Autoportret 3 [38] 2012

1. Sondowanie
Ze Stelarkiem rozmawiają
Joanna Zylinska
i Gary Hall
Joanna Zylinska i Gary Hall: W związku dokonała się ewolucja hominidów i zaczęliśmy
z rozwojem technologii narodziło się ostatnio się poruszać na dwóch nogach, pozostałe dwie
wiele strasznych opowieści. Chcielibyśmy zacząć kończyny stały się manipulatorami. Staliśmy się
od pytania o to, czy odczuwasz związek pomiędzy wtedy stworzeniami, które budują narzędzia,
tymi historiami a twoją twórczością? Jak uważasz, przedmioty i maszyny. Od zawsze wzmacnia-
do jakiego stopnia twoja sztuka i performansy liśmy się za pomocą narzędzi i technologii. To
mogą być postrzegane jako część lub odpowiedź technologia tworzy nasze człowieczeństwo, a jej
na tzw. ogólny kryzys w naturze, który daje o so- rozwój przyspiesza wszystkie ludzkie dokona-
bie znać w dyskusjach na temat GMO, klonowania, nia. Nigdy nie postrzegałem ciała jako czysto
protetyki, cybernetyki, globalizacji, nadzoru, gier biologicznego i sądzę, że uznawanie technologii
komputerowych, technologii zbrojeniowej itd.? za coś obcego, co przytrafiło się nam pod koniec
ostatniego tysiąclecia, jest uproszczeniem.
Stelarc: Zacząłem używać technologii jeszcze Nie uważam też żadnej z ostatnich dyskusji
na uczelni, pod koniec lat 60. Zbudowałem za przejaw kryzysu tego, co naturalne. Jeśli
wtedy hełmy i gogle, które rozszczepiały po- kiedykolwiek był taki kryzys, to trwał o wiele
strzeganie dwuoczne oraz moduły sensoryczne, dłużej i miał związek ze wszystkimi praktykami
do których można było podłączyć całe ciało. kulturowymi, metafizycznymi założeniami
W rezultacie ciało było zanurzane w kinetycz- i filozofiami, które rozpowszechnialiśmy.
nym środowisku obrazów i elektronicznych
dźwięków. Nie mogę zatem powiedzieć, że któraś JZ i GH: To bardzo ciekawe. I wydaje się, że roz-
z moich prac stanowi kontrapunkt czy krytykę jaśnia kilka kwestii, które pojawiły się w związ-
w stosunku do bieżących debat. Dla mnie ciało ku z twoimi pracami, zwłaszcza te dotyczące
zawsze posiadało charakter protetyczny. Odkąd stwierdzenia, że konstruujesz rodzaj ewolucyjnej

2. Stelarc, Streched Skin, Scott Livesey Galleries, Melbourne 2010
narracji na temat rozwoju od człowieka do czegoś, że twoje prace wytwarzają poczucie lęku nowego nim zachwyceni, bo dzięki animacji cyfrowej
co nazywasz „postczłowiekiem”. Nie było przecież rodzaju − mianowicie takie, które daje o sobie można zobaczyć szybsze i bardziej wymyślne
nigdy „czystego” ciała, które w jakiś sposób zosta- znać w krytycznych reakcjach na twoją sztukę, roboty, ale dla mnie interesujące jest nie tyle
ło skażone wraz z naszym wejściem w tzw. epokę a zwłaszcza na to, co piszesz. Myślimy tu przede stawanie się bytem coraz bardziej wirtualnym,
technologii. Człowiek rodzi się raczej ze związku wszystkim o propozycji Keitha Ansella Pearsonsa, co eksplorowanie interfejsu pomiędzy tym,
z technologią. by odrzucić to, co uważa on za „banalną” interpre- co rzeczywiste (actual) i wirtualne. Usiłuję
tację przedstawianą w twoich autokomentarzach badać, czy fizyczne ciało może funkcjonować
Stelarc: Tak. Przeprowadzałem performansy, do prac, a zwrócić się w stronę twojej praktyki w wirtualnym immersyjnym środowisku i czy
w których moje ciało zostało, przynajmniej artystycznej. Dostarcza ona bowiem jego zdaniem inteligentny awatar mógłby działać w realnym
częściowo, przejęte przez zewnętrznego agenta. o wiele bardziej interesującej i złożonej interpre- świecie za pośrednictwem fizycznego ciała. Są
Zaintrygowały mnie w tych działaniach za- tacji twojej sztuki. Może to właśnie ten niepokój to problemy o wiele bardziej interesujące niż
gadnienia tożsamości, podmiotowości, wolnej sprawia, że krytycy oraz interpretatorzy chcą cię coraz głębsze wchodzenie w zagadnienia sztucz-
woli i sprawczości. Co dzieje się na przykład, przyszpilić i spytać: twierdzisz to czy tamto? nej inteligencji i rzeczywistości wirtualnej.
gdy połowa twojego ciała jest sterowana zdalnie
przez osobę znajdującą się w innym miejscu? Stelarc: Myślę, że jest to związane z moim JZ i GH: Wydaje się, że ma to związek z twoim
Jest to dosyć dziwne, kiedy okazuje się, że rozdarciem pomiędzy domeną twórczości opisem cyborga pomyślanym raczej w kategoriach
druga połowa może współpracować z lokalną z jednej strony, a z drugiej − próbą artykulacji „spekulacji”, którego nie powinniśmy postrzegać
instancją sprawczą. Co jakiś czas twoje ciało moich koncepcji. Jeśli robisz performansy po jako sytuacji albo-albo, czy też „dogmatycznego
wykonuje ruch, którego nie pamiętasz i którego to, żeby zilustrować swoje idee, to po prostu sformułowania utopijnej wizji”. Element waha-
nie miałeś ochoty wykonać. Im więcej tych nie zadziała! A jeśli próbujesz uzasadnić swoje nia, wskazywanie raczej na proces, a nie na stan
performansów przeprowadzam, tym mniej działania za pomocą protezy analizy tekstual- rzeczy, sprawiają, że twój sposób postrzegania cy-
jestem przekonany o tym, że mam swój własny nej, to również nie masz szans na powodzenie. borga jest odmienny od niektórych esencjalistycz-
umysł albo w ogóle jakikolwiek umysł w trady- Jednak czasami zachodzi rodzaj niezbyt wygod- nych opisów cyborgów jako ludzi ze sztucznymi
cyjnym metafizycznym znaczeniu tego słowa. nego sprzężenia, kiedy performansy zaczynają kończynami, rozrusznikami i zaimplantowanymi
Mamy tu do czynienia z przestarzałym ciałem generować idee − wtedy nie można właściwie w rogówce soczewkami.
(obsolete body), które wyewoluowało jako ciało powiedzieć, co było pierwsze. Niestety często
nieobecne i teraz zostało opanowane przez zdarza się, że ludzie oceniają twoją pracę po Stelarc: O wiele bardziej interesuje mnie
technologię, ciałem, które jest puste w środku tym, co napisałeś, a nie, co zrobiłeś. Często też to, co dzieje się pomiędzy stanami rzeczy,
i które mimowolnie wykonuje performans dla zdarza się, że nie widzieli performansu. Wtedy pomiędzy ludźmi i to nie tyle na granicy,
ludzi podłączonych do internetu. Te przemien- pojawiają się takie problemy jak „sztuka i pu- ile p o m i ę d z y granicami. Ważne jest dla
ne i mimowolne doświadczenia z technologią bliczność” czy „sztuka i rozrywka”. Performans mnie, żeby pytać, co tworzy granice i żeby je
pozwalają zadać pytanie o to, czym jest ciało, z trzema rękami piszącymi słowo „Evolution” całkowicie zakwestionować. Chcę eksplorować
co to znaczy być człowiekiem? Odczuwamy w Maki Gallery w 1982 roku był nużący dla lu- rozbieżności, dwuznaczności, niejasności.
strach przed zombie i lęk przed cyborgiem, ale dzi, którzy go widzieli – jeśli oceniamy go jako Mówię o przeprojektowaniu ciała, ponieważ
tak naprawdę jest to strach przed tym, czym działanie rozrywkowe. Pomysł polegał na tym, uważam je za ewolucyjną architekturę umożli-
zawsze byliśmy i czym już się staliśmy. Zawsze że ktoś może pisać trzema rękami jednocześnie wiającą działanie świadomości w świecie. Jeśli
uważałem, że jesteśmy jednocześnie zombie (każda ręka pisała jedną literę). Ponieważ nie zmodyfikuje się aparat biologiczny, modyfiku-
i cyborgami: nigdy nie mieliśmy umysłów, jestem oburęczny, było to dla mnie nie lada je się doświadczanie świata.
które byłyby tylko nasze i nigdy nie byliśmy wyczynem. Z drugiej strony mamy Exoskeleton,
istotami czysto biologicznymi. sześcionożną maszynę kroczącą. To jest 600-ki- JZ i GH: Paul Virilio oskarżył cię o eugenikę...
logramowy robot; może chodzić do przodu, do
JZ i GH: „Zombie” i „cyborgi” są często kojarzone tyłu i na boki, może kucać, podnosić się i za- Stelarc: Cóż, spekulowanie o projektowaniu
z niepokojem wywoływanym przez technologię, wracać. Tego performansu nie da się uchwycić ciała w ten sposób niekoniecznie od razu
fot. :graham baring. dzięki uprzejmości stelarka
o którym mówiliśmy wcześniej. Wydaje się jednak, w jednym tylko obrazie. Ludzie często nie są sankcjonuje inżynierię społeczną. Pozwala po

3. Stelarc, Handwriting, Maki Gallery, Tokio 1982
cowania planów utopii czy inżynierii społecznej
w ramach jakiegoś dogmatycznego planu.
JZ i GH: W swoich eksperymentach z ciałem, takich
jak Movatar czy Stomach Sculpture, mówisz, że puste
ciało staje się gospodarzem. Czy ten rodzaj inter-
wencji jest oparty na przemocy? Czy może da się go
uznać za formę gościnności, tzn. powitania „innego”
wewnątrz siebie?
fot. k. oki. dzięki uprzejmości stelarka
Stelarc: Powiedziałbym, że jest to raczej
hojne, aniżeli brutalne; jest to dla mnie raczej
otwarcie się ciała. Puste ciało może być lepszym
gospodarzem − czy to dla technologii, czy dla
zdalnych lub wirtualnych agentów. Wiele z tych
performansów na przykład Stomach Sculpture,
było trudnych pod względem fizycznym. Na
początku rzeźba miała 50 mm długości i 15 mm
prostu zmierzyć się z problemem ciała, które Wszystkie te dyskusje na temat przeprojekto- średnicy. To był największy stały obiekt, jaki
funkcjonuje w alternatywny sposób. Podobają wania ciała są moimi spekulacjami czy próbami mogliśmy wprowadzić przez przełyk bez kale-
mi się teksty Virilia, ale wydaje mi się, że jego wysondowania, co mogłoby się wydarzyć, gdyby czenia go. Gdy dostał się do jamy brzusznej, roz-
katolicyzm pozwala mu na akceptację technolo- było możliwe przeprojektowanie ciała w sposób winął się do 50 mm średnicy i 75 mm długości,
gii i niekoniecznie pozytywnych konsekwencji bardziej radykalny. W eseju, który ukazał się co jest już rozmiarem małej pięści. Oczywiście,
ich stosowania tak długo, jak pozostają one w książce Escape Velocity: Cyberculture at the End przedmiot ten mógł być mniejszy, ale chciałem
zewnętrzne w stosunku do ciała. Postrzega of the Century, Mark Dery przywołuje przykład zbudować coś, co wypełni jamę brzuszną, będzie
on skórę jako granicę: z jednej strony mamy doktora medycyny, który krytykuje ideę syn- funkcjonowało w interesujący sposób i co
ograniczony podmiot, z drugiej − resztę świata. tetycznej skóry. Rzecz jasna, ujmując sprawę można będzie następnie wyjąć. Rzeźba została
Kiedy zacząłem umieszczać w ciele takie obiek- holistycznie, nie możesz zmienić jednej części wykonana z tytanu, stali nierdzewnej, złota
ty elektroniczne jak Stomach Sculpture, uznał ciała, nie zmieniając tak naprawdę całości. Jest i srebra − biokompatybilnych materiałów, które
to za bardzo niepokojące. Moment, w którym jednak coś dającego do myślenia w spekulacji na nie reagują z płynami znajdującymi sie w żołąd-
technologia wkracza do ciała, jest zazwyczaj temat tego, co mogłoby się wydarzyć, gdyby- ku. Wpadłem na pomysł wewnętrznej rzeźby,
momentem, w którym zaczyna się histeria. śmy byli w stanie zbudować syntetyczną skórę kiedy mój przyjaciel Tony Figallo przysłał mi
Na początku lat 70. sfilmowałem trzy metry obdarzoną kilkoma właściwościami, takimi wycinek z gazety z ogłoszeniem o naborze
wnętrza żołądka, płuc i jelit, więc od samego jak przepuszczalność tlenowa i zdolność do propozycji na 5. Australijskie Triennale Rzeźby,
początku byłem zainteresowany zewnętrznym czułego, fotosyntetycznego reagowania. Nie ma które było poświęcone pracom związanym
i wewnętrznym sondowaniem ciała. Skóra ni- praktycznego, medycznego czy chirurgicznego z miejscem ich ekspozycji (site-specific works). Do
gdy nie była dla mnie interfejsem granicznym. sposobu, żeby to teraz osiągnąć. Wszystkie te tej pory nie przyszło mi do głowy, żeby wziąć
Oczywiście skóra jest największym organem rozważania są od początku pomyślane jako nie- udział w takim triennale, choć jestem dyplo-
naszego ciała, zawiera czujniki ciepła, dotyku, śmiałe spekulacje, które mają wywołać dysku- mowanym rzeźbiarzem. Pomyślałem zatem,
bólu. Jest to również bardzo złożony organ, sję, a nie doprowadzić do powstania poważnych że może zamiast robić rzeźbę z myślą o prze-
który umożliwia nam subtelne i zróżnicowane medycznych propozycji zmiany wyglądu ciała. strzeni publicznej, mógłbym zrobić rzeźbę dla
odbieranie świata. Nigdy jednak nie uważałem Podsumowując zatem: przede wszystkim intere- przestrzeni wewnętrznej. Wywołało to całą
jej za rodzaj granicy jednostki i wydaje mi się, suje mnie to, co dzieje się tam, gdzie pojawiają gamę problemów. Jak bezpiecznie umieścić
że właśnie to Virilio uważa za niepokojące. się zakłócenia i przekroczenia, a nie próby opra- ją w ciele? Jak ją z ciała wydobyć? Jak spra-
autoportret 3 [38] 2012 | 42

4. wić, żeby działała? Jeśli ma mieć błyskające koncentracji na kontroli, ograniczeniu, tymcza- formansem a innymi, dwuwymiarowymi
światełko, wydawać pisk i się ruszać, to jak to sem o wiele bardziej znaczące jest dostrzeganie gatunkami sztuki. Kiedy chciałem podwiesić
właściwie zrobić? Kiedy wzmacniasz sygnały nie relacji pan − niewolnik i problemu kontroli, moje ciało, musiałem poradzić sobie z fizycz-
i dźwięki ciała, takie jak fale mózgowe, bicie ale zagadnień aktywacji, goszczenia i wielopod- ną trudnością umocowania haków w mojej
serca, przepływ krwi i słyszysz je na zewnątrz, miotowej sprawczości (multiple agency). skórze. Kiedy chciałem umieścić w moim ciele
twój organizm przekształca się z humano- rzeźbę, musiałem pogodzić się z medyczny-
ida w przestrzeń galeryjną i masz wrażenie JZ i GH: Ten scenariusz działa tylko wtedy, kiedy je- mi konsekwencjami podrażnienia przełyku
opróżniania swojego ciała. To było właśnie moje steśmy przekonani, że wcześniej mamy kontrolę nad i wstrząsem związanym z przekroczeniem
pierwsze doświadczenie pustego ciała − zupeł- ciałem i że technologia przychodzi i ją nam odbiera. granic ciała w ten trudny sposób. Kiedy chcia-
nie jak wtedy, kiedy robiłem sondy wideo. Puste łem eksplorować owadzi, sześcionożny sposób
ciało jest gospodarzem. W ten sposób ciało nie Stelarc: To prawda. Ale można spojrzeć na to przemieszczania się, musiałem zgromadzić
jest po prostu miejscem dla psychiki, ale staje nie jako na problem kontroli, ale raczej złożono- 75 tys. marek niemieckich, żeby móc zbudować
się gospodarzem dla rzeźby. W performansie ści. To, co naprawdę budujemy, to coraz bardziej taką machinę, a następnie poradzić sobie ze
Fractal Flesh dla Telepolis osoby znajdujące się skomplikowane sprzężenia i pętle pomiędzy sterowaniem tym potężnym i ciężkim robo-
w różnych miejscach mogły zdalnie aktywować ciałem i innymi ciałami oraz jego środowiskiem tem. Musisz przyjmować fizyczne konsekwen-
moje ciało. Ludzie zgromadzeni w Centre Pom- − technologicznym, kulturowym, społecznym cje swoich projektów i Orlan również to robi.
pidou w Paryżu, Media Labie w Helsinkach i na czy jakimkolwiek innym. W rezultacie powsta- Uważam pomysł dostosowania archetypiczych
konferencji „Doors of Perception” w Amster- je o wiele bardziej interesujący, rozszerzony cech twarzy i włączenia ich do jednego ciała za
damie byli podłączeni do mojego ciała, które system operacyjny. I to jest właśnie nowy sposób coś naprawdę prowokującego. Orlan jest zde-
znajdowało się wówczas w Luksemburgu. Na postrzegania cyborga. Nie ciało w rodzaju cydowanie postmodernistyczną performerką,
obu końcach łącza mieliśmy ekrany, więc cały Terminatora 2, medyczno-zbrojeniowy model, o wiele bardziej niż ja. Najogólniej rzecz uj-
czas mogłem widzieć twarz osoby, która aktu- ale raczej system, wielość ciał oddzielonych mując, tym, co nas łączy – podobnie jak wielu
alnie programowała ruchy mojego ciała, a ona przestrzennie, ale połączonych przez internet innych performerów działających przed nami
widziała wyniki swojej choreografii. Obrazy te w rodzaj zewnętrznego układu nerwowego, – jest to, że zmagamy się, na naszą ludzką
były na siebie nałożone, więc mogliśmy widzieć który jest w stanie wykonywać zdalnie zadania miarę, z problemem biologicznego ciała, z jego
się nawzajem. Dzięki temu wytworzył się rodzaj i przekazywać obrazy czy informacje w intymny, fizjologią i że musimy sobie radzić z wynika-
intymności bez bliskości i miałem wrażenie a także intensywny sposób. Kiedy popatrzymy jącymi z tego fizycznymi trudnościami. Myślę
bycia „opanowanym” przez oddalonego agenta. na kwestię mimowolnego ciała i zdalnej stymu- jednak, że przyjmujemy odmienne założenia
W innych internetowych performansach − Ping lacji jako na zagadnienia złożoności ciała, a nie odnośnie do tego, co rozumiemy przez obsolete
Body i Parasite – eksplorowałem z kolei problemy kontroli nad ciałem, wówczas okaże się, że nasz body. Ciało jest przestarzałe pod względem
telematycznego skalowania ciała. Ciało było problem znika. Jak powiedzieliście, problem formy i funkcji, jednak nie możemy działać
w nich uruchamiane nie przez ludzi znajdują- istnieje tylko wtedy, gdy utrzymuje się wyraźne bezcieleśnie. Nie możemy odrzucić ciała. To
cych się w różnych miejscach, ale przez dane granice, kiedy wprowadza się rozróżnienia − a ja nie jest przedmiot sterowany przez podmiot.
i obrazy internetowe. Internet stał się tutaj przecież tego nie robię. Wydaje mi się, że Orlan mówi o sobie jako
czymś w rodzaju prostego układu nerwowe- o psyche zamkniętej w fizycznym ciele. Język
go, stymulującego optycznie i aktywującego JZ i GH: Metafora łączliwości (connectivity) wydaje rzecz jasna utrudnia mówienie bez odnoszenia
elektronicznie ciało. To nigdy nie była kwestia się powracającym motywem w twojej twórczości. się do jakiegoś „ja”. Kiedy jednak ciało mówi
kontroli, w istocie w większości performansów Stanowi również nić przewodnią tej książki dotyczą- jako „ja”, rozumie ono, że pojęcie „ja” w ję-
eksplorowana jest problematyka przemienności cej zarówno Orlan, jak i ciebie. Czy w związku z tym zyku angielskim jest uproszczeniem o wiele
i mimowolności. To jest kolejne pytanie, które dostrzegasz jakieś punkty styczne w tym, co robicie? bardziej złożonej relacji pomiędzy ciałami,
pojawia się zawsze w związku z nowymi techno- między ciałem a jego kulturą i instytucjami
logiami, a konkretnie w związku z moją twór- Stelarc: Zawsze w niej podziwiałem to, że społecznymi, pomiędzy ciałem i jego technolo-
czością: „Kto będzie cię kontrolował?”. Mamy wyciąga fizyczne konsekwencje ze swoich giami. Nasz język ma tendencję do wzmacnia-
tutaj do czynienia z rodzajem foucaultowskiej idei. Na tym polega różnica pomiędzy per- nia platońskich, kartezjańskich, freudowskich
autoportret 3 [38] 2012 | 43

5. konstruktów wewnętrznych reprezentacji, takie: chodzi mi o to, że ciało w takiej formie inteligentna istota bez formy fizycznego
istot, podmiotów. Myślę, że musimy porzu- i z takimi funkcjami nie jest w stanie działać interfejsu pozwalającego na łączenie się jej
cić te pojęcia i spróbować zbudować ciało, na technologicznym terytorium, które samo ze złożonym środowiskiem. Ostatnie ekspe-
które nie jest po prostu oddzielnym umy- stworzyło. W ciele przestarzałym nie chodzi rymenty i badania nie są już ograniczone do
słem i mózgiem. To ciało nie jest rodzajem o pogardę dla ciała ani o odrzucenie go w ja- studiowania sztucznej inteligencji i sztuczne-
kartezjańskiego teatru „ego” przeciwstawio- kikolwiek sposób. Chodzi raczej o rozważanie go życia jako komputerowych modeli, bytów
nego „mojemu fizycznemu ciału”. To ciało sposobu ewolucji ciała oraz problemów, na wirtualnych, ponieważ nie da się odtworzyć
nie gromadzi ot tak w swojej głowie obrazów które trafia – w odniesieniu do technolo- złożoności świata w środowisku wirtualnym.
i informacji. Mózg można przedstawić jako gicznego środowiska będącego jego wytwo- Ludzie zatem budują proste roboty, umiesz-
miękką neuronalną tkankę, która drży od rem – próbując sobie radzić z intensywny- czają je w rzeczywistym świecie i obserwują
przepływu elektrycznych sygnałów i dzięki mi informacjami, obcymi jego aparatowi pojawiające się zachowania. Takie roboty
nim komunikuje się z otoczeniem. Wywołuje sensorycznemu (jak mierzy bity informacji mogą mieć tylko trzy albo cztery czujniki −
obrazy i idee poprzez uzyskiwanie zwrotnej w skalach, których nie może doświadczyć). dystansu, dotyku i światła. Okazuje się, że te
informacji od swojego środowiska oraz słowa Okazuje się, że technologia często przewyższa sztuczne, wyposażone w sieci neuralne formy
odebrane od innych ciał i zaczerpnięte z kul- ludzkie ciało i przyspiesza je do tego stopnia, życia są w stanie nauczyć się podstawowych
turowych narracji, zapisów kulturowych. że ciało wyrywa się z przyciągania ziemskie- rzeczy, takich jak omijanie przeszkód, mak-
Błędem jest mówienie o „ja” jako rodzaju go i trafia w obce środowiska. W ten sposób symalizacja żywotności i ładowanie baterii,
esencji, która jest w posiadaniu informacji staje się przestarzałe. Chodzi zatem nie o to, współpraca przy wykonywaniu zadań. Wypra-
i obrazów świata i która zawiaduje ciałem czy odrzucamy ciała jako takie, ale raczej, cowują proste społeczne i stadne zachowania.
w celu wykonania określonych działań. w jaki sposób przemyśleć projekt ciała: czy to Niezwykle ważne jest zrozumienie, co to
Podejrzewam, że gdy Orlan mówi o „po- jest architektura adekwatna do utrwalenia znaczy być inteligentnym agentem. Obec-
święceniu swojego ciała sztuce”, przyjmuje inteligentnego życia w królestwie technolo- nie nie wiemy, w jaki sposób odcieleśniony
metafizyczne stanowisko, które w pewnym gii i w środowisku pozaziemskim? To nie są inteligentny agent mógłby reagować z obraza-
sensie jest kartezjańskie. Może to być błędna wcale fantastycznonaukowe czy new age’ow- mi i informacjami, które umożliwiałyby mu
interpretacja, ale to ciało uważa się za pozba- skie koncepcje, rojenia ludzi z Zachodniego komunikację oraz wytwarzanie społecznych
wione umysłu w tradycyjnym metafizycznym Wybrzeża pragnących wykroczyć poza ciało. i kulturowych narracji. Oczywiście to, w jaki
znaczeniu; za puste ciało, które staje się nie Nie uciekasz z ciała: funkcjonujesz na różne sposób inteligentny agent jest ucieleśniony,
tylko gospodarzem dla zminiaturyzowanych sposoby z interfejsami, które wytwarzają mogłoby oznaczać, że czysto biologiczna istota
technologicznych komponentów, ale także immersyjne i interaktywne efekty. Konstru- jest niewystarczająca. Być może posiadanie
ciałem wielorakich instancji sprawczych ujesz przedłużony system operacyjny, który ciała robota jest równie nieadekwatne i tylko
z nim reagujących, ciałem, które ma o wiele funkcjonuje poza biologią ciała i ponad lokal- poprzez hybrydyzację obu systemów operacyj-
bardziej płynny sposób rozumienia siebie: ną przestrzenią, przez nie zamieszkiwaną. nych można będzie podtrzymać inteligentne
nie jest podmiotem oddzielonym od ciała, życie. Są jednak inne możliwości i scena-
ale raczej podmiotem, który został z niego JZ i GH: Czy owa „przestarzałość ciała”, o której riusze. Na przykład postludzkie życie może
wyciśnięty. Lubię to słowo, ponieważ za jego mówisz, nie jest również, do pewnego stopnia, rezydować już nie w ciałach lub maszynach,
pomocą można zwizualizować rozciągnięcie, związana z końcem rozumienia technologii jako ale w inteligentnych, operacyjnych i autono-
przedłużenie podmiotu na środowisko, nie narzędzia wiedzy (przynajmniej takiego rozumie- micznych obrazach w internecie. Innymi sło-
doprowadzając do kartezjańskiego podziału. nia, które postrzega technologię jako zewnętrzną wy, wirtualne bity kodu, które zmieniają się,
Zatem w określonym czasie to ciało czuje, w stosunku do ludzkiej natury)? mutują, replikują i mnożą w sieci, funkcjonu-
w intymny sposób wymienia słowa i emo- ją w o wiele szybszy i bardziej złożony sposób
cje. Kiedy indziej komunikuje się zdalnie, Stelarc: Myślę, że nieustannie analizujemy niż ludzkie ciała czy maszyny. To stwierdzenie
przedstawia siebie jako przedmiot ewolucji. nasze rozumienie ciała, tego, co tworzy naszą opiera się jednak na założeniu, że internet
Kiedy mówię o przestarzałym ciele, nie naturę. Inteligentny agent musi być uciele- staje się coraz bardziej złożonym środowi-
mówię, że powinniśmy odrzucić ciała jako śniony i osadzony w świecie; nie może istnieć skiem. Myślę, że nie istnieje już żaden prosty
stelarc, fractal flesh, diagram, luksemburg, 1993

6. scenariusz, w którym maszyny zajmują miejsce nadal nie możemy zrobić. Na przykład z em- w miarę jak staje się ona coraz bardziej i bardziej
ciał lub w którym podmiot staje się całkowicie brionalnych komórek macierzystych możemy zminiaturyzowana, przyjmuje też coraz bardziej
odcieleśniony w elektronicznej przestrzeni teoretycznie wyhodować dowolny organ w jego ludzką skalę. Może zatem stanowić już kompo-
internetu. Mamy obecnie wielorakie możliwo- pełnej złożoności i są już podejmowane kroki nent ciała, którego się nie podłącza, ale który się
ści, które jako scenariusze są równie interesu- w tym kierunku. Ale najprawdopodobniej implantuje. Technologia staje się coraz bardziej
jące; umożliwiają nam one sondowanie tego, będzie musiało upłynąć pięćdziesiąt albo i sto biokompatybilna. Wraz z rozwojem nanotechno-
co to znaczy funkcjonować, co to znaczy mieć lat, zanim będziemy mogli naprawdę hodować logii docieramy do poziomu, który znajduje się
ciało i czy twierdzenie, że ktoś ma swój własny narządy. Pojawiają się też oczywiście różne pro- poniżej naszej percepcji: nie jesteśmy w stanie
umysł, ma jeszcze jakiekolwiek znaczenie. blemy natury etycznej. W jaki sposób pozyskuje zobaczyć czy poczuć naszych zminiaturyzo-
się komórki macierzyste? Od płodów pochodzą- wanych maszyn, ale możemy sobie wyobrazić,
JZ i GH: Sporo uwagi, zwłaszcza w ostatnich latach, cych z przerwanej ciąży? Jako artysta chcę być jak kolonizują nasze ciała, wzmacniając naszą
poświęciłeś technologii czy raczej technicznym w stanie zbudować coś, co będzie rzeczywistym populację bakterii czy wirusów. Pojawienie się
strategiom, które uwzględniają mechaniczną formę, interfejsem, którego mogę doświadczyć wprost. biokompatybilności w mikroskali jest jednym
bionikę, robotykę itd. Stąd twoje projekty Third Wydaje mi się zatem, że byłem i jestem w więk- z najważniejszych wydarzeń XX wieku. Maszyny,
Hand, sześcionożna maszyna krocząca Exoskeleton szym stopniu zainteresowany technologicz- zamiast zawierać w sobie ciało, stają się teraz
itp. Nawet twój performans Stomach Sculpture nym wzmocnieniem lub przedłużeniem ciała, tego ciała składnikiem. Można snuć wizje, że
/ Hollow Body polegał na umieszczeniu w ciele ponieważ tam można pracować z konkretnym spora część przyszłej technologii będzie nie-
rzeźby w formie maszyny czy urządzenia. Wiemy, komponentem, a nie zajmować się czymś nie- widoczna, bo znajdzie się wewnątrz ciała. Ta
że przy innej okazji mówiłeś o związkach pomiędzy ostrym i niedającym się do końca kontrolować, zmiana w relacjach między ciałem a maszynami
elektroniką a biotechnologią i o tym, jak ta pierwsza jak narkotyki. Poza tym genetyczna interwen- daje możliwość hybrydyzacji, której do tej pory
dyscyplina doprowadziła na wiele sposobów do cja nie odmieni radykalnie parametrów ciała. nie oczekiwaliśmy. Dotychczas myśleliśmy o cy-
powstania tej drugiej dzięki wytworzeniu ogromnej Myślę, że żyjemy w czasach, kiedy dyskutuje borgu jako fantastycznonaukowej wersji ciała,
mocy programowej. Skąd jednak ta koncentracja na się o klonowaniu i embrionalnych komórkach które jest podłączone do robotycznej nadbudowy.
technologii w tej formie przeciwstawionej, a nie, po- macierzystych, hodowaniu narządów i róż- Tymczasem tutaj mamy do czynienia z sytuacją,
wiedzmy, na rzeczach znajdujących się na poziomie nych rodzajach interwencji genetycznych, ale w której biologiczne ciała mogą zachować swoją
mikro, będących przedmiotem biotechnologii, gene- w rzeczywistości jeszcze przez jakiś czas nie formę i funkcje jako gospodarze miniaturowych
tyki i klonowania? Czy rozważałeś eksperymento- będziemy w stanie zajmować się tym w sensow- maszyn. Maszyny te mogą oczywiście służyć ce-
wanie z mikrotechnologiami, genetyką, hormonami, ny sposób. Jednocześnie niektórzy artyści, jak lom medycznym, nadzorowi i innym operacjom.
wirusami, bakteriami itp.? Eduardo Kac, znaleźli swoje sposoby na to, żeby W chwili obecnej projekt ciała jest pozbawiony
włączyć genetykę do sztuki. narzędzi wewnętrznego nadzoru, ale może
Stelarc: To dobre pytanie. Dorastałem na w przyszłości, dzięki takim systemom znajdu-
przełomie lat 60. i 70., w czasach, kiedy ludzie JZ i GH: Kiedy mówisz o transformacji ciała poprzez jącym się wewnątrz ciała, będziemy w stanie
brali LSD, jedli grzybki i eksperymentowali wprowadzenie doń nanotechnologii (czy, jak je wystarczająco wcześnie wykrywać rozwój komó-
z chemią mózgu. Timothy Leary reprezentuje nazywasz, zminiaturyzowanych robotów), mówisz, rek nowotworowych, zatory w naszych układach
ten rodzaj eksplorowania ciała. Trzy lata temu że „ciało stało się krajobrazem maszyn”. Czy trans- krążenia czy patologiczne zmiany temperatury
byłem na Carnegie Mellon University w Pit- formacja ciała, tak jak ją przedstawiasz i aranżujesz, lub składu chemicznego.
tsburghu. Mają tam dobry wydział biologii idzie w parze ze zmianą środowiska?
i byłem naprawdę zainteresowany hodowa- tłumaczenie z angielskiego:
niem komórek mięśniowych i eksperymen- Stelarc: To jest bardzo znaczący moment michał choptiany
towaniem z mimowolnymi ruchami mięśni, w historii ludzkości. W tym samym czasie, kiedy
ale na mniejszą, izolowaną skalę. Odkryłem wysyłamy sondy na inne planety, podobne Tekst jest skróconą wersją rozmowy ze Stelarkiem pt.
Probings opublikowanej w książce The Cyborg Experiments: the
jednak, że chociaż mogę wyhodować takie próbniki lądują na ludzkim ciele. Początkowo Extensions of the Body in the Media Age, red. Joanna Zylinska,
komórki, to nie tworzą one rzeczywistej tkanki technologię ujmuje się jako zewnętrzną i roz- London – New York: Continuum, 2006. Dziękujemy Wy-
mięśniowej. Jest jeszcze wiele rzeczy, których przestrzeniającą się w ludzkim krajobrazie, ale dawnictwu i Redaktorce za zgodę na przedruk.
autoportret 3 [38] 2012 | 45