Yapı Malzemeleri: Ki̇reç ve Alçı

1. KİREÇ
Bağlayıcı maddelerden en eski
bilineni kireçtir.
Eski Babil, Mısır, Finike, Hitit
ve Persler tarafından hava kireci
yapıda bağlayıcı madde olarak
kullanılmıştır.
Romalılar devrinde su kireci
bulunmuş ve su içerisindeki
inşaatlarda kullanılmıştır

2.  Kireç, Kireç taşından elde edilir.
 Kireç taşı (Kalker); Kireç elde etmekte kullanılan, kalsiyum karbonat
tuzundan oluşan tortul bir kayaçtır. Yapısında en az % 90
CaCO3 (kalsiyum karbonat) bulunmaktadır.

3.  Beyaz renk yüksek derecedeki safsızlığı, gri tonları karbon kaynaklı safsızlıkları,
kahverengi, yeşil, açık sarı ve kırmızı renkler demir ve mangan içerdiğinin
işaretleridir. Pembe renk ise dolomitik yapı belirtisidir

4. Üretim Aşamaları
 Pişirilme
 Su ile karıştırılma →söndürme (hidrasyon)
 Sönmüş kirecin kurutulması
 Paketlenme

5. Pişirilme
 CaCO3 →CaO + CO2 (>900°C)
 Sönmemiş kireç
 Döner fırınlarda pişirilir.
 CO2 uçar
 Sönmemiş kireç elde edilir.

6. Kirecin Söndürülmesi (Hidrate)
 Kireçler CaO halinde kullanılamaz. Su ile işlem görerek söndürülmesi
gerekir.CaO söndürme kutularında suyla karıştırılır.Büyük ısı açığa
çıkar (300-400°C)
 Yukarıdaki işleme kirecin söndürülmesi işlemi, oluşan ürüne de
sönmüş kireç[Ca(OH)2] denir

7.  Söndürme işlemi sırasında sönmemiş kireç suyla ekzotermik
reaksiyona girdiğinden, ısı ile birlikte büyük bir hacim genişlemesi olur
ve bu arada hacmi 2.5 kat artar.Eğer kireç tamamen
söndürülmezse, bu olay yapıda tamamlanır ve kirecin Kullanıldığı
yerlerde çatlak vb. kusurlar oluşur.

8.  Elde edilen toz halindeki sönmüş kireç, kuru halde ve torbalar içinde
depolarda saklanır.

9. Üretim Çeşitleri
 1. İLKEL (YAMAÇ) YÖNTEM
 2. MODERN YÖNTEM

10. İLKEL (YAMAÇ) YÖNTEM

11.  Yamaç Ocağı Kazılması Çeperlerin Kille Örtülmesi

12.  Ocağın Doldurulması Ocağın Kapatılması

13. 7 – 10 gün sürer
Sönmemiş kireç elde edilir

14. MODERN YÖNTEM
 Taş ocağında dinamitlerle kalker çıkarılır.
 Taşlar fırınlanmadan önce kırılır ve yıkanır.

15.  Kireçtaşı döner ya da yatay fırınlarda 900°C’nin üzerindeki
sıcaklıklarda kalsine edilerek sönmemiş kireç elde edilir.

16.  Sönmemiş kireç hidratörlerde söndürülür sönmüş kireç üretilir.

17. KİREÇ TAŞI TÜRLERİ

18. Kireç taşları tabii kireç taşı ve dolomatik
kireç taşı olmak üzere ikiye ayrılır.
 Tabii kireç taşı:Tabii kireç taşı, bileşiminde kütlece en az %90
oranında kalker bulunduran tortul bir kayaçtır. Oluşan kireç beyaz
renktedir.
 Dolomatik kireç taşı: Dolomatik kireç taşı, bileşiminde kalsiyum
karbonat (CaCO3) yanında kütlece %10-%35 oranında magnezyum
karbonat (MgCO3) bulunduran tortul bir kayaçtır. Oluşan kireç
esmerdir.

19.  Tabii kireç taşı:Tabii kireç taşı, bileşiminde kütlece en az %90
oranında kalker bulunduran tortul bir kayaçtır. Oluşan kireç beyaz
renktedir.
 Dolomatik kireç taşı: Dolomatik kireç taşı, bileşiminde kalsiyum
karbonat (CaCO3) yanında kütlece %10-%35 oranında magnezyum
karbonat (MgCO3) bulunduran tortul bir kayaçtır. Oluşan kireç
esmerdir.

20.  Kireci, içindeki kil miktarına göre ikiye ayrılır hava kireci hem havada
hem de suda katılaşma gösteren su kireci olmak üzere ikiye ayrılır.

21. Hava kireci (yağlı kireç): Kirecin üretiminde iki aşama
vardır; pişirilme ve söndürme.
Pişirilme işlemi (kalsinasyon)
CaCO3  CaO + CO2
 Bu reaksiyon sonucunda oluşan CaO söndürülmemiş kalsiyum
kirecidir. CaO, parçalar haline getirilmiş kireç taşının özel fırınlarda
900 - 1000 °C sıcaklıkta kızdırılmasıyla elde edilir. Su ile temasıyla ısı
açığa çıkararak söndürülmüş kalker kireci kalsiyum hidroksit haline
gelebilir.

22. Özgül ağırlığı yaklaşık 3 gr olan CaO beyaz, katıdır. 2580 °C‘ de erir,
elektrik fırınında uçucu duruma gelir. Isıyla bozulmaz.
Söndürülmemiş tabii kirecin öğütülerek inceltilmesi ile söndürülmemiş
toz kalsiyum kireci, söndürülmemiş dolomit kirecinin öğütülerek belirli
inceliğe getirilmesi ile söndürülmemiş toz dolomit kireci elde edilir.

23.  Kireçtaşı pişirilirken sıcaklık 1000 °C yi geçmezse elde edilen
kirece çalı kireci adı verilir. Su ile işlem görünce kolay ve iyi söner,
çünkü bu tip kireçler gevşek ve gözeneklidir. Eğer kireçtaşı uzun
zaman 1400 °C civarında pişirilirse kömür kireci elde edilir. Bu
nedenle, halk arasında, çalı kireci kömür kirecine nazaran tercih
edilir.

24. Hava kirecinin sertleşmesi
 Hava kirecinin sertleşmesi 3 aşamada oluşur:
 Kuruma
 Ca(OH)2 formülünde kristalleşme
 Havadaki CO2 ile birleşerek karbonatlaşma
 Kuruma ve kristalleşme geçicidir. Suyla karışınca kireç tekrar
yumuşar. Asıl sertleşme karbonatlaşma sonucu oluşur. Kireç hamuru
havanın CO2'sini alarak suda erimeyen kalsiyum karbonata dönüşür.

25. Hava kirecinin bazı dezavantajları vardır:
 Hava kireci ile fazla kalın harç sıvası yapılmamalıdır. Aksi takdirde
CO2 harcın içine yeterli oranda giremeyeceğinden, orta kısımlar
plastik kalır.
 Kireç su içinde eridiğinden, su ile temas eden yapılarda
kullanılmamalıdır.
Hava kirecinin avantajları ise şunlardır:
 Hava kireci kullanılarak çok iyi plastik harç elde edilebilir. İşlenebilirliği
yüksektir.
 Hava kireci kullanılarak üretilen harçların plastik özellikleri fazladır.
Şekil değiştirme yapabilme yeteneğinin fazla olması nedeniyle duvar
sıvaları için çok uygundur. Kireçle yapılan sıvalar çimento harcı ile
yapılan sıvalara kıyasla daha az çatlar.
 Kireç harçlarının taş ve tuğla gibi her türlü yapı malzemesine daha iyi
yapışma kabiliyeti vardır.

26. Su kireci (hidrolik kireç)
 Yapısında %10-25 oranında kil olan kalker taşının pişirilmesiyle elde
edilir. Pişirirken oluşan sönmemiş kireç silis ve alüminle birleşir. Bu
şekilde oluşan kireç ufak parçalar halinde olup dikalsiyumsilikat tan
oluşur. Toz haline getirme işi,su ile işlenerek yapılır, yani öğütlenemez.
 Elde edilen kireç su içerisinde erimez, katılaşıp sertleşebilir. Bu yüzden
su içindeki yapılarda kullanılabilir. Su kirecinin ve hava kirecinin
avantajları aynıdır. Su kirecinin üst ü hava kirecinden çabuk
sertleşir.

27. KİREÇ TÜKETiMi
 Dünyada kireç ürünleri kadar çok çeşitli kullanım amacı olan bir
başka ürün mevcut değildir. İnsanlığın kireçtaşını ne zaman fırınlarda
yakıp sönmemiş kirece dönüştürdüğü ve daha sonra suyla söndürüp
harç yapımında kullandığı tam olarak bilinmemekle beraber,
Türkiye’nin doğusunda bulunan kireç harçlı kalıntılar tarih öncesine
dayanmaktadır.

28. Kireçtaşı tüketimi
 Bugün dünyada tüketilen kireçtaşı miktarının – yaklaşık olarak - yıllık
4,5 milyar ton mertebesinde olduğu tahmin edilmektedir
 (1998 yılı ILA istatistiklerine göre – ABD: 870 milyon ton/yıl; Japonya:
190 milyon ton/yıl; İngiltere: 120 milyon ton/yıl; Türkiye: 234 milyon
ton/yıl).

29. Kireçin kullanım alanları
 Kirecin oldukça geniş bir kullanım alanlı vardır. Kullanım alanları
sürekli artan bir şekilde çeşitlilik göstermektedir. Örneğin;1900-
1910 yılları arasında kireç %80 inşaatta, %10 kimya endüstrisinde, %10
da ziraatta kullanılıyordu. 1980'lerde ise, yapılarda %3, kimyasal
endüstride %84, otoyollarda %6, refrakter endüstrisinde %6,
ziraatte %1 oranında kullanılmaktaydı.

30.  Kireç endüstriyel hammaddeler içinde en çok kullanım alanı olan
maddelerdendir.
 Kullanım miktarı açısından ABD,Japonya,Almanya,Meksika'nın
ardından Türkiye beşinci sırada bulunmaktadır.

31. KiRECiN iNŞAAT SEKTÖRÜNDE KULLANIMI
 En çok
* sıva
* harç
* karayollarında stabilizasyon malzemesi ve bitümlü karışımlarda katkı maddesi olarak,
* gazbeton
* kireç kum tuğlası üretimi ve
* badana işlerinde kullanılmaktadır.

32. Nerede Tüketiyoruz?

33. ALÇI

34. ALÇI NEDİR
• Alçı, pişirilip toz
durumuna
getirilmiş alçıtaşıdır.
• Alçı taşı (jips), doğal
olarak oluşan ve
bileşiminde iki molekül su
bulunduran bir kalsiyum
sülfat mineralidir.

35. Alçı nasıl elde edilir?
 Alçıtaşının 158 °C'de pişirilmesiyle elde edilir
 Alçı, suyla karıştırılınca tekrar katılaşarak
bağlayıcılık özelliği taşıyan bir yapı malzemesine
dönüşür.
 Alçının katılaşma hızının denetlenmesi önemli bir
konudur, ham alçının hidratasyonu (su ile girdiği
reaksiyonu) çok hızlı olup saflığına bağlı olarak 3-
15 dakika sürer.

36.  Uygulamalarda bu yeterli olmayacağından
kullanılacağı yere göre ham alçının içine üretim
aşamasında katılaşmayı geciktirici un, tutkal gibi
bazı maddeler katılmaktadır.

37. Alçı çeşitleri
 Paris alçısı.
 5-15 dakika arasında sertleştiğinden yapı
işlerinde kullanılamaz.
 Mimarlıkta, süsleme işlerinde ve kalıp
almada kullanılır

38. Çimento alçısı
 Paris alçısı gibi elde edilir ve bileşiminde % 15 oranında kil, kireç gibi
yabancı maddeler içerir
 Paris alçısına oranla daha geç katılaşır
 Kum ve öteki maddelerle karışma yeteneği iyi olduğundan yapı
işlerinde ve iç duvarlarda kullanılır.

39. Döşeme alçısı.
 Çok yavaş katılaşır
 Katı hali çok sert ve dayanıklıdır.

40. Keene ve parien çimentoları
 Alçıtaşının çok yüksek sıcaklıkta kızdırılmasıyla elde edilirler.

41. Alçı harcının hazırlanması
 Alçı harcını hazırlarken kullanılan araçlar şunlardır:
 Alçı teknesi
 Mekanik karıştırıcı
 Sıva malası
 Spatula
 Lastik eldiven

42. Alçı harcının hazırlanması
 Alçı teknesi harç karmak için hazırlanır

43.  Alçı teknesine su eklenir

44.  Suyunu emmesi için 2-3 dakika kadar beklenir

45.  Karışım esnasında ve karışımdan sonra, alçının topaklanmaması için
harca su veya toz alçı ilave edilmez
 Ardından elle ya da el mikseri yardımıyla harç iyice karıştırılarak
homojen bir kıvam elde edilir

46. Neden alçı?
 ALÇI YANGINDAN KORUR
 Alçı, inorganik bir madde olduğu için yanmaz.
 Yangında ısıya maruz kaldığında suyunu atarken aynı zamanda
ortamdan ısı alarak yangının ilerlemesini yavaşlatır.

47.  Yapı gereçlerinin yanıcılık açısından değerlendirilmesinde alçı, “A1
sınıfı Yanmaz” bir malzeme olarak gruplandırılır.
 1766 yılındaki Londra yangını sonucunda yapılarda gözlenen
koruyuculuğu sayesinde, Avrupa' da bir çok ülkede, kullanımı zorunlu
hale getirilmiştir.

48.  Alçı Enerji Tasarrufudur
 Alçı, tuğla üretiminde kullanılan enerjinin yarısı, çimento üretiminde
kullanılan enerjinin ise 1/5’i kullanılarak elde edilmektedir.

49.  Alçı Doğal Klimadır
 Alçının mikroskobik boşlukları vardır, Bu sayede yaşadığımız mekanı
kışın sıcak, yazın serin tutar. İç mekanlarda oluşan rutubeti çabucak
emer, hava kuruyunca da ortama iade eder.

50.  ALÇI ÇEVREYİ KORURUR
 Alçıya alternatif çimento esaslı inşaat malzemeleri yarım düzine
doğal hammadde kaynağının kullanımını gerektirir. Ayrıca plastik
alçı torbalarının geri kazanılarak tekrar kullanılması mümkündür.

51.  Alçı Kolaylıktır
 İşleme ve onarımı alçıdan kolay bir malzemedir.
 Sadece suyla karıştırmak yeterlidir, bunu için de özel bir beceri ya da
alet gerektirmez. Elle olduğu kadar makine ile de çok düzgün sıva
yapmaya uygundur.

52.  ALÇI GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİNİ ÖNLER
 Alçı gözenekli bir yapıya sahiptir ve sesi emer. Diğer sıvalara göre
sesin yansımasına daha çok engel olur.
 Alçı sıva ses yankılanması özelliğinden dolayı yabancı müşavirler
tarafından ülkemizdeki otellerin, restoranların ve toplantı salonlarının
sıva ve tavan kaplamasında şart koşulmuştur.

53.  Yaratıcı ve Estetik Uygulamalara Olanak Tanır
 Alçı beyaz rengi ile yaratıcı uygulamalara olanak tanır. İstenilen
forma sokulabilen alçı, sadelik ve estetiğin vazgeçilmez unsurları olan
tavan süsleri, kartonpiyer, nişler, apliklerde kullanılır dolayısıyla
ortamdaki sıcaklık hissini artırır

54. ALÇININ TARİHÇESİ
 Alçının tarihteki ilk izlerine, milattan önce 9.000’li yıllarda dünyanın
bilinen en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Konya Çatalhöyükte
rastlıyoruz.
 Çatalhöyük evlerinin zemin ve duvarlarındaki kabartmalarda alçı
kullanılmıştır.

55.  Alçı daha sonraları Anadolu ve Mezopotamya’da bu coğrafya
dışında ise özellikle Mısır, Yunan ve Roma uygarlıklarında önemli bir
yapı malzemesi olarak kullanılmıştır.
 Osmanlı hamam tavanları, içerideki yoğun nemi dengelemek
amacıyla alçı ile kaplanmıştır.

56.  1666 Londra yangını sonrası alçı yanmama özelliği yüzünden yoğun
olarak kullanılmaya başlanmıştır.
 Alçı, Rönesans mimarlığının özentili ve süslü üslubuna uyum sağlamış,
bu dönemin mimar ve ressamları alçıyı hem iç hem dış yüzeylerde
kullanmıştır.
Türkiye’de 1930’larda endüstriyel alçı üretimi atölye düzeyinde başlamış
ve yaygınlaşarak günümüze kadar gelmiştir.