2. İçİndekİler
Sermaye Piyasaları 3
Sermaye Piyasası Kurulu 5
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası 8
Piyasalar ve Pazarlar 10
Hisse Senetleri 12
Yatırım Fonları 14
Varantlar 16
Hisse Senetleri Piyasası 18
Tahvil ve Bono Piyasası 30
Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası 34
Gelişen İşletmeler Piyasası 36
Kotasyon 38
Endeksler 42
Kamuyu Aydınlatma 47
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 54
Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. 57
Yatırımcıları Koruma Fonu 59
Aracı Kuruluşlar 60
İMKB ile İletişim 62
Sermaye Piyasasında Başlıca Kuruluşlar 63
Sermaye Piyasasında Başlıca Sivil Toplum Örgütleri 64
Bu kitapçık, yatırımcıları bilgilendirmek amacıyla İMKB Yatırımcı Danışma
Merkezi tarafından ilgili birim ve kuruluşların işbirliğiyle hazırlanmıştır.
İşbu kitapçık sadece kamuoyunu aydınlatma amaçlıdır. İMKB için hukuken
herhangi bir yükümlülük doğurmamaktadır. Bu kitapçıktaki bilgilere
dayanılarak alınacak yatırım ya da benzeri kararların sonuçlarından İMKB
sorumlu tutulamaz. Bu kitapçık herhangi bir işleme girişilmesi için bir teklif,
teklif daveti, tavsiye veya benzer nitelikte değildir. Bu kitapçıkta yer alan
bilgiler, güvenilir olduğuna inanılan materyal esas alınarak hazırlanmıştır;
bununla birlikte İMKB bunların doğru, güncel, eksiksiz veya hatasız
olduğuna dair sorumlu tutulamaz. Bu kitapçığın tüm hakları İMKB’ye ait
olup, bu kitapçık yazılı izin olmaksızın kısmen veya tamamen dağıtılamaz.
3. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Sayın Yatırımcı,
Sermaye piyasasının talep tarafını teşkil eden yatırımcıların, haklarını
korumanın ve etkin bir piyasa oluşumunu sağlamanın en önemli koşulu,
yatırımcıları doğru ve tarafsız olarak bilgilendirmektir.
Bu bilinçle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), sermaye piyasası
aktörlerinin sektöre ilişkin uygulamalar konusunda doğru ve açık bir
şekilde bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla yayınlar hazırlamaktadır.
Bu kapsamda, “Cevaplarla Borsa ve Sermaye Piyasası” başlıklı yayınımızı
istifadenize sunarız.
İMKB Yatırımcı Danışma Merkezi
Aralık, 2010
1
4. istanbul menkul kIymetler borsasI
Kısaltmalar
AFE: Açılış Fiyatlı Emirler KÜP: Kurumsal Ürünler Pazarı
BYF: Borsa Yatırım Fonu MKK: Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.
CFI:Classification of Financial Instruments OLFE: Özel Limit Fiyatlı Emirler
DİBS: Devlet İç Borçlanma Senetleri OYH: Oydan Yoksun Hisse
DvP: Takas işlemlerinde teslim karşılığı ödeme OYP: Oydan Yoksun Paylar
prensibi RHKP: Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı
e-CAS: Otomatik bilgilendirme sistemi SPK: Sermaye Piyasası Kurulu
EFT: Elektronik Fon Transfer Sistemi UTP: Uluslararası Tahvil Pazarı
EPİP: Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler Pazarı Takasbank: İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
GİP: Gelişen İşletmeler Piyasası TBP: İMKB Tahvil ve Bono Piyasası
HSP: İMKB Hisse Senetleri Piyasası TCMB: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
ISIN: Uluslararası Menkul Kıymet Tanımlama TETS: Takasbank Elektronik Transfer Sistemi
Kodu (International Securities Identification TSPAKB: Türkiye Sermaye Piyasası Aracı
Number) Kuruluşları Birliği
KAP: Kamuyu Aydınlatma Platformu YKF: Yatırımcıları Koruma Fonu
KIE: Kalanı İptal Et (Emri)
2
5. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Sermaye Piyasaları
1. Sermaye piyasasının faydaları nelerdir? 3. Sermaye piyasasında yapısal faktörler
Sermaye piyasası; hangileridir?
a) Halkı tasarrufa teşvik eder, a) Fon Arz Eden Yatırımcılar,
b) Tasarrufların menkul kıymetlere yatırılması b) Fon Talep Eden İhraççılar,
suretiyle halkın ekonomik kalkınmaya etkin bir c) Düzenleyici ve Denetleyici Kuruluşlar,
şekilde katılımını sağlar, d) Menkul Kıymetler,
c) Mal ve hizmet üreten sanayiciye ve girişimciye e) Borsalar,
düşük maliyetle kaynak elde tutma imkânı sunar, f) Takas ve Saklama Kuruluşları,
d) Sermayenin tabana yayılmasını sağlar, g) Borsa Üyeleri (Aracı kurumlar ile bankalardan
e) Yapılan yatırımlarla işsizlik sorununun oluşan aracı kuruluşlar).
çözümüne katkıda bulunur,
f) Özel sektörü güçlendirir, 4. Sermaye piyasasında başlıca hangi
g) Gayri safi milli hasılayı büyütür, kurumlar bulunmaktadır?
h) Özelleştirmelerin daha kolay ve istenilen a) Sermaye Piyasası Kurulu,
düzeyde yapılmasına imkân sağlar, b) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası,
i) Halka arzları nicelik ve nitelik bakımından c) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.,
arttırır. d) Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.,
e) Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları
2. Menkul kıymetler borsalarının ekonomik Birliği,
işlevleri nelerdir? f) İstanbul Altın Borsası,
Menkul Kıymetler Borsalarının ekonomik g) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.,
işlevlerini yedi ana gruba ayırabiliriz:
a) Devamlı ve düzenli işleyen bir pazarın 5. Sermaye piyasasında başlıca hangi sivil
oluşması, toplum örgütleri bulunmaktadır?
b) Ekonomiye kaynak yaratması, a) Borsaya Kote Ortaklık Yöneticileri Derneği
c) Sermaye mülkiyetini geniş bir toplum tabanına b) Borsa Aracı Kurumları Yöneticileri Derneği
yayması, c) Türkiye Kurumsal Yatırımcı Yöneticileri Derneği
d) Ekonominin göstergesi olması, d) Yatırımcı İlişkileri Derneği
e) Uzun vadeli yatırımların kısa vadeli e) Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği
tasarruflarla finansmanını sağlaması, f) Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Derneği
f) Menkul kıymetlerle ilgili bilgilere kolay
ulaşılması,
g) Güven yaratması.
3
7. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Sermaye Piyasası Kurulu
6. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) nedir, 7. SPK’nın teşkilat yapısı nasıldır?
temel görevleri nelerdir? SPK Karar Organı, Bakanlar Kurulu kararı
SPK, 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası ile atanan yedi üyeden oluşur. SPK başkanı
Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi ve üyelerinin görev süreleri altı yıldır. Süresi
sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, bitenlerin tekrar atanmaları mümkündür. Başkan
idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici bir kamu dışındaki üyelerin üçte biri iki yılda bir yenilenir.
kurumudur. İlgili olduğu bakanlık, Başbakan SPK, Kurul başkanı ve üyeleri ile başkana bağlı
tarafından görevlendirilen Devlet Bakanlığı’dır. olarak Kurul faaliyetlerini yürüten teşkilattan
SPK’nın temel görevleri; oluşur. Kurul çalışmaları Kurul başkanına bağlı
a) Sermaye piyasasının güven, açıklık ve başkan yardımcılıkları altında çalışan hizmet
kararlılık içinde çalışmasını, birimleri tarafından yerine getirilmektedir.
b) Tasarruf sahiplerinin, yani yatırımcıların
haklarının korunmasını, Hizmet birimleri;
c) Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarının a) Denetleme Dairesi,
belirlenmesini, b) Ortaklıklar Finansmanı Dairesi,
d) Fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun c) Aracılık Faaliyetleri Dairesi,
olarak sermaye piyasasından etkin bir şekilde d) Kurumsal Yatırımcılar Dairesi,
yararlanmalarını, e) Piyasa Gözetim ve Denetim Dairesi,
e) Piyasaların adil ve etkin çalışmasını f) Araştırma Dairesi,
sağlamaktır. g) Muhasebe Standartları Dairesi,
h) Bilgi İşlem, İstatistik ve Enformasyon Dairesi,
i) Hukuk İşleri Dairesi,
j) İdari ve Mali İşler Dairesi,
k) Kurumsal İletişim Dairesi,
l) Strateji Geliştirme Dairesi’nden
oluşmaktadır.
5
9. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
8. SPK’nın şirketlerle ilgili yetkileri nelerdir? a) Yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları,
Yerli veya yabancı şirketlerin menkul kıymetleri b) Gayrimenkul yatırım ortaklıkları,
ülkemizde halka arz olunacaksa SPK kaydına c) Portföy yönetim şirketleri, yatırım danışmanlığı
alınması zorunludur. Menkul kıymetlerin SPK şirketleri,
kaydına alınabilmesi için şirketlerin gerekli d) Aracı kurumlar,
belgelerle Kurul’a başvurmaları, yatırımcıyı e) Derecelendirme şirketleri,
bilgilendirmek için hazırlanan izahnamenin f) Genel finans ortaklıkları,
Kurul’ca onaylanması gerekir. g) Bağımsız denetleme kuruluşları,
h) Risk sermayesi yatırım fonu ve ortaklıkları.
Kayda alınması gereken işlemler;
a) Hisse senetleri veya borçlanma araçlarının 10. SPK gözetim işlevini nasıl
şirketler tarafından ihracı, gerçekleştirmektedir?
b) Halka arz, Sermaye piyasası ile ilgili bütün uygulamalarda
c) Varlığa dayalı menkul kıymet, oydan yoksun menkul kıymet yatırımcısına zarar verecek
hisse senedi ve hisse senedi ile değiştirilebilir davranışların incelenmesi SPK tarafından icra
tahvil ihracı, edilir.
d) Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, yatırım
ortaklıkları ve yatırım fonlarının menkul kıymet Özellikle;
ihraçları • Borsalardaki fiyat hareketliliği,
• Kamuya açıklanmamış bilgiler kullanılarak
Ayrıca; yapılan işlemler (içerden öğrenenlerin ticareti),
a) Pay sahiplerine çağrıda bulunulması veya • Kanuna aykırı olarak zamanında yapılamayan
vekaleten oy hakkı toplanması, kamu açıklamaları,
b) Kayıtlı sermayeye geçiş ve tavan tespiti • Hisse senetleri fiyatları üzerinde manipülasyon
Kurul iznine tabidir. yapılması veya yanıltıcı veya yanlış bilgiler
yayılması,
9. Hangi kurumların SPK’dan izin alması • Kurul düzenlemelerine aykırı uygulamalara
gerekir? girişilmesi,
Sermaye piyasası faaliyetinde bulunacak • Sermaye Piyasası Kanunu ihlalleri, yetkisiz
aşağıdaki kurumların Kuruldan izin almaları halka arzlar, yanlış bilanço açıklanması
zorunludur. bu konular arasında sayılabilir.
7
10. istanbul menkul kIymetler borsasI
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
11. İMKB’nin görevleri nelerdir? 6- İstatistik Müdürlüğü,
İMKB; ilgili mevzuatta yer alan esaslar 7- Strateji Geliştirme ve Araştırma Müdürlüğü,
çerçevesinde menkul kıymetlerin alım ve satımı, 8- Eğitim ve Yayın Müdürlüğü,
fiyatlarının tespit ve ilanı işleriyle yetkili olarak 9- Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü,
26 Aralık 1985 tarihinde kurulan tüzel kişiliği 10- Personel Müdürlüğü,
haiz, kâr amacı gütmeyen bir kamu kurumudur. 11- Mali İşler Müdürlüğü,
Bu bağlamda İMKB’nin görevleri aşağıda yer 12- İdari İşler Müdürlüğü,
almaktadır: 13- Yapı ve İşletme Müdürlüğü,
a) Menkul kıymetlerin İMKB kotuna alınması ile 14- Özel Kalem Müdürlüğü ve Yönetim Kurulu
ilgili başvuruları incelemek, değerlendirmek ve Özel Bürosu,
karara bağlamak, 15- Üye İşleri Müdürlüğü,
b) İMKB’de işlem görecek menkul kıymetler için 16- Koruma ve Güvenlik Müdürlüğü,
pazarlar oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek 17- Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası
menkul kıymetleri belirlemek, Müdürlüğü,
c) İMKB’de piyasaların ve pazarların çalışma gün 18- Kamuyu Aydınlatma Platformu İşletim
ve saatlerini belirlemek ve ilân etmek, Müdürlüğü,
d) İMKB piyasalarında yapılan işlemler 19- Gelişen İşletmeler Piyasası Müdürlüğü,
sonucunda oluşan fiyatları ve işlem miktarlarını 20- Piyasa, Ürün Geliştirme ve Özel Projeler
ilân etmek, Müdürlüğü,
e) İMKB’de yapılan alım-satım işlemlerinin güven 21- Medya ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü,
ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında 22- Pazarlama Müdürlüğü.
kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini
sağlamak. 14. İMKB’nin organları hangileridir?
İMKB’nin organları şunlardır:
12. İMKB’deki çalışma saatleri nedir?
İMKB, çalışma günlerinde 08:45 - 12:30 ile a) Genel Kurul;
13:30 - 17:45 saatleri arasında faaliyette İMKB’nin üst karar organıdır. İMKB üyeleri olan
bulunmaktadır. aracı kuruluşlardan oluşur. Yılda bir kez olağan
toplantı yapar.
13. İMKB’nin ana hizmet birimlerini sayar
mısınız? b) Yönetim Kurulu;
a) Teftiş ve Gözetim Kurulu Başkanlığı, İMKB’nin karar organıdır. Bir başkan ve dört üye
b) Bilgi Sistemleri Merkezi, olmak üzere beş üyeden oluşur. İMKB Başkanı
c) Hukuk Müşavirliği, İMKB Yönetim Kurulu’nun ve yürütme teşkilatının
d) Müdürlükler, başıdır. İMKB Başkanı dışındaki İMKB Yönetim
1- Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü, Kurulu üyeleri dört yıl için İMKB Genel Kurulu
2- Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü, tarafından seçilir. Diğer taraftan, İMKB Yönetim
3- Risk Yönetim Müdürlüğü, Kurulu kendi üyeleri arasından bir başkan vekili
4- Takas ve Saklama Müdürlüğü, seçer.
5- Kotasyon Müdürlüğü,
8
11. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
c) Denetleme Kurulu; 16. İMKB geçici olarak kapatılabilir mi?
İMKB’nin denetim organıdır. İMKB Genel Kurulu İMKB’de olağandışı olumsuz gelişmelerin olması
tarafından iki yıl için seçilen iki denetçiden halinde, İMKB’nin geçici olarak kapatılmasına
oluşur. Denetçiler, İMKB’nin hesap ve işlemlerini, karar verilebilir. İMKB’nin üç güne kadar geçici
ilgili düzenlemeler çerçevesinde denetlemekle olarak kapatılmasına karar alma yetkisi aynı
görevli ve yükümlüdürler. zamanda İMKB Yönetim Kurulu Başkanı da olan
İMKB Başkanı’na aittir. İMKB Yönetim Kurulu’nun
15. İMKB’deki komiteler hangileridir? talebi üzerine İMKB’nin onbeş güne kadar geçici
İMKB’de üç komite bulunmaktadır: olarak kapatılmasına SPK, bir aya kadar geçici
a) Uyuşmazlık Komitesi, olarak kapatılmasına SPK’nın talebi üzerine
b) Disiplin Komitesi, Bakan yetkili kılınmıştır. İMKB’nin bir aydan
c) Kotasyon Komitesi. fazla süre ile geçici olarak kapatılmasına karar
vermeye Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar
Söz konusu komiteler, görev ve yetkilerine giren Kurulu yetkilidir.
alanlarda İMKB Yönetim Kurulu’nun karar
vermesine yardımcı olacak raporlar düzenlerler.
9
12. istanbul menkul kIymetler borsasI
Piyasalar ve Pazarlar
17. İMKB’de hangi finansal araçlar işlem görür
ve hangi pazarlar açılır?
İMKB’de hisse senedi, borsa yatırım fonu, varant,
tahvil ve benzeri finansal sermaye piyasası
araçları işlem görür. İMKB, kota aldığı menkul
kıymetlerin alım satımının yapılacağı pazarlar
teşekkül ettirir. Ayrıca ihtiyaca göre;
a) Kote edilmemiş menkul kıymetlerin devamlı
alım satımı,
b) Blok halinde menkul kıymet alım satımı,
c) Resmi müzayede,
d) Birinci el piyasası alanına giren menkul kıymet
alım satımı gibi işlemlerin yapılacağı pazarları da
ilgili düzenlemeleri yaparak işleme açar.
18. İMKB’de hangi piyasalar mevcuttur?
İMKB’de menkul kıymetlerin işlem gördüğü dört
piyasa mevcuttur:
a) Hisse Senetleri Piyasası,
b) Tahvil ve Bono Piyasası,
c) Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası,
d) Gelişen İşletmeler Piyasası.
10
14. istanbul menkul kIymetler borsasI
Hisse Senetleri
19. Hisse senedi nedir? 23. Sermaye artırımı ve temettü dağıtımı
Hisse senetleri; anonim şirketler, sermayesi nedir?
paylara bölünmüş komandit şirketler, özel Bilançoda Borçlar (Pasif) kısmında gösterilmekle
kanunla kurulmuş kamu kuruluşları tarafından birlikte işletmenin varlığı niteliğindeki
çıkarılan sermayenin belirli bir bölümünü temsil Özkaynaklar hesabının bir alt kalemi olan ve
eden, sahibine ortaklık haklarından yararlanma işletme sahip veya sahiplerinin işe başlama
imkânı veren menkul kıymetlerdir. tarihinde işletmeye koydukları para vs. varlıkların
toplamı olan sermaye, daha sonra elde edilen
20. Hisse senetleri dolaşım yeteneği açısından kazancın dağıtılmayarak eklenmesi (bedelsiz
kaça ayrılır? artırım) ile veya ortaklardan para toplanması
Hisse senetleri, hamiline veya nama yazılı olmak suretiyle (bedelli artırım) artırılabilmektedir.
üzere ikiye ayrılırlar. Ortaklık, esas sözleşmesinde
hüküm bulunması ve payların tamamının Temettü dağıtımı ise kâr payının ortaklara
ödenmiş olması halinde hamiline hisse senedi sermayedeki payları oranında dağıtımıdır.
çıkarabilir.
Hisse senedi sahiplerinin sermaye artırımı ve
21. Oydan Yoksun Hisse Senedi nedir? temettü ödemesinden faydalanabilmesi için
Ortaklıklar, sermaye artırımı suretiyle oy hakkı (bedelli, bedelsiz) sermaye artırımı ve/veya
hariç, sahibine kâr payından ve istendiğinde temettü dağıtım tarihi başlangıcından bir gün
bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz dışındaki önce hisse senetlerinin ilgili hesabında kayıtlı
diğer hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık olması gerekmektedir.
haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade
veya vadelerde, sabit veya değişken oranda 24. Genel kurula katılmak için, şirket hisse
ortaklığın oy hakkına sahip hisselerini satın senedi sahibinin yapması gereken işlemler
alma ve ortaklık payları ile değiştirme hakkı nelerdir?
veren oydan yoksun hisse (OYH) ihraç edebilirler. İMKB’de işlem gören şirketlerin genel kurul
Hisse senetleri İMKB’de işlem gören şirketlerin toplantılarına yatırımcıların katılımlarının
ihraç edecekleri OYH ayrı bir işlem sırası açılmak kolaylaştırılması ve ihraççı şirketlere sağlıklı
suretiyle İMKB’de işlem görebilmektedir. bilgiler iletmek amacıyla “Genel Kurul Blokajı
Uygulaması” yapılmaktadır. “Genel Kurul Blokajı”
22. Hisse senedi sahibinin ortaklık hususuna Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.(MKK)’nın
hakları nelerdir? www.mkk.com.tr web sitesinde yer verilmiş olup,
Hisse senedi sahibinin başlıca hakları aşağıda
buradan ayrıntılı bilgi edinme imkânı mevcuttur.
sayılmıştır:
a) Rüçhan hakkı (Bedelli Sermaye Artırımına 25. Hisse senedinde nominal değer ne
Katılım Hakkı), demektir?
b) Kârdan (temettüden) pay alma hakkı, Hisse senedinin ilk çıkarılışı sırasında ortaklık
c) Oy kullanma hakkı, yönetimi tarafından verilen itibari değere
d) Yönetime katılma hakkı, “nominal değer” denir.
e) Tasfiyeden hissesi oranında pay alma hakkı,
f) Bilgi edinme hakkı.
12
15. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
26. Hisse senedinin ihraç fiyatı ile borsa fiyatı 29. Hisse senedi sahibinin dağıtılan kâr
ne demektir? payını kullanmak için zaman aşımı süresi ne
Hisse senetlerinin çıkarılışı aşamasında satışa kadardır?
sunulduğu fiyata “ihraç fiyatı” denir. İMKB’de İlgili mevzuat uyarınca, söz konusu işlemlerin
işlem görmeye başlayan hisse senetlerinin, başladığı tarihten itibaren 5 yıldır.
İMKB‘deki arz ve talep koşullarına göre oluşan
fiyatına “Borsa fiyatı” denir. 30. Sermaye artırımı ve temettü ödemeleri
sonucunda hisse senedinin fiyatı neden
27. Hisse senedinde zaman aşımı var mıdır? düşer?
Hisse senedi bir mülkiyet senedi olduğundan ve İMKB’de işlem gören şirketlerin bedelli, bedelsiz
vade taşımadığından zaman aşımına tabi değildir. sermaye arttırımına gitmesi ve/veya temettü
ödemesi halinde hisse senetlerinin fiyatı, yapılan
28. Hisse senetlerine ilişkin bedelli rüçhan sermaye arttırımı ve/veya ödenen temettü
(öncelik, önce alım) hakkını kullanmak için nedeniyle yeniden hesaplanmakta ve hisse
süre ne kadardır? senetlerinin fiyatında bedelli, bedelsiz sermaye
Bedelli sermaye artırımı sürecinde rüçhan hakkı artırımı ve/veya temettü oranlarına bağlı olarak
kullanma süresi 15 günden az, 60 günden fazla azalma olmaktadır. Bu işleme hisse senetlerinin
olamaz. Belirlenen rüçhan hakkı kullanım bölünmesi, sonradan oluşan fiyata ise bölünmüş
sürecinin bitiş tarihinden itibaren o yıla ilişkin fiyat (en yakın fiyat adımına yuvarlandıktan
Rüçhan Hakkı Kuponunun herhangi bir değeri sonra ise “Baz Fiyat”) denilmektedir.
yoktur.
13
16. istanbul menkul kIymetler borsasI
Yatırım Fonları
31. Yatırım Fonu nedir? 33. Yatırım Fonu ile BYF arasında
Yatırım Fonu, halktan katılma belgeleri ne fark vardır?
karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri Yatırım fonu portföy işletmek amacıyla kurulur.
hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı BYF ise, bir endeksi baz alır, baz aldığı endeksin
mülkiyet esaslarına göre, hisse senetleri, performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlar
özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri, ve katılma belgeleri borsalarda işlem görür.
kıymetli madenler, diğer sermaye piyasası
araçları, repo, ters repo ve türev sözleşmelerden 34. Borsa Yatırım Fonu nedir?
oluşturulabilecek portföyü işletmek amacıyla Borsa yatırım fonu (BYF); bir endekse
kurulan mal varlığıdır. dayalı olarak çıkarılan ve baz aldığı endeks
kapsamındaki menkul kıymetlere endeksteki
Yatırım fonları, A ve B Tipi olmak üzere iki ağırlıkları oranında yatırım yapan fona denir.
ana gruba ayrılır. Yatırım fonu, içtüzüğünde Örneğin, İMKB-30 endeksine yatırım yapmak
belirtilmek suretiyle, portföy değerinin aylık isteyen bir yatırımcı, endeksteki hisse senetlerini
ağırlıklı ortalama bazda en az %25’ini, devamlı ayrı ayrı almak yerine BYF’ye yatırım yaparak söz
olarak özelleştirme kapsamına alınan Kamu konusu endekse yatırım yapma imkanı bulmakta
İktisadi Teşebbüsleri de dahil Türkiye’de ve endeksin getirisinden yararlanabilmektedir.
kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış
fonlar A tipidir. Portföy değerinin aylık ağırlıklı Borsa yatırım fonları, yetkili aracı kuruluşlar
ortalama bazda en az %25’ini, devamlı olarak, tarafından, yatırımcılardan toplanan nakit ile,
Türk şirketlerinin hisse senetlerine yatırmış olma baz alınan endeksteki menkul kıymetlerin satın
şartı aranmayan fonlara ise, B Tipi Yatırım Fonu alınmasıyla oluşturulan portföylerdir. BYF’ler,
denir. baz aldıkları endeksteki hisse senetleri ya da
diğer enstrümanların (altın, tahvil, döviz vb.)
32. Yatırım Fonları ile Yatırım Ortaklıkları getirisini yansıtmakta ve riskini taşımaktadır.
arasındaki farklar nelerdir?
Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları BYF’lerin temel özelliği, fon katılma belgelerinin
ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa hisse senetleri gibi İMKB’de işlem görebilmesidir.
dışı organize piyasalarda işlem gören altın Borsa yatırım fonu paylarının, aynen hisse
ve diğer kıymetli madenlere ilişkin portföyü senetleri gibi, aracı kurumlar vasıtasıyla İMKB
işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı Fon Pazarı’nda alınıp satılması mümkündür.
sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası
kurumlarıdır. Yatırım fonları ise portföy işletmek 35. BYF’lerin avantajları nelerdir?
amacıyla kurulur ve tüzel kişiliği yoktur. BYF’lerin avantajları;
a) İşlem kolaylığı,
b) Riskin dağıtılması,
c) Düşük maliyet (portföy yönetim ücreti),
d) Şeffaflık,
e) Katılma belgesi karşılığı hisselerin İMKB
Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’de (Takasbank)
saklanmasıdır.
14
17. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki
36. BYF’lerin riski var mıdır?
korelasyon katsayısı en az %90 olacak şekilde,
BYF’ler, takip ettikleri endeksin getirilerini
baz alınan endeksi takip etmek üzere kurulan
yansıtmayı amaçlar. Bu nedenle, takip edilen fonlardır.
endeks değer kaybederse fonun fiyatı da değer
yitirebilir. BYF’ler, baz alınan endeks kapsamındaki
menkul kıymetlerin;
37. BYF’lerin alım-satımı nasıl yapılır? a) Tümünde tam kopyalama yoluyla,
Borsa’da işlem görmesi uygun görülen BYF b) Seçilen bir kısmından örnekleme yoluyla,
katılma belgelerinin alım satımı Hisse Senetleri oluşturulabilir.
Piyasası bünyesindeki Fon Pazarı’nda (F) özellik
kodu ile yapılır. Alım satım işlemleri BYF’nin İMKB’de 2010 yılı Kasım ayı itibariyle aşağıda yer
temel aldığı endeksi oluşturan kıymetlerin
alan 12 adet BYF işlem görmektedir:
ait olduğu pazarın işlem saatleri içerisinde
• DJ İstanbul 20 BYF
gerçekleştirilir.
• DJ Türkiye 15 A Tipi BYF
Lot büyüklüğü 1 adet katılım payı olarak • DJIM Türkiye A Tipi BYF
belirlenmiştir. Borsa’da işlem görecek BYF’nin • Finansbank DJ Banka BYF
birim pay değeri, en az 1 TL olacak şekilde • Finansbank İMKB 30 BYF
belirlenir. Fon işlemlerinin takası işlem gününü • FTSE İST. Bono B Tipi BYF
izleyen ikinci işgünü (T+2) gerçekleştirilir. • Garanti MSCI A Tipi BYF
• İstanbul Altın BYF
38. İMKB’de kaç tip BYF işlem görmektedir? • İş Yatırım Tahvil B Tipi BYF
BYF, portföyünün en az %80’i, devamlı olarak • Kuveyt Türk Altın BYF
baz alınan ve SPK tarafından uygun görülen • Mali Sek Dışı NFIST20 BYF
bir endeks kapsamındaki menkul kıymetlerden • Finansbank A.Ş GT-30 A Tipi BYF
oluşan ve formüle uygun olarak yapılan
hesaplama çerçevesinde, baz alınan endeksin
15
18. istanbul menkul kIymetler borsasI
Varantlar
39. Varant nedir? prim değeri ile sınırlıdır. Yatırımcılar, varant
Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da yatırımında önemli oranda kâr edebilecekleri gibi
göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli yatırdıkları paranın tamamını da kaybedebilirler.
bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya Bu nedenle, varantlara yatırım yapmadan önce
satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat varantlara ilişkin temel bilgiler öğrenilmelidir.
ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet
niteliğindeki sermaye piyasası aracıdır. Varant a) Varantlar belirli bir vadeye sahiptirler. Varanta
satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir kısa ve orta vade beklentisiyle yatırım yapılır.
dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya Varant yatırımcısının üç seçeneği vardır: Varantın
da satma hakkını satın alır. süresinin sona ermesini bekleyebilir, varantı
satabilir veya söz konusu varant Amerikan tipi ise
40. Varantlar yatırımcılara ne yarar sağlar? vadesi gelmeden de işleme koyup kullanabilir.
Varantlar; b) Kaldıraç etkisi nedeniyle varant alım işlemi
a) Risk yönetimi için ideal bir araçtır, yapmanın piyasada lehte çalışabileceği gibi
b) Alım ve satım varantı yoluyla, temel alınan aleyhte de çalışabileceği ve bu anlamda kaldıraç
menkul kıymet veya endeksin her iki yöndeki etkisinin yüksek kazançlar sağlayabileceği gibi
hareketine ilişkin pozisyon alma imkânı sağlar, zararlara da yol açabileceği ihtimali gözönünde
c) Dayanak varlığın getirilerine düşük sermayeyle bulundurulmalıdır.
(kayıp miktarı, konulan bu sermayeyle sınırlı c) Piyasada oluşacak fiyat hareketleri sonucunda
kalmak üzere) ve kaldıraç kullanarak (yatırdığımız yatırılan paranın tümü kaybedilebilir. Ancak risk
paranın veya teminatın çok üstündeki bir hacimde varanta ödenen bedel ve buna ek olarak ödenen
pozisyon almanızı sağlayan uygulamadır) yatırım komisyon ve diğer ücretler ile sınırlıdır.
yapabilmeyi sağlar. d) Varant alım satımına ilişkin olarak yapılacak
teknik ve temel analizlerin kişiden kişiye
41. Hisse senedi ile varant arasındaki başlıca farklılık arz edebileceği ve bu analizlerde
farklar nelerdir? yapılan öngörülerin gerçekleşmeme olasılığının
Varantlar, yatırımcısına hisse senetlerinin bulunduğu dikkate alınmalıdır.
sağladığı “Kâr Payı Hakkı, Yeni Pay Alma Hakkı
(Rüçhan Hakkı), Tasfiye Bakiyesine Katılma 43. Varantlar nasıl işlem görür?
Hakkı, Şirket Yönetimine Katılma Hakkı, Varantlar piyasa yapıcılık yöntemi ile işlem
Oy Hakkı ve Bilgi Alma Hakkı“ gibi hakları görmektedir. İhraççılar, piyasa yapıcılar
sağlamazlar. Varant satın alan yatırımcı hisse aracılığıyla alım satım kotasyonu verirler.
senedini almış olmaz, hisse senedini alma ya da Kotasyonlar gerçekçi fiyat konusunda piyasayı
satma hakkını elde etmiş olur. yönlendirir. Piyasa yapıcılığı yatırımcılara
gerçekçi fiyatlar seviyesinde pozisyona girme ve
42. Varant yatırımının riski var mıdır? pozisyondan çıkma imkânı verir.
Gerekli koşulları sağlayan Banka ve Aracı
Kuruluşlar tarafından varant çıkartılabilir. Yatırımcılar teminat yatırmadan, doğrudan
Yatırımcıların kaybı, varantı almak için ödedikleri varantı alıp satarak işlem yapmaktadırlar. Varant
piyasasında açığa satış mümkün değildir.
16
19. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
44. Varant fiyatını hangi faktörler etkiler? a) Dayanak varlık spot fiyatı,
Varantın fiyatını; dayanak varlığın kârlılığına b) Dayanak varlığın ileriye dönük fiyat oynaklığı,
ilişkin beklentilerin değişmesi, Merkez c) Kullanım fiyatı,
Bankası’nın faiz politikasını değiştirmesi, temettü d) Vadeye kalan gün sayısı etkiler,
beklentilerindeki değişmeler, sermaye artırımı e) Vadeye kalan gün sayısı arttıkça varantın
açıklamaları ve bunun yanı sıra; zaman değeri artar,
f) Varantın içsel değeri veya zaman değeri artar
ise varantın fiyatı artar.
17
20. istanbul menkul kIymetler borsasI
Hisse Senetleri Piyasası
45. Hisse Senetleri Piyasası (HSP) nedir? Yatırımcılar, İMKB’de bizzat alım-satım
Borsa kotuna alınan veya alınmayan hisse yapamazlar. Yatırımcıların aracı kuruluşlara
senetlerinin ve ilişkili-bağlı menkul kıymetlerin verecekleri emirlerin yazılı olması esastır. Bu
(Rüçhan Hakkı Kuponu, Borsa Yatırım Fonu, durumda, “Müşteri Emri Formu” en az iki nüsha
Varant vs.) Borsa Yönetim Kurulu tarafından halinde düzenlenir ve formun imzalı bir örneği
açılan çeşitli pazarlarda işlem gördüğü piyasanın yatırımcıya verilir. Diğer taraftan yatırımcı
genel adı Hisse Senetleri Piyasasıdır. emirleri; telefon, faks, ınternet, ATM kayıtları,
elektronik ortamda ya da benzeri şekillerde
46. Yatırımcılar HSP’de alım satım işlemlerini imza olmaksızın da verilebilir. Bu emirler genel
nasıl gerçekleştirirler? hükümler açısından sözlü emir hükmündedir.
HSP pazarlarında alım satım işlemleri, yalnızca Sözlü emirlere dayanarak yapılan işlemlerde,
bu faaliyet konusunda Sermaye Piyasası sözlü emrin varlığını ispat yükümlülüğü aracı
Kurulu’ndan (SPK) yetki belgesi, İMKB’den kuruluşa aittir. Bu bağlamda; İMKB’de hisse
Borsa Üyelik Belgesi almış olan İMKB üyesi senetleri alım satımına ilişkin şema aşağıda yer
aracı kuruluşlar tarafından yapılabilmektedir. almaktadır:
İMKB’ de Hisse Senedi Alım-Satım İşlemlerine İlişkin Şema
Yazılı, Faks,
Telefon, Elektronik
ortam ve ATM
Yatırımcı Aracı Kurum
Broker Ex-Api
18
22. istanbul menkul kIymetler borsasI
47. Menkul kıymetlerin İMKB HSP’de işlem a) Fiyat Önceliği
görme yöntemleri nelerdir? Daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek
Hisse senetlerinin HSP’de işlem görme yöntemleri fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım
aşağıda yer almaktadır: emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce
işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.
a) Açılış Seansı,
b) Çoklu Fiyat, b) Zaman Önceliği
c) Piyasa Yapıcılık, Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde,
d) Tek Fiyat. sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen
emrin daha önce işlem görmesini sağlayan
48. Açılış Seansı ve Açılış Fiyatı nedir? öncelik kuralıdır.
Belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin
herhangi bir eşleşme yapılmaksızın Alım-Satım Örnek:
Sistemi’ne kabul edildiği ve bu süre sonunda
en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini Alış Satış Satış
sağlayan tek bir fiyat seviyesinin (Açılış Alış Lot Fiyatı Fiyatı Lot
Fiyatı) hesaplanarak, tüm işlemlerin bu
40 2,24 2,25 150
fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği tek fiyat
yöntemiyle çalışan özel bir seans uygulamasıdır. 100 2,23 2,26 20
15 2,23 2,27 70
49. Çoklu Fiyat İşlem Yöntemi nedir?
Bir hisse senedi için Borsa’ya iletilen emirlerin 200 2,22 2,27 80
Borsa tarafından belirlenen işlem süreleri
50 2,21
boyunca sürekli bir şekilde ve öncelik kurallarına
uygun olarak çeşitli işlem fiyatlarından
eşleştirilmesi yöntemidir. Bu yöntemde emirler Yukarıdaki tabloda görülen emirlerin bulunduğu
sisteme girildiği anda karşı taraftaki (örneğin bir hisse senedi işlem sırasına 115 lotluk 2,23
alış emri giriliyorsa satış tarafı) emirler fiyatlı bir satış emri girildiğinde, sistem alış
sistem tarafından kontrol edilerek girilen tarafındaki emirleri kontrol edecek, oradaki
emrin fiyatı karşı tarafta beklemekte olan en iyi fiyatlı alış emrinden başlayarak (alış
emirlerin fiyatlarıyla kesişiyorsa hemen işlem tarafında satış emrinin fiyat seviyesinden ve
gerçekleştirilir. İşlem gerçekleştirme sürecinde hatta daha yüksek fiyattan emir olduğu için)
hangi emirlerin işlem göreceği ise Fiyat ve Zaman satış emrini alış emirleriyle eşleştirerek işlemleri
Önceliği kuralları çerçevesinde belirlenir. gerçekleştirecektir.
Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce Alışta bekleyen 40 lotluk emirle işlem 2,24 TL
fiyat, fiyatın aynı olması durumunda zaman fiyattan olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken
önceliğine bakılmaktadır. nokta, satış emrinin 2,23 TL fiyattan verilmiş
olmasına rağmen, sistemin işlemi 2,24’ten
gerçekleştirmesidir. Burada sistem her zaman
pasifte bekleyen en iyi fiyattan başlayarak işlem
yaptırmaktadır.
20
23. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Daha sonra emrin kalan kısmı olan 75 lot ise 2,23 altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında
seviyesinde alışta bekleyen 100 lotluk emirle zorunlu olarak uygulanacak işlem yöntemidir.
(15 lotluk 2,23 fiyatlı emre göre zaman önceliği KÜP’te, İMKB 100 Endeksi hesaplamasına
olduğu için önceliklidir) işlem görecek ve emrin dahil edilen menkul kıymetler daima çoklu
tamamı işlem görmüş olacaktır. fiyat yöntemi ile işlem görür. Gayrimenkul
yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım
İşlemler sonrası işlem sırasında bekleyen ortaklıkları ile halka açık piyasa değeri 10
emirlerin durumu aşağıdaki şekilde olacaktır: milyon TL ve üzerindeki menkul kıymet yatırım
ortaklıklarında çoklu fiyat işlem yöntemi
Alış Satış Satış uygulanmaktadır. İMKB 100 Endeksinde yer
Alış Lot Fiyatı Fiyatı Lot alanlar hariç olmak üzere, KÜP’te çoklu fiyat
yöntemi ile işlem gören menkul kıymetler, piyasa
25 2,23 2,25 150
yapıcılık için başvuru olması ve onaylanması
15 2,23 2,26 20 halinde piyasa yapıcılık yöntemi ile işlem
görebilir.
200 2,22 2,27 70
50 2,21 2,27 80 51. Tek Fiyat İşlem Yöntemi nedir?
Tek fiyat yöntemi, belirli bir zaman dilimi
boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın
50. “Piyasa Yapıcılık İşlem Yöntemi” ve HSP Alım-Satım Sistemi’ne kabul edilip, bu
“Kotasyon Emri” nedir? süre sonunda en yüksek miktarda işlemin
Piyasa Yapıcılık yöntemi, Çoklu Fiyat yöntemiyle gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin
işlem gören menkul kıymetlerde atanmış bir üye hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat
tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir.
hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon Bu işlem yönteminin uygulandığı menkul
(fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o menkul kıymetlerde her seansta 2 kez (ilki Açılış Seansı,
kıymette işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığının ikincisi Tek Fiyat Seansı olarak adlandırılan)
belirlendiği ve likiditenin hedeflendiği işlem olmak üzere, günde 4 kez fiyat belirlenir ve
yöntemidir. belirlenen tek fiyattan işlemler gerçekleştirilir.
Kotasyon Emri; piyasa yapıcı üye tarafından 52. Seans kavramı hakkında
iletilen, iletildiği menkul kıymette seans anındaki bilgi verir misiniz?
değerleri itibarıyla işlem gerçekleşebilecek fiyat İMKB’de bir menkul kıymetin ilgili olduğu piyasa
aralığını belirleyen, alış ve satış emri şeklindeki ve pazarlarda, işlemlerin başlatıldığı an ile yine
fiyat ve miktar bildirimidir. işlemlerin bitirildiği an arasında geçen süre seans
olarak adlandırılır. Aynı pazarda ve aynı işlem
Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP)’nda işlem gören yönteminde işlem gören tüm menkul kıymetlerin
Borsa yatırım fonları, aracı kuruluş varantları seansı aynı anda başlar ve biter.
ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL’nin
21
24. istanbul menkul kIymetler borsasI
53. HSP pazarlarında hangi saatlerde işlem gerçekleştirilmektedir?
HSP’de seans saatleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.
Seans Seans Saatleri
1.Seans 09:30 - 12:30
Açılış Seansı: 09:30 - 09:50
Emir Toplama 09:30 - 09:45
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi 09:45(+)*
Piyasa Yapıcılık - İlk Kotasyon Girişi 09:45(+)*- 09:49
Sistem - Otomatik İlk Kotasyon Atama 09:49
Çoklu Fiyat ve Piyasa Yapıcılık Seansı 09:50 - 12:30
Tek Fiyat Seansı: 09:50 - 12:30
Emir Toplama 09:50 - 12:25
Tek Fiyatın Belirlenmesi 12:25(+)*
2.Seans 14:00 - 17:30
Açılış Seansı: 14:00 - 14:20
Emir Toplama 14:00 - 14:15
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi 14:15(+)*
Piyasa Yapıcılık - İlk Kotasyon Girişi 14:15(+)*- 14:19
Sistem - Otomatik İlk Kotasyon Atama 14:19
Çoklu Fiyat ve Piyasa Yapıcılık Seansı 14:20 - 17:30
Tek Fiyat Seansı: 14:20 - 17:30
Emir Toplama 14:20 - 17:25
Tek Fiyatın Belirlenmesi 17:25(+)*
Toptan Satışlar Pazarı 11:00 - 12:30
Resmi Müzayede İşlemleri
Birincil Piyasa İşlemleri
Gözaltı Pazarı (Açılış seansı ile başlar) 14:00 - 17:30
RHKP, Yeni Hisse Senedi İşlemleri Hisse senedinin bulunduğu pazarın içinde, aynı
seans süresince gerçekleştirilecektir. RHKP’deki
menkul kıymetler açılış seansına dahil edilmez.
* (+) İşlemlerin tamamlanmasına bağlı olarak değişebilecek bir saati ifade eder.
22
26. istanbul menkul kIymetler borsasI
54. Hisse senedi alım satım emri nasıl verilir? 55. Emir ve işlemler İMKB tarafından nasıl
HSP’de emirler aşağıdaki emir tiplerinden biri iptal edilebilir?
kullanılarak verilebilir: Aşağıdaki şartların varlığı halinde, iki veya
daha fazla İMKB üyesinin başvurusu üzerine ya
a) Normal Emirler: İşlem birimi halinde da re’sen, üye ve/veya menkul kıymet bazında
verilmiş, tam olarak bir lot ve katlarından bekleyen emirler ve/veya gerçekleşen işlemler
oluşan emirlerdir. Normal emirler şu şekillerde belirli bir zaman dilimi içinde veya zaman
verilebilir: dilimine bağlı olmaksızın iptal edilebilir.
1- Limit Fiyatlı Emirler: Fiyat ve miktarın a) Bilgisayar ortamından kaynaklanan hatalar,
belirtildiği emirlerdir. Emrin gerçekleşmeyen b) Üyelerden en az birinin hatalı emri veya
bölümü sistemde pasif olarak geçerlilik süresi eksper tarafından hatalı emir girişi sonucunda
kadar bekler. gerçekleşen işlemler,
c) İMKB Yönetmeliği’nin 24’üncü maddesi
2- Kalanı İptal Et (KIE) Emirler: Bir defada kapsamında belirtilen ve yapay fiyat ve piyasa
girilebilecek emir miktarı sınırına bağlı oluşturulmasında yasaklanan hallerin herhangi
kalmaksızın, fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve birinin varolduğunun tespiti,
emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün d) Üye ve/veya menkul kıymetlerin işlemlerini
otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. durduracak diğer maddi unsurların ortaya
çıkması hali.
3- Özel Limit Fiyatlı Emirler (OLFE): Tanımlanan
fiyata kadar olan karşı emirlerin tümünü İptal kararları verildikleri günü izleyen ilk iş günü
gerçekleştirmek amacıyla girilen emirlerdir. çıkan İMKB Bülteni’nde ilan edilir.
4- Açılış Fiyatlı Emirler (AFE): Açılış Seansı ve 56. HSP bünyesinde hangi pazarlar
Tek Fiyat süresince yalnızca miktar belirtilerek bulunmaktadır?
fiyatsız girilen emirlerdir. Açılış fiyatından işlem HSP’de; aşağıda belirtilen sekiz pazar
görürler. Öncelik açısından açılış fiyatına eşit ve bulunmaktadır.
daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelir, kendi
aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar. a) Ulusal Pazar (Kot İçi),
Bu emir türü henüz uygulanmamaktadır. b) Kurumsal Ürünler Pazarı (Kot İçi),
c) İkinci Ulusal Pazar ( Kot Dışı),
b) Özel Emirler: Menkul kıymet bazında d) Yeni Ekonomi Pazarı (Kot Dışı),
belirlenen hisse sayısını aşan emirlerdir. Özel e) Gözaltı Pazarı (Kot Dışı),
emirler bölünemez ve bir bütün olarak alınıp f) Toptan Satışlar Pazarı,
satılır. Girilen özel emrin, karşısında girilmiş g) Borsa Yatırım Fonu Pazarı,
eşit, daha iyi fiyatlı ve girilen emri bütünüyle h) Varant Pazarı.
karşılayacak miktarda limit fiyatlı emirler varsa
işlem gerçekleştirilmez. Ayrıca; esas bağlı olduğu bir ana işlem sırasının
alt pazarları olan ve geçici olarak, belirli bir süre
için açılan pazarlar olarak; Resmi Müzayede
Pazarı, Birincil Piyasa, Temerrüt ve Rüçhan Hakkı
Kupon Pazarı da (RHKP) HSP’de yer almaktadır.
24
27. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
57. Ulusal Pazar nedir? 61. Toptan Satışlar Pazarı nedir?
İMKB kotunda bulunan ve asgari tedavül Önceden alıcıları belirli olan veya olmayan,
kriterlerini haiz şirketlerin hisse senetlerinin belli bir miktarın üzerindeki hisse senedi
güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü işlemlerinin İMKB’de güven ve şeffaflık ortamında
Pazardır. gerçekleştirilebilmesini sağlayan pazardır.
58. Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) neden 62. Gözaltı Pazarı nedir?
kurulmuştur? İMKB Gözaltı Pazarı’nın kuruluş amacı; hisse
KÜP; daha önce Ulusal Pazarda işlem görmekte senetleri İMKB’de işlem gören şirketler ve/veya
olan menkul kıymet yatırım ortaklıkları, hisse senetleri işlemleri ile ilgili olağan dışı
gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim durumların ortaya çıkması, hisse senetleri
sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri İMKB’de işlem gören şirketler tarafından
ile İMKB yatırım fonları katılma belgeleri ve kamunun zamanında, tam, sürekli olarak
yeni bir menkul kıymet olan ve yapılandırılmış aydınlatılmaması ve mevcut düzenlemelere
ürünler başlığı altında işlem gören aracı kuruluş uyum konusunda gerekli özenin gösterilmemesi,
varantlarının ve diğer yapılandırılmış ürünlerin yatırımcıların haklarının korunmaması ve
ayrı bölümler halinde özel bir pazar bünyesinde kamu yararı gereği hisse senetlerinin İMKB
işlem görmelerini ve fiyatlarının düzenli ve şeffaf kotundan çıkarılması sonucunu doğurabilecek
bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketlerin
temin etmek üzere kurulmuştur. izleme ve inceleme kapsamına alınması
durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme
59. İkinci Ulusal Pazar nedir? ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında
İMKB Kotasyon Yönetmeliği’ndeki kotasyon bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte,
koşullarını sağlayamayan şirketler ile gelişme ve hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem
büyüme potansiyeli taşıyan Küçük ve Orta Ölçekli görebileceği organize bir Pazar oluşturmak ve
İşletmelerin sermaye piyasalarından kaynak sözkonusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım
temin etmelerine olanak sağlamak, söz konusu yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı
şirketlerden İMKB’de işlem görmesi uygun sunmak amacıyla kurulmuştur.
görülenlerin hisse senetlerine likidite sağlamak
ve bu hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli 63. Lot ne demektir?
ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde Bir sermaye piyasası aracının, kendisi veya
oluşmasını temin etmek için kurulan pazardır. katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısını veya
değerini ifade eder. HSP’de işlem birimi olarak lot
60. Yeni Ekonomi Pazarı ne sağlar? kullanılır. Kural olarak 1 lot 1 adet hisse senedi
İMKB’de “Yeni Ekonomi Pazarı”nın veya 1 TL nominal değerli hisse senedini ifade
oluşturulmasındaki amaç telekomünikasyon, eder. Varant piyasasında 1 lot 1 adet varantı ifade
bilişim, elektronik, internet, bilgisayar etmektedir.
üretim, yazılım ve donanım, medya veya
benzeri alanlarda faaliyet gösteren teknoloji 64. İşlem hacmi ne demektir?
şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı
etmelerini sağlamak ve söz konusu şirketlerin ile işlem fiyatının çarpılması sonucu bulunan
hisse senetlerinin İMKB’de güven ve şeffaflık hacimdir. Tüm hisse senetlerinin işlem hacimleri
ortamında, organize ikincil piyasada işlem toplamı, HSP’nin toplam işlem hacmini oluşturur.
görmesini temin etmektir.
25
28. istanbul menkul kIymetler borsasI
65. İşlem miktarı ne demektir? 69. HSP’de emir iptali nasıl yapılır?
Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde HSP’de işlem gören tüm menkul kıymetlerde emir
alınıp satılan (el değiştiren) menkul kıymet iptali koşulsuz olarak serbesttir. Bu kapsamda
adedidir. Borsa’da, her işlem günü, her iki seansın emir iptali, açılış seansında olduğu gibi seansın
işlemleri için ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem sürekli müzayede bölümünde de koşulsuzdur.
miktarı yayınlanır. Farklı pazarlarda işlem gören Emir iptali, HSP’de işlem yapan aracı kurumların
menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem miktarları sisteme erişim izni verdikleri tüm kullanıcılar
toplandığında, HSP’nin o günkü işlem miktarı tarafından yapılabilir. HSP Alım Satım Sisteminde
ortaya çıkar. bekleyen normal ve özel alış-satış emirlerinin
tek tek, emir bazında iptal edilmesi mümkündür.
66. Ağırlıklı ortalama fiyat nedir, nasıl Emir tamamen iptal edilebileceği gibi miktarı da
hesaplanır? azaltılabilir.
Bir sonraki seansta uygulanacak baz fiyatın
hesaplanmasına esas teşkil eden, hisse senedinin Emir iptalinin serbest bırakılması kapsamında
miktar ağırlıklı fiyatıdır. Hisse senetlerinin Kurumsal Ürünler Pazarında ve Varant Pazarında
ağırlıklı ortalama fiyatları hesaplanırken, fiyatı piyasa yapıcılı olarak işlem görecek menkul
tescil edilen normal emirlerin karşılaşması kıymetlerde girilmiş olan kotasyon emirlerinin
sonucu değişik fiyattan ve miktarlardan koşulsuz olarak iptal edilmesi söz konusu
gerçekleşen işlemler dikkate alınır. Fiyatın tescil değildir, ancak, minimum kotasyon miktarına
edilmesi için işlemin lot işlemi olması yani özel kadar azaltılabilir.
emir işlemi şeklinde olmaması gerekir.
Sistemde emrin tamamen iptal edilmesi veya emir
67. Baz fiyat nedir, nasıl hesaplanır? miktarının azaltılması durumunda azaltılan her
Bir hisse senedi için baz fiyatı, bir seans süresince bir emrin azaltılan kısmının ve iptal edilen emrin
o hisse senedinin işlem görebileceği en üst ve tamamının TL hacminden milyonda 2,5 oranında
en alt fiyat limitlerinin belirlenmesinde esas ücret alınır. Ücretler üye bazında tahakkuk
teşkil eden fiyattır. Baz fiyat, hisse senedinin en ettirilir ve aylık Borsa payları ile birlikte üyelere
son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama bildirilir. Bu ücretin aracı kuruluşların müşterileri
fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile olan yatırımcılara yansıtılıp yansıtılmaması,
bulunur. yatırımcı ile aracı kuruluş arasındaki anlaşmaya
bağlıdır.
68. HSP’de gerçekleşen işlemler sorgusunda
alıcı ve satıcı taraflar gösteriliyor mu? 70. Fiyat adımı nedir?
HSP Alım Satım Sisteminde gerçekleşen işlemler Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada
sorgusunda yer alan işleme taraf üye kodları gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir.
ve aktif emir sorgusunda yer alan karşı üye Hisse senetlerinin fiyat adımları, baz fiyatlarına
kodları seanslar süresince gösterilmemektedir. göre belirlenir. Aşağıdaki tablolarda çeşitli
Veri yayın kuruluşlarına gönderilen gerçekleşen baz fiyat aralıkları ve bu aralıkların her biri
işlemler, alıcı ve satıcı taraf bilgisi olmadan için, belirli seviyelerdeki baz fiyat artışına
gönderilmektedir. Diğer taraftan, üyeler paralel olarak artan bir biçimde, fiyat adımları
tarafından seans sonlarında alınan işlem tanımlanmıştır. Emir girilirken bu fiyat
defterlerinde karşı üye kodları yer almamaktadır. adımlarına uyulması zorunludur.
Karşı üye kodlarının gösterildiği işlem defterleri
üyeler tarafından T+1 günü, gün sonunda
alınmaktadır.
26
30. istanbul menkul kIymetler borsasI
71. HSP’de fiyat adımlarının düşürülmesi 74. Rüçhan hakkı kupon pazarı ne demektir?
uygulaması en son ne zaman devreye alındı? İMKB’de işlem gören şirketlerin, nakdi sermaye
HSP’de fiyat adımlarının küçültülmesi artışı yapmak üzere belirledikleri rüçhan
uygulaması 1 Kasım 2010 tarihinden hakkı kullanma süresi içinde söz konusu hisse
itibaren aşamalı olarak devreye alınmıştır. İlk senedinin üzerinde bulunan yeni pay alma
aşamada, 1 Kasım 2010 tarihinden itibaren 1 kuponunun alınıp satılabilmesi için açılan
Kuruş’un üzerindeki fiyat adımları yarıyarıya pazardır.
küçültülmüştür. İkinci aşamada, hisse
senetlerinde baz fiyatı 2,5 TL’ye, borsa yatırım 75. Bedelli sermaye artırımına katılmak
fonlarında ise baz fiyatı 5,00 TL’ye kadar istemeyen yatırımcılar ne yapabilir?
oluşturulacak ve ilk kademede fiyat adımı 1 Sermaye artışına katılmak istemeyen
Kuruş yerine 0,5 Kuruş olarak belirlenecektir. hissedarların zarara uğramamaları için çözüm
olarak yeni pay alma kuponları, hisse senedinden
Bu bağlamda; Hisse senetleri ve borsa yatırım bağımsız olarak pazarın açık olduğu süre
fonlarında uygulanacak yeni fiyat adımları ve baz içerisinde RHKP’de satılabilir.
fiyat aralıkları tablolarına ve yeni düzenlemelerin
tümüne ilişkin ayrıntılı bilgilere www.imkb.gov.tr 76. Hisse senetlerinde eski-yeni kavramları
adresinde “Borsa Duyuruları” bölümünden neyi ifade etmektedir?
ulaşılabilir. Aynı şirkete ait hisse senetlerinden, geçmiş yılın
kârından pay alma hakkı olanlar “eski”, kâr
72. Seans içinde fiyat marjı uygulaması payı alma hakkı olmayanlar ise “yeni” olarak
nasıldır? adlandırılmaktadır. “Yeni” hisse senetlerinin
Her hisse senedi için, seans içinde işlem miktarı Borsa tarafından belirlenen miktarın
görebileceği en düşük (taban) ve en yüksek altında kalması durumunda bu hisselere işlem
(tavan) fiyatlar, o hisse senedi için “fiyat sırası açılmayabilir.
aralığı”nı (fiyat marjı) oluşturur. Mevcut
uygulamada, HSP’de fiyat aralıkları baz fiyatın % “Eski - Yeni” fiyat farkına neden olan
10 altı ve üstü ile sınırlıdır. Varantlarda baz fiyat durum, “Eski” hisse senedi üstündeki kâr
bulunmadığı için serbest marj uygulanmaktadır. payının ödenmeye başladığı ilk gün veya
genel kurul sonrasında şirket tarafından, kâr
73. Referans fiyat nedir? payı dağıtılmasının söz konusu olmadığının
Rüçhan hakkı kuponlarının ilk işlem gördüğü açıklandığı tarihi takip eden gün sona erer. Eski
seansta işleme baz fiyatla açılmaması nedeniyle, ve yeni sıraları birleştiğinde tüm hisseler “Eski”
yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine sırasında işlem görmeye başlar.
ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak
üzere, eski hisse senedinin bölünmeden önceki 77. Bir hisse senedinin işlem sırası hangi
en son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama durumlarda geçici olarak durdurulur?
fiyatı ve bedelli artırım oranı kullanılarak İMKB Başkanı, aşağıda yazılı durumlardan
bulunan bir fiyat türüdür. Diğer taraftan, bazı birinin varlığı halinde, ilgili menkul kıymetin
şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil seansını geçici olarak durdurabilir:
edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna a) Bir hisse senedinde ya da hisse senedini
kadar kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir ihraç eden ortaklığa ait olarak alıcı ve satıcıların
referans fiyat ilan edilmektedir. kararlarını etkileyecek önemde bilgiler
28
31. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
olduğunun öğrenilmesi ve Borsa Yönetiminin bu 78. Açığa Satış nedir?
bilgilerden borsa üyelerinin ve müşterilerinin Açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye
haberdar edilmesini gerekli görmesi, piyasası araçlarının satılmasını ya da satışa
b) Bir hisse senedi için sağlıklı bir piyasa teşekkül ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin
etmesini önleyecek şekilde olağan dışı fiyat ve/ takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye
veya miktarlarda alım-satım emirlerinin sisteme piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa
kaydedilmesi, satış sayılır.
c) Bir hisse senedine ait emirlerin ilgili mevzuatta
düzenlenen Toptan Alış-Satış İşlemleri 79. Resmi Müzayede nedir?
kapsamına girmesi, Mahkemelerin, icra dairelerinin ve diğer resmi
d) Bir seansın sağlıklı bir biçimde yürütülmesini dairelerin HSP’de menkul kıymet satım işlemleri
engelleyen diğer unsurların ortaya çıkması. yaptırmaları için İMKB’ye yazılı olarak müracaat
etmek zorunda oldukları işlemlere Resmi
Müzayede denir.
29
32. istanbul menkul kIymetler borsasI
Tahvil ve Bono Piyasası
80. İMKB Tahvil ve Bono Piyasası nedir? 82. TBP’de hangi pazarlar vardır?
Tahvil ve Bono Piyasası (TBP) hem kesin alım- TBP’de, hisse senetleri İMKB’de işlem gören
satım işlemleri hem de repo-ters repo işlemleri ortaklıkların ihraç edebileceği ve sermaye
için tek organize piyasadır. TBP’de, bir tahvil piyasası mevzuatında “Nitelikli Yatırımcı”
veya bononun fiyatındaki değişiklikler iki temel olarak tanımlanan yatırımcılar tarafından
nedenden kaynaklanmaktadır: satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç
işlemlerinin (birinci el) gerçekleştirildiği Nitelikli
a) Vadeye yaklaşılması nedeniyle oluşan fiyat Yatırımcıya İhraç Pazarı ve ikinci el sabit getirili
artışları, menkul kıymet işlemlerinin gerçekleştirildiği
b) Piyasa faiz oranlarındaki değişmeler. Kesin Alım-Satım ve Repo-Ters Repo Pazarları
bulunmaktadır.
81. TBP’de hangi menkul kıymetler
işlem görebilir? 83. TBP’de hangi kuruluşlar işlem
TBP’de, yapmaktadırlar?
a) Türk Lirası ve Döviz Ödemeli Devlet İç TBP’de;
Borçlanma Senetleri (DİBS), a) Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası,
b) Gelir Ortaklığı Senetleri, b) İMKB üyeleri,
c) Gelire Endeksli Senetler, c) SPK’dan yetki belgesi almak koşuluyla
d) Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası bankalar,
tarafından ihraç edilen Likidite Senetleri, işlem yapabilirler.
e) Halka arz edilmiş Özel Sektör Borçlanma
Araçları ile sadece nitelikli yatırımcılar arasında Yatırımcılar, TBP’de bizzat alım-satım
işleme konu olmak koşuluyla halka arz yapamazlar. TBP’de alım satım işlemleri,
edilmeksizin ihraç edilen borçlanma araçları, yalnızca bu faaliyet konusunda SPK’dan yetki
f) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut belgesi ve İMKB’den Borsa Üyelik Belgesi almış
İdaresi Başkanlığı ve Mahalli İdarelerce ihraç olan İMKB üyesi aracı kuruluşlar tarafından
edilen Borçlanma Senetleri, yapılabilmektedir.
işlem görebilirler.
84. TBP’de işlem limitleri ve işlem limiti
karşılıklarına ilişkin ne şekilde düzenleme
yapılmıştır?
Piyasa üyelerine, İMKB tarafından belirlenmiş
“işlem yapabilme limiti” tahsis edilir. Tranşlardan
oluşan bu limitler İMKB tarafından belirli
aralıklarla gözden geçirilerek değiştirilebilir.
TBP’de işlem yapabilme limiti içerisindeki her bir
kademeye “Tranş” denir. Üyeye tanınan üst limit
tutarı 3’e bölünerek ve her bir bölümüne tranş adı
verilerek kullandırılır.
30
33. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Piyasa üyeleri; “işlem yapabilme limiti”ni 85. TBP pazarlarında hangi saatlerde işlem
aşmamak koşuluyla, yatırdıkları net işlem yapılmaktadır?
limiti karşılığının menkul kıymet, işlemin TBP Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı’nda
valör ve piyasa volatilitesi dikkate alınarak işlemler, 09.30-12.00 ile 13.00-14.00 saatleri
İMKB tarafından belirlenecek misli kadar işlem arasında gerçeleşmekte olup, Kesin Alım Satım
yapabilirler. Net işlem limiti karşılığının tekabül Pazarı ile Repo-Ters Repo Pazarı işlem saatleri
ettiği işlem limiti, piyasada güvenin korunması aşağıda yer almaktadır.
için gerekli hallerde genel olarak veya üye
bazında değiştirilebilir. Ancak, yüzde 100 ilave
işlem limiti karşılığı yatırılması halinde “işlem
yapabilme limiti” üç misline kadar yükseltilebilir.
31
34. istanbul menkul kIymetler borsasI
Kesin Alım Satım Pazarı
İşlem Saatleri Aynı Gün Valörlü İşlemler İleri Valörlü İşlemler
09:30 - 12:00 09:30 - 12:00
13:00 - 14:00 13:00 - 17:00
Repo-Ters Repo Başlangıç Valörü Başlangıç Valörü
Pazarı İşlem Saatleri Aynı Gün Olan İşlemler İleri Tarihli Olan İşlemler
09:30 - 12:00 09:30 - 12:00
13:00 - 14:00 13:00 - 17:00
Yatırım Fonları 17:00
86. TBP pazarlarında hangi işlemler 87. TBP’de emirler nasıl işleme konulur?
yapılmaktadır? TBP’de alım satım işlemleri, üyeler tarafından
Piyasada doğrudan alım ve doğrudan satım Borsaya iletilen emirlerin rekabet koşulları
işlemleri ile geri alım vaadi ile satım ve geri altında karşılaştırılması suretiyle gerçekleşir.
satım vaadi ile alım (repo-ters repo) işlemleri Alım satım sistemi “çoklu fiyat” ve sürekli
yapılabilir. müzayede yöntemi ile çalışır.
Piyasada işlemler İMKB tarafından belirlenecek TBP alım satım sistemine iletilen teklif ve
sürelerde valörlü olarak gerçekleştirilebilir. taleplerden; doğrudan alım emirlerinde en yüksek
Üyeler, mevcut olan veya satın aldıkları fiyatlı/en düşük oranlı emirler, doğrudan satım
fakat henüz teslim almadıkları ya da Hazine emirlerinde en düşük fiyatlı/en yüksek oranlı
ihalesinden alınmış fakat teslim alınmamış emirler, repo emirlerinde oranı en yüksek olan
menkul kıymetler ile SPK düzenlemelerince emirler, ters repo emirlerinde oranı en düşük
ödünç alınan menkul kıymetler üzerinde işlem olan emirler, repo ters repo işlemine konu olacak
yapabilirler. menkul kıymetin belirli olması halinde ise aynı
oranlı repo emirlerinde en düşük menkul kıymet
Hisse Senetleri Ulusal, İkinci Ulusal ve Yeni fiyatına sahip emirler, aynı oranlı ters repo
Ekonomi Pazarlarında işlem gören ortaklıkların, emirlerinde en yüksek menkul kıymet fiyatına
nitelikli yatırımcılara ihraç edecekleri borçlanma sahip emirler belirlenerek piyasa katılımcılarına
araçlarının satış işlemleri Nitelikli Yatırımcıya anında iletilir.
İhraç Pazarı’nda gerçekleşir.
En iyi talep ya da tekliften işlem yapılması
halinde sonraki bekleyen en iyi teklif/teklifler ya
da talep/talepler otomatik olarak ekrana gelir.
32
35. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
Kesin Alım-Satım Pazarı ile Repo-Ters Repo Pazarı’nda
İşlemlerin Alt Limiti
Kesin Alım-Satım Pazarı Normal Emirler Pazarı Küçük Emirler Pazarı
DİBS (TL) 100.000 (minimum) 1.000 (minimum)
10.000.000 (maksimum) 99.000 (maksimum)
Repo-Ters Repo Pazarı Normal Emirler Pazarı Küçük Emirler Pazarı
500.000 (minimum) 1.000 (minimum)
10.000.000 (maksimum) 499.000 (maksimum)
88. TBP’de emirlerdeki öncelik kuralları 89. Kesin Alım-Satım Pazarı ile Repo-Ters
nelerdir? Repo Pazarı’nda işlemlerin alt limiti nedir?
TBP’de girilen alım satım emirlerinde aşağıdaki İşlemlerin alt limiti, işleme konu olan menkul
öncelikler uygulanır. kıymetlerin nominal değerleri itibariyle, Kesin
Alım-Satım Normal Emirler Pazarı’nda DİBS’ler
a) Fiyat Önceliği: Daha düşük fiyatlı satım için 100 bin TL, Küçük Emirler Pazarı’nda
emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; 1000 TL’dir.
daha yüksek fiyatlı alım emirleri daha düşük
fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. Kesin Alım-Satım emirlerinde bir defada
b) Zaman Önceliği: Fiyat eşitliği halinde, sisteme iletilebilecek maksimum emir büyüklüğü ise 10
zaman açısından daha önce kaydedilen emirler milyon TL nominal ile sınırlandırılmıştır.
öncelikle karşılanır. Buna göre, fiyatlarda eşitlik Repo-Ters Repo Pazarı’nda ise emir büyüklüğü,
olması halinde zaman önceliği esas alınır. Normal Emirler Pazarı’nda minimum 500 bin
TL, Küçük Emirler Pazarı’nda minimum 1000
TL olup, repo-ters repo işlemlerinde bir defada
iletilebilecek maksimum emir büyüklüğü ise 10
milyon TL ile sınırlandırılmıştır.
Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı’nda minimum
emir büyüklükleri, TL ve döviz ödemeli
borçlanma araçları için 50.000 TL’dir.
33
36. istanbul menkul kIymetler borsasI
Yabancı Menkul
Kıymetler Piyasası
90. İMKB Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası
(YMKP) nda hangi Pazarlar bulunmaktadır?
YMKP bünyesinde Uluslararası Tahvil
Pazarı faaliyet göstermektedir. İMKB YMKP
bünyesindeki Uluslararası Tahvil Pazarı
(UTP) 16.04.2007 tarihinde kurulmuş olup,
bu Pazardaki işlemler çoklu fiyat, sürekli
müzayede yöntemiyle gerçekleştirilmektedir.
Piyasa üyelerinin işlem yapmak istediği üyeyi
belirleyerek emirlerini ilettikleri alım satım
sistemi olan Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler
Pazarı’nın (EPİP) açılmasına ilişkin çalışmalar
sürmektedir.
91. İMKB YMKP’nda hangi menkul kıymetler
işlem görmektedir?
İMKB YMKP’nda Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi
tarafından ihraç edilen dış borçlanma araçları
(Eurotahvil) ile İMKB’ye kote edilen tahvil ve
bono niteliğini haiz yabancı borçlanma araçları
işlem görmektedir.
34
38. istanbul menkul kIymetler borsasI
Gelişen İşletmeler Piyasası
92. İMKB Gelişen İşletmeler Piyasası 93. GİP Listesi nedir ve GİP Listesi’ne kabul
(GİP) nedir? başvurusu hangi paylar için yapılır?
GİP; gelişme ve büyüme potansiyeline sahip GİP Listesi, GİP’te işlem görebilecek menkul
şirketlerin sermaye piyasalarından fon sağlamak kıymetleri gösteren listedir. GİP Listesi’ne
amacıyla ihraç edecekleri menkul kıymetlerin kabul başvurusu, anonim şirketlerin mevcut
işlem görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortam ortaklarının yeni pay alma haklarının kısmen
yaratmak amacıyla kurulan bir piyasadır. veya tamamen kısıtlanması suretiyle sermaye
artırımı ya da tahsisli sermaye artırımı
GİP’te, SPK tarafından kayda alınmış, ancak sonucunda ihraç edilecek paylar için yapılması
İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nde tanımlanmış gerekmektedir.
kotasyon şartlarını sağlayamayan şirketlerin
menkul kıymetleri işlem görebilir. GİP, gelişme ve
büyüme potansiyeline sahip ve düşük maliyetle
fon ihtiyacını karşılamak isteyen şirketler için ara
bir piyasa olarak oluşturulmuştur.
94. HSP ile GİP’e yapılacak başvuru sürecinin temel farkları nelerdir?
HSP Başvurusu GİP Başvurusu
Şirketler HSP’de işlem görebilmek için Şirketler GİP’te işlem görebilmek için
Kotasyon Yönetmeliği’ne tabi olarak GİP Yönetmeliği’ne tabi olarak İMKB’ye başvuruda
İMKB’ye başvuruda bulunur. bulunur.
Kotasyon Yönetmeliği’nde İMKB kotuna GİP Yönetmeliği’nde başvurunun kabulü
alınarak kot içi pazarda işlem görebilmek için için nitelik veya niceliğe ilişkin bir kriter
nicelik ve/veya niteliğe ilişkin kriterler (kârlılık, tanımlanmamıştır.
faaliyet süresi, sermaye büyüklüğü, piyasa değeri
gibi unsurlara bağlanmış şartlar) tanımlıdır. Kot
dışı pazarlarda işlem görmek için değerlendirmeler
ise ilgili genelgeler çerçevesinde yapılır.
Gerekli inceleme İMKB tarafından yapılır, Gerekli inceleme piyasa danışmanı kuruluş
şirket kot içi veya kot dışı pazarlardan uygun tarafından yapılır ve inceleme sonuçları bir
olanında İMKB Yönetim Kurulu kararı ile rapor ve ekli belgelerle İMKB’ye sunulur.
işlem görebilir. Piyasa danışmanının şirket hakkında hazırladığı
raporda olumlu görüş belirtmesi halinde
Yönetim Kurulu kararı ile şirket payları GİP
Listesi’ne alınabilir.
HSP’de mevcut ortakların sahip oldukları GİP’te ancak GİP Listesi’nde bulunan
paylar işlem görebilir. paylar işlem görebilir.
36
39. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
95. GİP’te ortakların sahip oldukları payların Şirket, GİP Yönetmeliği gereğince piyasa
halka arzı veya tahsisli satışı yapılabilir mi? danışmanı tarafından kamuya açıklanmak
GİP’te halka arzdan veya tahsisli satıştan elde üzere kendisine iletilen açıklamalar ile piyasa
edilecek gelirin doğrudan şirketin finansman danışmanlığı anlaşmasına ilişkin hususları da
ihtiyacını karşılaması amaçlanmaktadır. Bu kamuya duyurur.
nedenle, GİP’te ortak satışı yolu ile halka arz veya
tahsisli satış yapılmasına izin verilmemektedir. Kamuyu aydınlatma işlemleri, KAP sistemi
kullanılarak internet ortamında, elektronik
96. Piyasa danışmanlığı nedir? sertifika ve imza kullanılarak yapılır.
Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip
şirketlerin belirlenmesi, sermaye piyasası ve 99. GİP’te hangi işlem yöntemi
İMKB mevzuatı hakkında bilgilendirilmesi ve uygulanmaktadır?
menkul kıymetleri işlem gördüğü sürece mevzuat GİP’te alım satım işlemlerinin
gereklerini yerine getirmede zorluk yaşamamaları gerçekleştirilmesinde temel olarak “Piyasa
amacıyla GİP’te piyasa danışmanlığı Yapıcılı Sürekli Müzayede” işlem yöntemi
mekanizması oluşturulmuştur. Şirketlerin, uygulanır. Piyasa yapıcısı bulunmayan işlem
GİP’e piyasa danışmanı aracılığıyla başvuruda sıralarında “Tek Fiyat” işlem yöntemi uygulanır.
bulunması zorunludur.
100. GİP’te işlemler ne şekilde gerçekleşecek?
97. Kimler piyasa danışmanı olabilir? GİP’te, HSP işlemleri için kullanılan teknik
SPK düzenlemeleri kapsamında faaliyet gösteren; altyapı ve imkânlardan yararlanılmaktadır. Bu
a) Yatırım Danışmanlığı Yetki Belgesi veya Halka nedenle GİP’te, büyük ölçüde HSP’de uygulanan
Arza Aracılık Yetki Belgesi sahibi olan aracı kurallar ve düzenlemeler çerçevesinde işlemler
kuruluşlar, gerçekleşir. HSP’de işlem yapma yetkisi bulunan
b) Yatırım Danışmanlığı Yetki Belgesine sahip tüm üyeler ve üye temsilcileri GİP’te de işlem
portföy yönetim şirketleri, yapma yetkisine sahiptir.
c) Girişim sermayesi yatırım ortaklıkları,
d) Sermaye piyasasında bağımsız denetimle 101. GİP şirketlere maliyet açısından hangi
yetkili kuruluşlar avantajları sunmaktadır?
piyasa danışmanlığı görevinde bulunmak üzere GİP’te işlem görecek şirketler için SPK kayıt
İMKB’ye başvuruda bulunabilirler. ücreti, MKK üyelik ve işlem ücretleri ile İMKB
ücretleri HSP’de işlem gören şirketlere göre 1/10
98. GİP’te uygulanan Kamuyu Aydınlatma (onda bir) seviyesine indirilmiş olup, İMKB ayrıca
Yükümlülükleri nelerdir? GİP şirketlerine 2013 yılına kadar ücret muafiyeti
Payları GİP Listesi’nde bulunan şirket, yıl sonu tanımıştır. Ücretlerde yapılan indirimin yan sıra
finansal tabloları ile bunlara ilişkin bağımsız prosedürlerde yapılan sadeleştirmeler ve yeni
denetim raporunu, bağımsız denetimden düzenlemeler ile maliyetleri azaltıcı önlemler
geçirilme zorunluluğu olmayan altı aylık finansal alınmıştır. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri
tablolarını ve yıl sonu faaliyet raporunu kamuya Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
duyurur. tarafından KOBİ’lerin ilk halka arz maliyetlerinin
karşılanmasına ilişkin olarak oluşturulacak
Ayrıca şirket paylarının değerini, yatırımcıların destekler ile GİP’te işlem görecek şirketlerin halka
yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte veya açılma sürecinde karşılaşacakları maliyetleri
yatırımcıların haklarını kullanmalarına yönelik büyük ölçüde karşılamaları mümkün olacaktır.
önemli olay ve gelişmelerin şirket tarafından
kamuya açıklanması zorunludur.
37
40. istanbul menkul kIymetler borsasI
Kotasyon
102. Kotasyon nedir? 103. İMKB Ulusal Pazar’da ilk kotasyon
Kotasyon (İMKB kotuna alınma); menkul kıymet kriterleri hangileridir?
borsalarında sürekli işlem görmesi talep edilen Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetler,
sermaye piyasası araçlarının ilgili şartları ilk kotasyon şeklinde kote ediliyor ise;
(kotasyon kriterleri) taşımaları durumunda ilgili başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş
pazar listesine kayıt edilmesi ve işlem görmesinin bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak
kabul edilmesidir. İlk kotasyon, şirket hisse şekilde yapılmış olması ve ortaklığın;
senetlerinin ilk kez borsa kotuna alınmasıdır.
a) SPK düzenlemeleri çerçevesinde izahnamede
İlave kotasyon ise, hisse senetleri borsa kotunda yer alacak mali tablolar ile bağımsız denetim
bulunan şirketin sermaye artırımı nedeniyle raporlarının İMKB’ye sunulmuş olması,
ihraç ettiği yeni hisse senetlerinin kotasyonudur b) Kuruluşundan itibaren en az 3 takvim yılı
(Diğer taraftan; piyasa yapıcı üye tarafından geçmiş olması ve son 3 yıllık döneme ilişkin mali
iletilen, iletildiği menkul kıymette seans anındaki tablolarının yayınlanması,
değerleri itibarıyla işlem gerçekleşebilecek fiyat c) Ortaklığın aşağıda alternatif gruplarda yeralan
aralığını belirleyen, alış ve satış emri şeklindeki koşullardan aynı grup içerisinde yer alan
fiyat ve miktar bildirimine de “kotasyon” denir. koşulların tamamını sağlaması,
Burada, kullanıldığı yere göre “kotasyon”un
anlamı değişmekte olup, bu ayırımı gözönünde
bulundurmak gerekmektedir).
Grup 1 Grup 2 Grup 3
Halka arzedilen hisse senetlerinin piyasa değeri Asgari Asgari Asgari
100.000.000 TL 50.000.000 TL 25.000.000 TL
Vergi öncesi kâr elde edilmiş olması Son iki yıldan Son iki yıldan Son 2 yıl
en az birinde en az birinde
Halka arz edilen hisse senetlerinin
ödenmiş veya çıkarılmış sermayeye oranı - Asgari %5 Asgari %25
Özsermaye Asgari Asgari Asgari
25.000.000 TL 16.000.000 TL 10.000.000 TL
38
41. cevaplarla borsa ve sermaye piyasası
d) Finansman yapısının faaliyetlerini sağlıklı bir h) Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve
biçimde yürütebilecek düzeyde olduğunun İMKB muhtemel tedavül hacmi bakımından İMKB’nin
yönetimince tespit ettirilmiş ve kabul edilmiş belirlediği kriterlere uygun olması,
olması, ı) Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu
e) Esas sözleşmenin İMKB’de işlem görecek ile hisse senetlerinin hukuki durumunun
menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun
kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını belgelenmesi
kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte şarttır.
olması,
f) Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek Oydan yoksun hisse senetleri ve imtiyazlı hisse
önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması, senetleri gibi üzerinde taşıdığı haklar bakımından
g) İMKB yönetimince geçerli kabul edilebilecek özelliği bulunan ortaklık hakkı veren menkul
durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde kıymetler için İMKB ilâve şartlar isteyebileceği
ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara gibi yukarıda yer alan şartlardan bir kısmının
vermemiş olması, tasfiye veya konkordato aranmamasını da kararlaştırabilir.
istenmemiş olması ve İMKB’ce belirlenen diğer
benzeri durumların yaşanmamış olması,
39
42. istanbul menkul kIymetler borsasI
(c) bendinde belirtilen tutarlar, Türkiye İstatistik Hisse senetlerinin İMKB İkinci Ulusal Pazar’da
Kurumu (TÜİK) yıllık üretici fiyatları genel işlem görebilmesi için;
endeksinde meydana gelen ortalama fiyat a) Başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç
artışı oranı dikkate alınarak İMKB tarafından edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını
arttırılabilir. İMKB Yönetim Kurulu halka arzı kapsayacak şekilde yapılmış olması,
teşvik çalışmaları kapsamında 2010 yılı için b) Ortaklığın halka arzedilen hisse senetlerinin
sözkonusu tutarların artırılmamasına karar piyasa değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş
vermiştir. Diğer taraftan, ortaklık haklarını temsil veya çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az
eden menkul kıymetlerin İMKB pazarlarında 5.000.000 TL ve %15 olması ya da 10.000.000
işlem görebilmesi için, hisse senetleri halka arz TL ve %5 olması,
olunmuş anonim ortaklık statüsü için Sermaye c) Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici
Piyasası Kanunu’nda belirtilen ortak sayısından bir husus bulunmamak kaydıyla, ortaklığın
az olmamak üzere en az 250 gerçek ve tüzel kişiye mali ve hukuki durumu, faaliyetleri, hisse
satıldığının belgelenmesi şarttır. senetlerinin tedavül hacmi gözönüne alınarak
yapılan değerlendirme sonucunda ortaklık hisse
104. İMKB İkinci Ulusal Pazar’da hangi senetlerinin İMKB İkinci Ulusal Pazar’da işlem
kotasyon şartlarını taşıyan şirketlerin hisse görebilmesine ilişkin İMKB tarafından karar
senetleri işlem görmektedir? verilmesi,
İMKB İkinci Ulusal Pazarda; İMKB Kotasyon d) İMKB tarafından geçerli kabul edilebilecek
Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde belirtilen durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde
şartları taşımayan şirketler ile küçük ve orta ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara
ölçekli işletmelerin veya hisse senetleri kottan
çıkarılan şirketlerden, geçici veya sürekli
olarak İMKB İkinci Ulusal Pazar’a alınmalarına
karar verilen şirketlerin hisse senetleri işlem
görebilirler.
40
