Niższe emerytury - ponad 70% osób otrzyma conajwyżej emeryturę minimalną (dzisiaj: 853 zł) Wyższe podatki - emerytury minimalne trzeba będzie z czegoś sfinansować – gdyby miał to być VAT, musiałby wzrosnąć o 2 dodatkowe punkty procentowe Kraj będzie uboższy - mniejsza podaż pracy skutkować będzie niższą ścieżką wzrostu, docelowo o ok 7% PKB. Co zmieni niższy wiek emerytalny? Co stanie się z emeryturami? Emerytury będą niższe we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od aktywności na rynku pracy, cierpliwości i produktywności. Osoby mniej aktywne zawodowo i o niskiej produktywności stracą najmniej, bo i tak dostaną emeryturę minimalną, finansowaną z podatków powszechnych. Emerytura ta jednak będzie niższa w porównaniu ze scenariuszami wyższego wieku emerytalnego, ze względu na niższe tempo rozwoju gospodarki. Pozostali otrzymają znacznie niższe świadczenia i będą płacić znacznie wyższe podatki. Emerytury będą niższe Co się stanie z wysokością emerytur? W przypadku osób najmniej zarabiających wydarzy się niewiele, bo otrzymywać będą emeryturę minimalną. Ze względu na inne procesy w gospodarce, emerytura minimalna będzie nieco niższa niż w scenariuszu stopniowego dochodzenia do 67 lat dla obu płci (kilka procent). W przypadku osób o zarobkach blisko przeciętnej, emerytura bardzo się obniży. Zamiast otrzymywać ok. 30% swojej ostatniej płacy, będą otrzymywać w większości emeryturę minimalną. Dotyczy to ponad połowy populacji! W przypadku osób o wysokich zarobkach, spadek emerytury przekroczy 40%. Osoby o wysokiej podaży pracy i produktywności nie przekazują do ZUS pełnych 19% swoich dochodów. Zgodnie z prawem, po przekroczeniu pewnego limitu (250% rocznego przeciętnego wynagrodzenia), ZUS nie pobiera już od nich składek. Dla tych osób dłuższe składkowanie było niemal jedynym sposobem wypracowania rozsądnej stopy zastąpienia, bo nie mogły w pełni „wpłacać” do ZUS.

1. Obniżanie wieku emerytalnego
Jakie będą jego skutki?
Niższe emerytury – ponad 70% osób otrzyma co najwyżej emeryturę minimalną. Dziś
wynosi ona 853 zł.
Wyższe podatki – emerytury minimalne trzeba będzie z czegoś sfinansować. Gdyby miał
to być VAT, musiałby wzrosnąć o 2 dodatkowe punkty procentowe
Kraj będzie uboższy – mniejsza podaż pracy skutkować będzie niższą ścieżką wzrostu,
docelowo o ok. 7% PKB.
-->

2. Marcin Bielecki, Krzysztof Makarski i Joanna Tyrowicz
FAME|GRAPE, Warszawa, 2016
-->

3. 3 | -->
Co zmieni niższy wiek emerytalny?
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
System emerytalny się zbilansuje … tylko o ile wyeliminujemy emerytury minimalne
1. System emerytalny „wypłaca” tyle, ile „wpłaciliśmy”
 Zmiana wieku emerytalnego nie zmienia tej zasady. W konsekwencji zmiany w finansach ZUS polegają
tylko na przesunięciu w czasie wypłat, a nie na faktycznym zwiększeniu wydatków ZUS.
 Wyjątkiem od tej zasady są tzw. emerytury minimalne, tj. wszystkie te sytuacje, gdy ktoś uzyska
uprawnienie do świadczenia emerytalnego, lecz jednocześnie nie „wpłacił” do systemu wystarczająco
dużo, by ZUS mógł naliczyć emeryturę inną niż minimalna.
 Emerytów, którzy nie uzbierają na emeryturę minimalną będzie ponad dwa razy więcej w proponowanym
obecnie wariancie 60/65 niż w wariancie docelowego wieku 67/67.
 Sfinansowanie tych (niskich!) emerytur i ich waloryzacja będzie wymagało np. podniesienia VAT o ok. 2
punkty procentowe.
2. Poza skutkami fiskalnymi, reforma będzie miała też przełożenie na obniżenie podaży pracy oraz (wg
modelu) także na wzrost oszczędności prywatnych.
 Krótszy czas aktywności zawodowej przy danej populacji oznacza niższą liczbę pracowników (model
uwzględnia ryzyko bezrobocia).
 Oczekując niższych (znacznie!) emerytur, ludzie w modelu zaczynają oszczędzać prywatnie (tzw.
oszczędności dobrowolne). Zwiększa to kapitał w gospodarce. Badania empiryczne prowadzone dla
Polski (m.in. Myck i Lachowska, 2015) sugerują, że w praktyce efekt ten jest raczej znacznie mniejszy niż
wynikałoby to z modeli symulacyjnych.
 Wyższy kapitał i niższa podaż pracy skutkować będą wyższymi płacami, lecz istotniejszym czynnikiem
jest akumulacja kapitału (mniej prawdopodobna) niż zmniejszenie podaży pracy (bardziej
prawdopodobne). W konsekwencji wzrost płac będzie najprawdopodobniej niższy niż sugeruje model
symulacyjny.

4. Co stanie się z emeryturami?
Emerytury będą niższe we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od aktywności na
rynku pracy, cierpliwości i produktywności.
Osoby mniej aktywne zawodowo i o niskiej produktywności stracą najmniej, bo i tak dostaną
emeryturę minimalną, finansowaną z podatków powszechnych. Emerytura ta jednak będzie
niższa w porównaniu ze scenariuszami wyższego wieku emerytalnego, ze względu na niższe
tempo rozwoju gospodarki.
Pozostali otrzymają znacznie niższe świadczenia i będą płacić znacznie wyższe podatki.

5. 5 | -->
 Co się stanie z wysokością emerytur?
 W przypadku osób najmniej zarabiających wydarzy się niewiele, bo otrzymywać będą emeryturę
minimalną. Ze względu na inne procesy w gospodarce, emerytura minimalna będzie nieco niższa niż
w scenariuszu stopniowego dochodzenia do 67 lat dla obu płci (kilka procent).
 W przypadku osób o zarobkach blisko przeciętnej, emerytura bardzo się obniży. Zamiast
otrzymywać ok. 30% swojej ostatniej płacy, będą otrzymywać w większości emeryturę minimalną.
Dotyczy to ponad połowy populacji!
 W przypadku osób o wysokich zarobkach, spadek emerytury przekroczy 40%. Osoby o wysokiej
podaży pracy i produktywności nie przekazują do ZUS pełnych 19% swoich dochodów. Zgodnie z
prawem, po przekroczeniu pewnego limitu (250% rocznego przeciętnego wynagrodzenia), ZUS nie
pobiera już od nich składek. Dla tych osób dłuższe składkowanie było niemal jedynym sposobem
wypracowania rozsądnej stopy zastąpienia, bo nie mogły w pełni „wpłacać” do ZUS.
 W modelach ekonomicznych ludzie lubią konsumować i czas wolny (nie lubią zaś pracować). Niższy
wiek emerytalny zwiększa „pulę szczęścia” związaną z czasem wolnym. Jednak obniżając emerytury,
zmniejsza równocześnie „pulę szczęścia” związaną z konsumpcją. Oba te efekty działają w
przeciwnych kierunkach i potrzeba modelu, by określić, który z nich dominuje.
 Model tu prezentowany replikuje wzorce obserwowane w rzeczywistości, np. w odniesieniu do pracy
zawodowej, zarobków, wzorców konsumpcji, itp. Na tak skonstruowany model nałożyliśmy zmiany w
wieku emerytalnym. Wg wyliczeń modelu GRAPE, obniżenie konsumpcji z powodu niższych emerytur
ma większy wpływ na dobrostan ludzi niż więcej czasu wolnego ze względu na wcześniejsze
opuszczanie rynku pracy.
Emerytury będą niższe
FAME|GRAPE (Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyć
Na tyle niższe, że obniży to dobrobyt

6. 6 | -->
Scenariusz, który można utożsamiać z sytuacją kobiet
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
Tj. obniżka wieku emerytalnego do 60 lat

7. 7 | -->
Scenariusz, który można utożsamiać z sytuacją mężczyzn
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
Tj. obniżka wieku emerytalnego do 65 lat

8. Czym stanie się emerytura minimalna?
Obniżanie wieku emerytalnego zwiększa ryzyko nieuzbierania na własną emeryturę także w
przypadku mężczyzn.
Oznacza to odsunięte w czasie koszty związane z uzupełnianiem luki w ZUS z tego tytułu.

9. 9 | -->
Zgodnie z prawem w Polsce, jeśli ktoś:
 przepracował oczekiwaną liczbę lat (łącznie lata składkowe i nieskładkowe) oraz
 osiągnął wiek określony ustawą
… to ma prawo do emerytury ustalanej jako:
kwota uzbierana przez okres składkowania wraz z indeksacją
oczekiwane dalsze życie
 Jeżeli ta kwota jest mniejsza niż wyznaczona na dany rok emerytura minimalna, ZUS wypłacał
będzie tzw. emeryturę minimalną.
 Część osób odkłada w ZUS niewielkie środki, np. prowadzący działalność gospodarczą mogą
odprowadzać do ZUS składkę od minimalnej podstawy obliczeniowej, a nie od faktycznych
dochodów. Podobnie wszystkie osoby osiągające część przychodów na podstawie umowy o
pracę, a część na podstawie innych umów – nie są zobowiązane płacić składek od całej kwoty
dochodu.
 Wcześniejsze szacunki wskazywały, że emerytura minimalna obejmie ok. 20% kobiet (krótszy
okres pracy zawodowej, niższe wynagrodzenia ze względu na lukę płacową, itp.) i kilka
procent mężczyzn.
 Jednak te wcześniejsze szacunki nie uwzględniały wielu istotnych czynników determinujących
podaż pracy i płace. Model tu prezentowany uwzględnia te efekty.
Emerytura minimalna
FAME|GRAPE (Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyć
Zgodnie z prawem, kto pracował, musi ją otrzymać

10. 10 | -->
Wzrośnie ubóstwo wśród emerytów
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
-- wg roku urodzenia …

11. 11 | -->
Wzrośnie ubóstwo wśród emerytów
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
… oraz wg roku kalendarzowego …

12. Co stanie się z finansami
publicznymi?
Wzrosną podatki. Związane jest to z koniecznością finansowania „dodatkowych” emerytur
minimalnych, których będzie znacznie więcej przy proponowanym wieku emerytalnym 60/65.
W pozostałych przypadkach ZUS wypłaca dokładnie tyle, ile wpłaciła dana osoba, więc nie
ma to bezpośrednich skutków fiskalnych (poza ew. płynnością, której tu nie analizujemy)
Co stanie się z gospodarką?
Spadek podaży pracy spowoduje, że gospodarka będzie wytwarzać mniej dóbr i usług.
Prognozowany przez model wzrost oszczędności dobrowolnych łagodzi efekt spadku podaży
pracy, lecz nie kompensuje go w pełni.
Należy się spodziewać, że w rzeczywistości oszczędności wzrosną mniej niż w modelu, a

13. 13 | -->
 Maleje baza podatkowa z dwóch powodów:
 Mniejsza podaż pracy oznacza niższe przychody z podatków od pracy.
 Wyższe oszczędności prywatne (dobrowolne) oznaczają niższą bieżącą konsumpcję, co zmniejsza
bieżące przychody z tego tytułu. Dodatkowo, wzrost VAT konieczny by sfinansować emerytury
minimalne zwiększa „cenę” konsumpcji, co prowadzi do dalszego jej spadku.
 Ze względu na nieco wyższe oszczędności rośnie baza dla podatku od przychodów kapitałowych. Ten
wzrost nie jest jednak w stanie skompensować ubytków w tych dwóch podatkach nawet w modelu. W
praktyce wzrost oszczędności prywatnych będzie najprawdopodobniej niższy.
 Rosną wydatki z uwagi na emerytury minimalne, tj. wypłacanie świadczeń emerytalnych powyżej
„wpłaconych” oszczędności.
 W Polsce nie można już w zasadzie zwiększać zadłużenia w relacji do PKB.
 Nawet gdyby wiek emerytalny nie został obniżony, podatki musiałyby wzrosnąć wskutek postępującego
starzenia się społeczeństwa. Wyliczone 2 pp VAT to wzrost „dodatkowy”, tj. ponad to, co wynika z
procesów demograficznych.
 Wyliczony wzrost VAT – o 2 punkty procentowe – należy potraktować jako miarę luki
wygenerowanej w sektorze finansów publicznych przez proponowaną zmianę wieku
emerytalnego.
 Lukę tę można finansować na różne sposoby.
 Przykładowo, poprzez obniżenie wydatków publicznych (o ok. 1.2% PKB, tj. ok. 6% obecnych
wydatków rządowych). Obecnych, tj. przed zmianami w polityce świadczeniowej.
 Alternatywnie, zamiast podnosić VAT, można podnieść opodatkowanie pracy. Pogłębi to obniżenie
podaży pracy, poprzez zmniejszanie zachęt do pracy.
Dlaczego muszą wrosnąć podatki?
FAME|GRAPE (Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyć
Bo emerytury minimalne będą kosztować

14. 14 | -->
VAT o 2pp wyższy
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
by finansować emerytury minimalne

15. 15 | -->
 Poziom potencjalnego PKB zależy od trzech czynników: podaży pracy, kapitału (oszczędności) oraz
postępu technologicznego. Tylko ten ostatni nie zmienia się na skutek obniżenia wieku emerytalnego.
 Zmiany w strukturze populacji oraz tempie postępu technologicznego są takie same we wszystkich
scenariuszach, co oznacza, że różnice w PKB per capita między scenariuszami są spowodowane
zmianami podaży pracy i poziomu kapitału.
 Zmiana wieku emerytalnego do 60/65 skutkuje spadkiem PKB per capita o 7% w relacji do
scenariusza stopniowego podnoszenia wieku emerytalnego do 67 lat dla obu płci.
 Zmiany w wieku emerytalnym powodują dostosowania w podaży pracy.
 A także w poziomie kapitału, który zależy od oszczędności.
 W modelu ludzie zdają sobie sprawy, że przy niższym wieku emerytalnym świadczenia będą niższe i
zwiększają dobrowolne oszczędności.
 Badania empiryczne prowadzone w Polsce (m.in. Myck i Lachowska, 2015) sugerują, że w praktyce
efekt ten raczej jest mniejszy niż wynikałoby to z modeli ekonomicznych.
 Oznacza to, że spadek PKB per capita może być w rzeczywistości jeszcze większy.
 Gdyby lukę wynikającą z emerytur minimalnych finansować z oszczędności w systemie kapitałowym
(np. likwidacja II lub III filara), spadek kapitału się pogłębi, obniżając dodatkowo PKB.
Oszczędnością i pracą kraje się bogacą
FAME|GRAPE (Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyć
Niższy wiek emerytalny skutkuje PKB per capita niższym o 7%

16. 16 | -->
Znacznie niższy poziom PKB per capita….
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
Niższy wiek emerytalny skutkuje PKB per capita niższym o 7%

17. 17 | -->
Znacznie niższy poziom PKB per capita….
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE
… wskutek obniżenia podaży pracy przy takiej samej populacji

18. Fundacja Adeptów i Miłośników Ekonomii
Group for Research in APplied Economics
w | grape.org.pl
e | grape@grape.org.pl
t | 799 012 202
tt | GRAPE_ORG
fb | GRAPE.ORG
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE

19. Aneks metodologiczny
(Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyćFAME|GRAPE

20. 20 | -->
Metodologia modelu
FAME|GRAPE (Nie)Wypłacalność ZUS, czyli dlaczego warto umieć liczyć
 Model ma zróżnicowanych obywateli w każdej kohorcie.
Różnicujemy:
 skalę aktywności na rynku pracy (która determinuje, jak
dużo pracujemy) ,
 skalę cierpliwości (która determinuje, jak dużo
oszczędzamy)
 oraz skalę produktywności (która determinuje, jak dużo
zarabiamy).
 Dzięki takiemu modelowi replikujemy strukturę dochodu i
majątku (nierówności), które obserwowane są w
społeczeństwie Polski AD 2010-2015.
 Demografia: prognoza GUS do 2060 dotycząca urodzeń i
tablic trwania życia. Od 2060 populacja stacjonarna (stała
stopa urodzeń i trwanie życia).
 Model jest deterministyczny. Nie ma kryzysów
gospodarczych ani okresów boomu. Tempo wzrostu
gospodarczego determinują łącznie: podaż pracy,
dostępność kapitału (oszczędności) oraz postęp technologii.
Postęp technologii jest taki sam w każdym scenariuszu,
podaż pracy i kapitał wynikają z decyzji ludzi w modelu.
 Ludzie rodzą się i umierają z niezerowym
prawdopodobieństwem w każdym wieku (ich oszczędności
dziedziczą się w ramach ich rocznika, czyli np. żona po
mężu).
 Ludzie w modelu mogą dowolnie dużo pracować do
osiągnięcia wieku emerytalnego, ale wolą odpoczywać niż
pracować. Bez pracy nie mogą konsumować, dopóki nie
osiągną wieku emerytalnego (kiedy to mogą nie pracować i
pobierać świadczenia emerytalne).
 Rząd w naszym modelu nie prowadzi autonomicznej polityki
w kontekście reformy wieku emerytalnego. Rząd wydaje
20% PKB na konsumpcję publiczną. Relacja długu
publicznego do PKB oraz stopy podatkowe są stałe w czasie
za wyjątkiem podatku VAT, który dostosowuje się, aby
zrównoważyć budżet państwa.
 Stopa procentowa jest endogeniczna (wyznaczana w
modelu,) by równoważyć rynek finansowy. Dostosowuje się
do gospodarki, więc uwzględnia oszczędności gospodarstw
domowych oraz zadłużenie sektora finansów publicznych
 W scenariuszu bazowym wiek emerytalny rośnie stopniowo
do 67 lat dla kobiet i mężczyzn (bieżący stan prawny).
Rozważamy dwa scenariusze reformy: (a) wstrzymanie
podnoszenia wieku na obecnym poziomie 61/66 lat; (b)
obniżenie wieku do 60/65 lat.
 Inne publikacje (i szczegóły techniczne modelu) dostępne w:
 Decreasing Fertility vs Increasing Longevity: Raising the
Retirement Age in the Context of Ageing Processes, M.
Bielecki, K. Goraus, J. Hagemejer, J. Tyrowicz
 Reforming retirement age in DB and DC pension systems
in an aging OLG economy with heterogenous agents, M.
Bielecki, K. Makarski J. Tyrowicz
 Does social security reform reduce gains from increasing
the retirement age?, K. Goraus, K. Makarski, J.Tyrowicz