Drought monitoring and forecasting by Bashkim Kastrati

1. Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
NDRYSHIMET KLIMATIKE
D i a l o g u K o m b ë t a r p ë r T h a t ë s i
MONITORIMI DHE PARALAJMËRIM I THATËSIRËS
Dr. Bashkim KASTRATI
+377 (0) 44 25 65 52
bashkimkastrati@gmail.com
INSTITUTI HIDROMETEOROLOGJIK I KOSOVËS
UNIVERSITETI I PRISHTINËS

2. Konsiderohetse nëkuadër tëfatkeqësiveelementare natyrore, katër grupe janëkryesore:
-Përmbytjet 40%
-Ciklonet tropikale 20%
-Tërmetet 15%
-Thatësirat 15%
-Tjera10 %
Në vendet e pa zhvilluara humbjet në njerëz janë për 10 herë, ndërsa ato ekonomike për 100 herë më të mëdha se në ato të zhvilluara.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

3. Çka është thatësira?
Sipas “Shoqatës Meteorologjike Amerikane”, “Thatësira është periudhë jonormal e zgjatur e motit tëthatë, e cila është e mjaftueshme për tëshkaktuar mos balancinhidrologjik”. Dallohendisa lloje të thatësirës: Thatësira Meteorologjike -është përcaktuar sideficit ireshjeve përnjë periudhë të caktuar kohore. Thatësira Agrometeorologjike-eshkaktuar nga mungesa e ujit në shtresën sipërfaqësore të tokës. Thatësirahidrologjike -paraqitetme rrjedhatë reduktuar të ujit në lumenj, dhe nivelet e ulëta në liqenet dhe pusete ujit nëntokësor.
Dukuria e thatësirës po bëhet gjithnjë e më e “zakonshme”në të gjithë botën (zhvilluara dhe pazhvilluara). Deri tani, shkencëtarët nuk kanë gjetur një metodë të besueshme për parashikimin e sajë.
Edhe pse paraqitjae thatësirësnuk mund të parandalohet,ka mënyra qëefektetnegative nënjërëz, bujqësidheekonomitëzvogëlohen.
Monitorimidhe analizae parametrave meteorologjike, hidrologjike dhe hidrogjeologjikenë një farë mënyre mundësonpërballimine vështërsive.

4. Shkaktarët e paraqitjes së thatësirësFaktorët kozmik (aktiviteti diellorë/emetimiienergjisënëatmosferë), faktoriorbital etj. Faktorët klimatik (Qarkullimiglobal iajërit/ngritja e temperaturësnështresat pran tokësore të atmosferës shkakton shpërndarjen e parregullt të elementeve tjera klimatike si: reve, reshjeve, erërave etj mbi një teritortëcaktuar. Faktori antropogjen (mënyra e gabuar epërdorimit, punimit, ujitjes së tokës, prerja e pyjeve shkakton ndryshimin e albedos nësipërfaqen e tokës duke shkaktuar ndryshime lokale dhe regjionale nëprocesin e shpërndarjëssë reshjeve, zjarret/lirimiiCO2etj. Faktorët e brendshëm/Gjeofizik(aktiviteti vullkanik, raportitokëujë, zhvendosjae pllakavetektonikeetj.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

5. Si ta dallojmë paraqitjen e thatsirës?
Procesi i tharjes së tokës (nëvendet ku ka reshje)
Ulja e sasisë së reshjeve (nëraport me mesataren shumëvjeçare)
Shpërndarja e pa barabartë hapësinore dhe kohore e reshjeve (nëraport me periudhat paraprake).
Deviacionet natyrore nga normalet stinore.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

6. KUSHTET KLIMATIKE NË KOSOVË
Klima si gjendje mesatare e proceseve atmosferike mbi njëvend, për periudhë të caktuar kohore, paraqet faktorë të rëndësishëm në jetën dhe veprimtarinë e njeriut.
Kosova shtrihet në brezin e mesëm të gj.gj.v, i nënshtrohet ndikimit të klimës mesdhetare, kontinental dhe faktorëve lokalë klimëformues.

7. Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Pellgu lumorëDrini BardhëIbriMorava BinçësLepenciGjithStacionet hidrometrike1383327Stacionet meteorologjike11-13Stacione klimatologjike22--4Puse për RBD-110617Shimatëspër RBD23289161Rezeruarpër RBD131-5Tabela1. StacionetmonitoruesesipaspellgjeveMONITORIMI

8. Stacionethidrometrike
Stacionetmeteorologjike
Shimatësitmanuel(Klasik) RRJETI I STACIONEVE MONITORUESE
?
?
?
?
?

9. Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Stacionetekualitetittëujit
Stacioneteajrit

10. RREZATIMI DIELLORË
Mesatarja vjetore e rrezatimit diellorë në orë, për Prishtine dhe Ferizaj
0
500
1000
1500
2000
2500
Prishtinë
Ferizaj
Diferenca
2193.5
1823.5
370
10.5
1.4
0
2
4
6
8
10
12
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Vj.
Vlerat mesatare ditore të orëve me diell në Prishtinë

11. ERA
Tabela3. Shpejtësia mesataree erësgjatë periudhës 1990-2010
Trëndafili i erërave për Prishtinë
Vendi
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Vj
Prishtinë
1.2
1.41.8
1.7
1.4
1.1
1.20.9
1.0
1.3
1.3
1.21.3

12. Nr.
Stacioni
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Vj
1
Kopaonik
-3.6
-5.1
-3.1
1.0
7.3
10.9
12.3
13.0
8.6
4.8
0.1
-2.8
3.6
2
Mitrovicë
-0.9
1.6
4.4
9.7
15.0
18.5
20.5
20.3
16.2
10.9
6.3
1.1
10.3
3
Podujevë
-1.0
0.4
3.7
9.2
14.3
18.3
20.4
20.5
15.8
10.7
5.1
0.9
9.9
4
Prishtinë
-0.6
1.2
5.5
10.5
15.2
18.8
21.1
21.0
15.8
11.1
6.2
1.4
10.6
5
Kamenicë
-0.1
1.9
5.2
10.4
15.6
19.1
20.7
20.5
16.2
11.1
5.7
1.0
10.6
6
Lypjan
-1.4
0.3
4.0
9.8
14.2
18.1
20.3
20.3
16.1
11.6
6.0
1.4
10.1
7
Gjilan
-0.5
1.7
4.9
10.3
15.1
18.6
20.3
19.8
16.0
10.9
5.8
1.2
10.4
8
Ferizaj
-0.6
1.1
5.1
10.4
14.7
18.7
21.2
20.7
15.7
10.9
5.4
1.4
10.4
Mesatarja:
-1.1
0.4
3.7
8.9
13.9
17.6
19.6
19.5
15.1
10.3
5.1
0.7
9.5
TEMPERATURA
Tabela4. Temperaturat mesatare mujore dhe vjetore 1950-1998
Kopaonik
Mitrovicë
Prishtinë
Ferizaj
Tabela5.Temperaturat minimale absolute
(1961 –1990)
Kopaonik
Mitrovicë
Prishtinë
Ferizaj
Tabela6.Temperaturat maksimale absolute
(1961 –1990)
28.4
40.0
39.2
37.7
3.VIII.1986
25.VII.1987
6.VII.1988
26.VII.1987
-31.0
7.III.1987
-29.0
13.I.1985
-27.2
13.I.1985
-28.1
13.I.1985

13. 10.0°C
11.9°C
9.0
9.5
10.0
10.5
11.0
11.5
12.0
12.5
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
T °C
Mesatarja shumvjeqare
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Vj.
2011
2012
2013
2001-2013
1950/1999
TemperaturatmesatarevjetorenëPrishtinë2001 -2013
TemperaturatmesataremujoredhevjetorenëPrishtinë1950 -1999
10.6°C
+ 1.3

14. Tabela7. Temperaturatmujoremaksimale dhe minimale absolute në Prishtinë (1961 –1990)
oC
Dita
Viti
oC
Dita
Viti
I
-27.2
13
1985
16.7
31
1990
II
-24.5
19
1985
21.2
26
1990
III
-15.2
9
1987
26.0
24
1977
IV
-5.3
11
1968
29.0
10
1985
V
-1.8
2.0
1970
32.3
30
1969
VI
0.5
8
1962
36.3
27
1982
VII
3.9
2
1964
39.2
6
1988
VIII
4.4
29
1981
36.8
15
1963
IX
-4
30
1977
34.4
15
1987
X
-8
28
1988
29.3
1
1965
XI
-18.4
30
1989
27.6
1
1990
XII
-20.6
28
1966
20.0
19
1989
max
-27.2
39.4
data
13.I.1985
24.07.2007

15. 1950 -381 mm
2002 –810.3 mm
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1
3
5
7
9
11
13
15
17
19
21
23
25
27
29
31
33
35
37
39
41
43
45
47
49
51
53
55
Reshjet mm
Vitet
Sasia e reshjeve në Prishtinë 1949 -2013Sipastëdhënavehistorikeklimatologjike,vitimëithatënëPrishtinëishte1950-381mmPrizren–458mm(1953) Pejë–588mm(1982) RESHJET

16. Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
120.0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
R = mm
Muajt
Sasia mesatare mujore e reshjeve:
Prishtinë, Prizren, Pejë
Vitet
R >300 < 500 mm (Prishtinë)
1950
381
1951
462
1953
482
1956
498
1967
463
1982
490
1992
439
1993
402.1
1994
461
2011
402.5
2013
409
Tabela 8. Vitet më të thata në Prishtinë

17. Nr.
Stacioni
Dimër
%
Pranverë
%
Verë
%
Vjesht
%
P.vegje.
%
1
Kopaonik
149.9
20.1
175.0
23.3
225.9
30.1
199.1
26.5
100
424.0
56.5
2
Leposaviç
111.0
19.5
154.0
27.0
148.0
26.0
157.0
27.5
100
299.0
52.6
3
Mitrovicë
118.1
20.9
134.8
23.8
142.4
25.1
171.0
30.2
100
297.0
52.4
4
Podujevë
134.0
20.4
154.8
23.5
184.1
28.0
185.1
28.1
100
360.4
54.8
5
Orllan
149.0
21.6
183.0
26.6
155.0
22.6
201.0
29.2
100
349.0
50.7
6
Prishtinë
132.1
21.8
152.0
25.0
147.3
24.3
174.9
28.9
100
316.1
52.1
7
Kamenicë
125.7
22.3
137.3
24.5
139.8
25.0
157.8
28.2
100
290.6
51.9
8
Novo Bërd
103.3
16.1
179.5
28.2
122.0
19.2
232.5
36.5
100
305.1
47.9
9
Gjilan
131.7
21.8
145.9
24.2
156.5
25.9
169.8
28.1
100
333.1
55.2
10
Korbuliq
224.0
24.8
253.0
28.0
195.0
21.6
231.0
25.6
100
459.0
50.8
11
Ferizaj
140.7
21.7
168.7
26.0
160.9
24.8
178.4
27.5
100
333.5
51.4
12
Kaçanik
225.0
26.2
231.0
26.9
176.0
20.6
226.0
26.3
100
397.0
46.3
Mesatarja
145.4
21.7
172.4
25.7
162.7
24.3
190.3
28.3
100
347.0
51.7
Tabela8. Vlerat mesatare të reshjeve, sipas stinëve dhe gjatë periudhës vegjetative
Mesatarishtgjatevititjanë93.1ditë/shi(maji12.4dhemësëpakujanari3.5ditë41.6ditmereshjeboredhe65.2dit/shtresëbore
Gjatëperiudhësvegjetativemesatarishtbien347mm(51.7%)

18. •Sasia mesatare vjetore e reshjeve gjatë periudhës 1949-2013
•Prishtinë -598.7mm•Janar1964 –1.0 mm reshje-SHKURT-2014 –2.1 mm (saiamëe vogële regjistruare reshjeve) Mesatarja/shkurt1949 –2013 = 36 mm-PRILLI -2014 –236.5 mm (saiamëe lartëe regjistruar).

20. Kopaonik-169
Mitrovica -20.3
Podujeva-45.5 Prishtina-44.1
Kamenica-43.2
Gjilani -38.8
Ferizaj-48.9
Dit/reshjebore
•34.9
Prishtinë
dit/shtresë bore
•44.1

21. Prishtinë
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
vj
1950/1998
6.0
3.7
6.6
10.613.0
9.3
8.6
8.1
10.0
8.1
9.3
8.6
102
201410.05.015.019.0
Mesatarja mujore dhe vjetore e ditëve me shi1950 1998
Numri i ditëve me reshje dhe shtresë bore nëPrishtinë
1950 -1998
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Vj.
r
8.48.9
6.3
2.3
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
2.5
3.7
6.7
34.9
sh
9.3
8.3
5.8
3.7
-
-
-
-
-
4.0
6.2
6.9
44.1
2014
r1
0
0
1
sh1
0
0
2

22. 09/05/2014
19/04/2014
14/51 AM
08/02/2014
19/04/2014
11 AM

23. Ështëimplementuarprojekti: “AdaptiminëndryshimetklimatikenëBallkanin Perëndimor përpellgunDrini/Buna,(Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali iZi), donator GIZ Gjermane.
Janëvendosur2stacione hidrometrikedhe tre stacione klimatologjikeme qasje në kohë reale(GPRS)
Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Meteostacionet
Pejë
Junik
PrizrenHidro stacionet
Bistrica Pejës (Grykë R.)
Drini Bardhë (Gjonaj)

24. Pejë
Meteodhehidrostacionet
Prizren
Junik
Bistrica e P –Gryka eRugovës
Drini i Bardh–Gjonaj

25. Tabela2. PrurjetmesataremujoredhevjetoretëlumenjvekryesorëtëKosovës
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
PRURJET E UJIT LumejtIIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXIImes
Vërmicë
80.3
101.8
74.9
86.6
87.5
50.1
28.3
12.7
27.4
33.0
54.3
79.259.7
Ereniku
22.2
22.1
18.6
18.9
14.3
7.1
2.2
1.5
1.9
4.0
12.1
22.912.3
BistricaDeqanit
2.3
2.4
3.1
6.9
11.5
8.0
3.3
1.8
2.0
2.9
3.6
2.84.2
BistricaPejës
3.6
3.8
5.7
13.5
17.5
7.5
3.5
2.0
2.5
2.8
4.6
4.15.9
BistricaPrizrenit
6.5
4.1
5.6
6.3
8.4
5.6
2.9
1.8
1.8
2.0
4.7
3.44.4
L.Istogut
7.3
5.7
4.7
5.1
4.2
3.5
1.9
1.2
1.5
2.0
3.4
3.23.6
Klina
2.6
3.2
2.5
2.3
2.1
0.9
0.5
0.2
0.7
0.5
1.0
1.51.5
Mirusha
2.4
2.7
2.5
1.9
1.6
1.1
0.4
0.2
0.3
0.4
0.6
0.61.2
Plava
4.2
4.9
5.5
8.6
12.2
7.6
3.1
1.4
1.5
2.0
2.9
3.74.8
Tolluha
4.8
4.9
4.6
4.2
3.2
3.2
3.6
1.8
2.0
2.3
3.9
3.33.5
Drenica
2.5
3.5
3.8
1.5
1.1
1.0
0.8
0.2
0.2
0.2
0.8
2.61.5
Sitnica
19.0
28.1
24.6
18.2
15.3
9.2
4.7
3.1
3.2
3.9
7.8
16.812.8
Llapi
5.6
8.4
10.9
6.2
8.3
2.4
1.4
0.9
0.8
0.9
2
5.94.5
Nerodimka
3.2
3.9
2.7
2.5
5.6
6.3
1.9
2.4
4.9
6.1
5.4
5.44.2
Morava B.
10.3
18.7
21.1
16.6
11.4
5.7
2.5
1.3
2.3
2.3
3.3
10.38.8
KrivaReka
5.3
8.3
9.2
7.8
5.6
5.3
1.7
0.9
0.8
1.4
2.9
3.94.4

26. MENAXHIMIIINTEGRUARITHATËSIRAVE
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Integrimi konceptual
-Meteorologjik
-Hidrologjik
-Bujqësorë
-Socio-ekonomik
• Integrimi horizontal mbi të gjithë sektorët e prekura nga thatësira, ndër të tjera:
-Menaxhimi i burimeve natyrore
-Shëndeti ipopullsisëdhe zhvillimiisajë
-Zhvillimi rural dhe urban

27. • Integrimi vertikal
-Lidh politikën dhe planifikimin kupër bazë ka zgjidhjen e problemeve lokale, komunale, kombëtare, dhendërkombëtare.
• Integrimi i veprimit në të gjitha fazat e ciklit të menaxhimit të rrezikut.
• Integrimi i njohurive tradicionale dhe teknologjisë moderne.
• Integrimi i programeve dhe aktiviteteve ekzistuese kombëtare dhe ndërkombëtare.
Një bazë shkencore meprova dheinformacionepër të propozuardërhyrjetdhezgjidhjet.
• Një kornizë gjithëpërfshirëse e politikës në dy nivele: kombëtaredhe rajonal për të trajtuar thatësirat.
• Një marrëveshje ndër-institucionale ku uji, toka,çështjet e bujqësisë dhe ekosistemet të trajtohen së bashku
• Një bashkpunimkombëtar dhe rajonal për thatësirënduke përfshimonitorimin, paralajmëriminehershëm dhe ndimënreciproke:

28. PËRFUNDIME
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

29. FALIMINDERIT PËR VËMENDJEN TUAJ
Ju garantoj se do tipërgjigjem pyetjëstuaj,
por nuk ju sigurojneseekamatëtani… !