Autorzy: Dr hab. Joanna Kulczycka, prof. AGH Mgr inż. Małgorzata Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania, Kraków

1. Zarządzanie śladem węglowym w przedsiębiorstwach w Polsce – bariery i korzyści
Dr hab. Joanna Kulczycka, prof. AGH
Mgr inż. Małgorzata Wernicka – Studia Doktoranckie
Wydział: Zarządzanie
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

2. Spis treści
1.Wstęp, definicje
2.Zasady stosowania metody śladu węglowego przez przedsiębiorców
3.Zarządzanie śladem węglowym w przedsiębiorstwach z sektora energetycznego
4.Zarządzanie śladem węglowym w przedsiębiorstwach z sektora produkcji przemysłowej

3. Ślad węglowy
Ślad węglowy (carbon footprint) definiowany jest jako całkowita ilość gazów cieplarnianych wyemitowanych w cyklu życia produktu, przez organizację, wydarzenie, lub przez daną osobę w cyklu życia.
Jest on także ujmowany jako całkowita suma emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę, organizację, wydarzenie lub produkt.

4. Obliczenie śladu węglowego CF
Najnowsza metodologia – norma ISO 14067:2014
 Uwzględnienie cyklu życia –> emisje bezpośrednie + łańcuch dostaw,
Ustalenie jednostki funkcjonalnej, granic oraz zakresy systemu,
Możliwości policzenia mają następujące zakresy:
od kołyski do grobu (from cradle to gate), wówczas uwzględnia się wszystkie etapy od wydobycia surowców do utylizacji, lub
od kołyski do bramy klienta (from cradle to gate), gdzie liczone są etapy od wydobycia surowców po dostarczenie gotowego produktu do klienta (należy pamiętać o procesie transportu do klienta).

5. Zasady oraz przyczyny stosowania metody śladu węglowego przez przedsiębiorców
CF dla organizacji:
wysoka świadomość pro-środowiskowa osób decyzyjnych,
względy wizerunkowe, PRowe oraz chęć rozszerzenia raportu CSR (Corporate Social Responsibility) w firmie,
od marca 2014 r. wszystkie firmy zatrudniające ponad 500 pracowników, zobligowane są do raportowania pozafinansowego (wcześniej była to inicjatywa dobrowolna).
CF dla produktu:
zwiększanie konkurencyjności wytwarzanych przez siebie dóbr,
 zapotrzebowanie kontrahentów,
Produkt staje się bardziej atrakcyjny nie tylko dla pro-ekologicznych środowisk ale także dla przedsiębiorcy, który wykorzystuje go w swoich procesach produkcyjnych. Jeśli kupowany produkt cechuje się niższym CF niż konkurencji, świadczy to odpowiedzialności producenta, chcącego jednocześnie chronić środowisko naturalne oraz optymalizować procesy w firmie, które oprócz oszczędności emisji GHG niosą za sobą zazwyczaj oszczędności finansowe tworząc możliwości rozwoju, poprawy efektywności energetycznej a także zmian w metodach zarządzania.

6. CSR (Corporate Social Responsibility) oraz CDP (Carbon Disclosure Project)
CSR - ślad węglowy jest najbardziej wiarygodnym, mierzalnym i międzynarodowym narzędziem, który daje porównywalne wyniki firm z całego świata będące w tym samym sektorze. Jeśli firma raportuje pozafinansowo, stosuje ślad węglowy jako sposób określenia swojej emisji gazów cieplarnianych i jako wymierny wskaźnik pokazujący postęp redukcji tych emisji (przy czym pochłanianie i emitowanie dwutlenku węgla pochodzenia biogennego i z paliw kopalnych jest raportowane oddzielne).
CDP - raportowanie wyników poczynionych redukcji emisji w przedsiębiorstwie poprzez określenie go narzędziem śladu węglowego (dodatkowe punkty w ankiecie).

7. Zarządzanie śladem węglowym w przedsiębiorstwach z sektora energetycznego
W Polsce za większość emisji gazów cieplarniach odpowiedzialny jest sektor energetyczny, który bazując w ponad 85% na węglu kamiennym i brunatnym jest odpowiedzialny za około 300 tys. Gg emisji CO2e.
Przewiduję się iż po modernizacji i rozwoju inwestycji w odnawialne źródła energii jego udział obniży się, do roku 2020, jednak w strukturze emisji gazów cieplarnianych będzie stanowił nadal ponad 75% całkowitej emisji gazów cieplarnianych.
W Polsce łączne, szacowane ograniczenie netto emisji gazów cieplarnianych dzięki wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych wynosiło w:
2009 r. – 23 856 054 t CO2eq,
2010 r. – 27 415 076 t CO2eq,

8. Sektor energetyczny
Dostępne są najnowsze dane o szacowanej wielkości śladu węglowego przez poszczególne technologie produkcji energii elektrycznej (raport IPCC z 2014 roku . Stworzyła je “Working Group III” dla piątego raportu IPCC „Climate Change2014: Mitigation Of Climate Change“. Możemy z nich dowiedzieć się o pełnym spektrum zmian społeczno- ekonomicznych, naukowych oraz technicznych jakie zaszły w ostatnich kilku latach.
http://report.mitigation2014.org/drafts/final-draft- postplenary/ipcc_wg3_ar5_final-draft_postplenary_annex-iii.pdf
http://report.mitigation2014.org/drafts/final-draft- postplenary/ipcc_wg3_ar5_final-draft_postplenary_annex-ii.pdf

9. Technologia
Min
Mediana
Max
Technologie dostępne komercjalnie
Węgiel – PC
740
820
910
Biomasa – współspalana z węglem
620
740
890
Gaz
410
490
650
Biomasa
130
230
420
Ogniwa fotowoltaiczne – przemysł
18
48
180
Ogniwa fotowoltaiczne – dachy
26
41
60
Geotermia
6.0
38
79
Skoncentrowana energia słoneczna
8.8
27
63
Elektrownie wodne
1.0
24
2200
Energia wiatrowa - wybrzeże
8.0
12
35
Energia jądrowa
3.7
12
110
Energia wiatrowa – na lądzie
7.0
11
56
Technologie jeszcze nie wykorzystywane komercjalnie
CCS – węgiel – PC
190
220
250
CCS – węgiel – IGCC
170
200
230
CCS – Gaz
94
170
340
CCS – węgiel
100
160
200
Ocean
5.6
17
28

10. Sektor energetyczny
Wymagania ograniczenia emisji gazów cieplarnianych przez podmioty funkcjonujące w sektorze energetycznym wynikają ze zobowiązań rządowych, których zapisy i założenia są zawarte m.in. w dokumencie pt. Polityka energetyczna do 2030 roku”
Cele zawarte w tym dokumencie oprócz wzrostu produkcji energii w procesie kogeneracji kładą również nacisk na kwestie rozwoju OZE. Zakłada on rozwój OZE tak, aby osiągnąć poziom ich udziału w ogólnym bilansie energetycznym państwa na 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030
Ma to przyczynić się głównie do zmniejszenia oddziaływania energetyki na środowisko, wzrostu bezpieczeństwa energetycznego państwa, zrównoważonego rozwój gospodarki, a w związku z tym bezpieczeństwa ekologicznego współczesnego i przyszłego pokolenia

11. Sektor energetyczny
Jako narzędzia do realizacji założonych celów określa się:
mechanizmy wsparcia poprzez działanie rynku certyfikatów,
opracowanie i wprowadzenie systemu wsparcia ciepła i chłodu pochodzącego ze źródeł odnawialnych,
zachęty podatkowe w postaci utrzymania zwolnienia z akcyzy,
przygotowanie zmian pozwalających na bezpośrednie wsparcie finansowe dla budowania nowoczesnych instalacji OZE, w tym zwiększenia wykorzystania funduszy europejskich oraz środków krajowych, pochodzących m.in. z wypłat z kar i opłat zastępczych,
przygotowanie programu biogazowi rolniczych,
wspomaganie i stymulowanie rozwoju kogeneracji m.in. dzięki takim mechanizmom jak świadectwa pochodzenia.

12. Zarządzanie śladem węglowym w przedsiębiorstwach z sektora produkcji przemysłowej
Danone wybiera dostawcę, który po pierwsze – obliczył ślad węglowy dla swojego produktu (w tym przypadku cukru), a po drugie – ma ślad węglowy najniższy na tonę wytwarzanego dobra. Jest to również uwypuklone w jego strategii CSR, gdzie opisuje zarówno wprowadzone w 2008 r. narzędzie korporacyjne Ślad Węglowy Danone, jak i raportuje ilości gazów cieplarnianych przeliczanych na gramy dwutlenku węgla, emitowanego do atmosfery w przeliczeniu na kilogram finalnego produktu (g CO2/kg finalnego produktu).
W raporcie wpływ na środowisko sprawdzany jest w trzech zakresach:
zakres produkcji, w którym kontrolowane jest zużycie energii elektrycznej i cieplnej, rodzaj energii, straty produkcyjne, procent odpadów przekazanych do recyklingu oraz wielkość ChZT (Chemiczne Zapotrzebowanie Tlenu – wskaźnik zanieczyszczenia ścieków produkcyjnych);
sprawdzenie jak się ma transport opakowań i surowców oraz rodzaj i wielkość opakowań do ingerencji w środowisko naturalne;
pomiar emisji CO2, która generowana jest przez dostawców mleka i owoców, a także wpływu składu surowcowego produktu na emisje.

13. Przemysł
Kolejnymi sektorami, które ogromny nacisk kładą na liczenie CF są: branża chemiczna i przemysłowa. Ze względu na wielkość tych przedsiębiorstw, ich udział w strukturze emisji jest znaczący a narzucone przez UE wytyczne mobilizują tych przedsiębiorców do redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Przykład: Spółka AkzoNobel.
W Wielkiej Brytanii dla Farb Dulux policzony został CF, a następnie
podjęte zostały kroki redukcji emisji GHG. Zgodnie ze swoją proekologiczną strategią firma Dulux opracowała nowe torebki na farby. Gwarantują one, zgodnie z zapewnieniami wytwórcy, „70-procentową redukcję ilości odpadów”. Nowe opakowanie ma być alternatywą dla standardowych 2,5-litrowych puszek.

14. Sektor TSL (transport, spedycja, logistyka)
Zmniejszenie emisji CO2, zwłaszcza w sektorze transportu jest od pewnego czasu jednym z najważniejszych priorytetów UE. Zmiany cieplarniane wywoływane są głównie przez emisję CO2, której sprawcą na świecie jest w 25% transport. Ślad węglowy może być ustalony zarówno w odniesieniu do wyrobów, jak i usług. Dlatego w UE powstał projekt COFERT (ang. Carbon footprint of freight transport), który ma na celu doskonalenie metod oceny emisji gazów cieplarnianych (głównie CO2) w poszczególnych fazach procesów transportowych tworzących łańcuch przepływu ładunków i doskonalenie ich harmonizacji przy uwzględnieniu wymogów dotyczących ograniczania emisji gazów cieplarnianych.
Polscy przedsiębiorcy z sektora TSL mimo wielu utrudnień jak otoczenie prawne, bądź brak woli ze strony decydentów, prężnie decydują się na działania związane ze zrównoważonym biznesem i ochroną środowiska. Są bowiem coraz bardziej świadomi wpływu ich łańcuchów dostaw na ryzyko klimatyczne. Te firmy, w odróżnieniu od swoich zachodnich odpowiedników, zaczynają zwiększać nakłady na działania proekologiczne.

15. Sektor MICE (meetings, incentives, conferencing, exhibitions)
Przykład: COP19
Najważniejszym i jednym z bardzo niewielu wydarzeń na terenie Polski z sektora MICE, które policzyło swój ślad węglowy, ale głównie skupiło się na zredukowaniu go, była konferencja COP19, która odbyła się w listopadzie 2013roku w Warszawie.

16. Korzyści przedsiębiorcy z policzenia CF
Do najważniejszych korzyści wynikających z oszacowania CF należą:
Poznanie realnej wielkości emisji gazów cieplarnianych podczas procesu produkcji każdego produktu, oraz uświadomienie, który element ma największy wpływ na zanieczyszczenie środowiska,
Zoptymalizowanie procesu produkcyjnego poprzez min. zwiększenie efektywności energetycznej, korzystanie z dostawców lokalnych, zlikwidowanie tzw. pustych przebiegów w transporcie,
Dokładne określenie swojej pozycji na rynku względem innych podobnych zakładów, biorących pod uwagę ślady węglowe swoich produktów,
Możliwość bycia firmą ‘transparentną’, zaufaną i konkurencyjną (raportowanie do CDP) w porównaniu do innych – które śladu węglowego nie policzyły,
Możliwość opracowania charakteryzującej się niskim CF, „zielonej” koncepcji projektowej, ograniczenie zużycia surowców i zintensyfikowanie współpracy z dostawcami o niskim bilansie węgla,

17. Korzyści C.D.
Przedsiębiorca znając swoje wielkości CF, powinien wspierać lokalne działania podejmowane w celu redukcji emisji przez badania alternatywnych konfiguracji produktów, surowców i procesów oraz identyfikowanie lokalnych źródeł emisji,
Spełnianie oczekiwań najbardziej wymagających klientów w celu zdobycia pozycji lidera rynku i zwiększenia świadomości konsumentów w zakresie ochrony środowiska,
Możliwość używania niezależnego oznakowania weryfikacyjnego w marketingu i komunikacji,
Obliczenie śladu węglowego w firmie, oprócz wyżej wymienionych korzyści, jest również częścią CSR – możliwość wpisania danych z obliczeń do strategii odpowiedzialnego biznesu,
Oprócz dodatkowych, ale także dobrowolnych pozytywnych aspektów z policzonego śladu węglowego, firma może bez przeszkód przedstawiać oferty swoich produktów zagranicznym kontrahentom, którzy wymagali informacji o wartości CF.

18. Literatura
Bednarczyk J., Nowak A.: Strategie i scenariusze perspektywicznego rozwoju produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego w świetle występujących uwarunkowań. Górnictwo i Geoinżynieria, Z. 4 z 2010 r., WN AGH, Kraków 2010
http://report.mitigation2014.org/drafts/final-draft- postplenary/ipcc_wg3_ar5_final-draft_postplenary_annex-ii.pdf
http://report.mitigation2014.org/drafts/final-draft- postplenary/ipcc_wg3_ar5_final-draft_postplenary_annex-iii.pdf
http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka/ Odnawialne+zrodla+energii/Raporty+MG
http://www.mos.gov.pl/g2/big/2014_07/6dd2de63756634cf4a4518471331e596.pdf
ISO/TS 14067:2013 - Część 1: Specyfikacja i wytyczne kwantyfikowania oraz raportowania emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych na poziomie organizacji (wersja angielska)
Kobize, Krajowy Raport Inwentaryzacyjny 2014, Inwentaryzacja gazów cieplarnianych w Polsce dla lat 1988-2012, Warszawa 2014, str. 11
Kogut K.: Ekologiczne i wysokosprawne moce. Polskie elektrownie 2010. AKNET, Kraków 2010
KOM (2011) 0112 z dnia 8.3.2011, Plan działania na rzecz przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.
KOM (2013) 216 z dnia 16.4.2013, Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu
Kulczycka J., Wirth H., Społeczna odpowiedzialność w strategiach firm górniczych w Polsce, Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN nr 76/2010 Kraków
Lelek Ł., Koneczna R., Sposoby ograniczenia i instrumenty wsparcia redukcji emisji CO2 w energetyce Małopolski, Polityka Energetyczna, 2012, vol. 15, z. 2, s. 115-125
Lelek Ł., Kulczycka J., Lewandowska A., Środowiskowa ocena prognozowanej struktury wytwarzania energii elektrycznej w Polsce do 2030 r., Polityka Energetyczna, 2014, T. 17, z. 3, s. 281- 293
Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 roku, Warszawa
PN-EN 14064:2012 Gazy cieplarniane - Część 1: Specyfikacja i wytyczne kwantyfikowania oraz raportowania emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych na poziomie organizacji (wersja angielska)
Projekt VI raportu rządowego oraz raportu dwuletniego dla Konferencji Stron Ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu, Warszawa 2013, str. 102
Raport z Realizacji Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009– 2012 z Perspektywą do 2016 roku, Ministerstwo Środowiska, lipiec 2014 r.
Sprawozdanie okresowe za lata 2009-2010 dotyczące postępu w promowaniu i wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012 r.