1. EKOLOGIJA
OSNOVNI POJMOVI

2. DEFINICIJA
• NAUKA KOJA PROUČAVA
ŽIVOTNU SREDINU, ODNOS
IZMEĐU ŽIVIH BIĆA I
NEŽIVE PRIRODE, KAO I
NAČINE NA KOJE SU SE
ŽIVA BIĆA PRILAGODILA
USLOVIMA SPOLJAŠNJE
SREDINE

4. • Termin ekologija uveo je 1866.
nemački zoolog Hekel.
• Utemeljivač ekologije je Čarls
Darvin
• Naziv potiče od grčkih reči:
Oikos – dom
Logos - nauka

5. NAUČNE DISCIPLINE
(podela)
• U odnosu na grupu organizama:
–Ekologija biljaka
–Ekologija životinja
–Ekologija mikroorganizama
–Ekologija gljiva
–Ekologija čoveka

6. • U odnosu na prirodu životne
sredine:
–Ekologija KOPNENE životne
sredine
–Ekologija MORSKE životne sredine
–Ekologija SLATKOVODNE životne
sredine
–KOSMIČKA ekologija

7. • Prema nameni istraživanja:
–Osnovna (fundamentalna) –
bavi se osnovnim
zakonitostima međusobnih
odnosa živih bića i sredine
–Primenjena - zaštita životne
sredine

8. ŽIVOTNA SREDINA
I
EKOSISTEM

9. ŽIVOTNA SREDINA
• Biološke definicije:
• Predstavlja deo naseljenog prostora,
zajedno sa skupom svih uticaja koji deluju
u tom delu prostora, u kome živa bića
mogu da opstanu
• Kompleks faktora (abiotičkih i biotičkih)
koji predstavljaju okruženje individue,
vrste, odnosno populacije, uključujući
životne zajednice ili ljudsku populaciju.

10. • Sociološka definicija:
• Celokupno okruženje, fizičko i biološko,
živo i neživo, prirodno, kultivisano I
dograđeno, socijalno-političko, kulturno i
estetsko, koje je vremenski određeno u
prošlosti i budućnosti. Ovo spoljašnje
okruženje u interakciji je sa unutrašnjim
okruženjem čoveka koje čine potrebe i
aspiracije, osećanja, očekivanja i
predstave

11. EKOSISTEM
• Ekosistemi predstavljaju najviše nivoe
organizacije života na Zemlji
EKOSISTEM=
BIOTOP + BIOCENOZA

12. • Definicije:
• Ekosistem je neraskidivo
jedinstvo živih bića, nežive
materije i energije
• Između životne zajednice, kao biotičke
komponente i njenog staništa, kao dela
nežive prirode, ostvaruju se stalne
materijalne i energetske razmene

13. • Ekosistem je integrisan, složen i dinamičan
sistem koji sačinjavaju
– biotop i
– biocenoza
• između kojih se uspostavljaju odnosi
– akcije (uticaj biotopa na biocenozu),
– reakcije (uticaj biocenoze na biotop) i
– koakcije (uzajamni uticaji među članovima
biocenoze). Označava se i kao "biogeocenoza".
• U ekosistemima se odvijaju procesi kruženja
materije u biološkim ciklusima (npr. ugljenika,
azota, vode itd.) i proticanje energije, što čini
osnovu održanja života i čitave biosfere.

14. akcije
reakcije
biotop
ekosistem
koakcije
biocenoza

15. Zakonska formulacija:
• U zakonu definisan kao
"Funkcionalno jedinstvo životne
zajednice i njenog staništa,
odnosno žive i nežive prirode u
određenom prostoru." (Zakon o
zaštiti životne sredine, Službeni
glasnik RS br. 66)

16. Biotop
(grč. bios - život, topos - mesto) ili životno stanište
• Deo naseljenog prostora zemlje koji se
odlikuje specifičnim kompleksom ekoloških
faktora tj. relativno istom kombinacijom
životnih uslova (različiti oblici nežive
materije i klimatski uslovi npr. temperatura,
svetlost, vlažnost, nadmorska visina, nagib
terena)
• PRIMERI: potok, jezero, šuma, pustinja,
morska obala, planinski vrh.

17. Biocenoza
(grč. bios - život, koinos - zajednički) ili
zajednica živih bića (životna zajednica)
• Oblik zajedničkog života organizama (biljaka,
životinja, mikroorganizama itd.) koji je nastao i
dalje se održava na osnovu ekoloških zakonitosti.
• Predstavlja veoma integrisanu i složenu celinu,
nastalu kao rezultat dugotrajnih ekoloških
procesa i evolucije pojedinih vrsta
• Primeri biocenoza u kopnenim ekosistemima su
četinarska ili listopadna šuma, bara, njiva itd., a u
vodenim ekosistemima fitoplankton, naselje riba,
fauna dna

18. Osnovni procesi koji se
odvijaju u ekosistemu
1. Odnosi ishrane
2. Kruženje materije
3. Proticanje i transformacija
energije
4. Razvoj i evolucija
ekosistema

19. EKOLOŠKI FAKTORI
• Elementi ili faktori sredine koji su
neophodni organizmu ili negativno
utiču na njega nazivaju se ekološkim
faktorima

20. Osobine ekoloških faktora su:
• Istovremenost
– deluju istovremeno
• Uslovljenost
– utiču jedni na druge
– povećana količina Sunčevog zračenja povišava
temperaturu staništa, što povećava isparavanje vode,
a samim tim i oblačnost koja dovodi do smanjenje
količine Sunčevog zračenja
• Promenljivost
– promenljivi su u prostoru i vremenu
– temperatura se na primer menja sa geografskom
širinom, nadmorskom visinom, tokom dana i noći,
tokom sezona

21. Podela ekoloških faktora
• ABIOTIČKI
– KLIMATSKI
• Sunčevo zračenje
• Svetlost
• Temperatura
• Vlažnost
• Vetar
– EDAFSKI
• Fizičke karakteristike
zemljišta
• Hemijski sastav zemljišta
– RELJEF
• Nadmorska visina
• Nagib terena
• ekspozicija
• BIOTIČKI
– Uzajamni odnosi
živih bića
– Uticaji živih bića na
neživu prirodu
– Antropogeni faktor

22. Ekološka valenca
• Sposobnost prilagođavanja vrste na
određeni OPSEG dejstva faktora
sredine naziva se EKOLOŠKA
VALENCA odnosno ekološka
plastičnost ili tolerancija vrste

23. • OPTIMUM
– Najpovoljnije dejstvo ekološkog faktora
• PESIMUM
– Nejnepovoljnije dejstvo ekološkog faktora
• Minimum i maksimum – gornja i donja
granica izdržljivosti
• Faktor koji u datom trenutku najviše
odstuma od optimuma postaje
ograničavajući ili limitirajući faktor

25. • STENOVALENTNI ORGANIZMI
– Organizam sa UZANOM ekološkom
valencom na dejstvo određenog faktora
– Uži opseg kolebanja dejstva ekološkog
faktora u čijem okviru data vrsta može da
opstane
• EURIVALENTNI ORGANIZMI
– Organizam sa ŠIROKOM ekološkom
valencom na dejstvo određenog faktora
– Širi opseg kolebanja dejstva ekološkog
faktora u čijem okviru data vrsta može da
opstane

26. Biocenoza
Struktura, organizacija,
odnosi

27. Prema načinu života i
ishrane sve vrste u
biocenozi su svrstane u:
• PROIZVOĐAČE (autotrofi)
• POTROŠAČE (heterotrofi)
• RAZLAGAČE (dekompozitori)

28. AUTOTROFI
• Organizmi koji samostalno proizvode organske materije. Prema
izvoru energije koju koriste dele se na:
• Fotoautotrofe koji energiju Sunčevog zračenja u procesu
fotosinteze prevode u hemijsku energiju organskih molekula
• Zelene vaskularne biljke
• Alge
• Cianobakterije (Cyanobacteria)
• Hemoautotrofe koji energiju proizvode oksidacijom
neorganske materije, a produkcija organske
materije odvija se kao u fotosintezi. To su određene
vrste bakterija tzv. hemosintetične bakterije i prema
supstratu koji oksiduju mogu biti:
• nitrifikacione
• sumporne
• vodonične
• gvožđevite
• metanske

29. HETEROTROFI
• Koriste gotovu organsku
materiju (životinje, gljive,
većina bakterija)
• Herbivori -biljojedi
• Karnivori - mesojedi
• Omnivori – svaštojedi
• Saprotrofi – hrane se uginulim delovima biljaka i
životinja (gljive)
• Paraziti – žive na račun živih organizama
(bakterije i gljive)

30. DEKOMPOZITORI
• Za ishranu koriste uginule organizme
ili njihove odbačene delove.
• U procesu ishrane oni organsku
materiju razlažu na neorganske
komponente
– Gljive
– Bakterije

31. ENERGIJA I MATERIJA U EKOSISTEMU

32. TRANSFORMACIJA ENERGIJE
KOD ŽIVOTINJA

33. POPULACIJA
• Skup jedinki iste vrste koje
istovremeno žive na istom
staništu i mogu realno
stupiti u odnose
razmnožavanja

34. OSOBINE POPULACIJE
• Brojnost populacije
• Gustina populacije
• Prostorni raspored
• Natalitet i mortalitet
• Uzrasna i polna struktura
• Rastenje

35. Brojnost populacije
• Ukupan broj jedinki koje u određenom
trenutku žive u jednoj populaciji
• Brojnost zavisi od:
– Nataliteta
– Mortaliteta
– Migracija

37. Migracije
• migracije – periodična kretanja (dnevna,
sezonska) jedinki ili grupa jedinki.
• uzroci migracija – zadovoljavanje uslova za
reprodukciju, ishranu, nepovoljni klimatski uslovi
– ptice selice –migracije masovne i zahvataju čitavu
populaciju
– Cirkadijalni ritam podstiče nagon za selidbu
– seobe riba
• kečige –anadromne selice
• jegulje –katadromne selice
• emigracije – napuštanje biotopa bez povratka.
Uzrok su velike gustine populacija što smanjuje
kapacitet okoline.
• imigracije – dolazak jedinki jedne populacije na
novi lokalitet

38. Gustina populacije
(abundancija)
• Prosečni broj jedinki jedne
vrste sveden na jedinicu
prostora (površina,
zapremina)

39. Prostorni raspored
• Raspored jedinki jedne
populacije u životnom
staništu u datom trenutku
vremena

40. Prostorni raspored
ravnomeran slučajan grupni
Javlja se u
ujednačenim
uslovima nepovoljne
sredine.
Po principu
slučajnosti.
Javlja se u
ujednačenim uslovima
povoljne sredine.
Članovi populacije
neravnomerno
okupljeni oko
prirodnih resursa

41. Natalitet i mortalitet
• Natalitet – produkcija novih članova
populacije koji se putem razmnožavanja
pridodaju već postojećim
– Stopa nataliteta - izražava se brojem
rođenih jedinki u jedinici vremena u odnosu
na broj članova populacije
• Mortalitet - broj uginulih članova izražen
u jedinici vremena u odnosu na broj
članova populacije

42. Uzrasna i polna struktura
• Uzrasna struktura populacije –
procentualni udeo pojedinih starosnih
stupnjeva koji ulaze u sastav jedne
populacije
• Polna struktura populacije – odnos
ili udeo polova tj. proporcionalna
zastupljenost članova muškog i
ženskog pola u populaciji

43. UZRASNA
STRUKTURA

44. Rastenje i promene brojnosti
populacije
Neograničeni resursi
okoline
Ograničeni resursi
okoline

49. Biocenoza kao sistem
populacija
• Životne zajednice nisu slučajni skupovi
populacija različitih vrsta
• One su nastale tokom dugog procesa
prilagođavanja različitih vrsta na
zajedničke uslove na staništu
• Svaka biocenoza stoga ima svoju
specifičnu prostornu i vremensku
organizaciju
• Biocenozu takođe odlikuje i određen
sastav vrsta

50. Sastav vrsta biocenoze
• Kvantitativni sastav
– Brojna zastupljenost pojedinih vrsta
• DOMINANTNE VRSTE po svom značaju i
brojnosti daju obeležje čitavoj zajednici
• Ukoliko u jednoj životnoj zajednici izvesne
(biljne) vrste svojim prisustvom,
pokrovnošću i brojnošću u značanoj meri
utiču na promenu uslova života
odgovarajućeg staništa za njih se kaže da
su GRADITELJI ili EDIFIKATORI te
zajednice

51. Nomenklatura biocenoza
• Na osnovu dominantnih vrsta se
vrši i nomenklatura životnih
zajednica.
–Na primer: biocenoza bukovih šuma,
biocenoza hrastove šume
–Izuzetak su vodene biocenoze koje
nazive dobijaju po staništu:
• Jezerska biocenoza, biocenoza
planinskog potoka

52. Prostorna struktura
biocenoze
• Vertikalni prostorni raspored
–Spratovnost (slojevit) raspored
• Horizontalni prostorni raspored

54. Spratovnost hrastove
šume
1. Sprat visokog drveća (hrast, brest, javor)
2. Sprat niskog drveća (grab, klen)
3. Sprat visokih žbunova (leska, glog)
4. Sprat niskih žbunova (kurika, kalina)
5. Sprat viših zeljastih biljaka (paprat)
6. Sprat nižih zeljastih biljaka (podlesak,
biskupska kapica)
7. Sprat prizemnih biljaka (mahovine,
šumska stelja)

56. Horizontalni raspored
• Vodeni ekosistemi:
– Obalska (litoralna)
– Priobalna (sublitoralna)
– Dubinska (batijalna)
– Najveće dubine (abisalna zona)

57. Vremenska organizacija
• Različiti članovi biocenoze svoje
životne aktivnosti ostvaruju u
različito vreme
–DNEVNE PROMENE
–MESEČNE PROMENE
–SEZONSKE PROMENE (aspekti)

58. Adaptacije i životna
forma
• svaka vrsta se odlikuje posebnim
osobinama koje su nastale tokom
evolucije, uslovljene su naslednim
činiocima i nazivaju se adaptacije
(prilagođenosti).
• Adaptacije su uvek u skladu sa
staništem u kome žive i odražavaju
karakter samog staništa.

59. • ŽIVOTNA (EKOLOŠKA) FORMU.
• Skup svih adaptivnih osobina, koje se
javljaju kod organizma jedne vrste kao
odgovor na uticaje ekoloških faktora
• Životna forma se ostvaruje na osnovu
genetskih mogućnosti vrste u toku
dugotrajnog prilagođavanja na uslove
spoljašnje sredine.

60. • KONVERGENCIJA - Pojava da
međusobno veoma udaljene vrste imaju
slične morfološke i fiziološke osobine,
ukazuje da su se one na sličan način
prilagođavale istim uslovima sredine, pa
su ostvarile istu ekološku formu.
• DIVERGENCIJA - Nasuprot tome, često
se u okviru srodnih vrsta sreću sasvim
različite životne forme jer te vrste žive u
različitim uslovima sredine.

61. • Bogatstvo i raznovrsnost živog sveta u
pogledu različitih tipova životnih formi
može se ilustrovati mnogobrojnim
primerima: kod biljaka su to životne
forme drveća, žbunova, trava itd., a
kod životinja slatkovodne, podzemne,
šumske, pustinjske itd. forme.

62. EKOLOŠKA NIŠA
• Podrazumeva ne samo fizički prostor
u kome živi neki organizam, već i
njegovu funkcionalnu ulogu u životnoj
zajednici (npr. vrstu ishrane), kao i
položaj koji zauzima u odnosu na
ekološke faktore.
• Ekološka niša govori o ulozi jedne
vrste u ekosistemu.

63. • Kada kažemo da neka vrsta zauzima
određenu ekološku nišu, to zapravo
znači da se ona razlikuje od druge
vrste u pogledu npr. načina ishrane,
perioda aktivnosti, korišćenja različitih
skloništa i dr.

64. Odnosi ishrane u životnoj
zajednici (trofička
struktura)• Autotrofni članovi biocenoza su proizvođači organskih
materija, koji neposredno ili posredno služe kao hrana
za potrošače.
• Postoji više kategorija potrošača :
– biljojedi (koji se hrane neposredno biljkama),
– mesojedi (posredni potrošači jer se hrane životinjama) i
– različiti saprofiti koji se hrane ostacima uginulih organizama.
• Svi saprofiti čine grupu razlagača
– Posebnu grupu saprofita čine heterotrofne bakterije i gljive koje
razlažu ostatke organskih supstanci do neorganskih sastojaka
(vrše mineralizaciju), vraćajući ih na taj način u prirodu u obliku
koji je upotrebljiv za biljke. Od tih materija biljke, fotosintezom,
ponovo stvaraju organske materije bogate energijom

65. • Proizvođači, potrošači i razlagači predstavljaju
tri osnovna nivoa ishrane (trofička nivoa) u
prirodi
• Kroz trofičke nivoe materija kruži, a energija
jednosmerno protiče od jednog do drugog
nivoa.
• Pri tome se oblik materije (organska u
neorgansku i obrnuto) i energije menja
(svetlosna, hemijska, toplotna energija).
• U toku proticanja energija se delimično gubi u
vidu toplote (oko 10% energije se gubi pri
prelasku sa jednog na naredni trofički stupanj).

66. PRODUCENTI
Sunčeva
energija Deo energije hemiskih reakcija se gubi u vidu toplote
Primarni
konzumenti
Sekundarni
konzumenti Tercijarni i
kvartenerni
konzumenti
Uginuli organizmi ili njihovi otpaci
Dekompozitori

67. Trofički lanci (lanci ishrane)
• Organsku materiju koju proizvode zelene
biljke fotosintezom, koriste čitavi nizovi
potrošača.
• Zajedno sa proizvođačem koji se nalazi u
osnovi niza, serija potrošača obrazuje lanac
ishrane
• Prva karika u lancu je najčešće proizvođač, ali
mogu biti i organski otpaci.
• Poslednju kariku u lancu čini potrošač koji u
životnoj zajednici nema direktnih prirodnih
neprijatelja.

70. Kvatenerni
konzumenti
Tercijarni
konzumenti
Sekundarni
konzumenti
Primarni
konzumenti
Producenti
Suvozemni
lanac
ishrane
Marinski
lanac
ishrane

72. Trofičke mreže (mreže ishrane)
• Životinje potrošači su obično istovremeno
članovi više lanaca ishrane jer se retko hrane
samo jednom vrstom biljne ili životinjske hrane.
• Isto tako, biljka proizvođač skoro redovno
predstavlja početnu kariku za veći broj lanaca
ishrane.
• To znači da različiti lanci ishrane imaju
zajedničke karike pomoću kojih se međusobno
ukrštaju i čine splet lanaca ishrane ili mreže
ishrane

75. Trofičke piramide
• Lanci ishrane pokazuju jednu opštu pravilnost: brojnost
(biomasa) pojedinih vrsta (karika u lancu), opada u
smeru od proizvođača ka krajnjem potrošaču.
• Od ovog pravila odstupaju parazitski lanci ishrane pošto
sićušan parazit može da ima mnogo krupnijeg domaćina
• Primer:
• Šuma ima veliku biomasu (osnova piramide) i u njoj živi
veliki broj biljnih insekata. Takođe, brojni, ali manje od
prethodnih, su insekti mesojedi. U odnosu na njih,
daleko je manje ptica koje se hrane insektima. Čitava
šuma može biti stanište samo jednom paru ptica
grabljivica (vrh piramide). Grafički se to predstavlja
pomoću trofičkih piramida.

78. Organska produktivnost
ekosistema
• Organska produktivnost ekosistema predstavlja
ukupnu količinu obrazovane organske materije
koju svi organizmi, na različitim trofičkim nivoima,
proizvode u određenom vremenskom periodu na
jedinicu površine ili zapremine. Nju čine
1. primarna produktivnost – ukupna količina
organske materije koju stvore proizvođači; najveću
primarnu produkciju imaju tropske kišne šume,
vlažne livade i plitka jezera, a najmanju imaju
pustinje i otvorene morske pučine, gde ima malo
mineralnih elemenata;
2. sekundarna produktivnost – ukupna količina
organske materije koju stvaraju potrošači ili
razlagači.

79. Grupisanje ekosistema -
biomi
• Različiti ekosistemi u jednoj klimatskoj zoni grupišu
se u veće celine – biome (velike zajednice).
• U biomu je veći broj ekosistema povezan
složenijim odnosima akcije, reakcije, koakcije i
lancima ishrane.
• U njima se kruženje materije i proticanje energije
odvija u velikim razmerama. Biomi se grupišu u tri
osnovne oblasti života:
1. oblast mora i okeana
2. oblast kopnenih voda (stajaće i tekuće)
3. suvozemna oblast života

80. Osnovni suvozemni biomi
• tundre – najsevernija oblast vegetacije; niske temperature i
siromašno zemljište pa je i živi svet siromašan
• tajge (severne četinarske šume) – severni delovi Evrope,
Azije i Amerike
• listopadne šume umerenih oblasti – smenjivanje leta i zime
• stepe – prostrane travnate zajednice bez šumskog drveća;
stepe su u Sev. Aziji i Rusiji; savane su u centralnoj Africi, a
prerije u Sev. Americi
• pustinje – male količine padavina, visoke prosečne
temperature i velika kolebanja temperature; slaba
zastupljenost živog sveta
• lišćarske zimzelene šume i šikare – u primorskim
područjima raznih kontinenata; dugo sušno leto i blage zime
sa dosta padavina; osiromašenjem šuma, pod uticajem
čoveka, nastaju šibljaci poznati kao makija (Sredozemlje) i
čaparal (Kalifornija
• tropske kišne šume (džungle) – najveće bogatstvo i
raznovrsnost živog sveta; na ekvatoru

82. Tundr
enajsevernija oblast vegetacije; niske
temperature i siromašno zemljište
(permafrost) pa je i živi svet siromašan

85. Tajge (severne
četinarske šume)
•severni delovi
Evrope, Azije i
Amerike

88. Listopadne
šume umerenih
oblasti
•smenjivanje leta i
zime

91. Step
e
•prostrane travnate zajednice bez
šumskog drveća;
•stepe su u S. Aziji i Rusiji;
•savane su u centralnoj Africi,
•prerije u S. Americi
•Pampasi u J. Americi

94. Pustinj
e•male količine padavina, visoke
prosečne temperature i velika
kolebanja temperature; slaba
zastupljenost živog sveta

95. Lišćarske
zimzelene šume i
šikare
•u primorskim područjima raznih kontinenata;
•dugo sušno leto i blage zime sa dosta
padavina;
•osiromašenjem šuma, pod uticajem čoveka,
nastaju šibljaci poznati kao makija
(Sredozemlje) i čaparal (Kalifornija

98. Tropske kišne
šume
•najveće
bogatstvo i
raznovrsnost
živog sveta;
•na ekvatoru

101. BIOSFERA

102. • Svi ekosistemi Zemlje čine funkcionalnu celinu nazvanu
biosfera (sfera života). Jedinstvo žive i nežive prirode
ne ograničava se na ekosisteme, već se proteže i na
čitavu planetu Zemlju .
• Biosferu sačinjavaju delovi ostalih Zemljinih sfera koje
su naseljene živim bićima:
• atmosfera, sloj vazduha koji čini perifernu oblogu naše
planete;
• hidrosfera, vodeni omotač Zemlje i
• litosfera, spoljašnji, površinski, tvrdi pokrivač Zemlje.
• U biosferi se objedinjuju svi stupnjevi organizacije živog
sveta tako da biosfera predstavlja vrhunski biološki
sistem.

103. • Biogeohemijski ciklusi
• Funkcionisanje biosfere ogleda se u uzajamnoj
povezanosti njenih različitih ekosistema na
principima kruženja materije i jednosmernom
proticanju energije u globalnim razmerama.
Osnovne elemente (C, O, H, N i dr.) organizmi
ugrađuju u organska jedinjenja u svom telu.
Organska materija prolazi kroz lance ishrane i na
kraju se razlaže i mineralizuje. Tako se osnovni
elementi vraćaju u spoljašnju sredinu, odakle
ponovo mogu da se iskoriste. Ovaj put osnovnih
elemenata predstavlja biogeohemijske cikluse
materije na Zemlji, koji se mogu utvrditi za svaki
element posebno.

104. • Kruženje ugljenika
• Ugljenik se nalazi u atmosferi u obliku ugljen-dioksida i u hidrosferi,
rastvoren u vodi. U procesima fotosinteze se kao ugljena kiselina
vezuje i gradi organska jedinjenja. Jedan deo ugljenika vraća se u
atmosferu i vodu u toku disanja organizama. Najveći deo ugljenika
vraća se u spoljašnju sredinu procesima truljenja i vrenja, koje vrše
gljive i bakterije.
• Znatna količina ugljenika ostaje duže ili kraće vreme van kruženja.
Ponekad ostaci uginulih organizama, zbog posebnih uslova u kojima
se nađu (na dnu okeana, duboko pod zemljom, u uslovima niskih
temperatura gde su procesi raspadanja usporeni) ne mogu biti
potpuno razloženi. Od takvih ostataka nastaju:
• treset,
• lignit,
• kameni ugalj i
• nafta.
• Njih čovek koristi kao gorivo pa ih tako ponovo uključuje u kruženje.

105. • Kruženje kiseonika i azota
• Kiseonik se nalazi u atmosferi (ima ga oko 21%) i rastvoren u
vodi. Koristi se za procese disanja organizama, a vraća se u
spoljašnju sredinu procesom fotosinteze.
• Azot se nalazi u atmosferi, ali ga većina organizama ne uzima
direktno iz atmosfere. Samo su neki organizmi (bakterije
azotofiksatori koje žive u simbiozi sa korenom biljaka
leguminoza) u stanju da vežu atmosferski azot u organska
jedinjenja. Truljenjem i razlaganjem ovih bakterija jedinjenja
azota prelaze u neorganski oblik (nitrati) i dospevaju u
zemljište, odakle biljke mogu da ih koriste. Tako se azot
ugrađuje u organska jedinjenja (aminokiseline, proteini,
nukleinske kiseline, pigmenti) prvo u telu proizvođača, a zatim
potrošača i razlagača. Razlaganjem uginulih organizama
ponovo se u spoljašnju sredinu oslobađaju različite
neorganske soli azota.

106. • Kruženje vode
• Kruženje vode počinje njenim isparavanjem sa površine mora
i okeana, koji predstavljaju rezervoare vode na Zemlji. Time
nastaju mase oblaka koji odlaze prema kopnu gde u obliku
padavina voda stiže do površine Zemlje. Sa te površine ona
se različitim vodotokovima ponovo vraća u mora i okeane.
Deo vode sa površine zemlje ulazi u sastav živih bića, a
zatim, isparavanjem i izlučivanjem, ponovo napušta ove
organizme. Sva voda se na kraju vraća u mora i okeane.
• Aktivno učešće organizama omogućuje tok biogeohemijskih
procesa u biosferi. Kruženje materije značajno je zbog toga
što se jedna te ista količina materije može koristiti bezbroj
puta. Osim toga, u biosferi jedan oblik jedinjenja se
neprestano smenjuje drugim na račun energije koja
neprekidno jednosmerno protiče.
• Na principima kruženja materije i proticanja energije
zasniva se život.

107. • Literatura
• http://www.bionet-skola.com/
• Janković, M.,Đorđević, V: Primenjena
ekologija, Naučna knjiga, Beograd, 1981.
• Đukanović, Mara: Ekološki izazov,
Beograd, 1991.
• Stanković, S: Ekologija životinja,
Beograd, 1979.
• Janković, M: Fitoekologija, Beograd,
1986.