2. Fjalor juridik nga kriminologjia
Alkoolisti është personi i cili konsumon alkool në mënyrë ekscesive, varshmëria e të
cilit nga alkooli është aq e madhe sa që tregon çrregullime të dukshme psikike apo
shenja të tilla që tregojnë në dëmtimin e shëndetit fizik dhe psikik të tij, çrregullime të
marrëdhënieve me personat tjerë dhe keqësimin e gjendjes së tij sociale dhe
ekonomike apo tregon vetëm shenja të një zhvillimi të tillë.
eng/en: alcoholic
Alkoolizmi është dukuri e varshmërisë nga alkooli, e cila shkakton ndryshime në
rrafshin fizik, psikik dhe social të personit të varur nga alkooli.
eng/en: alcoholism
Anamneza kriminologjike është analiza në të cilën bëhet fjalë për karierën
kriminale, recidivizmin, motivet, shprehitë, pasionet dhe vetitë tjera të personalitetit,
të cilat pasqyrojnë sjelljen e tij kriminale.
eng/en: criminological anamnesis
Antropologjia është drejtim i zhvillimit të kriminologjisë, sipas të cilit delikuenca
është rezultat i vetive biologjike të lindura të njeriut, nga të cilat ai nuk mund të heq
dorë.
eng/en: anthropology
Biologjia kriminale është disiplinë shkencore e cila studion funksionet biologjike të
njeriut, për aq sa ato marrin pjesë në mënyrë direkt apo indirekte në shkaqet dhe
rezultatet e sjelljeve të ndëshkueshme
eng/en: criminal biology
Bixhozi është devijim shoqëror i cili konsiston në lojën për para (të holla) apo vlera të
tjera në bazë të rregullave të caktuara në formë të bastit me dëshirë që diçka të
fitohet për asgjë apo shumë për pak.
eng/en: gambling
Bredhja është mënyrë e jetës pa vendqëndrim e cila karakterizohet me bredhjen
(shëtitjen) dhe ndryshimin e vazhdueshëm të vendbanimit.
eng/en: wander
Dekriminalizimi është veprim i cili sjelljes së caktuar të personit, i jep rëndësi
irelevante penalo juridike.
eng/en: decriminalization
Deliktet e gjakut nënkuptojnë të gjitha format e sulmeve ndaj jetës dhe integritetit
trupor të njeriut.
eng/en: assaults
1
3. Delikuenca është tërësi e sjelljeve të cilat paraqesin devijime nga normat e sjelljes të
aprovuara dhe pranuara nga shoqëria lidhur me të cilat si sankcion juridik parashihet
dënimi (p.sh.veprat penale, kundërvajtjet, deliktet etj.).
eng/en: delinquency
Delikuenca e të miturve është delikuenca e cila përfshinë të gjitha ato sjellje të të
miturve, të cilat (sikurse edhe për përsona madhor) janë inkrimnuar me ligje penale si
vepra penale.
eng/en: juvenile delinquency
Delikuenca seksuale përfshinë sjellje të tilla kriminale me të cilat sulmohet liria
seksuale dhe morali seksual i personit.
eng/en: sexual delinquency
Depenalizimi është veprim me të cilin në kuptim të ngushtë synohet kufizimi i
zbatimit të dënimit, ndërsa në kuptim të gjërë edhe kufizimi i zbatimit të sankcioneve
të tjera penale, për sjellje të caktuara dhe atë si në drejtim të llojit ashtu edhe të
masës.
eng/en: depenalization
Devijimet sistemore konsistojnë në cënimin e normave të parapara dhe të pranuara,
me qëllim që marrëdhëniet ekzistuese të monopolit të dhunës të mbahen të
pandryshuara.
eng/en: systemic deviations
Droga është çdo substancë e cila kur futet në organizëm, mund të modifikojë një apo
më shumë funkcione të tij.
eng/en: drug
Etiologjia endogjene është degë e etiologjisë kriminale e cila studion ndikimin e
cilësive personale, karakteristikat psikologjike, vijat e personalitetit në paraqitjen e
sjelljes kriminogjene.
eng/en: endogenous etiology
Etiologjia kriminale është disiplinë shkencore e cila studion shkaktarët e
përgjithshëm të kriminalitetit si dukuri shoqërore masovike dhe individuale, shkaktarët
e veçantë dhe të drejtpërdrejtë, kushtet dhe shkaset e paraqitjes së sjelljes kriminale.
eng/en: criminal etiology
Faktorët kriminogjen në kuptimin më të gjërë të fjalës paraqesin të gjithë faktorët
të cilët ndikojnë në paraqitjen, formësimin dhe realizimin përfundimtar të sjelljeve të
ndëshkueshme si dukuri shoqërore dhe individuale.
eng/en: criminogen factors
2
4. Familja e degraduar është familja e cila dallohet (karakterizohet) me marrëdhënie të
dobëta familjare ndërmjet prindërve, prindërve dhe fëmijëve, me ekzistimin e
konflikteve të përhershme, grindjeve, dhunës psikike dhe fizike ndërmjet anëtarëve të
familjes.
eng/en: degraded family
Fenomenologjia është disiplinë shkencore e cila studion vëllimin e kriminalitetit,
format e paraqitjes së sjelljeve kriminale, strukturën dhe ndryshimet strukturale të
kriminalitetit dhe dinamikën e kriminalitetit.
eng/en: phenomenology
Flegmatik quhet personi i cili kryesisht është optimist, i cili nuk i tregon ndjenjat e tij
në (me) sjellje, sepse ato janë kryesisht të intensitetit të dobët dhe ngadalë
ndryshojnë.
eng/en: phlegmatic
Fobia nënkupton frikën e paarsyeshme te personi, që mund të jetë e intensitetit të
lartë deri në përmasa të panikës.
eng/en: phobia
Frustrimi është situata në të cilën gjendet personi, gjatë të cilës për shkaqe natyrore,
shoqërore apo psikologjike nuk është në gjendje që të realizojë dëshirat e veta.
eng/en: frustration
Gerontofilia është devijim seksual i cili manifestohet në formë të dëshirës së shtuar
për marrëdhënie seksuale me persona të moshuar.
eng/en: gerontophilia
Histeritë janë manifestimet më drastike të psikoneurozës, gjatë të cilave personi për
shkak të çrregullimeve psikike përjeton trauma të vërteta fizike, siq janë të marrurit
(shtangimi), vërbërimi, shurdhërimi, sulmet astmatike, të ngulfaturit etj.
eng/en: hysterics
I mituri sipas normave penalo juridike në fuqi, i mitur është personi i cili nuk është
më i ri se 14 vjet e as më i vjetër se 18 vjet.
eng/en: juvenile
Incesti është kryerja e marrëdhënieve seksuale ndërmjet personave të afërtë në gjini
të gjakut, që paraqet sjellje të ndëshkueshme.
eng/en: incest
3
5. Intelegjenca është aftësi intelektuale apo aftësi e lartë psikike e të gjeturisë përmes
të menduarit në situata të reja apo aftësi e zgjedhjes së problemeve përmes të të
menduarit.
eng/en: intelligence
Koleriku është personi me disponim kryesisht pesimist, që ka jetë emotive mjaft
dinamike, ndjenjat e të cilit ndryshohen shpejtë e shpejt, por edhe pse të llojllojshme
janë mjaft të forta dhe i shfaq ato furishëm e jo rrallë edhe në mënyrë eksplozive.
eng/en: choleric
Korrupsioni është realizimi (me ndihmën e mitosje së nëpunësit të caktuar) i ndonjë
të drejtë apo interesi për të cilin personi apo grupi i caktuar nuk ka bazë ligjore ose
realizimi i të drejtave dhe interesave për të cilat ka bazë ligjore, por në mënyrën e cila
krijon pozitë të privilegjuar në raport me të drejtat dhe interesat e të tjerëve që kanë
baza të njejta ligjore për realizimin e tyre.
eng/en: corruption (criminology)
Kriminaliteti ekonomik nënkupton të gjitha sjelljet kriminale me të cilat
drejtëpërdrejt apo indirekt sulmohet eknomia, marrëdhëniet ekonomike, pastaj
proceset dhe aktivitetet ekonomike.
eng/en: economic criminality
Kriminaliteti i dhunës përfshinë ato aktivitete kriminale e të cilat me mjete të
shtrëngimit fizik dhe psikik, respektivisht përdorimin e dhunës apo kanosjes se dhuna
do të përdoret, cenohet apo rrezikohet integriteti personalitetit.
eng/en: violent crime
Kriminaliteti i "jakës së bardhë" është formë e kriminalitetit profesional, i cili
përfshinë krimet e kryera nga personat me status të lartë shoqëror dhe prestigj të
theksuar në kuadër të veprimtarisë që e kryejnë.
eng/en: white-collar crime
Kriminaliteti i organizuar paraqet grupin e strukturuar të personave, të cilët përmes
aktiviteteve të kundërligjshme, posaçërisht korrupcionit dhe dhunës, synon të realizojë
përfitim të kundërligjshëm pasuror.
eng/en: organized crime
Kriminaliteti kompjuterik nënkupton të gjitha sjelljet delikuente në të cilat aparatet
për përpunimin elektronik të të dhënave shërbejnë si mjet për realizimin e veprimeve
ndëshkuese apo si cak i drejtpërdrejt i veprimit ndëshkues.
eng/en: computer criminality
4
6. Kriminaliteti profesional është kryerja e veprave penale, zakonisht atyre kundër
pasurisë, në formë të profesionit të përhershëm, që shërben si burim i përhershëm
apo i përkohshëm i fitimit të të ardhurave bazike apo sekondare.
eng/en: professional criminality
Kriminelët e rastit janë kriminelët të cilët i kryejnë vepra penale nën ndikimin e
faktorëve të jashtëm.
eng/en: casual criminals
Kriminogjeneza quhet procesi në të cilin veprojnë faktorët kriminogjen si shkaktar të
sjelleve të ndëshkueshme.
eng/en: criminogenesis
Kriminologjia klinike është drejtim i kriminologjisë, i cili konsiston (sastoji) në
trajtimin multidisciplinar të rastit individual me ndihmën e principeve dhe metodave të
shkencës së kriminologjisë dhe të kriminolgjive të specializuara.
eng/en: clinical criminology
Kushtet e sjelljes kriminale janë aktivitetet dhe ndikimet të cilat mundësojnë dhe
lehtësojnë paraqitjen e sjelljes kriminale apo ndërmarrjen e akcioneve kriminale.
eng/en: criminal behaviour conditions
"Larja e parave" konsiderohet shëndrrimi i parave "të pista" apo interesave të tjera
pasurore të përfituara me veprime kriminale apo veprime të tjera të kundërligjshme,
në para "të pastërta", respektivisht në para të cilat mund të përdoren dhe
shfrytëzohen si të hyra legale në transakcionet bankare dhe transakcionet tjera
monetare.
eng/en: money laundering
Lypja është dukuri negative shoqërore e cila konsiston në lypjen e të hollave dhe të
mirave të tjera materiale nga të tjerët, pa ofruar kurfarë kundërshpërblimi për të
fituarën.
eng/en: begging
Mashtrimi kompjuterik përfshinë manipulimin me kompjuter në mënyrë mekanike
apo mënyrë programore elektronike me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm pasuror
për vete apo tjetrin apo shkaktim të demit personit tjetër.
eng/en: computer fraud
Melankoliku është personi me disponim kryesisht pesimist, i cili ka ndjenja të forta
por që i ndryshon ngadalë, dhe i cili rrallë i shfaqë ato përmes sjelljeve apo pamjeve
të jashtme, e kur e bënë atë atëherë përshtypja e jashtme është shumë më e dobët
nga ajo që ndodh në brendinë e tij.
eng/en: melancholic
5
7. Motivi i veprës penale është shtytja e brendshme, nxitja, shkasi, arsyeja që vepron
në karakterin, epshin, ndjenjat, vizionet pikëpamjet e shoqërisë dhe botës, në tërë
personalitetin.
eng/en: motive of criminal act
Narkomania është gjendje e varshmërisë psikike dhe fizike apo dhe njëres dhe
varshmërisë tjetër nga drogat, e cila paraqitet te personi i cili periodikisht apo përherë
konsumon drogën.
eng/en: dependency
"Numri i errtë" është numri i veprave penale, kundërvajtjeve, delikteve ekonomike
dhe shkeljeve disciplinore të kryera, e të cilat nuk janë zbuluar fare apo nuk iu janë
paraqitur organeve proceduese.
eng/en: dark number
Organizata kriminale është bashkim (shoqatë) i më së paku tre personave, anëtarët
e të cilit janë bashkuar për kryerjen e veprave penale.
eng/en: criminal organization
"Paratë e pista" janë paratë apo interesat e tjera pasurore të përfituara me veprime
kriminale apo veprime të tjera kundërligjore.
eng/en: dirty money
Patologjia seksuale përfshinë devijimet dhe çrregullimet e ndryshme seksuale në
lidhje me jetën seksuale të cilat paraqitën të personat e caktuar.
eng/en: sexual pathology
Pedofilia është devijim seksual, i cili manifestohet në kryerjen e marrëdhënieve
seksuale me fëmijë, më qëllim të kënaqjes së instinkteve seksuale.
eng/en: pedophilia
Politika kriminale është veprimtari praktike, e cila konsiston në organizimin racional
dhe të planifikuar të aktiviteteve shoqërore të drejtuara kah luftimi i kriminalitetit me
masa preventive dhe represive.
eng/en: criminal policy
Prevencioni i kriminalitetit paraqet të gjitha masat të cilat ndërmerren për tu
tejkaluar, penguar, paraprakisht për t’i ikur kriminalitetit apo paraprakisht mbrojtur
shoqëria nga kriminaliteti.
eng/en: crime prevention
6
8. Prostitucioni është dukuri negative shoqërore e cila konsiston në ofrimin dhe
kryerjën e marrëdhënieve seksuale apo shërbimeve të tjera seksuale nga personat e
gjinisë femërore apo të gjinisë mashkullore për çmimin e caktuar i cili mund të
shprehet në të holla apo në të mirë tjetër materiale dhe në atë mënyrë fitimi i arritur
paraqet mënyrën e vetme apo dominuese për fitimin e mjeteve përmbushjen e
nevojave jetësore.
eng/en: prostitution
Psikologjia kriminale është disciplinë shkencore e cila studion personalitetin e
kryesit të sjelljes së ndëshkueshëm (dhe viktimës), me qëllim që të kuptohet sjellja e
tij dhe që të parashihet kryerja e tij si dhe ndikimi në ndryshimin e tij.
eng/en: criminal psychology
Psikoneurozat janë forma të lehta të çrregullimit psikik, të cilat zakonisht
manifestohen si rezultat i lëndimeve të thella dhe përmanente psikike.
eng/en: psycho neurosis
Psikopatologjia kriminale është disciplinë shkencore e cila studion sjelljet e
ndëshkueshme, që janë në lidhje me çrregullimet mentale (psikike) të personalitetit.
eng/en: criminal psychopathology
Psikozat janë sëmundje të rënda psikike që mund të shkaktohen nga traumat
organike apo psikike.
eng/en: psychosis
Recidivizmi është dukuri individuale e përseritjes së sjelljes delikuente edhe pas
dënimit të mëparshëm apo ekzekutimit (zbatimit) të ndonjë sankcioni tjetër penal.
eng/en: recidivism
Reketi është formë e kriminalitetit të organizuar i cili konsiston në pagimin e "tatimit"
për organizatën kriminale apo personin fizik, pas shtrëngimit në formë të "mbrojtjes"
nga organizatat tjera kriminale.
eng/en: extortion
Represioni ndaj kriminalitetit paraqet të gjitha masat që ndërmirren për ndaluar,
shtrënguar respektivisht shtypur apo luftuar kriminaliteti.
eng/en: crime repression
Sadizmi është devijim seksual i cili manifestohet me kënaqjen e instinktit seksuale,
gjatë të cilës partnerit i shkaktohen dhembje dhe vuajtje të mëdha fizike.
eng/en: sadism
7
9. Sangviniku është personi optimist, ndjenjat e të cilit janë mjaft të forta dhe shpejt
ndryshojnë, poashtu ato i shfaq ato në mënyrë të vrullshme.
eng/en: sanguine
Satirjaza është çrregullim seksual që shfaqet te personat e gjinisë mashkullore, i cili
konsiston në nevojën e rritur kuantitative për kënaqjen e instinkteve seksuale.
eng/en: satyriasis
Shkaset e sjelljes kriminale janë ndikimet e theksuara (akcile) të jashtme në lidhje
me situatën e kryerjes së aktivitetit kriminal, të cilat ndikojnë në marrjen e vendimit
konkret për kryerjen e aktivitetit kriminal.
eng/en: causes of criminal behaviour
Sjellja asociale është veprim me të cilin nuk cenohet norma juridike, por vetëm
norma morale e ndonjë bashkësie apo madje as ajo, por që qartas është sjellje e cila
shmanget nga sjellja e shumicës dhe për atë arsye është e dukshme dhe e vlerësuar
negativisht.
eng/en: antisocial behaviour
Sociologjia kriminale është disciplinë shkencore e cila mirret me studimin e sjelljeve
të ndëshkueshme dhe sjelljeve të tjera asociale që kanë lidhje më të, si dukuri që
paraqiten si rezultat i konditave shoqërore të jetës.
eng/en: criminal sociology
Statistika e kriminalitetit është tërësi e fakteve mbi kriminalitetin, e cila shërben si
burim i të dhënave mbi kriminalitetin.
eng/en: crime statistics
Temperamenti është tërësia e vetive të posaçme psikike (kryesisht biologjike) te një
personi, që janë të lidhura pikësëpari me përjetimet emotive të tij.
eng/en: temperament
Varshmëria fizike është gjendje e përshtatjes në mjete të varshmërisë e cila
përcjellët me vështirësi të theksuara, mirëpo nëse merren mjetet e varshmërisë
atëherë ndërpritet një gjendje e tillë.
eng/en: physical dependency
Varshmëria psikike është gjendje në të cilën mjeti i varshmërisë shkaton ndjenjën e
kënaqësisë dhe nevojës psikike për marrjen e përkohshme apo të përhershme të atyre
mjeteve, ashtuqë të shkaktohet kënaqësia dhe menjanohet jokomoditeti.
eng/en: psychological dependency
Varshmëria psikike nga droga paraqet dëshirën dhe nevojën e personave të
caktuar për efekte të tilla të drogës, të cilat menjanojnë jokomoditetin emocional,
zvogëlojnë ngarkesën psikike dhe sjellin kënaqësi.
eng/en: psychological dependency upon drug
8
10. Veprimi ndëshkues është sjellje e kundërligjshme (veprim apo mosveprim) për të
cilën sipas dispozitave në fuqi të shtetit përkatës mund të shqiptohet sankcioni gjegjës
(penal etj.).
eng/en: punishment action
Viktima latente është personi i cili posedon cilësi të caktuara të cilat e bëjnë që të
jetë i eksponuar krimit.
eng/en: vulnerable victim
Viktimat e kriminalitetit janë të gjithë personat të cilëve iu cënohen të drejtat për
jetë, shëndet, integritet dhe siguri, qoftë si individ apo kolektivitet, pa marrë parasysh
faktin se pësimi është shkaktuar me veprimin apo mosveprimin e personit fizik apo
juridik, të paraparë shprehimisht me dispozitat normative apo me konceptin universal
të të drejtave të njeriut
eng/en: victims (of crime)
Viktimologjia është disiplinë shkencore e cila studion problemet kriminologjike që
janë të lidhura me viktimën e sjelljes ndëshkuese, dhe me atë mundësohet zbulimi
apo ndriçimi më i mirë i shkaqeve të situatës deliktore dhe të ngjarjes.
eng/en: victimology
scr/sh: viktimologija
9
