Vücudumuzun bilmecesini çözelim

1. VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ
ÇÖZELİM
5.SINIF 1. ÜNİTE

2. 1.BÖLÜM: BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ

3. I. CANLILAR NEDEN BESLENİR?
Canlıların ortak özelliklerinden biri de beslenmeleridir. Her canlı
hayatta kalabilmek için beslenmek zorundadır. Canlılar
besinlerinin bir kısmı büyüme ve gelişmede kullanılır.
Yediğimiz besinler vücudumuzun yapısına katılarak organlarımızın
gelişmesine yani büyümemizi sağlar. İnsanlarda büyüme belli bir
yaşa kadar devam eder, daha sonra yavaşlar ve durur. Ancak buna
rağmen beslenmeye devam ederiz. Çünkü günlük hayatımızı
yaşarken enerjiye ihtiyaç duyarız. Yürürken, koşarken hatta
uyurken bile enerji harcarız.

4. Bütün canlılar yaşamsal faaliyetleri için
gerekli olan enerji ihtiyaçlarını
karşılamak, büyüyüp gelişmek,
yaralarının iyileşmesi ve sağlıklı yaşamak
için beslenmek zorundadır.

5. II.BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ
• Canlıların beslenmesini, yaşamsal etkinliklerini sürdürmesini
sağlayan, yiyecek ve içeceklere besin denir.

6. KAYNAKLARINA GÖRE BESİNLER

7. İÇERİKLERİNE GÖRE BESİNLER

8. İŞLEVLERİNE GÖRE BESİNLER

9. A.KARBONHİDRATLAR
• Canlılar; yürümek, koşmak
vb. yaşamsal faaliyetler için
gereken enerjiyi öncelikle
karbonhidratlardan sağlar.
Buğday, patates, pirinç,
mercimek, yulaf
karbonhidrat yönünden
zengin besin maddeleridir.

10. • Bitkisel besinlerde en bilinen karbonhidrat çeşitleri; Nişasta
ve Selülozdur. Hayvansal besinlerde ise glikojendir. Örneğin;
Patates üzerine bir damla iyot çözeltisi (lügol) damlatılırsa
patates çözeltisi mavi-mor renk alır. Bu renk değişimi
patateste karbonhidrat bulunduğunu gösterir.
Fazla miktarda alınan karbonhidratlı
besinler yağa dönüşür. Bu da şişmanlığa
yol açar.

11. B.PROTEİNLER
• Proteinler vücudumuzda yapıcı - onarıcı
görevini üstlenen besinler proteinlerdir.
Proteinlerin Görevleri:
» Yaraların iyileşmesi,
» Kasların gelişmesi,
» Canlıların büyümesi ve gelişmesi,
» Tırnak ve saçların uzaması,
» Zeka gelişimi ve
» Vücudun mikroplara karşı dayanıklı olması
için proteinler gereklidir.

12. Hayvansal besinlerin protein değeri, bitkisel
besinlerinkinden daha fazladır. Karbonhidratlar da
zaman zaman yapıcı-onarıcı görev yapsa da en
önemli yapıcı onarıcı besin proteinlerdir.

13. » Yağlar ve proteinler kolay parçalanamaz. Bu
yüzden öncelikle karbonhidratlar enerji verici
olarak yakılır.
» Bir besin maddesine bir kaç damla nitrik asit
damlatılır. Besin maddesi üzerinde sarı bir
renk oluşursa protein içerdiği anlaşılır.
Örneğin; yumurtanın akı üzerine 1 damla
nitrik asit damlatılırsa sarı renk alır. Bu,
yumurtanın beyazında protein olduğunu
gösterir.

14. C.YAĞLAR
Vücudumuz için gerekli olan
enerji öncelikle
karbonhidratlardan, sonra
yağlardan sağlanır. Yağlar;
karbonhidrat ve proteinlerin iki
katı enerji sağlar. Yağların
yakılması için karbonhidratların
azalmış olması gerekir.

15. • Bir besin maddesinde yağ olduğunu anlamak için; besin
maddesi bir kağıda sürülür. Kağıtta parlak bir leke oluşursa
yağ içeriyor demektir. Örneğin; ceviz, fıstık veya fındık
ezilerek beyaz kağıt üzerine konulursa kağıtta parlak leke
oluşur.
Yağlar iki çeşittir.
Hayvansal besinlerdeki yağlara doymuş yağ denir. Katı
haldedir. Örnek: Tereyağı.
Bitkisel besinlerdeki yağlara doymamış yağ denir. Sıvı
haldedir. Örnek Ayçiçek yağı.

16. D. VİTAMİNLER
• Düzenleyici olarak görev yapan vitaminler
büyüme, gelişme ve hastalıklara karşı
vücudun direncinin artmasını sağlar.
• Yediğimiz her türlü besinin içerisinde vitamin
vardır. Özellikle meyve ve sebzeler vitamin
depolarıdır.

17. • A VİTAMİNİ: Yumurta, süt, karaciğer, balık, buğday,
baklagiller, fıstık ve cevizde bulunur.
Büyümede etkilidir.
• B VİTAMİNİ: Kırmızı et ve süt ürünlerinde bulunur.
Sinir ve kasların gelişiminde etkilidir.
• C VİTAMİNİ: Turunçgiller, kivi, çilek, maydanoz gibi
yeşil sebze ve meyvelerde bulunur.
Vücudun hastalıklara direncini artırır.

18. • D VİTAMİNİ: Süt, yumurta, balık, peynir ve çoğu sebzede
bulunur.
Diş ve kemik gelişiminde etkilidir.
• E VİTAMİNİ: Tahıl, süt, kırmızı et, sebze ve yumurtada
bulunur.
• K VİTAMİNİ: Kırmızı et, çilek, domates, karaciğer, muz ve
yeşil sebzelerde bulunur.
Kanın pıhtılaşmasında etkilidir.

19. E. SU
• Vücudumuzda yaklaşık % 70 oranında, en çok
bulunan madde sudur.
• Su vücudumuzda düzenleme görevi yapar.
• Vücut sıcaklığının sabit kalmasını ve çeşitli
maddelerin vücut içerisinde taşınmasını
sağlar.
• İnsanların su ihtiyacını, meyve, sebze
yiyerek, değişik içeceklerden ve doğrudan
su içerek karşılar.

20. F. MİNERALLER
• Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapan
mineraller tüm yiyecek ve içeceklerde bulunurlar.
• Mineral ihtiyacımızı toprakta yetişen sebze ve
meyveler ile hayvansal besinlerden karşılarız.
• Mineraller toprak, kayaç, deniz ürünleri ve
okyanuslarda doğal olarak bulunur.

21. III. DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME
Vücudumuzun ihtiyacı olan değişik besin gruplarının
düzenli olarak ve yeterli miktarda yenilmesine dengeli
beslenme ya da diyet denir.
Aşağıdaki besin piramidi dengeli ve sağlıklı beslenmek için
bir kişinin günlük olarak hangi besinleri hangi oranda
tüketmesi gerektiğini göstermektedir.

23. IV. BESİN VE TEKNOLOJİ
• Besinlerin uzun süre saklanmasın değişik
yöntemler kullanılır. Eskiden besinler kurutularak
saklanırdı.
• Günümüzde buz dolabı, derin dondurucu,
konserve yapma, koruyucu katkı maddeleri
kullanma gibi teknolojik uygulamalarla da
besinler belli bir süre besin değerini
kaybetmeden saklanabilmektedir.

24. V. SİGARA VE ALKOLÜN ZARARLARI
Sigaradan en fazla başta akciğer olmak
üzere solunum organlarımız zarar görür.
Sigara içinde bulundurduğu nikotin adı
verilen bir maddeden dolayı bağımlılık
yapar. Sigaranın nikotin gibi dört bin
kadar zararlı madde içerdiği
bilinmektedir. Bunlardan bazıları
amonyak, siyanür, katran,
karbonmonoksit, naftalindir.
Sigara içen kişilerde ağız kokusu,
sindirim rahatsızlıkları ve uyku
bozukluğu görülür. Sigara dudak, gırtlak
ve akciğer kanser riskini artırır ve damar
tıkanıklarına yol açar.

25. • Alkol öncelikle karaciğere zara verir,
karaciğer kanseri ve siroz
hastalıklarına, sindirim sisteminde,
mide ve bağırsaklarda kanamalara yol
açabilir. Kana geçen alkol beyne ve
sinir sistemine, kalbe zarar verir.
• Alkol, kullananlarda bağımlılık yapan
ve tedavi edilmesi gereken bir
hastalıktır. Alkol bağımlılığı olan
kişilere alkolik denir.

26. 2.BÖLÜM: BESİNLERİN SİNDİRİMİ
I. BESİNLERİN TAŞINMASI
Vücudumuz ihtiyacı olan enerjiyi besinlerle karşılar.
Besinler;
Ağız yolu ile alınır.
Tüm vücuda kan yolu ile taşınırlar.
Besinlerin kana karışabilecek kadar küçük parçalara
ayrılmasına sindirim denir.

27. Sindirimi doğrudan gerçekleştiren
organlar sindirim kanalı adı altında
incelenir. Diğerleri ise sindirime
yardımcı organlar olarak adlandırılır.

28. II. BESİNLERİN SİNDİRİLMESİNDE GÖREVLİ YAPI VE
ORGANLAR
Sindirim kanalı sırasıyla;
Ağız
Yutak
Yemek Borusu
Mide
İnce Bağırsak
Kalın Bağırsaktan oluşur.

29. 1. AĞIZ
Ağızda dişler, dil ve tükürük bezleri bulunur.
Besinler dişler yardımı ile parçalanır ve tükürük
salgısıyla ıslatılırlar. Kayganlaşan besin dil ile
yutağa doru itilir.
Ayrıca tükürük bezi besinlerin sindirimini
çiğnerken başlatır.
2.YUTAK
Ağızdan sonra gelen boşluktur. Görevi; ağızdan
gelen besinleri yemek borusuna iletir. Yutak
aynı zamanda soluduğumuz havayı soluk
borusuna iletir. Yutak hava ve besin trafiğini
kontrol eder.

30. 3.YEMEK BORUSU
Yutakla mide arasında 20 - 25 cm uzunlukta bir
borudur. Besinlerin mideye iletilmesinde görevlidir.
Sindirime yardımcı salgısı yoktur.
4.MİDE
Karın boşluğunun üst kısmında çaydanlık biçiminde
bir organımızdır. Kasılıp gevşeme hareketleri ile
besinleri çalkalar, yoğurur ve bulamaç haline getirir.
Salgıladığı mide öz suyu da besinlerin ezilip
bulamaç haline gelmesini ve besinlerle birlikte
gelen mikropların öldürülmesine yardımcı olur.
Çorba halindeki bu karışımı mide, ince bağırsağa
gönderir.

31. 5.İNCE BAĞIRSAK
Karın boşluğunda yer alır. 6 - 7 metre uzunluğunda
kıvrımlı bir kanala benzer. Besinlerin en küçük
birimlerine kadar ayrılıp kana geçmesini sağlar. Besin
emilimi burada gerçekleşir. Besinlerin sindirilmeyen
kısımları posa olarak kalın bağırsağa gönderilir. İnce
bağırsağın mideden sonra gelen ilk
bölümüne onikiparmak bağırsağı denir.
6.KALIN BAĞIRSAK
1,5 metre uzunluğunda kısa ve kalın bir yapısı vardır.
Kalın bağırsakta sindirim olmaz. Gelen posanın içinde
kalan vitamin, su ve mineraller emilerek kana karışır.
Geriye kalan sindirim artıkları anüsten dışarı atılır.

32. Kalın bağırsağın ince bağırsakla birleştiği
yerde apandis adı verilen bir uzantı
vardır.
Apandisin mikropların etkisiyle
hastalanmasına apandisit denir.
Sindirime yardımcı olan organlar
» Tükürük Bezleri
» Karaciğer ve
» Pankreastır. Bu organlar salgıladıkları
salgılar ile besinlerin sindirilmesinde
yardımcı olurlar.

33. III. DİŞLERİMİZ VE GÖREVLERİ

34. Dişler sindirimin ilk aşaması olan besinlerin parçalanmasına,
koparılmasına ve ezilmesine yardım eder. Ağzımızda farklı şekil ve
büyüklüğe sahip üç çeşit diş bulunur. Bunlar;
» Kesici dişler
» Köpek dişleri ve
» Azı dişleridir.
Dişlerimizin farklı şekil ve büyüklüğe sahip olmasının nedeni
değişik görevleri yerine getirmeleridir.
Kesici dişler : İnce ve keskindir. Bu nedenle ısırmak ve
koparmak için kullanılır. Alt ve üst çenenin ortasında bulunur. 4 tane
alt çenede, 4 tane üst çenede olmak üzere 8 tanedir.
Köpek dişleri : Uçları sivri olup besinleri koparmaya yarar.
Kesici dişlerin sağında ve solunda bulunur. Alt ve üst çenede sağlı
sollu toplam 4 tanedir.

35. Azı dişleri : Besinlerin ezilerek öğütülmesini sağlar. Yüzeyleri geniş ve
girintili çıkıntılıdır. 8 tane alt çenede, 8 tane üst çenede olmak üzere
toplam 16 tanedir. Genelde 18-22 yaşları arasında 2 tane alt çenede, 2
tane üst çenede olmak üzere 4 tane daha azı dişi çıkar. Bunlara yirmi yaş
dişleri veya akıl dişleri de denir.
DİŞ SAĞLIĞI VE BAKIMI
Ağız, sindirim kanalının girişidir. Dişlerimiz sağlam
olmazsa aldığımız besinleri yeterince çiğnemeyiz
ve sindirim sistemimiz olumsuz etkilenir. Dişlerin,
besinlerin parçalanması ve öğütülmesi
görevlerinin yanında konuşma ve görünümümüzde
de önemli etkisi vardır. Dişleri eksilmiş insanların
bazı sesleri çıkarabilmeleri zorlaşır. Bu yüzden
dişlerimizin sağlıklı ve tam olmasına dikkat
etmeliyiz.

36. 3. BÖLÜM: VÜCUDUMUZDA BOŞALTIM

37. Vücudumuzda oluşan işe yaramayan zararlı atık
maddelerin vücuttan atılmasına boşaltım denir.
Bunlardan karbondioksit ve su buharını akciğerler
yoluyla soluk vererek dışarı atarız. Sindirim sonucu
oluşan katı atıklar ise bağırsaklar yoluyla anüsten
dışarı atılır.
Boşaltım için özelleşmiş organ ve yapılar;
» Böbrekler,
» Üreter (İdrar Borusu),
» İdrar Kesesi ve
» Üretradır. Şimdi bu yapı ve organları yakından
tanıyalım.

39. BÖBREKLER:
Omurganın sol ve sağ yanında, bel hizasında bulunan fasülye
şeklinde bir çift organdır.
Böbrekler vücudumuzdaki tüm kanı süzer ve zararlı
maddelerden arındırır. Böbrekler bu özelliği ile bir filtreye
benzerler.
Böbreğin kandan süzdüğü maddeye idrar denir.

41. ÜRETER:
İdrarı böbrekten idrar kesesine taşıyan borudur.

42. İDRAR KESESİ:

43. ÜRETRA:

45. 1. AKCİĞER
2. DERİ
3. SİNDİRİM KANALI
BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLAR

49. MARMARA ÜNİVERSİTESİ
2015
MERVE AYDAR