ekziston edhe rendi ndërkombëtar që rregullohet me akte ndërkombëtare;
Çdo rend juridik përbëhet nga dy elemente kryesore:
• ELEMENTI NORMATIV
– normat juridike si norma të sjelljes;
– nga aktet juridike; dhe
– veprimet psikike me të cilat krijohet norma juridike ose kushtet për zbatimin e tyre;
• ELEMENTI FAKTIK
• që manifestohet në realitet nga veprimet njerëzore materiale
• Rendi juridik nuk është dukuri statike e cila është dhënë përgjithmonë;
• Rendi juridik është dukuri dinamike që lëvizë dhe ndryshon varësisht me marrëdhëniet shoqërore;
• Në këtë situatë shumë shpesh këto marrëdhënie ndryshohen, tjetërsohen, transformohen, shuhen, etj,.
• Rendi juridik dallon nga sistemi juridik sepse është shumë dinamik;
MARRËDHËNIET JURIDIKE – Kuptimi
• Njeriu për çdo ditë vendos marrëdhënie të ndryshme me të tjerët, kërkon dhe ofron shërbime, blen dhe shet, ndihmon fqinjin etj.
• Në këto marrëdhënie ai duhet të sillet sipas rregullave (normave) të caktuara, sepse në të kundërtën do të pasonin kaosi dhe konfliktet.
• Disa prej marrëdhënieve të ndërsjella nuk i rregullon shteti, e as që është i interesuar për sjelljen e njerëzve në to (mirësjellja, zakonet dasmore etj.).
• Marrëdhënia ndërmjet përfaqësuesit dhe urdhërdhënësit është marrëdhënie juridike sepse është e rregulluar me norma juridike.
• Që të mund të bëhet fjalë për marrëdhënien juridike gjithmonë duhet të ekzistojnë së paku dy subjekte.
• Marrëdhënia juridike nuk mund të lindë vetvetiu.
• Gjithmonë duhet të ndodhë ndonjë fakt ose fakte që shkaktojnë marrëdhënien juridike.
• Faktet thelbësore për krijimin e marrëdhënies juridike i quajmë fakte juridike,
• ndërkaq cili prej atyre fakteve do të jetë juridik, përkatësisht mbi të cilën do të lidhet krijimi i marrëdhënies juridike, përcaktohet me normë juridike.

Dy janë llojet themelore të fakteve juridike:
• Ndodhitë siç janë dukuritë natyrore, vdekja, përmbytjet, tërmetet etj., që shfaqen jashtë vullnetit të njeriut dhe nuk varen nga njeriu,
• Veprimet njerëzore:
 fizike (thyerja e dritares së huaj) dhe
 të vullnetshme (lidhja e kontratës).
• Pjesa më e madhe e marrëdhënieve juridike shkaktohet me veprimin e njeriut.
Elementet e marrëdhënies juridike
• Marrëdhënia juridike, si edhe të gjitha marrëdhëniet e tjera shoqërore, është marrëdhënie ndërmjet së paku dy personave – subjekteve.
• Në këtë marrëdhënie njëra palë është e autorizuar që nga pala tjetër të kërkojë diçka, kurse tjetra është e detyruar që t’ia plotësojë atë kërkesë.
• Kjo marrëdhënie e autorizimit nga njëra anë, dhe e detyrimit nga ana tjetër përbën përmbajtjen e marrëdhënies juridike.
• Kështu pra secila marrëdhënie juridike ka dy elemente: subjekti dhe përmbajtja.

E DREJTA BIZNESORE Prezanimi 3

BURIMET E SË DREJTËS (materiale dhe formale)
• Në shkencën juridike është rregull që të diskutohet për “burimet e së drejtës”
• Ky diskutim rrjedh nga nevoja e konstatimit të fakteve se nga buron e drejta;
• Sikurse në shumicën e degëve dhe disiplinave juridike, autorët kanë mendime të ndryshme lidhur me përcaktimin e fakteve se çfarë përmban kuptimi i ndarjes në burime të së drejtës në kuptimin material dhe atë formal;
• Megjithatë, nëse i shikojmë shumicën e këtyre botëkuptimeve mund të konstatojmë se e burime e së drejtës ndahen në burime:
– materiale dhe
– formale;
Çka kondsiderohet burim matrial i së drejtës?
• Konsiderohet kushtet e jetës materiale ose shkaqet, nevojat dhe rrethanat mareriale të cilat kanë ndikuar dhe ndikojnë në lindjn dhe zhvillimin e së drejtës;
Çka konsiderohet burim formal i së drejtës?
• Konsiderohet aktat e përgjithshme nga të cilat burojnë aktet e posaçme juridike me të cilat rregullohet situata konkrete juridike;
• Të tilla janë:
 Kushtetuta,
 Ligjiet,
 Aktet nën ligjore;
 Kontratat ndërkombëtare;
 Doket dhe uzansat;
 Precedenti gjyqësor;
 Praktika gjyqësore;
 Shkenca juridike
Kushtetuta
Është ligj i veçantë dhe akt më i lartë i një shteti që duhet dalluar nga ligjet tjera;
– Është akti më i lartë i përgjithshëm që përmban në vete parimet kryesore dhe normat më të rëndësishme që kanë të bëjnë me:
» Rregullimin shoqëror – juridik;
» Pushtetin shtetëror;
» Organizimin shtetëror;

» Sistemin ekonomik;
» Çështjen e pronës;
» Etj;
– Në mbështetje të kushtetutës nxjerrën të gjitha Ligjet dhe aktet tjera;
– Procedura e nxjerrjes është e veçantë dhe zakonisht e nxjerr Parlamenti i shtetit ose hynë në fuqi në bazë të Referendumit;
Ligji
• Është burimi kryesor i shkruar i së drejtës;
• Është forma kryesore në bazë të së cilës paraqitet e drejta;
• Ligji zakonisht në kuptimin formal përkufizohet si dispozitë, rregull ose si normë juridike;
• Ligjin e nxjerrë organi më i lartë i shtetit – Parlamenti, paraprakisht sipas një procedure të caktuar;
• Hynë në fuqi pas shpallës në Gazetën Zyrtar pas afatit të përcaktuar Ligjor;
• Ligji mund të shfuqizohet:
– Me nxjerrje të ligjit të ri i cili e rregullon materien e njëjtë – që duhet shprehimisht të ceket në tekstin Ligjit të ri (obrogatio);
– Ligji mund të plotësohet ose ndryshohet me dispozita të reja (abrogatio);
• Ligji, gjithashtu është rregull e përgjithshme pasi që nuk nxjerrët vetëm për një situatë por ai i rregullon të gjitha rastet njësoi;
• Puna krijuese lidhur me shpalljen dhe publikimin e ligjeve quhet kodifikim;
Aktet nën ligjore
– Vetëm më ligje është e pamundur që të rregullohet e tërë jeta shoqërore;
– Andaj, është në tërësi e natyrshme dhe normale që me akte nën ligjore të rregullohen shumë çështje;
– Këto janë akte me të ulëta se sa aktet ligjore dhe se duhet të jenë në pajtim të plotë me Ligjin;
– Këto akte nuk i nxjerrë organi më i lartë i shtetit;
– Zakonisht këto akte i nxjerrin organet administrative dhe gjyqësore;
– Me këto aktet rregullohen problematikat më për së afërmi dhe detajisht;
– Aktet nënligjore janë:
 Dekterligji;
 Urdhëresa;
 Rregullorja;
 Vendimi;
 Udhëzimi;

– Këto akte i nxjerrin organet ekzekutive, organet e administratës por edhe bartësit e funksioneve të caktuara shtetërore të cilët konsiderohen kompetent në bazë të ligjit;
– Po ashtu sikurse edhe ligji – aktet nënligjore duhet të publikohen në gazetën zyrtare ose në ndonjë formë tjetër që të njoftohet publiku i gjerë me to:
Kontratat ndërkombëtare
• Shumë çështje në aspektin juridik ndërmjet të shteteve mund të rregullohen edhe me kontrata;
• Kontrata mund të jenë bilaterale (dy paleshe) dhe multilaterale (shumë paleshe);
• Kontrata ndërkombëtare që të fitojë karakterin e burimit juridik të vendit duhet që të ratifikohet nga parlamenti i vendit;
• Menjëherë porsa të ratifikohet shërben si burim juridik vendor fiton fuqinë dhe përparësinë që të zbatohet para ligjit të vendit;
• Ratifikimin e bënë Kuvendi ose Parlamenti i shtetit;
Doket dhe uzansat
• DOKËT:
– Në kohën e lashtë kur nuk ka ekzistuar e drejta e shkruar, doket si burim i së drejtës kanë luajtur rol të rëndësishëm në rregullimin e jetës shoqërore dhe ekonomike;
– Edhe sot e kësaj dite doket konsiderohen burim i së drejtës por ato radhitën të fundit në listë për kah rëndësia;
– Kjo për faktin se sot në botën moderne jeta shoqërore – ekonomike është e rregulluar në masë të madhe me norma juridike;
– Ato në literaturë konsiderohet si jo precize dhe të papërsosura;
– Në vendet që kanë sistemin juridik Anglo – Sakson ato ende janë me rëndësi të madhe:
– Në të drejtën tregtare doket kanë rëndësi të madhe;
– Ekziston dallimi më mes të dokeve afariste dhe të drejtës zakonore:
• E drejta zakonore është normë dhe se palët janë të vetëdijshme se kanë obligim që ta zbatojnë dhe të sillen sipas saj;
• Doket afariste zbatohen nga palët në bazë të vullnetit të tyre dhe në raste të caktuara edhe në mënyrë të heshtur;
• Doket mund të ndahen edhe sipas territorit, p.sh:
– Doke të përgjithshme;
– Doke rajonale; dhe
– Doke lokale;

UZANSAT
• Uzansat janë afariste mirëpo ato dallojnë nga të parat sepse janë rregulla të shkruara, sistemuara dhe të publikuara nga organi i shtetit ose nga ndonjë organ i shteti që ka autorizimin në bazë të Ligjit”
– Edhe uzansat janë:
» Të përgjithshme;
» Të veçanta:
• Çdo herë uzansat e veçanti i përjashtojnë ato të përgjithshmet kur janë pyetje se cila nga ato duhet të zbatohet e para:
• Uzansat janë ta aplikueshme vetëm nëse palët gjatë krijimit të marrëdhënies së tyre shprehimisht janë thirrur në to;
Praktika gjyqësore
• Ne veçanti tek shtetet të cilat e kanë sistemi e rregullimit juridik Anglo – sakson praktika gjyqësore konsiderohet si burim i rëndësishëm i së drejtës:
• Ndërkaq, në sistemet kontinentale ku dominon e drejta shkruar, konsiderohet se e praktika gjyqësore nuk mund të konsiderohet burim i së drejtës sepse gjykata gjatë gjykimit vetëm e zbaton të drejtën dhe nuk e krijon të drejtën;
• Megjithatë, praktika gjyqësore në kuadër të mendimit të vet nuk konsiderohet burim i drejtpërdrejtë juridik mirëpo ky mendim luan rol pozitiv dhe indirekt kontribuon në sistemin e së drejtës.
Shkenca juridike
• Shkenca juridike ka rol dhe ndikim të madh në krijimin dhe zhvillimin e së drejtës dhe sistemit juridik në veçanti;
• Shkenca juridike e studion dhe e përpunon të drejtën pozitive duke e bërë interpretimin shkencor të saj;
• Duke i komentuar, krahasuar dhe analizuar normat juridike ajo jep kontribut të jashtëzakonshëm në zhvillimin dhe përsosjen e sistemit juridik;
• Shkenca juridike ju ndihmon organeve të juridikaturës, institucioneve ekonomike dhe organeve të administratës;
• Shkenca juridike ndihme e vet e paraqet më mënyrë të shpjegimeve të normave juridike, i komenton të metat, i shqyrton kundërthëniet
• Etj.

ZBATIMI I SË DREJTËS
• Marrëdhëniet shoqërore rregullohen dhe shprehen me anë të veprimtarisë normative – juridike në realitetin shoqëror;
• Qëllim parësor i së drejtë dhe shtetit;
• Rregullimi i sjelljes së subjekteve;
• Qëllimi që e drejta të kuptohet me vetëdije;
• Rregullimi i marrëdhënieve ndërmjet njerëzve;
• Nëse shkelen ligjet e nxjerra nga shteti atëherë zbatohen sanksionet;
• Shteti duhet që ta ketë parasysh momentin e nxjerrjes së normës duke ja përshtatur atë interesave të shoqërisë
– Zbatimi vullnetar
– Zbatimi i dhunshëm;
AKTI JURIDIK
• Akti juridik është akt me të cilin krijohet norma juridike.
• Në kuptim më të gjërë, akti juridik nënkupton shprehjen e vullnetit e cila shkakton rrjedhoja juridike.
• Ky akt është akt i arsyes, vullnetit dhe vetëdijes së përpiluesit, me formë dhe përmbajtje të caktuar.
• Akti juridik është edhe akt psikik, që nënkupton marrjen e ndonjë vendimi që përmban ndonjë normë, rregull mbi sjelljen apo paraqet kushtin për aplikimin e ndonjë norme tjetër.
Përbërja e aktit juridik
• Akti juridik përbëhet nga pjesa-komponenta e
A. brendshme ose psikike dhe
B. pjesa e jashtme ose materializuese e tij.
• Pjesa e brendshme e aktit juridik ngërthen manifestimin e arsyes, vullnetit dhe gatishmërisë së subjekteve, që e nxjerrin atë akt.
• Përmes pjesës së jashtme manifestohet dhe përvijohet vetë esenca e aktit juridik e rëndësishme dhe e domosdoshme për ta njohur qytetarët, për të vepruar dhe sjellë sipas tij.
• Varësisht nga rëndësia dhe renditja (hierarkia vertikale), aktet konsiderohen si:
– akte të fuqisë juridike më të madhe:
– ose më të vogël (ulët).
• Akti juridik pakë a shumë determinohet nga forma e tij, por vlerësohet dhe valorizohet varësisht nga përmbajtja që ka.

Forma e aktit juridik
• Forma e aktit juridik – përbëhet nga:
• Kompetenca;
– autorizimin e një subjekti të caktuar shtetëror, për të krijuar një normë apo një akt juridik.
– Kompetenca mund të jetë lëndore dhe teritoriale.
• Procedura;
• Materializimi i aktit juridik
– shprehjen e jashtme të tij. Ky materializim i aktit juridik mund të bëhet me gojë (fjalë), me shkrim, me veprime konkludente; madje edhe me heshtje (quod tacit consentire videtur).
Akti i veçantë juridik
• Akti i veçantë juridik është akt i cili përmban normë të veçantë juridike.
• Këto akte burojnë, mbështeten dhe krijohen, duke u bazuar në aktet e përgjithshme juridike dhe duke qenë në përputhshmëri të plotë me to.
• Nëse nuk janë në pajtim me aktet e përgjithshme, atëherë ato janë të kundërligjshme
• Aktet e veçanta në jetën e përditshme juridike - biznesore i nxjerrin organet shtetërore dhe subjektet e tjerë të së drejtës të cilët e zbatojnë ligjin.
• Këto organe, përkatësisht institucione dhe subjekte janë:
• gjykatat,
• organet e administratës,
• subjektet e ndryshme biznesore-ekonomike.
Aktet e plota juridike
• Akt i plotë i veçantë-individual juridik është ai akt, që përmban normën e plotë juridike, d.m.th qe ka:
 dispozicionin edhe
 sankcionin.
• Nëse akti përmban vetëm një pjesë të normës juridike, bie fjala vetëm dispozicionin ose vetëm sanksionin, atëherë kemi të bëjmë, me aktin e veçantë jo të plotë juridik
PROCESI I ZBATIMIT TË SË DREJTËS
• Të gjitha normat juridike në një shoqëri të organizuar nxjerrën në mënyrë që ato të rregullojnë raporte ose marrëdhënie të caktuara shoqërore;
• Megjithatë, zbatimi i normës juridike është proces i ndërlikuar dhe që varet nga:
– Veprimet psikike;

– Veprimet mendore;
– Veprimet trupore;
– Veprimet materiale – fizike;
• Të gjitha këto veprime janë të orientuara në arritjen e dy qëllimeve:
– Që më saktësi të caktohet sjellja të cilën norma e caktuar e kërkon në rastin konkret; dhe
– Që kjo sjellje të zbatohet;
• Në mënyrë që të mësohet më afër norma dhe zbatimi i saj duhet kaluar në këto faza:
• Përcaktimin e saktë të përmbajtjes – kuptimit të normës juridike;
• Gjetjen e kuptimit të normës juridike;
• Caktimin e situatës konkrete në të cilin norma konkrete duhet të aplikohet;
• Zgjedhjen (vendosjen) e situatës konkrete në të cilën situata konkrete duhet të aplikohet;
• Urdhrin që duhet dhënë subjekti i cili duhet të kryejë veprimet të cilat ia cakton norma juridike;
• Duhet dalluar edhe dy veprime të cilat janë të rëndësishme për çdo subjekt gjatë zbatimit të normës juridike:
– Çështja faktike e cila që dëshiron të zgjedhën me këtë normë juridike;
– Çështjen juridike që dëshiron t’i zgjedhë norma konkrete;
VEPRIMI I NORMËS JURIDIKE NË HAPSIRË DHE KOHË
• Dispozitat e caktuara mund të vlejnë në:
– Territorin e shtetit por edhe vetëm në një pjesë të tij (varësisht nga rregullimi federal ose i thjeshtë):
– Aspektin kohor i veprimit të dispozitave juridike;
E DREJTA POZITIVE
• E drejta pozitive është ajo e drejtë e cila është aplikim (zbatim) e sipër;
• E drejtë historike konsiderohet ajo e drejtë e cila nuk është në zbatim e sipër e cila ka pushuar që të zbatohet;

INTERPRETIMI I SË DREJTËS
• Kuptimi i interpretimit;
• Mënyrat e interpretimit:
• Në bazë të analizës
• Gjuhësor;
• Logjik
• Në bazë të sintezës
– Interpretimi sistematik;
– Interpretimi historik;
– Interpretimi telelogjik – qëllimor;
• Llojet e interpretimit:
• Legal;
• Gjyqësor;
• Shkencor;
MARRDHËNIA JURIDIKE
• Të gjitha marrëdhëniet me anë të te cilave realizohen qëllimet e aktiviteteve njerëzore i quajmë marrëdhënie shoqërore;
• Këto marrëdhënie shoqërore realizohen nëpërmjet të sjelljes së njerëzve në bazë të normave juridike;
• Sipas përmbajtjes marrëdhëniet shoqërore i kemi mund të jenë:
– Ekonomike;
– Politike;
– Kulturore;
– Familjare;
– Nga marrëdhënia e punës;
– Etj;
• Interesimi i shtetit për rregullimin e marrëdhënieve juridike me norma
• Sanksionet
• Për realizimin e një marrëdhënie të caktuar juridike është e domosdoshme ekzistence e një norme të përgjithshme ose të veçantë’
• Marrëdhënia juridike krijohet në pazë të fakteve të cilat si relevante i pranon norma juridike;

FAKTET JURIDIKE
• Ndodhitë;
• Veprimet juridike;
• Punët juridike;
• Punët e lejuara juridike dhe të palejuara;
E DREJTA OBJEKTIVE DHE E DREJTA SUBJEKTIVE
• E drejta objektive tërësia e normave juridike të cilat e përbëjnë një sistem të caktuar juridik;
• E drejta subjektive është ajo që i takon subjektit të caktuar.
• Forca e të drejtës subjektive është e kushtëzuar nga e drejta objektive
• Të drejtat subjektive lidhem me autorizimin dhe kërkesën për mbrojtjen e saj
DETYRIMI JURIDIK
• Është element i të drejtës subjektive;
• Rregullon çështjet e bërjes, mos bërjes (durimit) ose lëshimit
• Detyrimit juridik
OBJEKTI I SË DREJTËS
• Janë faktet në të cilat në të cilat është e orientuar e drejta subjektive;
• Janë të gjitha ato relacione për shkak të së cilave njeriu hynë në marrëdhënie juridike (p.sh. sendet, veprimet e njeriut, të mirat personale, shpirtërore, etj);
• Objekt i të drejtës civile janë ato fakte ose marrëdhënie të cilat drejtpërdrejtë ose tërthorazi mund të shndërrohen në të mira materiale – në të holla;
SENDET – Kuptimi juridik
• Janë pjesë materiale të cilat gjenden në pushtetin njeriut;
• Mbi to krijohet e drejta e pronësisë apo ndonjë e drejtë tjetër;
• Janë objekte materiale dhe objekt i rëndësishëm i marrëdhënieve civile – juridike;
• Kuptimi i objektit material është kuptim më i gjerë se kuptimi i sendit;
• Objekti material i përfshinë të gjitha;
• Ndërsa sendi është i veçantë, individual;
• Kuptimi i sendit është më i ngushtë se vet kuptimi i mallit;
• Mall mund të konsiderohet edhe fuqia punëtore, produktet intelektuale njerëzore;

Një objekti material që të trajtohet si send është e domosdoshme që ai të jetë:
• I kufizuar në hapësirë që të mund të trajtohet si send;
• Nuk mund të konsiderohen si sende drita, nxehtësia, ajri, uji,etj);
• Trupat në gjendje të ndryshme (gazrat, lëngjet, etj) kur kufizohen në boca dhe të tubuara në vende të përshtatshme, kur energjia elektrike përçohet nga përçuesit elektrik atëherë konsiderohen sende;
• Për t’u konsideruar diçka send është e detyrueshme që të jetë:
– Pjesë e natyrës materiale;
– Të jetë në pushtetin e njeriut; dhe
– Të jetë objekt i të drejtës pronësore;
LLOJET DHE NDARJA E SENDEVE
• Mjetet kryesore dhe mjetet xhiruese
• Sendet në qarkullim dhe jashtë qarkullimit;
• Sendet e pa lëvizshme dhe të lëvizshme;
• Sendet e caktuara individuale dhe ato të caktuara sipas gjinisë
• Sendet e ndryshueshme dhe të pa ndryshueshme;
• Sendet konsumuese dhe jo konsumuese;
• Sendet e ndashme dhe jo të ndashme;
• Sendet e thjeshta dhe të përbërë;
• Sendet kryesore dhe aksesore;
• Paratë;
• Letrat me vlerë.

E DREJTA BIZNESORE Leksionet nr. 4
SUBJEKTET E SË DREJTËS

SUBJEKTET E SË DREJTËS:
• Personat fizikë; dhe
• Personat juridikë;
Peronat fizikë:
• Individi i lindur;
• Atributet e personit fizik;
• Emri personal;
• Vendbanimi – domicili
• Vendqëndrimi
• Shtetësia;
Personat juridikë:
• Formohen në shoqëri në bazë të normave të caktuara juridike;
• Janë trajta shoqërore që sistemi juridik ua pranon cilësinë e subjektit të së drejtës;
• Sistemi juridik u jep të drejtë që të marrin pjesë në sferën e qarkullimit dhe të krijojnë marrëdhënie juridike si subjekte të pavarura;
• Sot nuk mund të mendohet jeta pa subjekte të këtilla;
• Biznesi bashkëkohor tani zhvillohet nëpërmjet këtyre personave;
• Personat juridik e kanë pasurinë e tyre;
Personat juridik karakterizohen për këto cilësi:
• Paraqesin një tërësi organizative;
• Kanë pasurinë e veçantë të veten;
• Pranohen nga shteti si person i posaçëm juridik;
• Por edhe vet shteti e ka statusin e personit juridik;
LLOJET E PERSONAVE JURIDIK
– Peronat juridik të karakterit publik (spitalet, shërbimet, ndërmarrjet)
– Privat;
– OJQ – të apo fondacionet
– Shoqëror – akoma aktuale në Kosovë;
• 1 Kushtet për themelimin e personave juridikë:
• Tri momente themelore
• 1. Sistemi i paraqitjes;
• 2. Sistemi i lejimit;
• 3. Sistemi i regjistrimit

2. Pushimi (shuarja e personit juridik):
• Me bashkim ose bashkëngjitje ndonjë subjekti tjetër;
• Likuidimit të rregullt – falimentimit;
AFTËSIA JURIDIKE DHE AFTËSIA PËR TË VEPRUAR
• Aftësia e personave fizikë dhe juridikë të cilat janë bartës të së drejtave dhe detyrimeve të drejtë quhet AFTËSI JURIDIKE
• Aftësia juridike e subjekteve është e patjetërsueshme dhe nuk bartet;
• Aftësia juridike e subjekteve as nuk mund të rritet e as të pakësohet me vullnetin e palëve;
• Këto ndryshime mund të behën vetëm në përputhje me ligjet e shtetit;
Aftësia juridike e personave juridikë:
• E nënkupton aftësinë që të jenë bartës së të drejtave dhe të detyrave;
• aftësia e tillë juridike e këtyre peronave buron nga vet veprimtaria e caktuar e punës të cilën e ushtron;
• veprimtaria përcaktohet me statut ose me aktin e themelimit të peronit juridik;
• personat konsiderohen trajta reale shoqërore;
• vullnetin e peronit juridik e shprehin organet e saja respektivisht personat fizikë;
• personat fizikë kanë autorizime të përcaktuara me ligj që të veprojnë në emër të peronit juridik;
Aftësia juridike e personave fizikë:
• Aftësia juridike e personave fizikë dhe aftësia për të vepruar
• Mosha për fitimin e aftësisë që të veprohet në kushte të caktuara;
• Marrja e aftësisë për të vepruar;
REALIZIMI DHE MBROJTJA E TË DREJTAVE
• Realizimi i të drejtave
• Të drejtat subjektive në një sistem të caktuar juridik rregullohet me norma të caktuara juridike;
• Në bazë të këtyre normave mund të sillen titullarët e këtyre të drejtave;
• Ushtrimi i këtyre të drejtave varet nga vet titullari i të drejtave
• Nuk është i detyruar që titullari t’i ushtrojë këto të drejta;
• Mirëpo, lëshimi i shfrytëzimit të këtyre të drejtave mund të sjellë dëme të caktuara;

• Mbrojtja e të drejtave
• Më së shpeshti çdo subjekt i gëzon të drejtat e veta;
• Mbrojtja e të drejtave rregullohet me norma juridike;
• Mbrojtja e të drejtave subjektive është e drejtë dhe detyrë e shtetit;
• Vetëmbrojtja në mënyrë arbitrare nuk është e lejuar;
• Ka raste kur edhe vetëmbrojtja është e nevojshme dhe e domosdoshme;
• VETËMBROJTJA
– Konsiderohet kur individi merr veprime që të mbrojë veten ose tjetrin nga dikush tjetër që ushtron sulm të kundërligjshëm;
• GJENDJE E DMOMOSDOSHME
• gjendje e cila paraqet rrezik të drejtpërdrejtë lidhur me sendet e veta dhe të huaja;
SISTEMI I SË DREJTËS
• Të gjitha marrëdhëniet e shumta shoqërore të cilat rregullohen me norma të caktuara juridike e të cilat janë të lidhur ne mes veti në një rend juridik përbën sistemin e së drejtës;
• Sistemi juridik i një vendi karakterizohet për faktin se:
• Ka për qëllim që qytetarëve të u lehtësojë qytetarëve aplikimin e së drejtës;
• Që më lehtësi organet shtetërore të zbatojnë normat e caktuara juridike;
• Përcaktohet dhe veprohet sipas përmbajtje dhe sistemimit të tyre;
• Ka rëndësi për vet shkencën juridike;
STRUKTURA E SISTEMIT TË SË DREJTËS
• Sistemi juridik në përgjithësi përbëhet nga element e saja:
• Shkenca e së drejtës sistemin juridik e ndanë në tri (3) elemente kryesore:
– Institucion juridik;
– Degë të së drejtës; dhe
– Lëmi juridike.
• 1. INSTITUCION JURIDIK
• Tërësia e normave juridike që e rregullojnë marrëdhënie të caktuara juridike e përbëjnë institucionin juridik, (p.sh. Martesa, testamenti, etj);
• Institucioni juridik mund të jetë i ngushtë ose i gjerë
• 2. DEGA E SË DREJTËS
• Paraqet një grumbull të institucioneve të cilat në pikëpamje juridike e rregullojnë lëmin e njëjtë të marrëdhënieve shoqërore sipas parimeve të njëjta juridike;

• Numri i degëve juridike në një shtet mund të jetë i ndryshëm;
• 3. LËMI JURIDIKE
• Paraqesin tërësi të mëdha të normave juridike, para se t’i bashkohen sistemit juridik, p.sh. e drejta penale, e drejta publike dhe private;
SISTEMET THEMELORE TË SË DREJTËS
1. Sistemi anglosakson
• Është zhvilluar pa ndikimin e të drejtës romake;
• Roli i madh i të drejtës zakonore;
• Roli i ligjeve është dukshëm më i vogël;
2. Sistemi kontinental
• Bazohet në të drejtën e shkruar dhe të kodifikuar;
• Ndikimi i konsiderueshëm i të drejtës romake;
• Roli i zakoneve dhe dokeve është relativisht më i vogël;
NJOHURITË THEMELORE MBI SHTETIN
• Edhe shteti si e drejta është dukuri shoqërore, historike dhe klasore;
• Shteti është organizimi më i rëndësishëm shoqëror;
• U krijua në shoqëri ne momentin kur u ndan njerëzit me paraqitjen e pronës private;
• Shteti mori mbi vete:
mbrojë mënyrën e prodhimit ; dhe
sigurojë zhvillimin e mënyrave të prodhimit;
• Siguron qeverisjen e klasës sunduese;
• Është person juridik;
• Posedon monopolin e ushtrimit të dhunës fizike;
• Është pushtet sovran;
• Funksioni i tij është që të mbrojë dhe ruaj mënyrën e caktuar të prodhimtarisë;
• Është bashkësi e cila vepron në një territor të caktuar;
• Për rregullimin e marrëdhënieve shoqëror e përdor edhe dhunën;
• Dominon në zgjedhje e problemeve kapitale shoqërore – ekonomike;
VEPRIMTARIA DHE FUNSKIONI I SHTETIT
• Të gjitha aktivitetet të cilat i ushtron shteti konsiderohen
» të brendshme – nacionale;
» të jashtme – ndërkombëtare;
• Veprimtaritë e caktuara që të ushtrojë pushtetin shtetëror;

– FUNKSIONET E BRENDSHME TË SHTETIT JANË
• 1. Funksioni Legjislativ
• 2. Funksioni gjyqësor
• 3. Funksioni administrativ
• FUNKSIONITE E JASHTME TË SHETIT JANË:
• 1. Funksioni i mbrojtjes;
• 2. Funksioni i agresionit;
• 3. Funksioni i koekzistencës paqësore
PUSHTETI SHTETËROR
• Shteti si organizata më e fuqishme është e krijuar që të ushtrojë pushtet;
• Pushteti është dukuri shoqërore dhe është i lidhur për shoqërinë njerëzore;
• Pushteti shtetëror karakterizohet me dhunë respektivisht dhunë fizike;
• Pushteti shtetërore e ka monopolin e ushtrimit të dhunës fizike;
• Me ushtrimin e pushtetit shteti është i lidhur me të drejtën;
• Me pushtetin shtetërore manifestohet i shtetit dhe mënyrave të ushtrimit të funksioneve të tij;
• Ekzistimi i pushteteve të tjera në një vend duhet të lejohet vetëm nga ana e shtetit;
• Ekzistojnë tri karakteristika të pushtetit shtetëror:
• 1. Dhuna,
• 2. Sovraniteti, dhe
• 3. Territorialiteti
• 1. SOVRANITETI
• 2. TERRITORIALITETI – Hapsira tokësore, ajrore, detare,
FORMAT E SHTETEVE
• Forma e sundimit:
• Forma e regjimit politik;
• Forma e rregullimit shtetëror;
1. FORMA E SUNDIMIT
• Manifestohet nga ajo se si është i organizuar – zgjedhur shefi i shtetit;
• Ekzistojnë dy (2) forma të forma të sundimit:
• A. MONARKIA dhe B. REBUBLIKA

A/ Monarkia karakterizohet:
• monarku ka privilegje të jashtëzakonshme;
• të gjitha funksionet e pushtetit janë të lidhura për personalitetin e tij;
• monarku vije në pushtet në bazë të trashëgimisë ose uzurpimit;
• politikisht nuk i nënshtrohet juridiksionit të shtetit;
• nuk i përgjigjet askujt;
• Monarkia ndahet në monarki të kufizuar dhe atë të pa kufizuar
B/ Republika karakterizohet:
• shefi i shtetit nuk ka privilegje personale;
• ka vetëm një shkallë të caktuar të pushtetit;
• Shefi i shtetit i nënshtrohet zgjedhjeve;
• Për punën e vet përgjigjet politikisht dhe juridikisht;
• Për udhëheqje të dobët mund të shkarkohet edhe para mandatit;
• Ekzistojnë dy mënyra të zgjedhjes së shefit të shtetit – k r y e t a r i t;
• Mënyra amerikane
– ku presidenti drejtpërdrejtë zgjidhet nga populli; dhe
• Mënyra evropiane
– ku presidenti nga parlamenti
2. FORMA E REGJIMIT POLITIK
• Identifikohet nga mënyra se si është i organizuar pushteti qendror në një shtet;
• Identifikohet në bazë të rregullimit të marrëdhënieve të pushtetit me popullin:
• Nga identifikimi i kësaj marrëdhënie përcaktohet se kush është bartësi politik i pushtetit sovran;
• Nga identifikimi i këtyre marrëdhënieve më së miri përcaktohen se sa është niveli i të drejtave demokratike në një shtet të caktuar;
• Andaj, format ë regjimeve politike në kuadër të shteteve të caktuara i ndajmë në:
• A. REGJIME DEMOKTARIKE dhe
• B. REGJIME AUTOKRATIKE
3. FORMA E RREGULLIMIT SHETËROR
• Identifikohet në bazë të faktit se si janë të rregulluara marrëdhëniet në mes të organit qendror të shtetit dhe atyre jo qendrore – lokale
A. CENTRALIZUAR dhe
B. DECENTRALIZUAR.

E Drejta Biznesore
Prezentimi nr. 5
Shteti dhe e drejta Nocioni dhe përkufizimet e shtetit

Karakteristikat dhe veçoritë kryesore të shtetit
• Shteti si një organizate specifike, supreme shoqërore e organizuar në mënyrë – sui generis, ka edhe karakteristikat,vecoritë dhe elementet e tij.
• Karakteristikat dhe veçoritë kryesore të shtetit janë se:
– Është organizatë shoqërore e shkallës dhe nivelit të lartë;
– Është organizatë specifike e shoqërisë, sepse ka forcën më të organizuar Brenda territorit të vetë;
– Forca apo dhuna që ka shteti në dispozicion vehet në lëvizje kurdo që i duhet shtetit;
– Është organizatë që funkcion kryesor nga aspekti shoqëror ka zhvillimin e procesit të prodhimit dhe ruajtjen e tij;
– Është organizatë shoqërore e cila pervec elementeve të dhunës dhe kontrollit të fushave të ndryshme jetësore, ushtron dhe zhvillon edhe sherbime të ndryshme publike në interes të përgjithshëm.
Elementet kryesore të shtetit
• Elementet kryesore, që e bëjnë një vend, shtet. janë:
A. Pushteti shtetëror (sovran);
B. Popullsia dhe
C. Territori i caktuar.
• Që të tri këto elemente janë të ndërvarura reciprokisht. Kështu që mungesa e njërit prej tyre ndikon në tërësinë e çështjes.
• Pa këto cilësi shteti i tillë në fakt, nuk trajtohet si shtet.
Rëndësia e shtetit
• Në kushtet bashkëkohore dhe demokratike të organizimit dhe funksionimi i shteti ka ndryshuar në masë të madhe, ose do duhej ndryshuar ende, jo vetëm natyrën dhe strukturën, por edhe karakterin dhe misionin e tij.
• Shteti sot nuk është represent dhe as prototip i dhunës.
• Nuk është aparat për destinimin dhe aplikimin e dhunës klasike.
• Shteti bashekohor, në parim sot e gjithë ditën është ose duhet të jetë institucioni më i organizuar demokratik.
• Shteti sot po duhet të përmbushë parimet dhe konceptin e kontratës së mirënjohur shoqërore të Zhan Zhak Rusosë.
• Kjo kontratë shoqërore bazohet në postulatin se shteti duhet të mbrojë të drejtat natyrore të individit.
• Këto të drejta natyrore themelore dhe fundamentale janë: e drejta në jetë, në liri dhe e drejta në pasuri.

• Në këmbim për këte mbrojtje të ofruar nga shteti, qytetari duhet t’i përmbushë disa detyra të caktuara ndaj tij, siç janë pagesa e tatimit etj.
Shteti i së drejtës ose shteti ligjor
• E drejta rregullon funksionimin e pushtetit, përkatësisht të vetë shtetit, si një organizate demokratike dhe shoqërore për masën, nevojat dhe kërkesat e qytetarëve.
• Ky modalitet apo tip i shtetit është pikërisht shteti ligjor ose i së drejtës, që nënkupton organizimin (organizatën) shtetërore, funksionimi dhe shtrirja e pushtetit të së cilës, totalisht janë të determinuara me norma juridike (me të drejtën).
E drejta dhe rendi juridik
• E drejta është sistemi i rregullave dhe normave shoqërore, që i rregullon marrëdhëniet në mes njerëzve dhe organizatave në shoqëri të caktuar
• E drejta është faktori dhe rregullatori kryesor i rregullimit të marrëdhënieve shoqërore, si produkt dhe rezultat i sjelljeve dhe rrethanave të shoqërisë klasore, e drejta është e kushtëzuar nga ekzistimi i diferencave klasore dhe shtresore në mestë njerëzve.
• E drejta rregullon marrëdhëniet shoqërore, në të cilat mund të vijë, deri te cenimi i interesit shoqëror; pra i interesit të përbashkët ose të të gjithë anëtarëve të shoqërisë.
• E drejta definohet edhe si tërësi e rregullave juridike të sjelljeve (normave).
• Norma juridike është rregull e sjelljes, të cilën e rregullon dhe sankcionon shteti.
• E drejta e një shteti është tërësi e rregullave të detyrueshme të sjelljes (dispozitive juridike), të cilat i ka përcaktuar (sankcionuar) shteti e te cilat e bëjnë një tërësi të gjithëmbarshme dhe të harmonizuar – sistemin juridik të shtetit përkatës.
• Sistemi juridik i një shteti nga ana tjetër është tërësi e akteve juridike, të cilët i ka paraparë shteti e te cilët e përbëjnë një tërësi konsistente dhe koherente – rendin juridik
• E drejta paraqet vullnetin e shtetit, gjegjësisht vullnetin e atyre që janë bartës të funkcioneve shtetërore –
• Shprehet përmes akteve të përgjithshme (kushtetuta, ligji, aktet nënligjore) dhe përmes akteve të veçanta juridike (aktgjykimi aktvendimi, vendimi).
• E drejta është postulat i pandashëm nga shteti, ngase shteti nuk mund të ekzistojë pa të drejtën dhe anasjelltas. Shteti përmes së drejtës rregullon marrëdhëniet shoqërore, para se gjithash ato marrëdhënie ku ekziston rreziku, që të vije deri te konfliktet eventuale shoqërore.

• Këto marrëdhënie janë të rëndësishme dhe me peshë për stabilitetin e vendit (rendi publik dhe i sigurisë, bashkimi i qytetarëve, liria e shtypit dhe medieve, tatimet, kontributet, veprat penale etj).
Rendi juridik (sistemi juridik)
• Të gjitha dispozitat (normat) juridike të një shteti e përbëjnë rendin juridik (sistemin juridik të tij).
• Ky sistem quhet edhe sistem pozitiv-juridik i cili paraqet një tërësi të rregulluar e të sistematizuar të të gjitha rregullave juridike. Elementet e sistemit juridik janë:
• Dega e së drejtës, norma juridike (rregulla juridike), institutet juridike etj.
• Rendi juridik rezulton nga rendi shoqëror dhe është pjesë përbërëse e tij;
• Rendi shoqëror ngërthen në vete realizimin e marrëdhënieve shoqërore përmes të drejtës, duke përfshirë këtu të gjithë realitetin shoqëror (që nënkupton organizimin apo tërësinë sociale, ekonomike dhe politike të një shoqërie).
• Rendi juridik ashtu sikurse edhe e drejta, duhet të jenë në pajtim të plotë me rendin shoqëror, sepse në të kundërtën ky rend shoqëror dëmtohet deri në rrezikim dhe atëherë, ndërhynë shteti edhe me masa të dhunës.
• Secili shtet e ka sistemin e vetë juridik dhe atë të së drejtës. Përndryshe, rendi shoqëror, përveq rendit juridik përfshinë në vete edhe rendin ekonomik, politik, moral etj.
• Rendi juridik nga ana tjeter poashtu është kompleks. Ai përbëhet nga rendi normativ dhe ai material.
• Rendin normativ e përbëjnë normat juridike të një shoqërie konkrete,
• Ndersa Rendin material e përbëjnë veprimet juridike të cilat i ushtrojnë subjektët e së drejtës – personat fizikë dhe juridikë të një vendi.
• Rendi juridik është pjesë përbërëse e rendit shoqëror dhe rregullohet me të drejtën /ose përmes së drejtës. Ai paraqet tërësinë e së drejtës se çdo shoqërie dhe sjelljet e njerëzve të cilat rregullohen me të drejen.
• Rendin normativ, si pjesë e Rendit juridik e përbëjnë normat juridike të një shoqërie konkrete.
• Rendin material nderkaq e përbëjnë sjelljet e njerëzve, me të cilat e drejta i nderlidhë disa rrjedhoja juridike.
• Veprimet e njerëzve, që kanë efekt juridik, quhën veprime juridike.
• Rendi juridik i përbërë nga:
• rendi normative dhe ai material (faktik) dhe
• përbëhet nga marrëdhëniet juridike.

• Ky rend tejet i rëndësishëm, do të duhej shikuar si rend dinamik dhe dialektikë-në zhvillimin e siper.
• Ai nuk është rrumbullakuar, përfunduar as perfeksionuar, por modifikohet dhe avancohet në vazhdimësi.
NJOHURITË THEMELORE MBI SHTETIN
• Edhe shteti si e drejta është dukuri shoqërore, historike dhe klasore;
• Shteti është organizimi më i rëndësishëm shoqëror;
• U krijua në shoqëri ne momentin kur u ndan njerëzit me paraqitjen e pronës private;
• Shteti mori mbi vete:
mbrojë mënyrën e prodhimit ; dhe
sigurojë zhvillimin e mënyrave të prodhimit;
• Siguron qeverisjen e klasës sunduese;
• Është person juridik;
• Posedon monopolin e ushtrimit të dhunës fizike;
• Është pushtet sovran;
• Funksioni i tij është që të mbrojë dhe ruaj mënyrën e caktuar të prodhimtarisë;
• Është bashkësi e cila vepron në një territor të caktuar;
• Për rregullimin e marrëdhënieve shoqëror e përdor edhe dhunën;
• Dominon në zgjedhje e problemeve kapitale shoqërore – ekonomike;
VEPRIMTARIA DHE FUNSKIONI I SHTETIT
• Të gjitha aktivitetet të cilat i ushtron shteti konsiderohen
» të brendshme – nacionale;
» të jashtme – ndërkombëtare;
• Veprimtaritë e caktuara që të ushtrojë pushtetin shtetëror;
– FUNKSIONET E BRENDSHME TË SHTETIT JANË:
• 1. Funksioni Legjislativ
• 2. Funksioni gjyqësor
• 3. Funksioni administrativ
• FUNKSIONITE E JASHTME TË SHETIT JANË:
• 1. Funksioni i mbrojtjes;
• 2. Funksioni i agresionit;
• 3. Funksioni i koekzistencës paqësore.

PUSHTETI SHTETËROR
• Shteti si organizata më e fuqishme është e krijuar që të ushtrojë pushtet;
• Pushteti është dukuri shoqërore dhe është i lidhur për shoqërinë njerëzore;
• Pushteti shtetëror karakterizohet me dhunë respektivisht dhunë fizike;
• Pushteti shtetërore e ka monopolin e ushtrimit të dhunës fizike;
• Me ushtrimin e pushtetit shteti është i lidhur me të drejtën;
• Me pushtetin shtetërore manifestohet i shtetit dhe mënyrave të ushtrimit të funksioneve të tij;
• Ekzistimi i pushteteve të tjera në një vend duhet të lejohet vetëm nga ana e shtetit;
FORMAT E SHTETEVE
• Forma e sundimit:
• Forma e regjimit politik;
• Forma e rregullimit shtetëror;
1. FORMA E SUNDIMIT
• Manifestohet nga ajo se si është i organizuar – zgjedhur shefi i shtetit;
• Ekzistojnë dy (2) forma të forma të sundimit:
• A. MONARKIA dhe B. REBUBLIKA
A/ Monarkia karakterizohet:
• Monarku ka privilegje të jashtëzakonshme;
• të gjitha funksionet e pushtetit janë të lidhura për personalitetin e tij;
• monarku vije në pushtet në bazë të trashëgimisë ose uzurpimit;
• politikisht nuk i nënshtrohet juridiksionit të shtetit;
• nuk i përgjigjet askujt;
• Monarkia ndahet në monarki të kufizuar dhe atë të pa kufizuar
B/ Republika karakterizohet:
• Shefi i shtetit nuk ka privilegje personale;
• ka vetëm një shkallë të caktuar të pushtetit;
• Shefi i shtetit i nënshtrohet zgjedhjeve;
• Për punën e vet përgjigjet politikisht dhe juridikisht;
• Për udhëheqje të dobët mund të shkarkohet edhe para mandatit;
• Ekzistojnë dy mënyra të zgjedhjes së shefit të shtetit – k r y e t a r i t;
• Mënyra amerikane
– ku presidenti drejtpërdrejtë zgjidhet nga populli; dhe
• Mënyra evropiane
– ku presidenti nga parlamenti.

2. FORMA E REGJIMIT POLITIK
• Identifikohet nga mënyra se si është i organizuar pushteti qendror në një shtet;
• Identifikohet në bazë të rregullimit të marrëdhënieve të pushtetit me popullin:
• Nga identifikimi i kësaj marrëdhënie përcaktohet se kush është bartësi politik i pushtetit sovran;
• Nga identifikimi i këtyre marrëdhënieve më së miri përcaktohen se sa është niveli i të drejtave demokratike në një shtet të caktuar;
• Andaj, format ë regjimeve politike në kuadër të shteteve të caktuara i ndajmë në:
• A. REGJIME DEMOKTARIKE dhe
• B. REGJIME AUTOKRATIKE
3. FORMA E RREGULLIMIT SHETËROR
• Identifikohet në bazë të faktit se si janë të rregulluara marrëdhëniet në mes të organit qendror të shtetit dhe atyre jo qendrore – lokale
A. CENTRALIZUAR dhe
B. DECENTRALIZUAR

SISTEMI I DREJTËSISË NË REPUBLIKËN E KOSOVËS
Prezentim

• Zhvillimet historike në dhe përreth Kosovës, në etapa të ndryshme kohore, kanë imponuar edhe specifikat e organizimit të pushteteve në Kosovë, varësisht nga karakteristikat e autoriteteve që kanë sunduar territorin e Kosovës gjatë historisë.
• Megjithatë, nga koha e organizimit politiko –ushtarak të Lidhjes së Prizrenit (1878) e gjer në përfundimin e Luftës së fundit ne vititn 1999, në Kosovë realisht mund të flitet përorganizim të sistemit gjyqësor në nivel të institucioneve vendore.
Etapat me te rendesishme te zhvillimit te sistemit gjyqesor ne Kosove
• GJYQËSI NË KOSOVË NGA VITI 1945 DERI NË KUSHTETUTËN E VITIT 1974
• RRËNIMI I SISTEMIT GJYQËSOR NË KOSOVË GJATË VITEVE TË 90' TË SHEKULLIT XX
• KRIJIMI I SISTEMIT GJYQËSOR NGA PASLUFTA E VITIT 1999 DERI ME SHPALLJEN E PAVARËSISË NË VITIN 2008
ORGANIZIMI I SISTEMIT GJYQËSOR SIPAS KUSHTETUTËS SË REPUBLIKËS SË KOSOVËS
• Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në shkurt të vitit 2008, dhe me miratimin e Kushtetutës së Kosovës, organizimit të sistemit të drejtësisë i kushtohet një kapitull i veçantë (VII) ku nga neni 102-108 janë të sanksionuara parimet e përgjithshme të sistemit gjyqësor, organizimi, juridiksioni, përfshirë këtu;
• Këshilli Gjyqësor i Kosovës si organ përgjegjës, i cili siguron pavarësinë dhe paanësinë e sistemit gjyqësor, derisa rregullimin strukturor të gjykatave e ka lënë të vendoset me Ligj të veçantë.
• Në korrik të vitit 2010 aprovohet Ligji për Gjykata Nr. 03/L-199 i cila përcakton sistemin e gjykatave të Republikës së Kosovës të përbërë nga:
• Gjykatat Themelore, Gjykata e Apelit dhe Gjykata Supreme.
• Pjesë e sistemit gjyqësor të Republikës së Kosovës janë edhe Gjyqtarët e EULEX-it, funksioni dhe kompetenca e të cilëve është e përcaktuar sipas Ligjit Nr .03/L-053.
• Fillimi i zbatimit të Ligjit për Gjykatat, ka nisur me operacionalizimin e plotë në janar të vitit 2013, paraqet fillimin e një periudhe të re në procesin e reformimit dhe strukturimit të gjyqësorit të Kosovës, në një sistem më bashkëkohorë dhe më efikas në ndarjen e shërbimeve për qytetarë të Kosovës.
Sistemi i gjykatave i Republikës së Kosovës përbëhet nga:
• Gjykatat Themelore,
• Gjykata e Apelit dhe
• Gjykata Supreme

• Gjykatat Themelore janë gjykata të shkallës së parë në territorin e R.K. Sipas Ligjit për Gjykata funksionojnë shtatë Gjykata Themelore: e Prishtinës, Gjilanit, Prizrenit, Gjakovë, Pejës, Ferizajt dhe e Mitrovicës, dhe përveç selisë kryesore, secila Gjykatë Themelore ka degët e veta.
• Gjykata e Apelit funksionon si gjykatë e shkallës së dytë, me juridiksion territorial në gjithë Republikën e Kosovës. Selia e Gjykatës së Apelit është në Prishtinë.
• Gjykata Supreme e Kosovës është instanca më e lartë gjyqësore në Kosovë dhe ka juridiksion në gjithë territorin e Republikës së Kosovës. Gjykata Supreme përfshin kolegjin e apelit të Agjencionit Kosovar të Pronës si dhe Dhomën e Posaçme të Gjykatës Supreme, gjyqtarët e së cilës janë pjesë e Gjykatës Supreme. Selia e Gjykatës Supreme është në Prishtinë.
Organizimi i Brendshëm i Gjykatës Themelore – funksional
• Departamenti për Çështjet Ekonomike që vepron në Gjykatën Themelore në Prishtinës, për gjithë territorin e Republikës së Kosovës;

• Departamenti për Çështjet Administrative që vepron në Gjykatën Themelore në Prishtinës, për gjithë territorin e Republikës së Kosovës;
• Departamenti për Krimet e Rënda që vepron në selinë e secilës Gjykatë Themelore;
• Departamenti i Përgjithshëm që vepron në selinë e secilës Gjykatë Themelore, si dhe në secilën degë të Gjykatës Themelore;
• Departamenti për të Mitur, që vepron në kuadër të gjykatave themelore.
Departamenti për çështje ekonomike i Gjykatës Themelore
• Departamenti për Çështje Ekonomike i Gjykatës Themelore është kompetent për çështjet në vijim:
– kontestet ndërmjet personave juridik vendor dhe të huaj lidhur me çështjet e tyre afariste;
– riorganizim, falimentim dhe shuarjen e personave juridik, nëse me ligj nuk përcaktohet ndryshe;
– kontestet lidhur me pengimin e posedimit, me përjashtim të pronës së paluajtshme, ndërmjet palëve të cekura në nën-paragrafi 1.1. të këtij paragrafi;
– kontestet lidhur me cenimin e konkurrencës, keqpërdorim apo monopolizim dhe pozitën dominuese në treg si dhe marrëveshjet monopoliste;
– mbrojtjen e të drejtave pronësore dhe të pronës intelektuale.
– kontestet midis kompanive të aviacionit, për të cilat zbatohet Ligji mbi Kompanitë e Aviacionit, duke përjashtuar kontestet lidhur me të drejtat e udhëtarëve;
– çështje të tjera të parapara me ligj.
• Të gjitha çështjet në Departamentin për Çështje Ekonomike të Gjykatës Themelore gjykohen nga një (1) gjyqtar profesionist, përpos nëse me ligj nuk parashihet ndryshe.
Ish –Gjykata ekonomike e Kosoves
• Gjykata ekonomike e Kosoves në Prishtinë funksionin e vet gjyqësor deri me 31.12.2012 e ka ushtruar në bazë të Ligjit mbi gjykatat, të vitit 1978. Sipas këtij Ligji, i cili eshte shfuqizuar , Gjykata ekonomike ka pasur keto kompetenca:
• Shkallën e parë të gjykimeve, e cila përfshinë tutje:
 Deliktet ekonomike të cilat i shkaktojnë personat juridik;
 Konfliktet ekonomike që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe përdorimin e shpikjeve, mostrave, modeleve dhe vulave metalike, të drejtën për përdorimin e firmës si dhe konfliktet nga konkurrenca jolojale dhe e drejta e autorit;
 Zbatimi i procedurave të falimentimit të dhunshëm dhe likuidimit të rregullt, si dhe të gjitha konfliktet që lindin me rasti ne zbatimit të këtyre procedurave, pa marrë parasysh cilësinë e personave ndërgjyqësor;

 Vendosja dhe zbatimi i ekzekutimit të vendimeve të marra nga gjykata në shkallën e parë;
• Me ardhjen e tregon tregtisë zgjedhur dhe veprimtari të tjera ekonomike, në kuadër të sistemit të dhomës dhe në bashkëpunim me Dhomën e Tregtisë së Jashtme;
• Krijimi dhe promovimi i publikimeve të marketingut, broshurave, CD ROM – ve për anëtarë individualë, grupit nga degë të ndryshme, ose për të përfaqësuar të gjithë strukturën ekonomike;
• Burimet e mundshme të financimit dhe kushtet e tyre;
• Një teknologjike dhe të tjera novacione;
• Oferta dhe kërkesa në shtëpi dhe jashtë vendit;
• Ligjet dhe rregullat në fushën e marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare;
• Lëshimi i dokumenteve në pajtim me autoritetet publike;
• Aktivitete të tjera profesionale dhe të organizuar dhe detyrat sipas anëtarëve.

Prezentimi 7
ODA EKONOMIKE E KOSOVËS

ODA EKONOMIKE E KOSOVËS (OAK)
• Oda Ekonomike e Kosovës është asociacioni i biznesit ne Kosove.
• Themeluar ne vitin 1962 prej Parlamentit te Kosovës, OEK është përfaqësuesi i vetëm ligjor i interesave te komunitetit te biznesit.
• Oda Ekonomike e Kosovës është një organizate jo-profitabile, e pavarur dhe profesionale e cila lobon dhe punon me qëllimin kryesor te zhvillimit te ekonomisë se tregut, ndermarresisë dhe rritjes se aftësive konkurruese te anëtarëve te saj.
• OEK është e angazhuar te mbroje dhe përfaqësoje ne mënyrën me te mire te mundshme interesat e anëtarëve te saj, te këshillojë bizneset fillestare , te ju jap asistence profesionale anëtarëve te saj dhe ne veçanti te promovoje investimet dhe zhvillimin ekonomik te Kosovës.
• Prezenca e OEK ne te gjithë Kosovën është e vendosur nëpërmjet zyrave te saj regjionale ne Gjilan, Ferizaj, Prizren, Gjakove,Peje dhe Mitrovice.
• Sipas ligjit mbi Oden Ekonomike te Kosovës, anëtarësimi behet ne baza vullnetare.
• OEK perbehet prej 4 departamenteve, rreth 40 shoqatave sektoriale dhe rreth 20000 anëtarëve.
• Anëtaret e Odes operojnë ne sektorë te ndryshëm te ekonomisë duke përfshirë sektorin e Teknologjisë, Telekomunikacionit , Ndërtimtarisë, Bankave dhe Kompanive te Sigurimit, Përpunimit te metaleve , Përpunimit te Drurit, Prodhimit dhe Përpunimit te ushqimit dhe pijeve etj.
• Me qellim te ofrimit te shërbimeve me cilësi dhe profesionalistet, Oda Ekonomike e Kosovës është certifikuar me ISO 9001-2008 dhe është e angazhuar te implementoje praktika te mira menaxheriale dhe te ofroje shërbime qe përmbushin kërkesat e anëtarëve
Vizioni, Misioni dhe Qëllimet
• Vizioni: “ME ODEN EKONOMIKE TE KOSOVES, PER NJE EKONOMI TE FUQISHME NE KOSOVE” Misioni: “ Ne përputhshmëri me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira te lehtësojë, loboje dhe përfaqësoje për një komunitet biznesi konkurrues dhe ekonomi te fuqishme ne Kosove” Qëllimet: - Ofrimi i shërbimeve cilësore ne baze te kërkesave te anëtarëve / klientëve

- Rritja e Prezencës se OEK ne proceset e rëndësishme ekonomike sociale - Mbajtja e stabilitetit financiar.
KONCEPTI I ORGANIZIMI DHE AKTIVITETET
• Shoqatat profesionale në kryerjen e detyrave dhe të përfaqësojë interesat e të gjitha aktiviteteve në kuadrin e saj;
• Departamentet do të kryejnë detyrat dhe përfaqësimin e interesave të disa shoqatave në përbërjen e vet;
• Organet e Odës (Kuvendit, Bordit Ekzekutiv, Bordi Mbikëqyrës dhe Presidenti), mbulon çështjen e të gjithë sektorët dhe përfaqësojnë interesat e të gjithë anëtarëve të Dhomës.
ROLI DHE DETYAR E ODES EKONOMIKE / ROLI FILLESTAR
• Legjitime të përfaqësojë dhe mbrojë interesat e anëtarëve të Dhomës para autoritetit legjislativ dhe ekzekutiv dhe administrata në, miratimin përgatitjen dhe zbatimin e ligjeve dhe rregulloreve në fushën e biznesit;
• Nxitja e zhvillimit ekonomik dhe ndërmarrësi;
• Ecuria e autoriteteve publike (certifikatën e origjinës, certifikimin e thirrjeve të biznesit për partnerët e biznesit, certifikatat e anëtarësimit në Dhomën dhe të tjerët.)
• Dhe aktivitete të tjera që synojnë rritjen e efikasitetit të anëtarëve të saj dhe përfshirjen e tyre të suksesshme në flukset tregtare (shkenca kompjuterike, edukim, programe zhvillimi dhe projekte, të sistemit të cilësisë në anëtarë të Dhomës,
• standardizimi i produkteve dhe shërbimeve, masa për të mbrojtur prodhimin vendas, dhe profesional, ndihmë organizative, marketing dhe promovuese dhe të tjera për anëtarët).
ANËTARËT E ODËS DHE TË ANËTARËSIMIT
• Të gjitha subjektet e biznesit të regjistruar me seli në Republikën e Kosovës;
• Duke u bashkuar me anëtarësimin e secilit anëtar ofron: anëtarësimit të barabartë në sistemin e dhomës, të drejtën për të marrë pjesë në zgjedhjen e përfaqësuesve në të gjitha format e organizimit dhomës, të drejtën për të përdorur të gjithë sistemin e mundshme dhomë, të drejtën për të marrë pjesë në të gjitha format dhe të gjitha programet e punës të sistemit dhomë, të drejtën për të përdorur të gjitha rezultatet e sistemin e dhomës së aktiviteteve dhe programeve të asistencës, të drejtën e përfaqësimit legjitim në subjektet e pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv, dhe përfaqësim për bizneset dhe shoqatat e tjera, etj;

• Vendimi i Odës së Tregtisë në bazë të kritereve të rënë dakord për të përcaktuar marrëdhëniet dhe shuma e pagesës unike e anëtarësimit mujore duke marrë parasysh fuqinë ekonomike të anëtarëve.
ANËTARËT E ODËS
• Ata kanë një agjentë të ligjshme dhe kompetent para se pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv, dhe përfaqësim në shtëpi dhe jashtë vendit, kanë shoqatat e tyre të organizimit në përfaqësimin dhe realizimin e objektivave të saj të biznesit;
• Mund të bëjë një ndikim të rëndësishëm në krijimin e një mjedisi të favorshëm për biznesin dhe të suksesshëm të biznesit;
• Ata kanë shoqatën e tyre në dispozicion në çdo lloj asistence teknike dhe organizimin e të gjitha llojet e ngjarjeve ekonomike me interes të përbashkët apo individual;
• Ata kanë një infrastrukturë të plotë në dispozicion në zbatimin e të gjitha llojet e aktiviteteve, pozita harmonizimin dhe artikulimin e interesave;
• Për anëtarët e biznesit është kryer një funksion publik në kushte të favorshme.
SHËRBIMET TEKNIKE (ofrojnë ndihmë, këshilla dhe informata)
• Nëpërmjet programeve të edukimit;
• Konferenca profesionale, tryeza të rrumbullakëta dhe simpoziume, prezantime projekteve makro dhe si;
• Anëtarët në përgatitjen e programeve të zhvillimit, të regjistrimit të ndërmarrjeve të reja, etj;
• Marketing dhe aktivitetet promovuese për anëtarët;
• Përgatitja dhe organizimi i anëtarëve në shfaqje në panaire, ekspozita dhe forma të tjera të prezantimit;
• Ndërtimi i partneriteteve me të biznesit ndërkombëtar, rajonal / dhomat e tregtisë;
• Organizimi dhe pranimin e vizitave të delegacioneve të biznesit të rajoneve të tjera dhe vende të tjera, dhe komunikimet krijimin e biznesit me anëtarët të interesuar;
• Me ardhjen e tregon tregtisë zgjedhur dhe veprimtari të tjera ekonomike, në kuadër të sistemit të dhomës dhe në bashkëpunim me Dhomën e Tregtisë së Jashtme;
• Krijimi dhe promovimi i publikimeve të marketingut, broshurave, CD ROM – ve për anëtarë individualë, grupit nga degë të ndryshme, ose për të përfaqësuar të gjithë strukturën ekonomike;
• Burimet e mundshme të financimit dhe kushtet e tyre;
• Një teknologjike dhe të tjera novacione;
• Oferta dhe kërkesa në shtëpi dhe jashtë vendit;

• Ligjet dhe rregullat në fushën e marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare;
• Lëshimi i dokumenteve në pajtim me autoritetet publike;
• Aktivitete të tjera profesionale dhe të organizuar dhe detyrat sipas anëtarëve.
PUBLIKIMET
• - Gazeta e Odës
• - Periodike, katalogje, etj;
Arbitrazha
• Tribunali i përhershëm i arbitrazhit i cili funksionon në kuadër të Odës Ekonomike të Kosovës, është institucion i cili ka autorizim publik për ofrimin e shërbimeve të arbitrazhit.
• Arbitrazhi është një nga mënyrat alternative dhe më efikase të zgjidhjes së kontesteve, në kohën kur bizneset janë të interesuara në zgjedhjen e shpejtë dhe jo-burokratike të kontesteve.
• Tribunalet e arbitrazheve nëpër botë janë ato të cilat zgjidhin kontestet më të komplikuara dhe me vlera më të mëdha. Transparenca, konfidencialiteti, dhe mjetet e kontrollit të procedurës nga palët janë vetëm disa nga përparësitë të cilat i ofron arbitrazhi.
• Për më shumë informata vizitojeni ueb faqen: www.kosovo-arbitration.com

Në përgjithësi për Ndërmarrjet (Organizatat ose Formacionet Biznesore)
E Drejta Biznesore

• Çdo ndërmarrje e regjistruar më ligj është organizatë e pavarur dhe i ka organet e veta dhe pasurinë e që vet harton politikën dhe strategjinë e zhvillimit, me emrin e vet merr pjesë në qarkullimin afarist dhe vet vendos rreth ndryshimeve eventuale rreth pozitës së vet.
• Sipas formave të pronësisë, ndërmarrjet mund të jetë:
• Publike
• shoqërore,
• të përziera dhe
• private
KUPTIMI I NDËRMARRJES
• Të gjitha vendet duke iu përshtatur standardeve dhe kushteve të ekonomisë së tregut synojnë, që përmes ligjeve të vet, sa më saktë dhe drejtë, të definojnë ndërmarrjen si subjekt juridik e cila ka për qëllim zhvillimin e veprimtarisë së caktuar dhe arritjen e profitit.
• Me veprimtarinë të cilën e zhvillon një ndërmarrje nënkuptojmë qëllimin rreth prodhimit, afarizmit dhe ofrimit të shërbimeve në treg.
• Të gjitha vendet duke iu përshtatur standardeve dhe kushteve të ekonomisë së tregut synojnë, që përmes ligjeve të vet, sa më saktë dhe drejtë, të definojnë ndërmarrjen si subjekt juridik e cila ka për qëllim zhvillimin e veprimtarisë së caktuar dhe arritjen e profitit.
• Me veprimtarinë të cilën e zhvillon një ndërmarrje nënkuptojmë qëllimin rreth prodhimit, afarizmit dhe ofrimit të shërbimeve në treg.
• Me ndërmarrja kuptojmë një numër të caktuar të njerëzve (pronarëve dhe punëtorëve) të cilët e mund te kanë cilësinë e personit juridik.
• Ndërmarrja ka statutin e subjektit të veçantë juridik, pozitë kjo pa të cilën nuk ka mundësi që të merr pjesë në marrëdhëniet juridiko-ekonomike në treg.
• Ndërmarrjet, në përputhshmëri me dispozitat ligjore, kanë mundësi që të zhvillojnë një ose disa veprimtari.
• Qëllimi themelor për të cilin vepron ndërmarrja është krijimi i profitit.
• Ndërmarrjet të cilat nuk arrin që të funksionojnë dhe të sigurojnë profit rrezikojnë të likuidohen ose falimentohet tërësisht.
• Shoqëritë ekonomike ose tregtare sipas themelimit ndahen në:
A. shoqëri me bashkim personal dhe
B. shoqëri me bashkimin e kapitalit.
 Shoqëritë e bashkimit personal janë: shoqëritë komandite dhe shoqëritë ortakie.

 Shoqëritë me bashkimin e kapitalit janë: shoqëritë aksionare dhe shoqëritë më përgjegjësi të kufizuar.
 Ndërmarrjet sipas madhësisë varën nga numri i të punësuarve. Në bazë të këtij kriteri ndërmarrjet ndahen në:
 ndërmarrje të vogla (deri në 50 punëtor),
 ndërmarrje të mesme (nga 50 deri në 250 të punësuar) dhe
 ndërmarrje të mëdha (mbi 250 punëtor).
• Sipas shtetësisë së investitorëve të kapitalit ndërmarrja ndahet në:
– vendore (me investimin e kapitalit nga personat fizikë dhe juridikë vendor),
– ndërkombëtare (me investimin e kapitalit nga personat fizikë dhe juridikë nga vendet e jashtme) dhe
– të përzier (me investimin e kapitalit nga personat fizikë dhe juridikë të vendit dhe atyre të jashtëm).
• Sipas ligjit ndërmarrje mund të themelojnë personat fizikë dhe personat juridikë. Zakonisht personat fizikë mund të themelojnë:
– shoqëri ortakrie,
– shoqëri komandite,
– shoqëri aksionare dhe
– shoqëri me përgjegjësi të kufizuar.
• Personat juridikë mund të themelojnë;
– shoqëri aksionare,
– shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe
– shoqëri komandite në pronësi të komanditorit.
• Shteti mund të themelojë ndërmarrje publike.
• Subjektet fizike dhe juridike ndërkombëtare mund të themelojnë;
– ndërmarrje në territorin e vendit duke i respektuar dispozitat ligjore dhe rregulloret konkrete të cilat e rregullojnë këtë procedurë.
• Sipas marrëveshjes për themelimin e ndërmarrjes ndërmarrjes i përcaktohen:
– Themeluesit dhe nënshkrimi i tyre, formën e pronësisë, shumën e mjeteve financiare, udhëheqjen e ndërmarrjes, afarizmin lidhur me humbjen dhe fitimin, gjykatën kompetente për zgjidhjen e kontesteve eventuale etj.
• Për ndryshim nga legjislacioni aktual, sipas disa ligjeve të vendeve të ndryshme për themelimin e ndërmarrjeve, mund të vërehen ndryshime të vogla lidhur me përmbajtjen elementeve esenciale të aktit të themelimit.

• Akti i themelimit ose kontrata për themelimin e ndërmarrjes duhet të jetë në formë të shkruar.
• Investimet e themeluesve në ndërmarrje mund të jenë në formë të
 parave,
 sendeve dhe
 të drejtave, ndërsa të shoqëritë individuale puna ose shërbimet e ofruara.
 Investimet që nuk janë para të cilat investohen në ndërmarrje, vlerësohen sipas personit që ka detyrime zyrtare me qëllim të vlerësimit, sigurimit dhe mbrojtjes së tyre.
INDIVIDUALITETI I NDËRMARRJES
• Ndërmarrjet ose shoqeria duhet që të dallohen nga njëra tjetra dhe të kenë karakteristikat e caktuara individuale.
• Sipas rregullores së Ligjit mbi shoqëritë tregtare për bizniset në Kosovë, karakteristikat e ndërmarrjeve duhet të jenë:
 firma,
 selia dhe
 veprimtaria.
KUSHTET PËR NDËRPRERJEN VEPRIMTARISË SË NDËRMARRJES
• Ndërmarrja veprimtarinë e vet e ndërprenë;
• nëse i është shqiptuar masa e ndalimit të ushtrimit të veprimtarisë;
• nëse ndërpriten kushtet dhe shkaqet e që e arsyetojnë ekzistimin e ndërmarrjes;
• me kalimin e kohës së kontraktuar për zhvillimin e veprimtarisë;
• me vendimin e kuvendit ose të anëtarëve themelues;
• nëse numri i anëtrarëve vjen deri në një;
• nëse me vendim të gjykatës kompetente vërtetohet inekzistenca e saj në regjistr;
• nëse nuk zhvillon veprimtari me gjatë se afati që është përcaktuar sipas ligjit;
• falimentim;
• nëse kapitlai fillestar zvogëlohet më shumë se minimumi i duhur;
• me lidhjen me ndërmarrje tjera ose me ndarje;
• dhe në raste tjera të cilat i parashikon ligji.
• Ndërmarrja e humbë cilësinë e personit juridik me rastin e shlyerjes nga regjistri.
• Ndërmarrësi mund të ndërpresë zhvillimin e veprimtarisë:
• lajmërimin e shkruar;
• nëse ndërpriten kushtet dhe shkaqet e që e arsyetojnë ndërprerjen e veprimtarisë së ndërmarrjes;
• me kalimin e kohës që është kontraktuar dhe përcaktuar në regjistër;

• me humbjen e aftësisë për të vepruar;
• me vdekje;
• nëse nuk e zhvillon veprimtarinë më gjatë se afati i përcaktuar ligjor;
• me ndalimin e ushtrimit të veprimtarisë;
• anulimin e vendimit dhe regjistrimin në regjistër;
• dhe raste të tjera të cilat i parasheh ligji.

Ndërmarrjet (Organizatat Biznesore – Formacionet)
në Republikën e Kosovës

Baza ligjore
• Burimet juridike me te cilat rregullohet themelimi, regjistrimi dhe veprimtaria e organizatave (ndermarrjeve) biznesore jane:
• LIGJI SHOQËRITË TREGTARE Nr. 02/L-123
• Ligji PËR NDËRMARRJET PUBLIKE Nr. 03/L-087
LIGJI PËR NDËRMARRJET PUBLIKE Nr. 03/L-087
• Ky ligj përcakton kornizën ligjore lidhur me pronësinë e Ndërmarrjeve Publike dhe qeverisjen e tyre korporative në përputhje me parimet e njohura ndërkombëtare për qeverisjen korporative të ndërmarrjeve publike.
• Te gjitha ndërmarrjet publike janë ne pronësi te qeverise ose te qeverive lokale;
• Të gjitha NP do të organizohen si Shoqëri Aksionare në përputhje me ligjin në fuqi mbi shoqëritë tregtare.
• Të gjitha interesat pronësore në një NP do të përfaqësohen me aksione dhe të gjitha këto aksione duhet të jenë të regjistruara.
Ushtrimi i të Drejtave të Aksionarit
• Qeveria ka kompetencën ekskluzive për ushtrimin e të drejtave të aksionarit të Republikës së Kosovës në NP-të Qendrore.
• Qeveria do të vendos mbi këto çështje me shumicë të thjeshtë votash.
• Me qëllim të përgatitjes së debatit në Qeveri, një komision i zgjedhur i Ministrave paraqet propozime ose vërejtje mbi këto çështje.
• Kur një komunë është aksionar në një NP Lokale, të drejtat e saj të aksionarit do të ushtrohet nga një Komision Komunal i Aksionarëve
Mbikëqyrja nga Aksionarët dhe Njësia për Politikat dhe Monitorimin e NP-ve
• Aksionari(ët) e një NP do të ushtrojë mbikëqyrje të vazhdueshme dhe rigoroze të veprimtarisë së Bordit të Drejtorëve dhe Komisioneve të Auditimit të NP-së në fjalë.
• Qeveria i përgjigjet Kuvendit për mënyrën në të cilën ajo, Ministri dhe Njësia për Politikat dhe Monitorimin e NP i ushtrojë kompetencat dhe përgjegjësitë të cilat u janë dhënë me këtë ligj.
• Qeveria do t’i raportojë Kuvendit në bazë vjetore mbi performancën e këtyre autorizimeve dhe përgjegjësve si dhe mbi arritjen e objektivave të përcaktuara në politikën e pronësisë të përcaktuar në ligji.
Shitja e Aksioneve
• Aksionet në një NP Qendrore mund të shiten lirisht nëse Qeveria miraton një vendim me shkrim me të cilin autorizohet një Komision Qeveritar për Privatizim për të vazhduar

me tenderimin dhe shitjen e aksioneve, me kusht që ky vendim të miratohet me shumicë të thjeshtë votash nga Kuvendi i Kosovës.
• Pas miratimit të këtij vendimi nga Qeveria dhe Kuvendi, Komisioni Qeveritar për Privatizim është i autorizuar të kryejë një tender dhe t’i shesë aksionet në fjalë.
Themelimi i Ndërmarrjeve të reja Publike
• Ne baze te këtij ligji, çdo ndërmarrje e re publike mund të themelohet vetëm nëse kjo autorizohet me një vendim të Qeverisë.
• Ndërmarrja e re publike do të jetë NP Qendrore, përveç nëse shprehimisht përcaktohet ndryshe në ligjin e sipër cekur,
• Ne baze te këtij Ligji përcaktohen edhe:
– Zgjedhja e Drejtorëve të NP Qendrore
– Zgjedhja e Drejtorëve të NP Lokale
– Kushtet e Kualifikimit dhe Përshtatshmërisë Profesionale
– Mbikëqyrja nga Bordi i Drejtorëve
– Dhe cështje tjera te rëndësishme
LIGJI Nr. 02/L-123 PËR SHOQËRITË TREGTARE
Qëllimi i këtij ligji është që:
a) të përcaktojë llojet e shoqërive tregtare përmes së cilave mund të zhvillohen veprimtaritë tregtare në Kosovë;
b) të caktojë kushtet e zbatueshme të regjistrimit, për secilin lloj të shoqërive tregtare;
c) të përcaktojë, për secilin lloj të shoqërive tregtare, dispozitat ligjore për kapacitetin dhe strukturën juridike si dhe të drejtat dhe detyrimet e pronarëve, menaxherëve, drejtorëve, përfaqësuesve juridik dhe palëve të treta; dhe
d) të përcaktojë dispozitat ligjore të cilat nxisin dhe lehtësojnë themelimin, funksionimin dhe shpërbërjen e rregullt dhe efektive të shoqërive tregtare.
Përkufizimet
• “Kompani” do të thotë një shoqëri aksionare ose shoqëri me përgjegjësi të kufizuar që është themeluar në Kosovë.
• “Ministria” do të thotë Ministria e Tregtisë dhe e Industrisë.
• “Ministri” do të thotë Ministri i Ministrisë së Tregtisë dhe të Industrisë.
• “Person i Autorizuar” ka kuptimin e përcaktuar në paragrafin 13.7 ose, nëse është e zbatueshme, në paragrafin 13.8 të këtij ligji.
• “Shoqëri Tregtare e Kosovës” është term i përgjithshëm që do të thotë dhe përfshin çfarëdo lloji të shoqërisë tregtare të themeluar në Kosovë sipas këtij ligji, p.sh

Ndërmarrjet individuale, shoqëritë kolektive, shoqëritë komandite, shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare.
• “Shoqëria e Huaj Tregtare” është term i përgjithshëm i cili nënkupton një shoqëri (i) që është themeluar dhe aktualisht ekziston sipas një ligji të një jurisdiksioni jashtë Kosovës,
• “Veprimtaria tregtare” do të thotë çdo lloj aktiviteti të rregullt ose të aktivitet të përsëritur I cili përfshin ofrimin, sigurimin ose prodhimin e mallrave, shërbimeve, pronës dhe/ose punëve për një person ose shoqëri, në këmbim ose në pritje të çfarëdo lloj pagese
Neni 4 ; Llojet e Shoqërive Tregtare të Kosovës
• Një shoqëri tregtare mund të themelohet në Kosovë si:
A. ndërmarrje individuale,
B. shoqëri kolektive,
C. shoqëri komandite,
D. shoqëri me përgjegjësi të kufizuar ose
E. shoqëri aksionare.
Neni 5 - Qëllimet e Lejuara
• Shoqëria tregtare mund të themelohet dhe regjistrohet për çfarëdo qëllimi të ligjshëm dhe mund të kryejë çfarëdo veprimtarie të ligjshme.
• Çdo person, shoqëri ose grup i përbërë nga një ose më shumë persona dhe/ose shoqëri mund të themelojë dhe regjistrojë një shoqëri tregtare.
Biznesi – Ndërmarrja individuale
• është formë e organizimit biznesor, pa cilësi të personit juridik.
• Personi i cili është pronar i një ndërmarrje individuale, qoftë të regjistruar apo jo, ka përgjegjësi të pakufizuar personale, për të gjitha borxhet dhe detyrimet tjera, të shkaktuara ose të imponuara nga ligji ose kontrata në lidhje me atë biznes a ndërmarrje individuale (neni 48 i ligjit).
• Përgjegjësia e plotë dhe e pakufizuar përfshinë pronën dhe të gjitha llojet e tjera të mjeteve dhe kapitaleve, të cilat personi përgjegjës i ka në pronësi të drejtpërdrejt ose të tërthortë; pavarësisht se prona dhe kapitalet e tilla shfrytëzohen për qëllime biznesore- afariste, personale apo shtëpiake (neni 48 I Ligjit).
Shoqëria kolektive ose partneritetit të përgjithshëm- ortakëror
• Shoqëria kolektive themelohet në përputhje me ligjin mbi organizatat biznesore .

• Shoqëria kolektive ose e partneritetit të përgjithshëm, në pikëpamje juridike, mund të ekzistojë dhe veprojë, në qoftë se dy e më shumë persona dhe/ose shoqëri, bashkëpunojnë në mes tyre, me qëllim të ushtrimit të veprimtarisë biznesore, pavarësisht nga fakti se bashkëpunimi i tillë mbështetet në një kontratë të shkruar, një marrëveshje gojore apo në mirëkuptim.
• Nëse shoqëria kolektive e partneritetit të përgjithshëm), themelohet përmes regjistrimit, ortakët (partnerët) e përgjithshëm janë personat dhe/ose shoqëritë, të cilat janë përcaktuar si ortakë të përgjithshëm në memorandumin e shoqërisë kolektive dhe në marrëveshjen e tyre mbi ortakërinë (partneritetin) e përgjithshëm,
• Në qoftë se shoqëria kolektive themelohet në bazë të ligjit, personat dhe/ose shoqëritë, të cilat bashkëpunojnë, me qëllim të ushtrimit të veprimtarisë biznesore, janë ortakë të përgjithshëm të saj.
• shoqëria kolektive, nuk është person juridik. Mirëpo, megjithëkëtë ajo mund të posedoj pronë, të lidh kontrata, të ushtroj padi dhe të jetë e paditur
• Secili ortak veç e veç dhe të gjithë ortakët e përgjithshëm bashkërisht, janë përgjegjës, për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera, të cilat janë krijuar ose janë imponuar me ligj ose me kontratë, në shoqërinë kolektive.
• Kjo përgjegjësi është e pakufizuar dhe përfshinë gjithë pasurinë, kapitalin dhe mjetet tjera, të cilat janë në pronësi të drejtpërdrejtë ose të tërthortë të një ortaku të përgjithshëm, pa marrë parasysh, nëse ato pasuri, kapitale ose mjete (asete) shfrytëzohen për qëllime:
– biznesore;
– personale,
– shtëpiake ose
– familjare.
• Ortakët e përgjithshëm bashkërisht dhe personalisht janë përgjegjës, për të siguruar respektimin dhe përmbushjen e të gjitha detyrimeve ligjore.
• Personi ose shoqëria që pranohet si ortak i përgjithshëm, në një shoqëri ekzistuese dhe aktive kolektive, merr mbi vete përgjegjësi të përbashkët dhe personale për të gjitha borxhet dhe detyrimet e tjera të shoqërisë kolektive,
• duke përfshirë edhe detyrimet paraprake, në të njëjtën shkollë dhe vëllim, sikur edhe ortakët tjerë aktivë të shoqërisë ekzistuese kolektive.

E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)

E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)

Similaire à E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave) (17)

Plus de fatonbajrami1

Plus de fatonbajrami1 (20)

E Drejta Biznesore, Viti 1 - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)