Έγινε από την Κατερίνα Προκοπίου για το μάθημα των ΚΝΛ της Α΄ Γυμνασίου

1. Οι πιτσιρίκοι
του Δημήτρη Ψαθά
Κατερίνα Προκοπίου

2. Η οικονομική κρίση στην
δεκαετία του ‘30 σε Αμερική και
Ευρώπη οδηγεί τον κόσμο σε
κοινωνική εξαθλίωση κι αρχίζει να
μεταμορφώνεται σε ιδεολογική.
Σε χώρες, λοιπόν, που δεν είχε
εδραιωθεί το δημοκρατικό
πολίτευμα, όπως η Γερμανία,
Ιταλία εμφανίζεται ένας νέος
τύπος δικτατορίας, ο φασισμός.
Ο Μουσολίνι στην Ιταλία
καταφέρνει την άνοδό του στην
εξουσία και θεμελιώδη πολιτικά
δικαιώματα καταργούνται, «ο
αρχηγός έχει πάντα δίκιο».

3. Στη Γερμανία ο Χίτλερ καταφέρνει να επικρατήσει το ναζιστικό
κόμμα, με ιδεολογία παραπλήσια με το φασιστικό. Οι ναζί είναι
ρατσιστές. Γι’ αυτούς οι ανθρώπινες φυλές δεν είναι ίσες. Υπάρχει
μια ανώτερη φυλή, η Αρεία, στην οποία ανήκουν οι Γερμανοί

4. Στις 4 Αυγούστου 1936 ο
Μεταξάς σε συμφωνία με το
βασιλιά Γεώργιο Β’ καταργεί
το Σύνταγμα, τους
κοινοβουλευτικούς
θεσμούς, κι επιβάλλει
δικτατορία που θα
οδηγήσει την Ελλάδα στον
κύκλο των ολοκληρωτικών
καθεστώτων της Ευρώπης
και θα την καταδικάσει στην
καθυστέρηση.

5. Οι νίκες του Χίτλερ και του
Μουσολίνι είχαν σαν
αποτέλεσμα την δημιουργία
φασιστικών κομμάτων σε
όλες τις χώρες της Ευρώπης
και το σκοτάδι του φασισμού
απειλεί να πνίξει την
Ευρώπη. Αποφασισμένες να
τους σταματήσουν η Αγγλία
και η Γαλλία διακήρυξαν πως
θα υπερασπιστούν με τα
όπλα κάθε κράτος που θα
δεχόταν επίθεση από
Γερμανία και Ιταλία.

6. Στη Βαλκανική ο Μουσολίνι αναζητώντας διέξοδο στο Αιγαίο, την
Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια κατέλαβε την Αλβανία το
1939.
Από τότε αρχίζει μια σειρά εκφοβισμών της Ιταλίας προς την Ελλάδα
με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό του ελληνικού αντιτορπιλικού
Έλλη στις15 Αυγούστου 1940.

7. Το τελεσίγραφο της 28ης
Οκτωβρίου 1940, με το
οποίο ζητά ελεύθερη δίοδο
των Ιταλικών στρατευμάτων
από το ελληνικό έδαφος,
απορρίπτεται από τον
πρωθυπουργό Ιωάννη
Μεταξά που γίνεται
εκφραστής της θέλησης του
ελληνικού λαού, και
διευθύνει τον αγώνα ως το
θάνατό του (29 Ιανουαρίου
1941).

8. Ο Ελληνοϊταλικός
πόλεμος διακρίνεται
σε τρεις φάσεις:
Από την 28η
Οκτωβρίου ως την
13η Νοεμβρίου 1940
οι ελληνικές δυνάμεις
αντιμετωπίζουν την
επίθεση «αμυνόμενοι
του πατρίου
εδάφους»

9. 14 Νοεμβρίου ως 28
Δεκεμβρίου εξαπολύει ο
ελληνικός στρατός μεγάλη
επίθεση κατά των Ιταλών
με αποτέλεσμα να
διεισδύσει βαθιά στο
έδαφος της Β. Ηπείρου και
να καταλάβει μια σειρά
από σημαντικές πόλεις.
Κορυτσά, Μοσχόπολη,
Πόγραδετς,
Αργυρόκαστρο, Άγιοι
Σαράντα.

10. 29 Δεκεμβρίου ως 5 Απριλίου συνεχίζουν την προέλαση
στο αλβανικό έδαφος και συντρίβουν την επίθεση των
Ιταλών την οποία παρακολουθούσε ο ίδιος ο Μουσολίνι.

11. 6 Απριλίου του 1941
η Γερμανία
συντρίβοντας την
γιουγκοσλαβική
αντίσταση κτυπά την
Ελλάδα ενώ το οχυρό
του Ρούπελ στα
ελληνοβουλγαρικά
σύνορα αποτέλεσε το
σημείο πρόκλησης για
τον γερμανικό στρατό
στην προσπάθεια
αυτή.

12. Η κυβέρνηση κι ο βασιλιάς εγκαταλείπουν τη χώρα ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί
στις 24 Απριλίου.
Η αντίσταση όμως στην Κρήτη, μαζί με αγγλικές μονάδες, κρατά ως το Μάϊο του 1941.
Ο επιτυχίες στην Αλβανία καταστρέφουν το γόητρο του Μουσολίνι κι επηρεάζουν τη στάση του
αμερικανικού λαού .
Η αντίσταση στην Κρήτη προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών γερμανικών δυνάμεων κι ο Χίτλερ
αναγκάζεται να αναβάλει την επίθεση κατά της Σοβιετικής ΄Ενωσης.

13. Τον Ιούνιο του 1941 τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στη
Σοβιετική Ένωση Από το τέλος του 1941 η σύρραξη μεταβάλλεται σε
παγκόσμια.
Ο Χίτλερ φαίνεται κυρίαρχος όλης της Ευρώπης.
Κάθε ίχνος ελευθερίας εξαφανίζεται, η συντριβή όσων αντιστέκονται
είναι βίαιη κι εκδηλώνεται μια τρομακτική καταδίωξη των Εβραίων. Τα
στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς, του Νταχάου, του
Μαουτχάουζεν με τα εκατομμύρια νεκρών αποτελούν μνημεία της
ναζιστικής βαρβαρότητας

14. Ολόκληρη η ελληνική
επικράτεια βρίσκεται
κάτω από την τριπλή
κατοχή των δυνάμεων
του Άξονα. Ιταλία και
Βουλγαρία εφαρμόζουν
πολιτική
αφελληνισμού. Η
γλώσσα και η ιστορία
του λαού μας είναι τα
στοιχεία που πρέπει να
εξαλειφθούν.

15. Οι πιτσιρίκοι
του Δημήτρη Ψαθά

16. Γενάρης του ’42. Σκελετωμένοι οι άνθρωποι γυρίζουνε στους δρόμους. Νομίζεις πως
το κρύο, η πείνα και ο φόβος αγωνίζονται ποιο απ’ τα τρία αυτά κακά θα καταφέρει
να γονατίσει μια ώρ’ αρχύτερα τον αναιδέστατον αυτό λαό, που σε πείσμα κάθε
λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει. Κι όχι μονάχα αυτό, παρά και ν’
αστειεύεται.

17. O πιτσιρίκος προπάντων έχει
κέφι. Γελά. Φλυαρεί. Πειράζει.
Κλείνει το μάτι και χαιρετά
φασιστικά τους Ιταλούς,
ξεροβήχει όταν περνάνε
Γερμανοί, κορδώνεται και
κάνει την περπατησιά τους. O
φόβος τού είναι πράγμα
άγνωστο, το αστείο η ζωή του.

18. …Βραδάκι. Στο Ζάππειο. Ένα τεράστιο γερμανικό φορτηγό είναι σταματημένο κι έχει τα φώτα
του αναμμένα. O γερμανός σκοπός έχει οργανώσει την άμυνά του για την περίπτωση
επιδρομής των σαλταδόρων. Έχει τα μάτια δεκατέσσερα. Γιατί εκείνοι χυμούν σαν αετοί
ακριβώς τη στιγμή που δεν τους περιμένεις και οι ρεζέρβες κάνουν φτερά. Μια αδιάκοπη
απειλή είναι το τραγούδι τους:
Να σαλτάρω, να σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να του πάρω!

19. Τα ξέρει αυτά ο κάθε Γερμανός που του εμπιστεύθηκαν αυτοκίνητο, γιατί πολλά είδαν και
πάθαν όλοι τους από τους σαλταδόρους. Αλλά κι ο κίνδυνος των πιτσιρίκων δεν είναι μικρός.
Ένας ακήρυκτος πόλεμος υπάρχει ανάμεσα στα θηρία και τα πεινασμένα αλητάκια της Αθήνας.
Η πονηριά είναι το όπλο τους. Όταν δε βάζουν σ’ ενέργεια αυτή και κάνουν τον πόλεμο
ανοιχτά, πάνε χαμένα. Oι Γερμανοί δε χωρατεύουν.

20. Στις αρχές που πρωτομπήκαν, παιδιά πετροβόλησαν ένα αυτοκίνητο. Λυσσασμένος
φρενάρισε και κατέβηκε ο Γερμανός. Έπιασε ένα. Άδραξε το χέρι του παιδιού, το
’φερε στο γόνατό του και το ’σπασε, όπως σπάζεις ένα ξύλο. Oύρλιαξε το παιδί κι
έπεσε λιπόθυμο. Κι ο Γερμανός το παράτησε εκεί, ξανανέβηκε στο αυτοκίνητό του κι
έφυγε. Η ανθρωπιά είναι πολυτέλεια περιττή, είπε ο χιτλερισμός, και πήραν σκληρή
πείρα ως και τα μωρά.

21. Να το βάλουν κάτω;
Όχι δα! Είδαν ότι άνισος
πόλεμος δίχως πονηριά
δε γίνεται. Κι από τότε το
μυαλουδάκι της μαρίδας
δεν ασχολείται μονάχα πώς
θα εξοικονομήσει ένα
ξεροκόμματο, αλλά και πώς
θα στραβώσει αυτόν το
φοβερό Κύκλωπα, που τρέμει
όλος ο κόσμος. Παίρνει τα
μέτρα του ο Πολύφημος.

22. Κοιτά γύρω. Κι ακριβώς για ν’ αποφύγει κανένα αναπάντεχο, έχει ανάψει και τα
φώτα του αυτοκινήτου. Κι ακόμα, για να ’ναι σίγουρος εκατό τα εκατό, δε στέκεται σ’
ένα μέρος, παρά φέρνει βόλτες γύρω γύρω το φορτηγό. Αν κοτάς, Oδυσσέα, έλα! Κι
έρχεται ο Oδυσσέας. Πατρίδα του είναι το χώμα που πατά ο Κύκλωπας, κι αν
ζωντάνεψε αυτός σε τούτα τα χώματα, δεν πέθανε όμως ποτέ το πολυμήχανο πνεύμα
του πολύμητι.

23. Μόνο που ο ομηρικός ήρωας τούτη
τη φορά είναι ένα παιδάκι δέκα
χρόνων. Πεινασμένο. Κουρελίδικο.
Εύθυμο ωστόσο και παμπόνηρο.
Κρατά ένα τσιγάρο και πλησιάζει
στο παλιό φανάρι του αυτοκινήτου.
Σταματά ο Γερμανός και το κοιτά.
Τι θέλει να κάνει; Σκύβει ο μικρός ν'
ανάψει το τσιγάρο του απ' το
ηλεκτρικό. Κι ο Κύκλωπας απορεί.
— Τι κάνει;
— Καμαράτ, ανάψει σιγαρέτ.
— Ηλεκτρικός;
— Για!
Ξεκαρδίζεται ο Κύκλωπας. Τι κουτοί
που είναι οι πιτσιρίκοι στην
Ελλάδα! Αν είναι δυνατόν ν'
ανάψει το τσιγάρο του απ' το
ηλεκτρικό φανάρι! Και τον κάνει
χάζι.

24. — Ανάψει.
— Ανάψει, καμαράτ.
— Νιχτς ανάψει.
— Για, για. Εγώ σου λέω ανάψει
σιγαρέτ. Βάζουμε στοίχημα;
— Στοίκημα;
Δε νιώθει.
— Νιχτς καταλαβαίνει.
— Το λοιπόν, άκου να δεις, μάγκα. Αν
εγώ νιξ ανάψει το τσιγάρο απ' το
φανάρι, εσύ εμένα καρπαζά. Κλαπ! Αν
εγώ ανάψει το τσιγάρο απ' το φανάρι,
εγώ εσένα καρπαζά. Κλαπ!
Με παραστατικές χειρονομίες εξηγεί ο
πιτσιρίκος την πρότασή του στον
Κύκλωπα. Κι εκείνος τον κοιτά και
διασκεδάζει.
— Ντεν καταλαβαίνει.
— Νιξ;
— Νιξ.
— Είσαι μάπας.

25. O Γερμανός βγάζει τον αναπτήρα.
Τον ανάβει και δίνει φωτιά στον
πιτσιρίκο. Αλλά ο πιτσιρίκος του
κάνει χωρατά. Φου και σβήνει τον
αναπτήρα. Γελά ο Κύκλωπας. Τι
παιχνιδιάρηδες που είναι οι
πιτσιρίκοι στην Ελλάδα! Ξανανάβει
τον αναπτήρα. Τον απλώνει.
Πλησιάζει το μούτρο του ο
πιτσιρίκος, φέρνει κοντά το τσιγάρο
του, κάνει τάχα πως ανάβει, ύστερα
απότομα πάλι φου και ξανασβήνει
τον αναπτήρα. Ξεκαρδίζεται ο
Γερμανός:
— Χο-χο-χο!

26. Κουτοί και πεισματάρηδες
που είναι οι πιτσιρίκοι στην
Ελλάδα! Ένας πελώριος
Γερμανός νιώθει την
απέραντη υπεροχή του
απέναντι σ’ αυτό το
μικροσκοπικό χαζόπραμα
και καθώς το βλέπει να
τραβάει πάλι στο φανάρι
για ν’ ανάψει, βρίσκει πως
έχει δίκιο ο Χίτλερ να
βραχνιάζει πως οι Γερμανοί
είναι έξυπνος και
περιούσιος λαός, που
προορίστηκε από τη Θεία
Πρόνοια να καβαλήσει
όλους τους λαούς που είναι
κουτοί.

27. Αλλά το αστείο παρακρατά κι ο μικρός ανάβει επιτέλους απ’ τον αναπτήρα:
— Τάκενσεν!
— Εν-τά-ξει!
— Μπράβο, ρε Χιτλερία. Τα ’μαθες το ρωμέικα. Αφίτερζεν.
— Αφίτερζεν.
Κι ο Κύκλωπας με το χαμόγελο στο κρύο του πρόσωπο κοιτά τον πιτσιρίκο που χάνεται μες
στο σκοτάδι. Ύστερα ετοιμάζεται πάλι να ξαναρχίσει τις βόλτες του γύρω απ’ το αυτοκίνητο.

28. Κι ο Κύκλωπας με το χαμόγελο στο
Αχ ζοοοο!... κρύο του πρόσωπο κοιτά τον
πιτσιρίκο που χάνεται μες στο
σκοτάδι. Ύστερα ετοιμάζεται πάλι να
ξαναρχίσει τις βόλτες του γύρω απ’ το
αυτοκίνητο.
Αλλά όταν φτάνει στο πίσω μέρος,
γουρλώνει τα μάτια. Κομμάτια
ξεβιδωμένα, λάστιχα κατατρυπημένα,
κομμάτια που λείπουν, σωστή
καταστροφή. Και τότε μόνο
καταλαβαίνει:
— Αχ ζοοοοο!...
Λυσσά. Γαβγίζει. Τραβά το πιστόλι.
Αλλά οι πιτσιρίκοι –γιατί ήταν
ολόκληρη παρέα που μοίρασε τη
δουλειά του σαμποτάζ– έγιναν
άφαντοι.

29. Μιχάλη Γενίτσαρη, «Σαλταδόρος (Θα σαλτάρω)»
Ζηλεύουνε δεν θέλουνε ντυμένο να με δούνε
μπατίρη θέλουν να με δουν για να
φχαριστηθούνε.
Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω.
Μα 'γω πάντα βολεύομαι γιατί τήνε σαλτάρω
σε καν' αμάξι Γερμανού και πάντα τη ρεφάρω.
Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω.
Μπενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγάμε
γιατ' έχουνε πολλά λεφτά και μόρτικα περνάμε.
Σάλτα ρίξε τη ρεζέρβα
κάνε ντου και σήκω φεύγα.
Οι Γερμανοί μας κυνηγούν, μα 'μεις δεν τους
ακούμε
εμείς θα τη σαλτάρουμε ώσπου να σκοτωθούμε.
Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω,
τη ρεζέρβα να τους πάρω
http://www.youtube.com/watch?v=SX_z-VSOq5M ρεμπέτικο τραγούδι του 1942
Παλιό
[πηγή: δίσκος Τα ρεμπέτικα του Γενίτσαρη, Κυκλάδες 1975]

30. http://www.youtube.com/watch?v=-hSwlndXV7k
Οι σαλταδόροι της κατοχής και τα τραγούδια τους

31. Θεσσαλονίκη. Κατοχή. Οι ναζί επιτάσσουν όλα τα δημόσια κτίρια, 160 παιδιά εκδιώκονται από τα
ορφανοτροφεία και για να επιβιώσουν παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους και δημιουργούν το «Ξυπόλητο
τάγμα».
Οργανώνονται σαν μυστικός στρατός, με ιεραρχία και πειθαρχία. Συγκροτούν ομάδες κρούσης και περνούν
στην Ιστορία ως «σαλταδόροι», γιατί άρπαζαν τρόφιμα από τα γερμανικά καμιόνια. Μεταβάλλονται σε ένα
είδος καλόκαρδης ηρωικής συμμορίας, που κλέβει από τους Γερμανούς και τους μαυραγορίτες για να
συντηρεί τα μέλη της κι όσους μπορεί από τον κόσμο γύρω της. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ο
ηθοποιός Νίκος Κατσιώτης, ο οποίος βρισκόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, διηγήθηκε στον Γκρεκ Τάλλας την
ιστορία αυτή κι εκείνος αποφάσισε να γυρίσει την ταινία. Ο Νίκος Κατσιώτης έγραψε το σενάριο και ο
Μίκης Θεοδωράκης τη μουσική. Τα γυρίσματα άρχισαν το 1952 μόνο με δύο επαγγελματίες ηθοποιούς,
ενώ τα 63 από τα 66 παιδιά που πήραν μέρος προέρχονταν από ορφανοτροφεία. Η δράση του τάγματος
έχει πάρει σήμερα διαστάσεις μύθου. Η εκπομπή «Αληθινά σενάρια» και ο Νίκος Ασλανίδης εντόπισαν και
παρουσιάζουν την Πέμπτη (ΕΤ3, 23.00) μερικούς από τους πραγματικούς «σαλταδόρους» της συμμορίας
αλλά και κάποια από τα παιδιά που πρωταγωνίστησαν τότε στην ταινία. «Το πρώτο μέρος της εκπομπής
είναι αφιερωμένο στα ορφανά του Παπάφειου Ιδρύματος που εκδιώχθηκαν. Εξηγούν πώς από τα υπόγεια,
τα ερείπια και τα συντρίμμια κατάφεραν να επιβιώσουν. Πηγαίνουμε στα μέρη όπου έδρασαν. Τα παιδιά
που έπαιξαν στην ταινία ήταν επίσης ορφανά. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, ένα καλοαναθρεμμένο παιδί να
υποστηρίξει ένα τόσο σκληρό θέμα;» μας λέει ο Νίκος Ασλανίδης και συνεχίζει: «Με συγκίνησε ιδιαίτερα
το γεγονός πώς παιδιά με τόσο δύσκολα χρόνια κατάφεραν κι έγιναν καλοί άνθρωποι, οικογενειάρχες με
τις δουλειές τους και ορθοπόδησαν. Αυτό είναι ένα καλό μάθημα για όλους μας».