Θεωρία και ασκήσεις

1. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
Η φωνή είναι εξωτερικό μορφολογικό στοιχείο του ρήματος, δηλ. σύστημα καταλήξεων. Με κριτήριο την
κατάληξη στο α΄ πρόσωπο ενικού της οριστικής ενεστώτα, τα ρήματα ταξινομούνται σε δύο μεγάλες
κατηγορίες:
Ενεργητική φωνή: κατάληξη – ω Παθητική φωνή: κατάληξη – μαι
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
 Υπάρχουν ρήματα που έχουν και τις δύο φωνές: ονομάζω-ονομάζομαι, εμπνέω-εμπνέομαι.
 Υπάρχουν ρήματα που έχουν είτε μόνο ενεργητική φωνή: φεύγω, πηγαίνω, είτε μόνο παθητική, τα οποία
λέγονται αποθετικά: αισθάνομαι, γεύομαι, περιπλανιέμαι.
 Η φωνή δεν ταυτίζεται πάντα με τη σημασία. Υπάρχουν ρήματα ενεργητικής φωνής με παθητική σημασία:
κρυώνω, αιμορραγώ και ρήματα παθητικής φωνής με ενεργητική σημασία: μηχανεύομαι, νοιάζομαι.
ΑΣΚΗΣΗ
Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα υπογραμμισμένα ρήματα των προτάσεων αφού τα διακρίνετε με βάση τη
φωνή και τη σημασία τους και εντοπίσετε τα αποθετικά .
 Αυτό που δεν μπορώ να αρνηθώ είναι ότι με περιποιήθηκαν και μάλιστα με το παραπάνω.
 Τα ρούχα μάζεψαν στο πλύσιμο και δεν του κάνουν πια.
 Ρίχτηκε με ενθουσιασμό στο κυνήγι της περιπέτειας.
 Τα παιδιά μιμούνται συνήθους τους μεγάλους.
 Με κατέκρινε άδικα και εκμεταλλεύτηκε την εμπιστοσύνη που του έδειξα.
 Κατευθύνθηκε βιαστικά προς την έξοδο κι ούτε ένα βλέμμα δεν έριξε πίσω του.
 Οι κοινές αναμνήσεις ξεθώριασαν με το χρόνο.
 Τον τελευταίο καιρό υποφέρει από συχνούς πονοκεφάλους.
 Κανείς δεν τον είχε υποπτευθεί ως τη στιγμή που αποκαλύφθηκε το έγκλημά του.
 Δέχτηκα την πρότασή του χωρίς να το σκεφτώ πολύ.
 Προς στιγμήν σάστισα, δεν το πίστευα ότι τον έβλεπα μπροστά μου μετά από τόσο καιρό.
Ρήμα Ενεργ. φωνή Παθητ. φωνή Ενεργ. σημασία Παθητ. σημασία Αποθετικό ρήμα
να αρνηθώ
περιποιήθηκαν
μάζεψαν
Ρίχτηκε
μιμούνται
κατέκρινε
εκμεταλλεύτηκε
Κατευθύνθηκε
έριξε
ξεθώριασαν
υποφέρει
είχε υποπτευθεί
αποκαλύφθηκε
Δέχτηκα
σκεφτώ
σάστισα

2. ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Α΄Συζυγία Β΄Συζυγία
Α΄Τάξη Β΄Τάξη
Ενεργ. Παθητ. Ενεργ. φωνή Παθητ. φωνή Ενεργ. φωνή Παθητ. φωνή
φωνή φωνή
-ω -ομαι - ώ, -άς, -ά -ιέμαι,- ιέσαι,- -ώ, -είς, -εί -ούμαι -είσαι, -είται
(άτονο) ιέται ή -άμαι, -άσαι, -άται
ελέγχ-ω ελέγχ-ομαι χαιρετ-ώ χαιρετ-ιέμαι θεωρ-ώ θεωρ-ούμαι
λυπ-άμαι/-ούμαι
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
 Πολλά ρήματα της Β΄συζυγίας εμφανίζουν καταλήξεις και των δύο τάξεων: μιλάς και μιλείς, αδικούμαι και
αδικιέμαι, ζητείται και ζητιέται. Η τάξη που θα ακολουθήσουν καθορίζεται από:
 από την ειδική σημασία τους: Ζητείται υπάλληλος αλλά ζητιέται η μπύρα το καλοκαίρι!
 από το αν το ρήμα είναι απλό ή σύνθετο ή με αχώριστο μόριο: μιλάς/μιλείς αλλά συνομιλείς,
χωράς/χωρείς αλλά αναχωρείς, πονάς/πονείς αλλά καταπονείς, πατά/πατεί αλλά καταπατά,
κρατιέται αλλά συγκρατείται.
ΑΣΚΗΣΗ
Να κατατάξετε τα ρήματα που βρίσκονται στο πλαίσιο κατά φωνή και συζυγία/τάξη μεταφέροντάς τα στο α'
ενικό πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα:
πέρασαν, φυσούσε, συγκρατήθηκαν, θριαμβολογούσαν, έχουν διακηρύξει, συναντιόσαστε,
διέρρευσαν, είχαμε δημιουργήσει, φημιζόταν, θα μετρήσουν, συνέταξε, διαμαρτυρήθηκαν, είχε
βαρεθεί, θα περιποιηθούν, λυπήθηκα, ενέπνευσα, συνεννοήθηκαν, κυβέρνησε, εμπιστεύονταν,
θα διαφωνήσω, εξυγιάνθηκε, αναχώρησε, παρηγοριόμουν, έχουν αναρωτηθεί, επέρριψαν,
εξεπλάγησαν, αγανάκτησα, έχουν αντιληφθεί, περιπλανιέται, είχες αδικήσει, μετακινήθηκαν
Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή
Α΄συζυγία Β΄συζυγία Α΄συζυγία Β΄συζυγία
Α΄τάξη Α΄τάξη
Β΄τάξη Β΄τάξη

3. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Η διάθεση αναφέρεται στη σημασία και είναι ανεξάρτητη από τη φωνή στην οποία ανήκει το ρήμα.
Ενεργητικά Το υποκείμενο δρα.  Ο μηχανικός επισκεύασε το αυτοκίνητο.
ρήματα Προβάλλεται η λειτουργία του υποκειμένου,  Ο Φώτης εκμεταλλεύεται τον αδελφό του.
του παράγοντα που ενεργεί  Ο ήλιος ανατέλλει.
Παθητικά Το υποκείμενο παθαίνει κάτι.  Τα πρώτα αντίτυπα του βιβλίου ετοιμάστηκαν
ρήματα Προβάλλεται ο παράγοντας που δέχεται την από τον τυπογράφο.(παθ. φωνή)
ενέργεια.  Υπέφερε πολύ στα παιδικά της χρόνια.(ενεργ.
Ποιητικό αίτιο: είναι ο προσδιορισμός που φωνή)
φανερώνει τον υπαίτιο γι’ αυτό που  Αδικήθηκε από το διαιτητή.(ποιητ. αίτιο)
παθαίνει το υποκείμενο. Εκφέρεται: από,  Είναι αγαπητός σε όλους. (ποιητ. αίτιο)
σε, με + αιτιατική ή ενωμένο, ως  Ήταν παλιός ναυτικός , θαλασσοδαρμένος
α΄συνθετικό σε μετοχές παθητ. (δαρμένος από τη θάλασσα)
Παρακειμένου.
Ουδέτερα Το υποκείμενο δε δρα, ούτε υφίσταται κάτι,  Η γιαγιά ξεκουράζεται.
ρήματα βρίσκεται σε μια κατάσταση.  Ο γιατρός απουσιάζει.
Μέσα Το υποκείμενο επηρεάζει τη δράση και  Πλύθηκα με το νερό της πηγής (αυτοπάθεια)
ρήματα συγχρόνως επηρεάζεται απ’ αυτήν.  Τηλεφωνιούνται καθημερινά. (αλληλοπάθεια)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
I. Να προσδιορίσετε τη φωνή και τη διάθεση των υπογραμμισμένων ρηματικών τύπων στις προτάσεις που
ακολουθούν.
1. Το κατάστημα ανακαινίστηκε ριζικά και ανοίγει τις πόρτες του στο καταναλωτικό κοινό, πλήρως
ανανεωμένο.
2. Ετοιμάζεται πυρετωδώς για τη βραδινή της έξοδο ∙ ντύνεται, χτενίζεται, μακιγιάρεται και κοιτάζεται με
ικανοποίηση για το αποτέλεσμα στον καθρέφτη.
3. Αφήστε το βούτυρο να λειώσει σε θερμοκρασία δωματίου.
4. Η απόφαση ανακοινώθηκε μόλις χθες από τον πρόεδρο της επιτροπής.
5. Τα κεριά έσβησαν από τον αέρα.
6. Το φάρμακο χορηγείται στον ασθενή μόνο με ιατρική συνταγή.
7. Κοιμόταν όταν οι διαρρήκτες παραβίασαν την κλειδαριά και λήστεψαν το σπίτι.
8. Μένουν εδώ και χρόνια με ενοίκιο στο διαμέρισμα του τελευταίου ορόφου.
9. Τον λύγισαν οι κακουχίες και τα βάσανα της ζωής.
10. Αν και διαφορετικοί χαρακτήρες αλληλοσυμπληρώνονται θαυμάσια ∙ βλέπεις «τα ετερώνυμα έλκονται».
11. Μετάνιωσε για την πράξη του και παραδόθηκε μόνος του στην αστυνομία.
12. Τα νέα κυβερνητικά μέτρα επιβάρυναν τη θέση των πολιτών.
13. Παραδόθηκε στους ιδιοκτήτες του, έτοιμο για χρήση το διαμέρισμα.
14. Μάτωσε η καρδιά του μπροστά στο θέαμα του κακοποιημένου παιδιού.
15. Πάντα κατευθυνόταν από άλλους στις αποφάσεις του ∙ εύκολα κανείς τον επηρέαζε και τον χειραγωγούσε.
II. Στις προτάσεις που ακολουθούν να διακρίνετε το ποιητικό αίτιο από τους εμπρόθετους επιρρηματικούς
προσδιορισμούς.
1. Η ανακοίνωση μεταδόθηκε από την τηλεόραση.
2. Ο ένοχος αποκαλύφθηκε από ένα μικρό αποτύπωμα.
3. Ο ρόλος του Σαρλό ενσαρκώθηκε από τον Τσάρλι Τσάπλιν με μεγάλη επιτυχία.
4. Μου χάρισε ένα δώρο φτιαγμένο με τα χέρια του.
5. Πετάχτηκε εκνευρισμένος από τη θέση του.
6. Η ομάδα μου αποκλείστηκε από τον πρώτο γύρο.
7. Ήταν λερωμένος με λάσπες.
8. Μου εξομολογήθηκε με δάκρυα το μυστικό του.