Historia e se Drejtes

1. Zhvillimi i historise se shtetit dhe te
drejtes si shkence e vecante
Nje studim te se drejtes mund te themi se ka
ekzistuar qysh ne shtetet skllavopronare, ne
ate antike greke dhe ne Rome, ku e drejta
komentohehej ne menyre dogmatike dhe
ekzegetike. Ndersa shtetet tjera I quajshin
barabare sic behej edhe me popujt qe nuk
ishin greke ose romake.
Studimi I historise eshte bere edhe ne
feudalizim-nepermjet komentimeve.

2. Humanizmi dhe renesances-perpunohet historia e
sferave tjera edhe ate psh.historia filozofike,
letersise, artit dhe historise te se drejtes.
Me zhvillimin ekonomik – qarkullimi I mallrave me se
miri I pergjigjet e drejta civile romake.
Shek.XVI krahas studimit te se drejtes romake fillon
edhe studimi I historise nacionale te se drejtes. Kete
ne fillim e hasim ne France e me vone ne Gjermani.
Rol te rendesishem ne procesin e lindjes dhe krijimit
te historise se shtetit dhe te drejtes kane shkollat e
ndryshme juridike dhe koloset e shkences LAJBNICI
dhe MONTESKIEU .

3. Ne periudhen e liberalizmit duhet permendur
juristi dhe filozofi I shquar gjerman HEGELI. Qe
zbuloi ligjet e dialektikes dhe te cilat I aplikoi
edhe ne shkencat juridike.
Vazhduan Marksi dhe Engelsi ku nuk kishin
vetem pikpamje filozofike mbi zhvillimin e
shoqerise dhe shtetit por e njohur edhe ne
pikpamje ideologjike.

4. Studimi I se drejtes ne periudhen
antike
Ne kete periudhe edhe pse historia e shtetit
dhe e drejtes nuk ekziston si disipline e
vecante shkencore, nuk do te thote se per
kete nuk eshte bere fjale.
Historianet qe jane marre me kete ceshtje
duke dhene te dhena tjera qofshin ato
politike, kane dhene mjaft te dhena mbi
historine e ndonje shteti konkret.

5. Te dhenat me te hershme mbi shtetin I gjejme te
HERODOTI. Ka dhene mjaft te dhena te vlefshme per
shtetin e Persise, Egjiptit dhe dysa poliseve greke.
THUKIDIDI te dhena mbi poliset greke dhe rregullimi I
tyre politik.
POLIBI te dhena mbi te kaluaren e popujve, te
shteteve dhe te sundimtareve.
Pervec ketyre historianeve grek vlen te permendet
edhe historiani egjiptas MANETON, I cili shkroi
historine e Egjiptit.

6. Me ceshtjen e shtetit dhe te drejtes jane marre edhe filozofet
antik. Ato nuk mirreshin drejtperdrejt me historine e shtetit
dhe te drejtes por me analizimin e shoqerise se atehershme.
SOKRATI-merrej me shqyrtimin teorik dhe filozofik mbi shtetin
dhe politiken, bente klasifikimin e formave te shtetit, qeverisjes
dhe sistemeve politike.
Nxenesi I tij PLATONI-pervec qe merrej me shqyrtimin teorik
dhe filozofik mbi shtetin dhe politiken, bente edhe veshtrime
historike.
ARISTOTELI-opusi I tij shkencor ka karakter te pergjithshem
enciklopedik. Radhitet nje nder teoricientet me te spikatur
antik mbi shtetin, kurse veprat e tij nga lemi I historise e
rangojne ne historianin e pare te shtetit dhe te drejtes. Vepra e
njohur ,,Kushtetuta e Athines,,.

7. Rome-zhvillimi I se drejtes arriti shkallen me te larte
te zhvillimit, por juristet romake nuk dhane ndonje
kontribut te larte ne studimin e historise se shtetit
dhe te drejtes.
Nga e gjithe kjo mund te konkludojme se ne
periudhen e antikes duke perfshire Greqine dhe
Romen e drejta eshte studjuar ne menyre dogmatike
dhe ekzegetike, e jo ne menyre dhe metoda
historike-perjashtuar Aristotelin, prandaj per kete
periudhe nuk mund te flitet per ekzistimin e historise
se shtetit dhe te drejtes, si disipline e vecante
shkencore ne kete periudhe.

8. Studimi I se drejtes ne periudhen e
krishterimit te hershem (shek.IV-XII)
Njihet sundimi I DIOKLECIANIT.Gjysma e shek. III
KONSTATINI I-mund te bashkohen rreth skeptrit te
perandorise dhe pastaj me Ediktin e Milanos e
legalizoi krishterizmin dhe e shpalli si religjion te
barabarte me ate shteteror, por normalisht qe nuk
ishte e mjaftueshme te njejtesohet me shtetin.
Ndikimi I ideologjise fetare shihet edhe ne kodifikimin e
Justinianit sipas te cilit perandori eshte I vetmi dhe
perfaqsuesi me I larte I perendise ne toke.

9. Aurelius AUGUSTIUNUS-vepra ,,De civitate dei,,
apo ,,Mbi shtetin e perendise,,
Sipas ketij ekzistojne dy shtete edhe ate:
-shteti laik (keqja, djalli dhe mekati) dhe kisha
e krishtere(mbretria e hyjnise ne toke).
Ky e mbronte tezen se shteti ka te drejte te
perdore dhunen ne ceshtjet fetare. Qe pati
pasoja fatale kur kisha filloi te aplikoje ne
praktike kunder heretikeve dhe herezive te
ndryshme. Pra kjo periudhe nuk ka dhene
fryta ne studimin e shtetit dhe te drejtes.

10. Periudha deri ne shek XII te gjitha shtetet e Evropes , perjashtim
Bizantit nuk ka ndonje hape ne studimin e historise se shtetit .
E njejta ndodh edhe me te drejten, pra e pashkruar –
zakonore perjashtim kodifikimin e Justinianit. Periudha e
Bizantit por edhe ketu nuk kemi studim te historise se shtetit
dhe te drejtes.
Vlen te permendet paraqitja e islamit ne pjesen perendimore te
Azise si religjion dhe ideologji e re, e cila filloi ta pervetsoje
trashigimine mendore antike.
Kurse prej shek.XII nepermjet kultures se zhvilluar arabe Evropa
fillon te arrije shkalle te zhvillimit kulturor dhe shkencor sa qe
mund te merret modelet antike te kultures dhe shkences.

11. Glosatoret (shek.XI-XIII)
Zhvillimi ekonomik dhe kulturor ne evropen
perendimore shek.X e ben te veten.Qytetet nuk jane
me vetem qendara administrative dhe klerikeve por
edhe per qytetare te lire. Keto qytete paraqiten ne
Italine Veriore, njihet tregetia e hovshme dhe ne
kete periudhe paraqitet edhe prona private. Per kete
qarkullim juridik e drejta zakonore nuk mund te
rregullonte kete ceshtje prandaj kishte nevoje ashtu
te themi norma te reja juridike te se drejtes.
Ne kete kohe u mbeshteten ne burimet e te drejtes
romake, kryesisht ne Kodifikimin e Justinianit.

12. Ky me vone u quajt ,,Corpus iuris civiles,,-rregullimi I
marredhenieve civile juridike, ku juristet e quanin
Bibel te drejtesise.
Si te gjendet zgjedhje juridike?
Nevoje per eksperte juridike ku juristi I njohur
IRNERIUS ne Bolonje themeloi shkollen juridike ne te
cilen do te studijohej e drejta romake.
Juristet e ketyre kohrava studionin Korpusin (sidomos
Digestat) duke shenuar ndermjet rreshtave (inter
lineas) ose ne margjinat e tekstit (in margine)
verejtjet, komentimet dhe shpjegimet lidhur me
brendine e institucionit juridik konkret.

13. Keta vepronin keshtu per te kursyar pergamenet
shume te shtrenjta te asaj kohe, kurse shenimet e
tyre quheshin glosa, prandaj keta quheshin glosatore
apo (shkolla e glosatoreve).
Keshtu pas dy shekujsh veprimi te glosatoreve ,
paraqitet nevoja e botimit te glosave. Keshtu
mesuesi I shquar I Bolonjes kah mesi I shek.XIII
Francesco ACCURSIUS botoi permbledhjen e glosave
me titull ,,Glossa magistralis seu ordinaria,,. Sa I
perket ceshtjes se se eliminimit te kunderthenieve te
glosave me vone do te merret nje plejade e re e
juristeve.

14. Postglosatoret (komentatoret)
shek.XIII-XVI
-Mirren me shqyrtimin e glasave dhe me
eliminimin e kunderthenieve te tyre.
-Ne Itali gjysma e dyte e shek.XIII prodhimi I
letres) qe mundsoi botimin e glosave.
-pershtaten sa me mire nevojave te rendit dhe
praktiks juridike feudale.
-Glosatoret studimin e te drejtes romake e
benin drejtperdrejt nga Korpus jurisi, ndersa
postglosatoret e benin nepermjet glosave.

15. -shpjegimet e gjeresishme I ceshtjeve juridike
nepermjet glosave krijohen ,,traktate,,.
-shtimi i shkollave juridike ne Paris, Tulus, Oksford etj.
Kijon korporacion te profesoreve dhe te studenteve
te quajtur-universitas.
-Nga keto perpjekje edhe postglosatoret nuk arriten te
quhen historian te se drejtes. Keta merreshin me
ceshtjen historike te se drejtes vetem per aq sa sa
per ta kuptuar brendine e normes juridike konkrete.
-edhe keta mbeten ne suazat e metodes dogmatike
dhe ekzegetike. Ne shkencen juridike kjo metode u
quajt ,,mos docendi Italicus,,.

16. Shkolla juridike e juristeve
elegante (shek.XVI-XVII)
Koha e Humanizmit dhe Renesances– te
arriturat ne shkencat juridike.
Keta filluan te aplikojne metoden kritike, te
komentojne lirshem dhe te kritikojne Biblen.
-Ne kete shkolle njehet edhe metoda historike e
studimit te se drejtes.
-Per shkak te gjeresise se lendes kete e ndane
ne historine e ligjeve-legista dhe ne historine e
antikuiteteve.

17. -juristet e kesaj shkolle pervec perpunimit kritik
te teksteve dhe burimit historik te se drejtes
romake, u orvatn te bejne edhe komentimin
historik te se drejtes.
-shkolla e jurispodences elegante-per shkak te
pedanterise (emertimi). Kjo shkolle u krijua ne
France dhe quhej shkolla juridike franceze.
-metoda historike eshte kusht themelor I vet
shkences juridike (pa histori shkenca juridike
eshte e verbet)

18. -juristet elegante edhe pse studijojne vetem historine e
te drejtes romake, por mund te themi se keta jane
themelues te disiplines se vecante shkencore-
historise se te drejtes.
-metoda e studimit u quajt mos docendi Gallicus
(francicus).
-kjo periudhe si periudhe e forcimit te shtreses se
qytetareve dhe luftes permanente kunder
absolitizmit feudal, mund te konkludohet se
rezultatet e kesaj shkolle ne krijimin e historise se
shtetit dhe te drejtes jane te pamohueshme.

19. Shkolla e te drejtes natyrale
(shek.XVII-XVIII)
Gjate ketyre shekujve ne Evropen perendimore
shkencat juridike u zhvilluan ne dominim te kesaj
shkolle.Kemi zhvillimin epokal te shkencave ekzakte.
Themelues I kesaj shkolle eshte juristi, filozofi dhe
diplomati holandez Hugo GROTIUS me librin e tij te
njohur ,,De iure belli ac pacis,, - Mbi te drejten e
luftes dhe paqes.
-lufta 30 vjecare ndermjet Holandes dhe Spanjes,
-Revolucioni borgjez Anglez,
-pefaqsues tjere te kesaj shkolle (Hobsi, Loku, Ruso,
Volteri, Monteskije etj).

20. -Teoricientet e kesaj shkolle-borgjeze ishin kritikues te
ashper te rendit shoqror feudal e sidomos te formes
se sundimit –monarkise absolute.
- E drejta natyrale njeh:
Te drejten e lirise, marteses, zgjedhjes se profesinit etj.
-Kjo shkolle njihet edhe antihistorike, por prap ne
praktik tregon dicka tjeter.
-Sipas teorise mbi kontratat shoqereore-me lindje
njerezit fitojne dysa te drejta natyrore.
-Rrezikim nga shoqeria e paorganizuar – Hobsi (homo
homini lupus),
Ruso – pabarazia ndermjet njerezve, formimi I shteteve
dhe garanca per te drejtat e tyre.

21. -kjo shkolle prap shfrytezon te dhenat historike
edhe pse eshte kritike ndaj te njejtes….
-kontrata shoqrore ofruan te dhena dhe njohuri
te reja dhe ngjallen interesim edhe per
historine e shtetit dhe te se drejtes.
-kjo shkolle luajti rol progresiv (Revolucioni
amerikan, Revolucioni borgjez Francez 1789,
aktet shteterore-juridike u hartuan ne frymen
e kesaj shkolle.

22. Kontributi I Lajbnicit dhe Monteskieut ne
zhvillimin e historise se shtetit dhe te se
drejtes
-qendrimi pozitiv ndaj historicizmit dhe historise
nepergjithesi-kolese shkencor te kesaj periudhe
Lajbnici dhe Monteskieu.
-Lajbnici pervec zbulimeve ne matematike dhe fizike ka
merita te venies se themeleve te historise te se
drejtes. Vepra e tij ,,Metoda e re se si duhet te
studiohet dhe mesohet shkenca juridike,,.
-Sipas tij juristet duhet ti studjojne jo vetem shkencat
dogmatike juridike dhe teorine e se drejtes natyrore
por edhe historine e se drejtes.

23. -Lajbnici thote nga historia kerkojme tri gjera:
1.Te na iformoje per ngjarjet ne te kaluaren,
2.Te na ofroje rregulla te dobishme per jete,
3.Te na sqaroje krijimin e se tashmes nga e
kaluara.
-Lajbnici sugjeronte qe studimet juridike te
shkurtohen nga 5 vjet ne 2 dhe vend te
posacem te gjeje historija e se drejtes.
-Lajbnici dallonte historine e brendshme dhe te
jashtme.

24. Lajbnici parashifte sistematimizimin e burimeve
juridike – historike, te formoje nje ,,teatrum
legale,, (teater I ligjeve).
-Botoi permbledhjen e dokumenteve
nderkombetare ,,Codex iuris gentium,,)
Idete e Lajbnicit nuk pranoheshin per shkak te
ndikimit te shkolles natyrale por prap
llogaritej si themeluesi I pare I historise se
shtetit dhe te drejtes. Idete e tij gjeten vend
ne shek.XIX.

25. Paraardhesi I dyte I historizmit ne shkencat
juridike eshte juristi francez MONTESKIJE.
Veprat ,,Mbi madheshtine dhe renien e
Romes,, dhe ,,Mbi frymen e ligjeve,,
Ky sqaron se ligjet duhet te jene te aferta per
popullin dhe si ato nuk I pershtaten popullit
tjeter.
Monteskije duke analizuar kushtetutshmerine e
Anglise krijoi teorine mbi ndarjen e pushtetit
ne pushtetin Ligjvenes, ekzekutiv dhe
gjyqesor.

26. -Vlen te ceket se keta dy juriste e sidomos
Lajbnici ndikuan pozitivisht ne studimin e
historise se shtetit dhe te drejtes, ku veprat e
tyre u ribotuan ne Gjermani dhe keta moren
epitetin e themeluesve te pare te kesaj
disipline te re shkencore.

27. Shkolla historike e se drejtes
Kjo shkolle lind ne Gjermani si reagim ndaj
shkolles natyrore dhe Revolucionit francez.
Sundimi totalitar I Napoleonit , filozofi Gjerman
Fihte mban ligjerate me titull ,,fjalime kombit
gjerman,,-faktori I kombit.
-pas renies se Napoleonit 1814, profesori
gjerman me origjine franceze TIBO shkroi
broshuren me titull ,,Mbi nevojen e kodit civil
te pergjithshem gjerman,,.

28. -profesori I te drejtes romake njeherit edhe kritikuesi I
Tibos – F.K.Savinj shkroi kumtesen me titull ,,Mbi
detyren e kohes sone ne aspektin e nxjerrjes se
ligjeve dhe te praktikes juridike,,.
Kalimi neper tri faza te zhvillimit:
1.Faza e te drejtes zakonore, 2.asaj shkencore dhe
3.drejtes se kodifikuar.
Per ti eliminuar dobesite duhet aplikuar metoden
historike te studimit te se drejtes. Ndersa me 1815
themeloi revisten shkencore mbi historine e se
drejtes- ithtar I tij ishte Puhta.

29. -shkolla historike e se drejtes promovoi ide te
reja dhe zgjoi interesim per historine e se
drejtes.(1.zhvillimi evolutiv I te drejtes,
2.spjegimet e ligjshmerise se shvillimit
shoqeror).
Kjo shkolle u zhvillua ne Gjermani dhe aty
qendroi me shume.
-me vone paraqiten edhe shkolla tjera te se
drejtes edhe ate:
-shkolla sociologjike, psikologjike,normativiste
etj.

30. Burimet dhe monumentet
historike-juridike
-me burime kuptojme te gjitha ato materiale, fakte dhe te dhena qe na
ofrojne njohuri per ndonje ceshtje. Varesisht te kujt kohe jane ashtu ato
edhe quhen psh.nese jane te kohes se kaluar atehere ao jane burime
historike.
-Burimet historike ndahen ne tre grupe:
1.Ne monumentet e kultures materiale,(veglat e punes, armet, stolite,
godinat, varrezat, vizatimet etj).
2.Ne dokumentet e shkruara –burime historike (dokument per te
kaluaren)dhe burime historike –juridike
(ligjet,dekretligjet,urdheresat,aktgjykimet,taktatet,kontratat, bulat
statutet etj.)
3.Ne burimet gojore (krijimtarine gojore-popullore dhe ngjarjeve dhe
deshmitareve te kohes).

31. Psh.proverbat popullore ,,Kau lidhet per brire,
kurse burri per fjale,, etj.(kontrata,dorzanine
etj).
Poashtu kujtimet e njerzve te moshuar psh.ligjet
demokratike te ish-Jugosllavise e ne praktike
ligje torture.
-Burimet historike-juridike ku ato jane burime
materiale (shteti dhe forcat qe krijojne te
drejten)dhe formale (jane format qe
formulohen normat juridike(ligjet,vendimet
administrative,statutet etj).

32. Periodizimi I historise se shtetit
dhe te se drejtes
Per te bere nje rekonstruktim te pergjithshem te
historise se pergjithshme te shtetit dhe te se
drejtes duhet bere periodizimin e saj.
-Kriteri tipologjik dhe kronologjik
Tipologjik-sipas formacioneve shoqrore-
ekonomike (skllavopronar-shteti dhe e drejta
skllavopronare, feudal-shteti dhe e drejta
feudale, borgjez-shteti dhe e drejta borgjeze).

33. -Sipas tipit te shtetit dhe te drejtes, historia e
pergjithshme e shtetit dhe te drejtes
periodizohet ne 4 periudha te zhvillimit:
1.Periudha e shtetit dhe te drejtes
skllavopronare,(despotive lindore dhe
shteteve antike)
2.Feudale (hershem, zhvilluar dhe te vonshem)
3.liberale-bashkokohore (liberalizmit,
imperializmit dhe shteteve bashkokohore)
4.Socialiste ne mezokohe

34. Periodizimi kronologjik apo kohor ndahet ne:
1.Historia e kohes se vjeter
2.Kohes se mesme
3.Kohes se re dhe
4.Kohes me te re
Pervec periodizimit tipologjik dhe kronologjik ka edhe
periodizime tjera qe konsiderohen si te vjetra.
Ne mesjete historia e botes ndahej ne 4 periudha edhe
ate: 1.megjano-persiane 2.asiro-babilonase 3.greko-
maqedonase dhe 4.romako-bizantine.

35. Ndersa ne shek e XIX historiani danez Tomson
zhvillimin e shoqerise njerzore e ndane ne tri
periudha
1.Periudha e gurit
2.Bronzit dhe
3.Hekurit
Ky periodizim ka te beje me parahistorine. Ky
periodizim eshte I vjetruar, ndersa historianet
e ardhshem kohen e sotshme do ta quajne
kohen e elektronikes ose te fluturimeve
kozmike.