Mutlu olmak için yapılacaklar

1. BİR YAŞAM USTALIĞI
MUTLULUK
İskenderiye Yayınları
1

2. İSKENDERİYE YAYINLARI:
Siyaset (Strateji-Analiz):
Eser: Bir Yaşam Ustalığı MUTLULUK
Yazar: Umut Ahmet T.
Genel Yayın Yönetmeni: Burak Fazıl Çabuk
Editör: Yalçın Lüleci
Düzelti: Bulut Fikret Çöloğlu
Kapak Tasarım: Yunus Bola Ülke
İç Tasarım: SinekART
Baskı-Cilt: Kilim Matbaası
BİR YAŞAM USTALIĞI
MUTLULUK
Litros Yolu Fatih San. Sit. No:12/204
Topkapı-İstanbul 0212-6129559
ISBN:
1. Basım: Mart 2010
© Umut Ahmet T. - İskenderiye Yayınları
UMUT AHMET T.
Bu kitabın basım hakları Paraf Yayınları’na aittir... Yazarın ve yayıne-
vinin izni olmadan basılamaz, yayınlanamaz, kopyalanamaz ve çoğatıla-
maz. Ancak kaynak gösterilerek kısa alıntı yapılabilir.
İskenderiye Basım Yayın Dağıtım Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti.
Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:65
34394 Mecidiyeköy-İstanbul
Tel: 0212 288 53 86 - 87 Faks: 0212 288 63 67
web: www.iskenderiye.com.tr
e-posta: info@iskenderiye.com.tr
2 3

3. İÇİNDEKİLER
Giriş
MUTLULUĞUN TEMEL ÖĞELERİ
Mutlu olmak istiyorum
Değerler
Alışkanlıklar
Yaşam amacı
Alışkanlıkları değiştirmek ve yaşam amacı
Yaşam amacını uygulamak (teoriden pratiğe)
Mutluluk için yapacaklar listesi
MUTSUZLUĞA NEDEN OLAN TUTUMLARI-
MIZ
Öğrenilmiş mutsuzluk
Yanlış şartlandırma
Başkasının yaşam amacında rol almak
Derdi, sıkıntıyı arayanlar: kaşınanlar
Üç hata bir kaza
Yaşam enerjisinin boşa harcanması
Sinsi hastalık, ego
Ağlama kader
4 5

4. MUTLULUK UYGULAMALARI
An, akış ve amaç
Mutluluk için an’da kalmak veya çalışmak
Yaşam amacının insanlarla etkileşimi GİRİŞ
Uzun yaşamın sırrı
Mutluluk eşiği, tahterevalli Aristoteles Milattan 350 yıl önce şöyle demiş: “Biz, sürekli
Soyut ile somut arasındaki ilişki yaptığımız şey neysek oyuz, bu nedenle mükemmellik sadece
bir şans değil, tutumdur.” Ben bu sözü biraz değiştirerek kulla-
Yeni bir insan çizmek
nacağım: “Biz, sürekli yaptığımız şey neysek oyuz, bu nedenle
Sıfat yakıştırmak mutluluk bir şans değil, tutumdur.”
Siyah/Beyaz kelimeler İnsan her şeyi öğrendiği gibi mutlu olmayı da öğrenebilir,
Duygusal zekâmızın kelime bilgisi öğrendiklerini uygulayabilir ve bunu bir davranış haline getire-
Dış merkezli olmak ve mutluluk rek mutlu olabilir. Her zaman mutlu olmak mümkün değildir,
Sağlıklı bencillik ama çoğu zaman mutlu olmak mümkündür. Hayatın yılbaşı,
Proaktif tutum mutluluk verir doğum günü gibi ara duraklarında durup, bir yaşam muhase-
besi yaptığınızda, terazinin mutluluk yanı ağır basıyorsa yeter-
Kelebek etkisi ve kaizen
lidir.
Sürdürülebilir neşe
Bu kitabın amacı, mutluluk arayışı içinde öğrendiklerimi
Mutluluk sahaları sizinle paylaşmaktır. Ancak paylaşabilmek için önce biriktir-
mek gerekir. Ben ödevimi iyi yaptığımı düşünüyorum.
POPULER MUTLULUK Felsefe, psikoloji, sosyoloji, kişisel gelişim gibi farklı alan-
Yaradılışın mucizesi larda yazılmış yüzlerce kitaptan öğrendiklerimi, kendi ha-
Kuantum, kuantum yatımda deneme, yanılma yöntemiyle sınadım. Ön yargılara
kapılmadan gerçek olanı, sahte olandan ayırmaya çalıştım. So-
Mutluluk için kuantum
nuçta elinizde tuttuğunuz kitapta yazılanlar test edilmiş bilgi-
Sır ve mutluluk ler oldu; gelişigüzel toplanmış veriler değil.
Mükemmel adaleti görmüyor musun? Mutluluk; bir yaşam ustalığıdır. Yaşamda ustalaşanlar, yaşa-
dıkları hayattan mutluluk çıkarmayı bilenler veya o hayatı de-
MUTLULUK İÇİN KISA NOTLAR ğiştirecek cesareti bulanlardır. Ancak mutlulukla ilgili bir kitap,
okuyanı usta yapmaz. Okuyan isterse kendini usta yapar.
6 7

5. Mutluluk bize bir mucize olarak sunulmuş, ancak şifresi ve-
rilmemiştir. Yaşamda ustalaşanlar şifreleri çözdükçe mutluluk
kapıları açılacaktır.
Hayatın kendisi gibi, sürprizlerle dolu bir yola çıkıyo- MUTLULUĞUN TEMEL ÖĞELERİ
ruz...
Keyifli okumalar.
Umut Ahmet T.
MUTLU OLMAK İSTİYORUM
• Neden bazı insanlar daha mutludur?
• Genlerinden geçen özellikler yüzünden,
• Parası vardır,
• Ailesi mutludur,
• Sağlıklıdır,
• Seviliyordur,
• Eğleniyordur...
• Neden bazı insanlar daha mutsuzdur?
• Yaşama dair korkuları vardır,
• Kendisini başarısız buluyordur,
• Sevgisizdir,
• İstediğini elde edememiştir,
• Mutsuzluktan bir çıkarı vardır,
• Hayalleri ölmüştür,
• Sağlıksızdır...
Daha pek çok cevap bulmak mümkün olabilir. Farklı ce-
vapları aklınızdan geçirdiğinize eminim. İşin ilginç yanı bazı
insanlar ellerinde mutluluk sebepleri varken mutsuz olmayı ba-
şarabiliyorlar. Veya tam tersi; mutsuz olmak için sebepleri var-
ken, mutlu olmayı başarabiliyorlar. Bu nasıl oluyor?
8 9

6. İzmir’in, Şirinyer İlçesine bağlı, Çamlık Mahallesi, 797 kendimiz çiziyoruz. Sonra da bu harita bizim hayatımıza yön
Sokak’ta doğdum. (İzmir’de sokaklar numaralıdır). Sokağı- veriyor.
mızda, Türkiye’nin hemen her yerinden İzmir’e göç etmiş in- İşte bu nokta çok ilginç: Önce olayları nasıl algılayaca-
sanlar oturuyordu. Annem, babam memurdular ve boğazla- ğımızı kendimiz belirliyoruz. Sonra da karşımıza çıkan yeni
rından kesip biriktirdikleriyle bu sokakta bir ev inşa etmeyi olayları bu haritaya göre yorumluyoruz.
başarmışlardı. Televizyon yeni yeni evlere girdiğinden, çocuk- Şöyle bir örnekle açıklayalım algılama düzeneğini: Diyelim
ların hayatlarını şekillendiren televizyon değil, sokaktı. ki siz daha küçükken, oturduğunuz mahallede kediler vardı,
Günün çoğu sokakta geçiyordu ve çok eğleniyorduk. Sak- anneniz bu kedileri seviyor ve besliyordu. Babanız ise sevmi-
lambaç, birdirbir, çelik çomak, meşe, maç, bahçeye dalma, vb. yor ve gördükçe kovalıyordu. Şimdi siz gördüğünüz bu iki yak-
Sınav yarışı İlkokula kadar inmemişti, okulda da çok eğleni- laşımdan birini benimseyebilirsiniz.
yorduk. Dersler hayatımızın en önemli olgusu değildi. Mutlu- “Ben kedileri severim” diye kendinizi tanımlayabilirsiniz.
luk anlayışım 797 sokakta, o yıllarda temellendi. Zaman içinde bu yaklaşımınızı pekiştirecek olaylar yaşarsa-
...İlk başlarda böyle düşünüyordum. Fakat sonradan ince- nız. Örneğin anneniz sizi desteklediğinde mutlu hissedersiniz,
lediğimde, aynı sokaktan, aynı şartlardan yetişmiş arkadaşları- babanız kovduğunda kedileri savunur, kedilerin “kahramanı”
mın çok farklı mutluluk yaklaşımları olduğunu gördüm. olursunuz. Bu pekiştiriciler yeteri kadar çoğaldığında “kedi
Çevremde orta yaşlı insanlara sorduğumda da benzer ce- sevmeyi” bir parçanız haline getirmiş olursunuz. Bir başka de-
vaplar alıyorum. Beraber büyüdükleri arkadaşları, hatta kar- yişle siz kedi sevmeyi, algılama düzeneğinize işlemiş olursunuz.
deşleri bambaşka mutluluk yaklaşımı geliştirmişler. Bu noktadan sonra artık kedi gördüğünüzde ilgilenmek sizin
Aynı ortamda yetişmiş kişiler, çok farklı mutluluk anlayı- bir parçanızdır.
şına sahip olabiliyorlar. Demek ki içinde bulunulan sosyal ve Ama mesela aynı evde yetişen kardeşiniz kedileri sevmeye-
ekonomik çevre “mutluluk” kavramı üzerinde belirleyici de- bilir. O da tercihini diğer yandan kullanmış, kedi sevmemesini
ğil. Aynı ortamda aynı şartlarda yetişmiş insanlar, şimdi gene haklı çıkaracak sebepler bulmuştur.
aynı şartlarda yaşıyor olsunlar, birisi kendini mutsuz diye ta- Geriye doğru baktığınızda kedileri sevmenin ve sevmeme-
nımlarken, bir diğeri kendini mutlu diye tanımlayabiliyor. Çev- nin gerekçeleri çok açık değildir. Sevilebilir de, sevilmeyebilir
remiz bunu belirlemiyorsa ne belirliyor acaba? de. Kimse bir diğerine hesap soramaz. -Neden sen sevmiyor-
Kendimiz belirliyoruz! sun? diye.
Bu yapıya “algılama düzeneği” veya “paradigma” deniliyor. Yani esasında bilimsel bir gerekçe yok; sevip, sevmemek bir
Bir olayı nasıl yorumlayacağımızın şeması. Olayları ve şey’leri tercihtir. Ancak sevmeyi tercih ettiğinizde ve bu tercihin si-
anlamlandırırken kullandığımız yol haritası. Bu haritanın or- zin bir parçanız olmasına izin verdiğinizde, tutumunuzun oluş-
taya çıkışında pek çok etken var. Ama bana göre; haritayı biz masına izin vermiş oluyorsunuz. Artık karşınıza bir kedi çık-
10 11

7. tığında, onu kucağınıza alıp okşuyorsunuz, onu besliyorsunuz, yapacağına algılama düzeneğimiz ile karar veriyoruz. Algılama
onunla vakit geçiriyorsunuz. düzeneğimizi iyi oluşturduysak, hayattan daha fazla mutlu-
Çok basit olan bu seçim bile bazı insanlar için hayat amacı luk üretebilirken, kötü oluşturduysak daha fazla mutsuzluk
olabiliyor. Kedilerle yaşayan, mutluluğu onlarda bulan insanlar üretebiliyoruz.
var. Bazılarımıza garip gelebilir ama mirasını kedilere bırakan POLLYANNA: Pollyanna, benim çocukluğumda popü-
insanlar da var. ler bir çizgi filimdi. Televizyon her evde olmadığından, kimin
Çocukluktan itibaren, bilinçli veya bilinçsiz yapılan bu ter- evinde varsa orda toplanılırdı. (Sokağımızda ilk televizyonu
cihler zaman içinde algılama düzeneğinizi oluşturuyor. Sonuç babam aldığından bu ev bizim ev olurdu. Rahmetli anneciğim,
olarak şunu söyleyebiliriz: Algılama düzeneği bir tercihler çay taşımaktan yorulur gene de misafire “gelmeyin” diyemezdi).
bütünüdür. Çizgi filim önemli bir olaydı, hatta maç yarıda kesilip(!) topla-
Önce haritamızı çiziyoruz. Sonra onunla yol buluyoruz. nılır ve Pollyanna seyredilirdi.
Ancak haritanın bizi doğru yere götürüp, götürmediğini yıl- Pollyanna, anne ve babası vefat ettiğinden, suratsız halası
lar geçip, seçimlerimizle mutlu olduğumuzda veya (maalesef ) ile birlikte yaşayan, erik gözlü, küçük bir kızdı. Pollyanna’yı
mutsuz olduğumuzda anlıyoruz. meşhur eden ise, onun olaylar karşısındaki olumlu tutumla-
Çok farklı veya zorlu bir olay yaşadığımızda haritayı kısmen rıydı. Hayat ne kadar zor olursa olsun Pollyanna mutlu olacak
değiştiriyoruz. Bazıları haritalarına çok bağlı oluyorlar. Ölseler bir şeyler bulurdu. Kötü bir olayı iyi şekilde yorumlar, bardağın
değiştirmiyorlar. Artık bu noktada o kişinin algılama düzene- hep dolu tarafını görmeye çalışırdı.
ğine; “kişilik” diyoruz, “huy” diyoruz. Türkçe’de bunu destekle- Bazen bu yaklaşımını o kadar çok abartırdı ki, bizi şaşır-
yen atasözü de var: “can çıkar, huy çıkmaz”. tırdı. Sonradan, Türkçesi “Pollyannacılık”, İngilizce’si “Pol-
Bazıları da huylarını çok çabuk değiştiriyorlar. Yeni duruma lyannaism” olan deyimi de psikoloji bilimine kazandırmıştır.
göre, yeni bir kişilik sergiliyorlar, onları beğenmiyoruz; “karak- Zaman içinde Pollyannacılık, gerçekleri göremeyen, sürekli
tersiz” diyoruz, “kişiliksiz” diyoruz. pembe bir hayal dünyasında yaşayan insanları tarif etmek için
kullanılmaya başlandı. Ve böylece Pollyanna’nın vermeye çalış-
İletişim kurduğumuz kişilerin “algılama düzeneği” anlamak
tığı mesaj yok oldu gitti.
da önemli; acaba hangi olayları nasıl yorumluyorlar? Kapıcı-
nızın karısını dövmesi, belki de sizin düşündüğünüz kadar va- Zorluklara rağmen mutlu olabileceğimizi öğretmeye ça-
him bir olay değildir kapıcı dünyasında. Veya kız kardeşinizin lışan, güzelim çizgi dizi, boş hayallerle çocukları etkileyen
dansçı olması sizi mutlu ederken, annenizi mutsuz ediyordur olumsuz bir fenomene dönüştürülmüş oldu. Bu gelişim ta-
veya tam tersi. bii ki mutsuz büyüklerin bir işiydi. Mutsuz büyükler, çocuklara
nasıl mutsuz olmaları gerektiğini öğretecekken, Pollyanna on-
Algılama düzeneğini önemli yapan da bu! Hayatımızda kar-
ların işini bozuyordu. Pollyanna algılama dünyamızın şekillen-
şılaştığımız her şeye onun aracılığıyla anlam veriyoruz. Hangi
mesinde, tek başına bu kadar çok olumsuzluk ile savaşabilecek
olayların bizi mutlu yapacağına, hangi olayların bizi mutsuz
durumda değildi. Unutuldu gitti…
12 13

8. “Mutlu olmak istiyorum”. Bu cümleyi söylediğim zaman, - Volta ire, sorularda çözümleyici, hedeflerde gerçekçi ve
algılama düzeneğimi mutlu olacak şekilde değiştirmem gerek- üretimde yaratıcı olabilenlerin mutluluğu tadabileceklerini
tiğini biliyorum. Bu güne kadar öğrendiklerim ve onları yo- söylüyor.
rumlama şeklim beni mutlu etmediyse, yeni bir anlayış, yeni bir - Bacon, yaşamı çekilmez kılan her şeyden uzaklaş ve öz-
yaklaşım kullanmam gerekiyor. Yolumu bulabilmek için yeni gür ol diyor.
bir harita çizmem gerekiyor. Sokrates, Platon, Aristo, Cicero, Epikuros için mutluluk in-
Peki, yeni haritamı nasıl çizeceğim? Can alıcı soru budur! sanın görevlerini erdemli bir şekilde icra etmesidir. Genel ola-
Soruya yönelik benim bulduğum cevaplar bu kitapta sunul- rak söylemek gerekirse, filozofların çoğu erdem ile mutluluğu
maya çalışılmıştır. Amacım kitabı okuyan birisinin, kimi yakla- yan yana olgular olarak işlemişlerdir.
şımlarını değiştirerek daha mutlu olmasını sağlamaktır. Ancak bu gün, bizim bahsettiğimiz mutluluk düşünsel de-
Araştırmalarım sonucunda anladım ki; mutluluk da, mut- ğil, daha çok duygusaldır. İnsanın kendisini iyi hissetmesi hali-
suzluk da insanoğlunun çoğunlukla kendi ürettiği bir so- dir. Düşünürler yerine psikologlar çok daha iyi tarif edebilirler
nuçtur. Çeşitli tutumlarımızı değiştirerek mutlu veya mutsuz mutluluğu. Sigmund Freud bu konuda şöyle yazmış:
olmayı sağlayabiliriz. İşe, algılama düzeneğinin en önemli par- “İnsan hayatının amacı nedir?” sorusu sayısız kere ortaya
çalarını inceleyerek başlayabiliriz. Önce, değerler. atıldı, ama bu soru hiçbir zaman tatmin edici bir cevap ala-
Mutluluğu tanımlamanın mutluluğa sınır getirdiğini düşü- madı. Belki de verilen cevapların hiçbirini kabul etmedi... Bu
nüyorum. Bu nedenle, kesin bir tanım yapmaktan kaçınıyorum. yüzden dikkatimizi daha az iddialı bir soruya yönelteceğiz: İn-
Buna rağmen büyük düşünürlerin mutluluk yaklaşımlarını bil- sanlar davranışları ile hayatın amacı ve anlamı konusunda ne
mek faydalı olabilir... anlatırlar? Hayattan ne isterler ve yaşam süresince neyi başar-
- Buda’ya göre mutluluk: kendisiyle barışık, bencillikten mayı arzularlar?
kaçan, iyi düşünen, doğru karar veren ve ilkeli insanların ken- Bunun cevabı hemen, hemen hiç şüphe götürmez şekilde
disine ve çevresine verebileceği değerdir. şudur: Mutluluk için çabalarlar. Mutlu olmak ve öyle kalmak
- Konfüçyüs’e göre mutluluk: varlığını, emeğini, zamanını isterler. Bu çabanın iki cephesi vardır; olumlu ve olumsuz iki
ve doğayı koruyan sabırlı, tutarlı insanların kendisine ve çevre- amaç. Bu çaba bir yandan acı ve memnuniyetsizliğin yokluğunu
sine verebildiği değerdir. öte yandan güçlü haz duygularını yaşamayı amaçlar. (Kaynak:
- Tao’ya göre mutluluk; bedeni sakinleştiren ruhun yüksel- “Mutluluk Üzerine Çeşitlemeler”, Daniel Gilbert).
diği doruktur.
- Thomas Mor’un, Ütopya’sında: ahlakın amacı mutluluk-
tur.
14 15

9. Şimdi sizden değerlerinizin bir listesini yapmanızı istiyo-
rum. Değerlerinizi belirlerken, bu yazdığım değer olur mu, ol-
maz mı? diye düşünmeyin. Yazdığınız her şey bir değerdir. Bu-
rada basit bir kıstas vardır. Siz neye önem veriyorsunuz? İşte o
DEĞERLER bir değerdir.
Değerlerimiz zaman içinde oluşmuş yapılardır. Hayatta
Algılama düzeneğimizin en önemli parçası “değer”lerdir. edindiğimiz tecrübeler, başımıza gelen iyi/kötü olaylar, aile-
Değerler, insanın en çok önem verdiği olgulardır. Bu olgular mizin bize öğrettikleri, arkadaşlarımızın beğendiğimiz yanları,
maddi veya manevi olabilir. Bazı örnekler vermek istiyorum: medya tarafından dayatılan para, ün, cinsellik olguları biz far-
• Dürüstlük kında olmadan değerlerimizi oluşturur.
• Aile Değerlerinizi belirlediyseniz yapacağınız ikinci bir iş var;
• Çocuklar (aileden farklı bir yere koyuyor olabilirsiniz) değerlerinizi bir sıraya sokmak. En önemli değeriniz birinci sı-
• Özgürlük rada olmak üzere tüm değerlerinizi sıralayın.
• Para Bu derecelendirme işlemini iki değeri birbiriyle kıyaslaya-
rak yapabilirsiniz. Örneğin sağlığınız mı önemli, kariyeriniz
• Yaratıcılık
mi? Bir seçim yapmanız gerekse hangisini seçersiniz? Örneğin,
• Kariyer bir güvenlik şirketinden çok iyi bir iş teklifi alıyorsunuz ama
• Anne-baba uzun süre ayakta durmanız ve uyku düzeninizi tamamen değiş-
• Arkadaşlar tirmeniz gerekecek. Hangisini tercih edeceksiniz?
• Sağlık Derecelendirme işlemini, üşenmeyip yapmanızı tavsiye
• Vicdan ederim. Çünkü sonuçta ortaya çıkan sıralama sizi tarif eden bir
sıralama olacaktır.
• Spor
Neden değerler bu kadar önemli? Çünkü değerlerimizi
• Anlaşılmak
“karar verme” sürecinde kullanıyoruz. Yaptığımız her türlü se-
• Yemek çimde değerlerimizi devreye sokuyoruz. Ne giyeceksin? ne yi-
• Gezi yeceksin?, kimle evleneceksin?, hangi okula gideceksin? ve yüz-
• Empati lercesi.
• Macera Konuyu bir örnekle açıklamak istiyorum. Yakın bir arkada-
• Yabancı dil şım dedi ki; -İşimde kazandığım para bana yetmiyor. -O za-
• Yalnızlık man, dedim, yüksek ücret alabileceğin bir işe başvur. Zaten baş-
vurmuştu ve yeni şirket daha fazla para ödüyordu. Fakat yeni
• Bilimsellik...
16 17

10. şirkette daha çok çalışması gerekiyordu. –Ama dedi, şimdiki cerilere yaşam ustalığı becerileri diyorum. Kitap içinde de bu
işimden de memnunum. tür becerileri numaralandıracağım. Bakalım kaç tane çıkacak?
Ben de karar vermesine yardımcı olabilmek amacıyla de- Belirtmem gerekir burada sayacağımız becerileri gelişti-
ğerlerini belirlemeyi önerdim. Kısa bir çalışmadan sonra de- ren herkes daha mutlu olacaktır. Bundan eminim.
ğerlerini belirlediğimizde, gördük ki arkadaşımın en önem ver-
diği şey ailesi, arkadaşları, onlarla birlikte olmak. Para 6. sırada Yaşam ustalığı becerisi 1
falan geliyor.
Kendi değerlerini gerçekçi bir şekilde belirleyebilmek.
O zaman anlaşıldı ki arkadaşımın iş değiştirmesi ona mut-
suzluktan başka bir şey getirmeyecek. İşini değiştirmemeye
karar verdi. Ayrıca aklı da diğer işte kalmadı. Çünkü ilk du- “Mutlu olmak için değerlerimizin farkında olmamız gere-
ruma göre kendinden daha emin bir şekilde karar vermişti. kir” demiştik. Şimdi bir adım öteye gidip şöyle diyorum. “Bizi
mutsuz eden değerlerimiz varsa değiştirmemiz gerekir”. Hangi
Bazen çevrenin baskısı, bazen popüler olma kaygısı, bazen
değerlerimizi neden ve nasıl değiştireceğimiz hakkında analiz
de güçlü olma isteği gözümüzü karartır ve gerçekte olduğu-
yapmadan önce, hayatı algılama biçimimizi etkileyen bir başka
muzdan veya olmak isteyeceğimizden daha farklı biri olmaya
yapıya bakalım: Alışkanlıklarımız.
çalışırız. Gerçekte sahip olmadığımız “değerler” ile karar veri-
riz.
Üniversiteye giriş sınavındaki kaç genç gerçekten ne istedi-
ğini biliyor? Kaçı değerlerinin farkında? Kaçı ailesinin değerle- ALIŞKANLIKLAR
riyle karar verecek? Kaçı doğru karar alacak?
Muhakkak siz de tıpı, hukuku vb. 1. veya 2. sınıftan terk Alışkanlıklar, adı üstünde yapmaya alıştığımız davranış ka-
ederek, güzel sanatlar, edebiyat gibi alanlara geçen kararlı ve lıplarıdır. Alışkanlıklar daha çok genç yaşlarda kazanılır. Alış-
başarılı kişiler tanıyorsunuzdur. Ama aynı cesareti göstereme- kanlığı kazanan bir daha ondan vaz geçmek istemez. Bu ne-
diğinden veya imkânsızlıktan bu kararı alamamış; başarısız, denle yaşlandıkça, yeni bir alışkanlık kazanma ihtimali düşer.
bıkkın, mutsuz kişiler de tanıyorsunuzdur. Bu durum, insanın değişmeyeceğine dair doğru olmayan bir
O nedenle, mutlu olabilmek için yaşımız kaç olursa olsun anlayışın gelişmesine neden olmuştur. “İnsan yedisinde neyse,
bir an önce değerlerimize karar vermek gerekiyor. Benim göz- yetmişinde odur” atasözü bu anlayışın bir göstergesidir.
lemim o ki, tüm başarılı insanlar, hatta diyebilirim ki tüm bü- İşin gerçeği, yeni alışkanlık kazanmak düşünüldüğü kadar
yük liderler, değerlerini tam olarak bilen insanlardır. Yani ne is- zor değildir. Alışkanlık iki nedenden dolayı oluşur:
tediğini tam olarak bilen insanlar.
1. Ya biz alışkanlık edindiğimiz faaliyeti yapmak istiyoruz-
Değerlerinin farkında olabilmek, kendini kandırmadan, sa- dur. Örneğin, sigara içmek, spor yapmak, kitap okumak vb.
hip olduğun değerleri yazabilmek bir tür beceri; ben bu tür be-
18 19

11. 2. Ya da çevremizin etkisiyle yaptığımız bir faaliyetin, fay- anne ve babasının baskısıyla ilkokul birden itibaren sekiz yıl
dasını görüp yapmaya devam ediyoruzdur. Örneğin, kişisel te- boyunca derslerini düzenli olarak yapabilir.
mizlik, erken kalkmak, akrabaları aramak vb. Ancak ergenlik çağına girerken edindiği – Okuyup, üniver-
Alışkanlık ve tutumların oluşması için, beynimizi oluşturan siteyi bitirsem ne olur?, üniversite mezunları dahi iş bulamı-
100 milyar nörondan(beyin hücresi) bir kısmının arasında sü- yor, gibi yaklaşımlar ders çalışmayı anlamsızlaştırır. Ergenlik
rekli, kuvvetlendirilen bir bağ oluşması gerekiyor. (Bir nöron- ile birlikte zayıflayan aile baskısı nedeniyle, 8 yıllık ders çalışma
dan diğer nöronlara giden yollara nöral yol deniliyor). alışkanlığı, bıçak gibi kesilebilir.
Beyinde aynı faaliyet için hep aynı nöral yol kullanılır. Ör- Bu nedenle alışkanlık kazanmada ikinci önemli kıstas;
neğin elinizi saçınıza götürüp, getirmeniz sürecinde kullanılan alışkanlığın faydasına o kişinin inanmasıdır. Örneğimizdeki
nöronlar, bir dakika sonra aynı hareketi tekrarladığınızda yeni- öğrenci, ders çalışarak başarılı bir gelecek oluşturabileceğine
den kullanılır. Bir hareketi ne kadar çok yaparsanız, nöral yol o inansaydı, anne, babanın ısrarlı tutumları, çocukta bir alışkan-
kadar etkinleşir. lığa dönüşebilirdi.
Benzetmek gerekirse iki nöron arasında keçi yolu gibi olu- Peki, bir insanda inanç nasıl oluşturulabilir?
şan bir patika, zaman içinde aynı hareket yapıla yapıla otobana İnanmak, bir konu hakkında birçok olumlu referanslara sa-
dönüşür. Beyin öyle çalışır ki otobanda gitmek, keçi yolunda hip olmak demektir. Bu konuyu isterseniz bir örnekle açıkla-
gitmeye göre daha kolay ve zevklidir. yalım. Bir ilköğretim öğrencisine basketbol oynama alışkanlığı
Beyinde, iki nöron arasında geçişi sağlayan ve hızlandıran kazandıracağız.
ulak maddeye “dopamin” adı verilir. “Mutluluk Hormonu” ola- Önce bu öğrencimizi haftada 5 gün spora çıkartıyoruz ve
rak da bilinen dopamin otobanlarda daha çok salgılanır. (Kay- basketbol antrenmanı yaptırıyoruz. Bir kaç hafta içinde vü-
nak: “Mutluluğun Formülü”, Stefan Klein) İşte bu nedenle cudu basketbol hareketleriyle ilgili nöral ağlar kurmaya başlı-
alışkanlıklar kolay bırakılamaz. Çünkü her alışkanlık, zarar- yor. Spor yapmayı öğreniyor. Spor yaptırmaya devam ederken
ları bile olsa, mutluluk getirmektedir. bir yandan da, aynı sporu yapan arkadaşlarla tanıştırıyoruz.(Bu
Bir insanda alışkanlık oluşturmak istiyorsanız en önemli arkadaşların basketbola gönül vermiş kişilerden oluştuğunu
kıstas tekrardır. Böylece beyin o hareketi yapmaya alışır. An- varsayalım).
cak bir insan yaptığı bir faaliyetin faydalı olduğuna inanmı- Denek öğrencimiz, basketbolun bir yaşam biçimi olabilece-
yorsa, hareketi yaratan dış etken ortadan kalktığında, oluştu- ğini görmeye başlıyor: Referans 1.
rulmaya çalışılan alışkanlığı terk eder. Daha sonra öğrencimizi ailesi, arkadaşları ve çevresinin
Bir gencin,-Okusam da iş bulamayacağım, diye düşünmesi desteklemesini sağlayalım: Referans 2.
ama bir yandan da ailesi tarafından “ders çalışma alışkanlığı” Devam edelim ve öğrencimizi, basketbolda çok başarılı ol-
kazandırılmaya uğraşılması buna iyi bir örnek olabilir. Öğrenci, muş, ünlü bir basketçiyle tanıştıralım ve onunla bir süre geçir-
mesini sağlayalım: Referans 3.
20 21

12. Ayrıca özellikle sağlık konusunda uzmanlaşmış kişiler ara- Dış çevreden onay almadan, hedeflediği alışkanlığa kavuş-
cılığıyla, basketbolun faydalarını anlatalım: referans 4. mayı başarabilecek kadar disiplinli olanlar muhakkak mükâfat-
Şimdi bu referanslara ilaveten basketbol oynamaya devam landırılırlar. Sadece iç referanslarla iş görebilecek kadar kendi-
eden öğrencimize bu oyunda başarılı olması için maçlar ayar- mize güvenmeliyiz.
layalım. Denek öğrencimizin antrenmanlarda ve maçlarda ba-
şarılı olduğu bazı teknikler olacaktır. Ribauntta başarılı olmasa Yaşam ustalığı becerisi 2
bile şutta olacaktır vb.: Referans 5. Kendi dışımızda hiç kimse onaylamasa da, mutluluğumuz için gerekli
Bu kadar referans yeter. Bu öğrencimiz artık basketbol oy- olduğuna inandığımız şeyleri alışkanlık haline getirebilmek.
nama alışkanlığı edinmiştir. Bu noktadan sonra konuya yöne-
lik motivasyon içerden gelir ve çok büyük negatif dış etkenler
İç referansı kısaca açıklamak gerekirse, içsel onay, bilimsel
olmazsa basketbolcu olur.
genellemeleri, akıl süzgecinden geçirdikten sonra ortaya çıkan
İşte alışkanlık böyle oluşur: Yeteri kadar tekrar ve yeteri sonuca içinizin sinmesidir.
kadar onay. Mutluluğa yönelik alışkanlıkları kazanmak da, ay-
Bir örnekle açıklamak gerekirse; “Düzenli sporun insanı
nen basketbol öğrenmek gibi tekrara ve onaya bağlıdır. Önce-
mutlu etmesi” bilimsel bir genellemedir. “Bu durum beni de
likle aynen bir basketbol koçunun yaptığı gibi hangi hareketle-
mutlu eder” diyorsanız aklınız tarafından onaylamıştır. “Spor
rin doğru olduğunu gösteren birine/birilerine veya en azından
yapmayı, diğer alternatifler dururken tercih ediyorsanız”, içi-
öğrenebileceğimiz kitaplara ihtiyacımız var. Bunlar yoksa ken-
nize sinmiştir.
dimize güvenerek, bizi mutlu yapacak faaliyetleri belirlemeli ve
tekrar tekrar yapmaya başlamalıyız. Değerler ve alışkanlıkları tanımladığımıza göre mutlu ol-
mak için çok önemli olan üçüncü bir olguyu tanımlayacağım:
Ayrıca bu yaptığımız faaliyetlerin gerçekten bizi mutlu ya-
Yaşam Amacımız.
pacağına inanmamız gerekiyor. Çünkü bu faaliyetleri yapmak
için zaman ve enerji harcayacağız. Bu faaliyetlerin bizi mutlu
yapacağını kim onaylayacak? Çevremizdeki mutlu insanlar
(tabi bulabilirseniz), ayrıca bu konuda uzmanlaşmış bilim in- YAŞAM AMACI
sanları (gene bulmak biraz zor olabilir).
Doğru insanlardan, doğru yönlendirmeyi almak gerçekten Kızılderili hikâyelerinden birisinde okumuştum, Ame-
önemli bir şanstır. Zaten pek çok insan hayatta başarıya veya rika’nın yerlilerinin bir inancı varmış. Her Kızılderili belirli
mutluluğa yönelik pek çok faaliyete başlamakta, işin nere- bir yaşa geldiğinde yaşam amacını bulmak üzere yola çıkarmış.
deyse sonuna kadar gelmekte ama çevreden yeteri onayı gör- Karşısına çıkan maceralar sonucunda yaşam amacını bulur ve
medikleri için mutlu sona varamadan vazgeçmektedirler. artık ona göre yaşarmış.
22 23

13. Bence, çok da iyi yaparmış. Biraz aceleci davranıp, en son lim. Şartların hayatımıza etkisi, sonraki bölümlerde “ Ağlama
söyleyeceğimi en başta söyleyeceğim; Yaşam amacını belirle- Kader” başlığı altında incelenecektir).
mek, mutluluğun ana formülüdür. Değerler, yaşam amacımızı büyük oranda etkilerler. Değer-
Doğru yaşam amacı bizi mutluluğa götürür. Başka kelime- lerimize uygun hareket ettiğimizde mutlu olacağımıza inanırız.
lerle yeniden düzenleyecek olursak: Bu değerler hemen öyle bir günde ortaya çıkmamıştır. Yılların
“MUTLULUĞUN ANAHTARI HAYATTAN NE tecrübesiyle oluşmuştur. Değerlerimiz bizi korur ve mutluluğa
İSTEDİĞİNİ BİLMEKTİR ” taşır. ACABA?
Biliyorum çok iddialı bir cümle. Bu kitap esas olarak bu Gerçekten taşır mı? İşte can alıcı soru budur! Değerlerimizi
cümle üzerine kuruludur. Diyebilirim ki benim hayatım da bu kim oluşturdu? Ailemiz: ailemizin ana hedefi bizi mutlu etmek
cümle üzerine kuruludur. midir? Yoksa aile olarak hayatta kalabilmek mi? Ya toplumun
Yaşam amacı: mutluluğumuzu sağlayacağını düşündüğü- oluşturduğu değerler? Toplumun amacı bizi mutlu etmek mi-
müz hedefler bütünüdür. Yaşam amacı, nasıl bir hayat yaşaya- dir? Yoksa toplum düzenini sağlamak mı? İş yeri değerleri de
cağımızın detaylarını içerir. Nerde oturacağız, nasıl bir evimiz pek farklı değil; amacı bizi mutlu etmek midir yoksa kar sağla-
olacak, arkadaşlarımız kimler olacak, zamanımızı nasıl geçire- mak mı? Sahip olduğumuz değerlerin amaçları nelerdir? (Eğer
ceğiz, hobilerimiz neler olacak, sevgilimiz kim olacak, işimiz bu noktaya kadar değerlerinizi yazmadıysanız, şimdi yazın ve
ne olacak vb. lütfen sorgulayın hangi değeri nereden almışsınız ve bu değe-
rin amacı ne).
Bu aşamada önemli olan, hayatta bizi gerçekten mutlu ede-
cek hedefleri tespit edebilmektir. Örneğin oturacağımız yer Benim tavsiyem süreci tersine çevirmektir. Normalde bir
bizi gerçekten mutlu edecek mi, etmeyecek mi? Oturacağımız yaşam amacı süreci şöyle işler:
yeri neye göre belirliyoruz? İşe yakın olması, akrabalara yakın DEĞERLER...buna göre AMAÇLAR...buna göre
olması, iyi semtte olması gibi kıstaslar kullanıyor olabiliriz. Bu MUTLULUK.
kıstaslardan hangisi daha ağır basıyor. Mesela akrabalar ağır Olması gereken sıra ise farklıdır:
basıyor olabilir. MUTLULUK...buna göre AMAÇLAR...buna göre DE-
Bu noktada duralım: Neden akrabalar ağır basıyor? Çünkü ĞERLER.
değerler sistemimizde akrabalar daha önce geliyor. Karar anla- Niye süreci dönüştürmek gerekiyor? “Tek bir hedef
rında “değerler” devreye giriyor ve nerede oturulacağına değer- Çünkü değerlerimize göre oluşturduğu- var; mutlu olmak,
lerimiz karar veriyor. muz amaçların bizi mutlu yapma ihti- tek bir erdem var;
(Biliyorum ki, pek çok okuyucu, “en önemli olan şartlar, pa- malleri daha düşük. Ayrıca pek çok başka doğruluk”
ran yoksa nasıl Boğaz’da oturursun” diyorlar. Ancak müsaade mutluluk kaynağını, belki de hiç hayalleri- Diderot.
edin öncelikle değerler ve amaçlar arasındaki sıkı bağı göstere- miz içine sokmadan, kaybedip gidiyoruz.
24 25

14. Örneğin “zengin olmak”; Bize toplum tarafından dayatıl- lantısında, herkesin sigara içtiği bir yerde kalacak mısınız?, kal-
mış bir hedef. Ne kadar zengin olsak da yetmiyor. Toplum bizi mayacak mısınız?
hep daha fazlası için teşvik ediyor. Para kazanmak bizi mutlu Yeni değerler ile eski değerler çarpışıyor. (tatataaa). Eski
ediyor mu? Kısmen evet. değerler: “ ne var bunda canım, beş on dakika sabredecek, biz
Ama zamanımızın çoğunu buna harcıyor, elde edeceğimiz onun arkadaşı değil miyiz?” derken, yeni değerler: “Bir arka-
diğer mutlulukları kaçırıyor ve çok fazla strese giriyorsak, bu- daşlarının sağlığı ile nasıl oluyor da hiç bir önemi yokmuş gibi
nun doğru bir hedef olduğunu söyleyebilir miyiz? Hayır. Sü- oynuyorlar?” diyor. Eski ile yeni değerler birbiriyle çatışıp du-
reci tersine döndürdüğünüzde yine para kazanmak bir hedef ruyor.
olarak çıkabilir ama en azından miktarını kendiniz belirlersi- Bu olay bir tek sigarada olsa neyse. Ama mutluluğunuz için
niz. yeni amaçlar ve yeni değerler belirledikçe, hayatınızın değiş-
Süreci tersine çevirdiğimizde karşımıza önemli bir sorun çı- mesi gerekeceğini, arkadaşlarınızın değişeceğini, akraba ilişki-
kıyor: Amaçlarımıza göre yeni değerlerimizi belirlemek. “Yeni lerinizin değişeceğini, iş ilişkilerinizin değişeceğini söylemem
değerler” demek yeni bir insan demek. Bu güne kadar çevremi- gerekiyor.
zin ve kendimizin alıştığı bazı değerleri devreden çıkarıp, yep- Goethe; “Yaşamak, kendini adam etmektir. Zekânı ve bil-
yeni bazı değerleri listemize almak demek. gini kullanarak etinden, kemiğinden kendi heykelini yapmak-
Bir örnekle konuyu açalım. Diyelim ki yetiştiğiniz çevrede tır” demiş. Evet, kendi mutlu heykelini yapmak. Eskiye hiç
sigara içmek keyif veren normal bir hareket olarak algılanıyor. bakmadan, yepyeni bir insan yaratmak.
Şimdi bu süreci yazalım: Tabi ki karşına hiç ummadığın kişiler çıkacak, kimler mi?...
DEĞER: Sigara içmek normaldir...AMAÇ: Gün içinde Önce en yakınların, sonra arkadaşların, sonra iş çevren. İlk
bir paket sigara içmek...MUTLULUK: Sigaranın verdiği ke- başta “Yeni sen” herkesi rahatsız edecek, ama zaman içinde
yif. alışacaklar. Seni gerçekten seven ve sayan gerçek çevren ise
Zaman içinde sigaranın sizi o kadar da mutlu etmediğini “yeni sen”i kabul edeceklerdir.
fark ediyorsunuz. Bir yandan da sağlığınızı kaybetme tehlike- Yeni değerler ile eski değerler çarpıştığında önemli bir be-
siyle karşı karşıya kalıyorsunuz. Şimdi sizi mutlu edecek yeni ceri çıkıyor ortaya: cesur olabilme becerisi. Çünkü eski değer-
süreci yazalım. ler, çevremiz tarafından desteklenen, bizi bu güne kadar getir-
MUTLULUK: Sigara içmemenin verdiği sağlık hissi... miş değerler.
AMAÇ: Sigarayı hayatından çıkarmak...DEĞER: Sağlıklı ya- Bu değerler yenileriyle değiştirildiğinde ya eskisinden daha
şam, sağlıklı çevre. kötü durumda olursam? Ya çevremden tamamen dışlanırsam?
Sigara içmeyi normal sayan bir çevrede sigara içmemek. Mutsuz hissediyorum ama hiç olmazsa bildiğim bir alandayım,
İşte değerlerin fiziki olarak çatıştığı ortam. Bir içkili aile top- sigarayı bırakırsam hastalanmayacağımın garantisi yok, yeni
26 27

15. semte taşınırsam komşularımla anlaşacağımın garantisi yok... gerçek büyüklüğüdür. Sizi gerçekten heyecanlandıran ama eri-
vb. şebileceğini düşündüğünüz büyüklük, hedefinizin gerçek bü-
İşte bu düşünceler korkutur bizi. Yeni bir anlayışa geçmek, yüklüğüdür. (Cümleyi önemli olduğu için iki kez yazdım, ya-
yeni bir bilinmezlik demek. Üstelik kazancını da tam olarak zım hatası değildir )
bilemiyoruz. Çünkü her yenilik içinde belirli bir serüveni ta- • Hedefinizin amacı bir başkası olmamalıdır. Hedefinizi
şır. O yüzden pek çok insan yeni değerleri benimsemek konu- komşu görsün, arkadaşlar bilsin diye seçiyorsanız, hata yapı-
sunda çekinik kalacaklardır. Yeni bir becerimizi kutu içine ala- yorsunuz demektir.
lım o zaman: • Yaşam amacımız içinde alternatifler bulunmalıdır. Örne-
ğin İngilizce yanında bir de Rusça çalışmak gibi. Ev almak ya-
Yaşam ustalığı becerisi 3 nında, arsa alma alternatifi gibi. Hatta her hedef iki alternatifle
Yeni değerlerimizi uygulayabilecek kadar cesur olabilmek. beraber bir üçlü oluşturmalıdır. Çünkü tek bir seçenek oldu
mu, bu bir seçim değil bir mecburiyettir. En az üç seçenek bir
özgürlük duygusu yaratmaktadır.
Mutlu olabilmek için yaşam amacımızı ortaya koyarken
• Hedeflerden birisi, belirli bir süre için diğerlerinden daha
dikkat edeceğimiz bazı noktalar var:
büyük olacaktır. Örneğin bir lise öğrencisinin, üniversite imti-
• Yaşam amacı çeşitli hedeflerden oluşur. Bu hedefler maddi hanlarına hazırlanması süreci. Bu süreçte öğrencinin ana he-
ve manevi olabilir. Hedefleri koyarken asıl ölçeğimiz, hiç bir defi, üniversiteyi kazanmaktır. İşte bu ana hedef yaşam amacı-
baskı altında kalmadan, ego tuzağına düşmeden bizi mutlu dır. Yazının başından itibaren “yaşam amaçları” değil de “yaşam
edecek hedefleri belirleyebilmektir. amacı” şeklinde tekil bir yaklaşım kullanmamın nedeni budur.
• Her bir hedefin planlı bir süresi olmalıdır. İngilizce öğ- Çünkü bir önemli hedef belirli bir süre için ön plana çıkar ve
renmek istiyorsak, “İngilizceyi üç yıl içinde öğreneceğim ve günleriniz buna göre biçimlenir. Yaşam amacı, o anki hedefle-
İngilizce KPDS notum 80 olacak” gibi. Ayrıca ara ölçüm is- riniz içinden en önemli olanıdır.
tasyonları koymalıyız, “İlk yıl KPDS notum 60, ikinci yıl 70 • Hedeflerinize ulaştıkça, yaşam amacınız yön değiştirecek
olacak” gibi. ve karşınıza, insanların mutluluğuna, sağlığına, doğanın korun-
• Her bir hedefin en önemli özelliği, bizi heyecanlandırma- masına yönelik hedefler çıkacaktır. Fakirlere yardım, burs ver-
sıdır. O hedefe ulaşmayı gönülden istemeliyiz. Bu maksatla ya- mek, erozyonla savaş, eğitici olmak, başkalarının yaşam amacını
pılacak doğru şey hedefin büyüklüğü ile oynamaktır. desteklemek gibi. Hedeflerimiz doğaya ve insanlara döndükçe
• Örneğin ev sahibi olmayı bir hedef olarak ele alalım. iyi yoldayız demektir. Bu durum, bir gösteriş değilse, mutlu ol-
Hangi tarz bir ev sizi heyecanlandırıyor? Küçük bir kulübe mi? mak için önemli bir aşamaya girmişiz demektir. Bu yüzden, he-
Bir apartman dairesi mi? İki katlı bahçeli bir ev mi? Boğazda deflerimiz arasında en başından itibaren böyle sosyal hedefler
bir yalı mı? Miami’de bir yazlık mı? Sizi gerçekten heyecanlan- bulundurulması tavsiye olunur.
dıran ve erişebileceğini düşündüğünüz büyüklük, hedefinizin
28 29

16. Mutlu olmak için yaşam amacına ulaşmayı bekleme- Bu uygulama için her gün için yapacak bir şeyler belirle-
nize gerek yoktur. Yaşam amacını doğru bir şekilde oluştur- meliyiz. Örneğin her gün iki saat İngilizce çalışmak gibi. Bu
mak, mutlu olmaya hemen başlamak demektir. Çünkü amacı iki saati ayırmak için daha önceden yaptığımız bazı alışkanlık-
doğru olarak koyduğunu duyumsadığın andan itibaren rahat- ları bırakmak durumundayız. Mesela her sabah 09 yerine 07’de
lar, huzur bulur, mutlu hissetmeye başlarsın. kalkmamız bize bu iki saati kazandırabilir.
Yeni değerler ve yeni bakış açısı daha bağışlayıcı, daha hoş Yeni alışkanlığımız erken kalkmak, dolayısı ile erken yat-
görülü bir yaklaşımı besleyecektir. Bu nedenle hayattan ne is- mak oluyor. Sırf bu değişiklik bile tüm hayatımızı değiştirebi-
tediğini bilebilmek en büyük beceridir. lir.
Küçük veya büyük, hayatımızda yaptığımız pozitif dönü-
şümlerin hepsine değişim diyebiliriz. Bu noktada anlamanızı,
Yaşam ustalığı becerisi 4 hatta kabul etmenizi istediğim bir önermem var; “ Bir bütünün
bir parçasını değiştirirseniz bütün de değişmiş olur”.
Yaşam amacını doğru bir şekilde belirleyebilmek
Örnek verelim;
Dört birbirine aynısı çizgiden oluşan bir kare
ALIŞKANLIKLARI DEĞİŞTİRMEK
VE
YAŞAM AMACI
Bir kenarı farklı çizgiden oluşan bir dörtgen
Değerleri değiştirmek, paradigmayı değiştirmenin önemli
bir adımı. Değerlerini değiştiren hayata yeni bir pencereden
bakabilme şansını yakalar. Değişen değerlerin kalıcı bir deği-
şim yaratabilmesi için alışkanlığa dönüşmesi gerekir. Alttaki dörtgen, üstteki kareden farklı bir nesnedir. Yalnızca
Yaşam amacını vizyonumuz olarak görürsek, alışkanlıkları- bir kenarı değiştirilmiştir. Diğer 3 kenarı, karenin kenarlarıyla
mız da misyonumuz olmaktadır. Önce bir hedef belirliyoruz ve tıpatıp aynıdır. Ama şeklimiz bir bütün olarak değişmiştir.
o hedefe ulaşmak için yapacaklarımızı tespit ediyoruz. Yapa- Biz insanlar da bu şekil gibi bir bütünüzdür. Küçük de olsa
caklarımız da zaman içinde birer alışkanlığa dönüşüyor. tutum ve davranışlarınızda yaptığınız bir değişiklik, esasında
İngilizce örneği ile devam edersek. İngilizce öğrenmeyi ya- bütünde yaptığınız bir değişikliktir.
şam amacı olarak ortaya koyduktan sonra; bir yıl içinde ulaşa- Ben bu gerçekliği zayıflamaya çalışan insanları gözlemle-
cağımız seviyeyi belirledik. Şimdi sıra uygulamaya geldi. diğimde fark ettim. Önce belirli bir diyet yapıp istedikleri ki-
30 31

17. loya geliyorlar. Fakat bir süre sonra tekrar eski kilolarına dö- olalım. Daha mutlu, daha başarılı olmak için değişmek gerekti-
nüyorlardı. ğine karar verirsek, bütün hayatımız değiştirecektir.
İşin gerçeği zayıflamanın bir tek formülü vardı: - Hayatımı değiştiremem ama değişim istiyorum, dersek;
Yağ = Alınan Enerji - Harcanan Enerji yaptığımız değişiklikler küçük veya geçici olacaktır.
Denklem bu kadar basit olduğu halde zayıflamak neden Değerler, alışkanlıklar, yaşam amacı; üç önemli tanımı yap-
mümkün olmuyordu? tığımıza göre, araştırmamızı derinleştirebiliriz.
Çünkü bu formülü uygulamak için kısa süreli rejimler ye-
terli olmuyordu. Beslenme tarzınızı tümden değiştirmeniz ge-
rekiyor. Esasında beslenme sizin hayatınızın bütününe etki et- YAŞAM AMACINI UYGULAMAK
tiği için, hayatınızı tümden değiştirmeniz gerekiyor. (TEORİDEN PRATİĞE)
Örneğin tatlıların, hamurluların bol bol yapıldığı bir evde
yaşıyorsunuz. Anneniz de “canın boğazdan geldiğini” düşü-
Yaşama amacını, hayalleri, hedefleri, planları, -adına ne der-
nüyor. Zayıflamak ve zayıf kalmak için yapmanız gereken ha-
seniz deyin- uygulamaya geçme süreci biraz sancılı oluyor. Ya-
murluları yememek. Bu evde böyle bir şey mümkün mü? Her-
şam amacını uygulamaya dönüştürmenin bazı püf noktaları ol-
kes yerken ve sizin yemenizi isterken.
duğunu düşünüyorum. Bu noktalara dikkat edersek daha iyi
Hayır, tabi ki mümkün değil. Bir, iki gün çok iradeli olabi- sonuçlar alabiliriz:
lirsiniz, ama yarın bir şekilde iradeniz kırıldığında, alışkın ol-
• Yaşam amacı için her gün bir şey yapmalıyız. - Ben bu gün
duğunuz sisteme geri döneceksiniz.
bir şey yapmayayım, yarın veya haftaya yaparım, demek, yaşam
Yapmanız gereken beslenme sisteminizi değiştirmek. Ge- amacını hala içselleştiremediğimizi gösterir. Yaşam amacı tam
rekiyorsa o evden ayrılmalısınız. Veya kalsanız bile, radikal ka- oturmuş kişi, bu gün yaşam amacını “düşünmeyeyim” diyemez.
rarlar almalısınız; evdekilerle aynı zamanda yemek yememek Bu noktadan henüz uzak olabilirsiniz. O nedenle her güne bir
veya mutfağa uğramamak gibi. planlama yapın, bir süre sonra her gününüz zaten onla dola-
Sonuç itibariyle yaşantınızı, günlük programınızı değiştire- cak.
ceksiniz. Bu da hayatınızın tamamını, sürekli olarak değiştir- • Yaşam amacı için yapılacaklar; yazmak, düşünmek, konuş-
mek demek. Artık siz yaşam sitili olarak kilolu değil, zayıf vü- mak, aramak, çalışmak, yola çıkmak ve bunun gibi onlarca fiili
cutlu bir yaşam biçimini tercih ediyorsunuz. içerebilir. Örneğin İngilizce öğrenmek için sadece İngilizce ça-
Özet; Tutum ve davranışlarınızı değiştirmeden değişe- lışmayı düşünmeyin, mesela bir İngiliz’le tanışmayı planlayın
mezsiniz. veya BBC’yi dinleyin. Faaliyetleri dar alanda tutmayın.
Değişmek istiyorsanız, bütünü, yani genel olarak kendinizi • Mümkün olan en fazla kişiyi projelerinize dâhil edin, on-
değiştirmeniz gerekiyor. Lütfen bu nokta üzerinde hemfikir ları hayalinizle ve enerjinizle etkileyin. Yaşam amacınıza ulaş-
32 33

18. tığınızda onlar da sevinecektir. Bu süreçte çekim yasasının gü- işin doğası gereği hiç tıkanma yaşamadan süreci devam ettir-
cünü mutlaka kullanın. mek mümkün değildir.
• Yaşam amacınız, birden fazla hedeften oluşabilir. Ama en • Yaptığınız bazı faaliyetler her zaman olacak ve bir alış-
önemli olan hedef için en fazla, enerji ve çabayı ayırmalısınız. kanlık isteyecektir. Örneğin “telefonda, az, öz ve hedefe yöne-
Çünkü neyi beslerseniz o büyür. “Gül ekersen gülistan, Diken lik konuşmak” .
ekersen dikenlik olur” demiş, Mevlana. • Ne zaman bir alışkanlık geliştirmek zorunda kalsanız, bu-
• Planlama icraya dönüşürken yapılacaklar listesi, açık ve nun mutluluk veya başarı getiren bir alışkanlık olup olmadığını
net olmalı. Bu ne demek? Yapılacak faaliyet bir hareket olarak sorgulamalısınız.
yazılmalı. Örneğin –Hayrettin ile konuş, değil de –Hayrettin’e • Ne yapacağınızı bilemez durumda kaldığınızda, aynı du-
telefon et veya –Hayrettin ile buluş gibi. Ayrıca faaliyetin yeri rumda kalmış ve başarıyla sonuçlandırmış kişilerden yardım is-
ve zamanı belli olmalı. teyiniz.
• Bir güne çok fazla iş planlamak marifet değil, az iş ile • İstediğiniz sonuca ulaşamıyor iseniz, yaklaşımınızı değiş-
amaca doğru gitmek marifettir. tiriniz.
• Her ulaştığımız seviyede kendimizi kutlamalı ve bir son- • Uygulamaya geçmediğiniz müddetçe yaşam amacının
raki seviye için enerji toplamalıyız. Enerji toplamanın en ko- mutluluk getirmeyeceğidir.
lay yolu; o fikre daha fazla odaklanmaktır. Vücut içinse en kolay
yol; hafif yemek, erken yatmak ve erken kalkmaktır.
Yaşam ustalığı becerisi 5
• Yapacağınız tüm işlerin sorumluluğu siz de olmalıdır. Bir
başkasını, trafiği, hayat şartlarını vb. şikâyet etmek doğru değil-
Yaşam Amacına ulaşmak için her güne en az bir iş düşecek şe-
dir. Sorumluluk sadece size aittir.
kilde doğru planlama yapmak ve uygulamak.
• Uygulama sürecinde, hayatınızın akışı değişeceğinden,
çevreden gelecek yakınmalar, alay etmeler, tehditler, olumsuz- • Yaşam amacınızı kendiniz seçmediyseniz veya yanlış bir
lamalar, kötü örnek göstermeler, surat asmalar, anlamazdan gel- yaşam amacı seçtiyseniz bocalar durursunuz. Bir sonuca ulaş-
meler, önemini kavrayamamalar, küsenler, yolunu değiştirenler, sanız dahi mutlu olmazsınız. Doğru yaşam amacıyla (DYA),
arkanızdan konuşanlar ve daha onlarca negatif tutumla karşı- yanlış yaşam amacını (YYA) birbirinden ayırmak mümkündür.
laşacaksınız. Çünkü insanlar sizi kendilerine benzetmeye ça- Şöyle ki:
lışacaklardır. Mutlu olanlar sizi desteklerken, mutsuz olan ço- - DYA’da değerleri kendin belirlersin, YYA’da ise değerleri
ğunluk üzerinize bazen hazır olmadığınız deliller ile gelecektir. çevren belirler.
Siz “hazır olun”. - DYA’da her konuda tek bir hedef varken, YYA birbirine
• Doğru yolda iseniz, belirli bir süre sonra tıkanma yaşaya- geçmiş isteklerden oluşur.
cak ve sabretmeyi başarırsanız tıkanmayı aşacaksınız. Ancak
34 35

19. - DYA yolunda kaşımıza çıkan sorunları, insanları hedefi- DOĞRU YAŞAM AMACI YANLIŞ YAŞAM AMACI
mize fayda ve zararları bağlamında değerlendiririz. YYA yo-
lunda insanlar ve sorunlar hedeften sapmamıza neden olurlar,
çizgimizi bozarlar.
- DYA’da dostlar, hedefimize yardım edenlerdir, YYA’da
dostlar, iyilik yapanlardır.
- DYA’da düşmanlar bizi yolumuzdan çevirenlerdir. YYA’da
düşmanlar, bize kötülük yapanlar, arkamızdan konuşanlardır.
-DYA’da çıkar, hedefimize hizmet eden şeydir, YYA’da çı-
kar, köylü kurnazlığıdır. Plansızdır; her şey dâhil sistemde en
çok yemek gibidir.
- DYA’da gün gün planlama vardır. YYA’da günübirlik plan-
lama.
- İşimiz DYA’nın bir uzantısıdır. YYA’da her iş bir angar-
yadır.
- DYA’da uyku kayıptır, YYA yolunda kazanç.
- DYA’da ne okuyacağın, ne dinleyeceğin bellidir. YYA’da
MUTLULUK İÇİN YAPACAKLAR LİSTESİ
ne bulursan onu okursun.
- DYA’da başaranlara saygı duyarsın, YYA’da başaranlara
“şanslı” dersin. Mutlu olmak için; hataları, bir başka deyişle hayatımızdaki
mutsuzluk kaynaklarını bulup, yok etmeli… çözmeli… dönüş-
- DYA’da yolun üzerinde olmak bile mutlu eder. YYA piş-
türmeliyiz. Bu noktada üç husus çıkıyor karşımıza:
manlıklarla doludur. (Çoğu kez itiraf edilmez.)
• Hatanın (problem kaynağının) ne olduğunu doğru bir
- DYA’da başarılı olamazsan, suçu kendinde arasın. YYA’da
şekilde belirlemek: Pek çok mutsuzluk durumunda aynen has-
içe dönük eleştiri ya hiç olmaz ya da ölmeye yakın olur.
talıkta olduğu gibi önce doğru tanının yapılması gerekir. Mut-
suzluğun sebebi tam olarak belirlenemezse, sorunu çözmek de
mümkün olmaz.
• Problemin çözüm yolunu doğru ortaya koymak: Doğru
tedavi uygulanmadığı zaman çözüme ulaşmak mümkün değil-
dir. Bu durum baş ağrısı olan bir hastaya, nasır tedavisi uygu-
lamaya benzer.
36 37

20. • Problemin yalnızca bütünleşik bir yaklaşımla çözülebi- MUTLULUK İÇİN YAPACAKLAR LİSTESİ
leceğini bilmek: Tedavi sadece hastalığın ilerlemesini engel-
lememekle kalmamalı, tüm vücudumuzun sağlıklı olmasını ve GENEL ALT SINIF MUTLULUĞU ARTI- MUTSUZLUĞU
öyle kalmasını sağlamalıdır. SINIF RAN TUTUM ENGELLEYEN
TUTUM
Örneğin, mutsuzluğumuzun kaynağı iletişim eksikliği ol- Çocukluk Çocuklukta ve gençlikte ya- Çocukluktan
geçmişi şanan her olayı kabul edip, kalma travmatik
sun. Önce bu konuda bir eksikliğimizin olduğunun farkına var-
bulunduğunuz noktadan ha- etkiler söz konu-
malıyız (tanı safhası). Sonra iletişim yeteneğimizi geliştirmek yata başlamak. suysa, tedavi edil-
için, okumalı, kursa gitmeli, pratik yapmalıyız (çözüm yolunun melidir. En güzel
bulunması safhası). En son olarak da iletişimizi etkileyen diğer yöntem bağışla-
madır.
yan unsurları; kıyafet, ortam, sağlıklı duruş, niyet, hedef vb. dü-
zeltmeliyiz (bütünleşik yaklaşım safhası). Korkular Psikoloji alanında okumak Korkularını isim-
ve korkulardan ziyade kor- lendirmek ve ka-
Mutluluğu elde etmenin iki tür yaklaşımı vardır; birisi yu-
kusuz durumlara odaklan- bul etmek. Kor-
karıda açıkladığımız mutsuzluk getiren faaliyetleri azaltmak, mak. Başarılı olduğun alanda kularının seni
ikincisi mutluluk getirici faaliyetleri çoğaltmaktır. çalışmak engellemesine
karşı tutum geliş-
Bu noktada mutluluğu arttıran ve engelleyen durumları ko-
tirmek, takılı kal-
lay anlaşılsın diye bir tablo haline getirebiliriz. Böylece somut Psikoloji mamak.
olarak hangi alanlarda başarı sağlarsak sonuca yönelik ilerleye-
Ego Egoyu değil öz güveni artır- Egosu yüksek in-
bileceğimizi görmüş oluruz. mak, donanımı çoğaltmak ve sanların dolduru-
Yapacaklar listesi, kişiden kişiye farklılıklar gösterecektir. bu donanımı mutluluk için şuna gelmemek.
Ama temel mantık aynıdır. Benim tavsiyem herkesin kendi kullanmak. Basit olabilmeyi,
hatta bir hiç ola-
tablosunu yapmasıdır. bilmeyi başarmak.
Yapacaklar listesinin hazırlanması, mutlu olmaya yeterli Bunun için pratik
değildir. Uygulanması da gerekir. Ancak bu tabloyu okuyanlar- yapmak.
dan bazıları bunları uygulayacak, bazıları da uygulamayacaktır. Öğrenilmiş Çare bulmayı, yaratıcı ol- Çevrendeki şablon
Uygulamayanlar tabi ki faydasını göremeyecektir. mutsuzluk mayı, mutlu olmayı hedefle- psikolojik tutum-
yen yeni tutumlar takınmak. ları fark etmek. Bu
Her olumsuzluğun, olumlu- tutumları terk et-
Yaşam ustalığı becerisi 6 sunu ortaya çıkarmak. mek.
Mutluluk için yapacaklar listesini oluşturabilmek
ve
uygulayabilmek
38 39

21. Genel İletişim dersi almak, doğru İletişimde göste- Değerler Kendi değerleriniz yeniden Başkalarının size
iletişim tekniklerini öğren- rilen bariz hataları yazmak. Hayatta en önem dayatmaya çalış-
mek. Örnek: aldıkları eğitim yapmamak. Ör- verdiğiniz şeyin ne olduğunu tığı, mutsuzluk
paralelinde tiyatrocular ken- neğin sesini etkili belirlemek. kaynağı değerlere
dilerini iyi ifade ederler. kullanamamak, karşı uyanık ol-
vücuduna doğru mak, fayda sağla-
duruşu vereme- mayan görünüşte
mek. hoş ve havalı de-
Arkadaşlar Mutlu olmayı başarabilen, Düzeltmek ve yeni ğerleri iptal etmek.
ile iletişim bencil olmadan kendini dü- bir seviyeye taşı-
Din Dini anlamaya çalışmak, di- Hurafelerden ve
şünebilen arkadaşlar bulmak. mak istediğin ar-
nin içindeki sevgi kanalını, şartlanmalardan
kadaşlarına özen
teklik kanalını açmaya ça- uzak durmak. Di-
göstermek. Açık
lışmak. nin amacı seni
İletişim sözlü ve net ol-
Felsefe mutsuz etmek ola-
mak.
maz.
Sevgili ile Beraber yaptığınız ve zevk Sorun, size fi- Ahlak Hedeflerinin doğrultusunda, Ahlak adı altında
iletişim aldığınız şeylerin miktarını ili olarak zarar ve- ahlakı yeniden yorumlamak. yapılan dayatma-
ve sıklığını artırmak. Beraber riyorsa çözmek. ları görmek. Tek
öğrenmek. Vermiyorsa soruna ahlaki yasanın
çok fazla odaklan- “kendine karşı dü-
mamak. rüst olmak” oldu-
İş yerinde Hiç vazgeçmeyeceğiniz de- Yarışa girmemek, ğunu fark etmek.
iletişim ğerlerinizi net olarak ortaya ortak ve önemli
koymak, onun haricinde çok bir hedef uğruna Düşünürler Çok önemli düşünürlerin Her kişinin kendi
katı olmamak. beraber çalışabil- mutluluk reçetelerini öğren- felsefesini kurmak
mek. mek ve takip etmek. zorunda olduğunu
fark etmek.
40 41

22. Spor Kardiyovasküler, esneme ve Hareketsiz kalma- Öğrenme Mutluluğumuzu artıracak, Vaktimizi, bizim
güç kazandırmaya yönelik mak. Sürekli pasif kişisel gelişim akımlarına mutluluğumuzla
haftada 4 gün spor yapmak. durumda olacağı- açık olmak, okumak, uygu- alakası olmayan
nız faaliyetler ye- lamak. konulara ayırma-
rine hareketli faa- mak. Bir şeyi öğ-
liyetler seçmek. renirken mutlulu-
ğuma katkısı olup
Beslenme Sebze ve meyve ağırlıklı bir Kırmızı eti özel-
olmayacağını sor-
beslenme tarzı uygulamak. likle az tüketmek.
gulamak.
Yeteri kadar su içmek. Az Sosis, sucuk vs. İş-
yemek. lenmiş mamulden Çeşitlen- Farklı anlayış ve tutumları Tek bir akıma ta-
uzak durmak. Çok dirme incelemek, yaşam amacımıza kılı kalmamak. Bir
yememek. en uygun akımı tespit etmek. mürit değil, yaşa-
Duruş Dik durmak, doğru nefes al- Çalışırken, sohbet mın “selfguru”su
mak, yeteri kadar uyumak, ederken ve yolcuk- olmak.
uyurken doğru yatmak. taki yanlış duruş- Gelişme Hedef koyarak, bu hedef Ölçmekten ve
larımızı düzelt- üzerinde çalışmak. Ara he- eleştiriden çekin-
mek. defler koymak. memek. Her nega-
Sağlık Kişisel
Yaşam stili Sabahtan akşama, sağlık ge- Kahveye gitmek, gelişim tif tespitin bir iyi-
tirecek iş ve aile alışkanlık- ağır işte çalışmak, unsur- lik getireceğinin
ları oluşturmak. uzun saatler ça- ları bilincinde olmak.
lışmak gibi mut-
suzluk kaynağı tu- Yazma Tüm süreci yazmak. Yazma Yazdıklarından
tumları yaşamdan yöntemiyle düşünmeyi bece- pişmanlık duyma-
çıkarmaya çalış- rebilmek. mak. Uygunsuz
mak. yerde, mesela halk
otobüsünde not
Hobiler Yürüyüş, yelken, kürek, sörf, Sinema, futbol, ti- tutmaktan çekin-
fotoğrafçılık gibi hareketli yatro gibi edilgen memek.
hobileri tercih etmek. Ho- hobileri bırakmak.
biyi yaşam amacı içine sok- Erkek adam maça Paylaşma Öğrendiklerimizi, çevremizle Bencil olmamak.
mak. gider, kadın örgü paylaşmak onlarla birlikte En iyi öğrenme-
yapar gibi şartlan- gelişmeye devam etmek. nin, öğretmek ol-
dırmalara kanma- duğunun bilin-
mak. cinde olmak.
42 43

23. Beyin Ha- Mutluluk için yapacakları- Mutsuzluğumuza
ritası mızı, birbirine bağlantılarını neden olan faa-
gösteren bir “beyin haritası” liyetleri ve birbi-
çıkarmak. Bu harita saye- rine bağlantılarını
sinde tüm mutluluk unsurla- bir “beyin harita-
rını bir seferde görmek. sında” göstermek.
MUTSUZLUĞA NEDEN OLAN
Ne yapmayacağın- TUTUMLARIMIZ
dan emin olmak.
TKY Toplam Kalite Yönetimi gibi, Dağınık yaklaşım-
içinde sistematik yaklaşım lardan uzak dur-
olan bilimsel alanları, kişisel mak. İki iyi niyetli
ÖĞRENİLMİŞ MUTSUZLUK
mutluluk için kullanmak. hedefin birbirini
Sistem sabote edebilece-
bilimi ğini unutmamak.
Algılama düzeneğinden bahsetmiştik; hayatı yorumlamada
kullandığımız düzenek. Bu düzenek en çok öğrendiklerimiz-
Ekonomi Bireysel tasarruflarınızı, 5 Yatırımlarınızı, den etkileniyor. Öğrenme, kısmen planlı, kısmen plansız olan
ve 10 yıllık yaşam hedefine başkaları tarafın- bir faaliyet.
göre düzenleyebilmek. dan belirlenmiş
Planlı öğrenme, okullarda, kurslarda gerçekleşiyor. Plansız
önceliklere göre
yapmamak. öğrenme ise hayatın içinde. Her gün, her dakika, yaşadığımız
Reklamcılık Kendinizi ve amaçlarınızı ta- Başkalarının rek-
müddetçe gerçekleşen öğrenme türü.
nıtmayı ve gündemde tut- lamlarına kanarak, Plansız öğrenme, adı üstünde plansız ve kendiliğinden
mayı becerebilmek. planlarınızı değiş- olan bir faaliyettir. Bir arkadaşımızla, konuşurken, yemek yer-
tirmemek. Rek-
lama gelmemek.
ken, okurken, dolaşırken, seyrederken devam eder.
Planlı veya plansız, öğrendiklerimiz her zaman, aynı yerde
depolanmamaktadır. Beynimiz ihtiyaca göre bazı verilere daha
fazla yer ayırmaktadır. Özellikle duygusal yönü olan veriler
önemli olmakta, beyin tarafından özenle saklanmaktadır.
Vücudun bu özelliği, “Duygusal Zekâ” kitabında Goleman
tarafından, ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Goleman kita-
bında, duygusal bağlantıların, zekâyı, hatırlamayı ve karar sü-
recini nasıl etkilediğini açıklamaktadır. “Duygusal zekâ, mate-
matik zekâyla kıyaslandığında hayatta başarılı ve mutlu olmak
için daha etkilidir, yaklaşımı” kitabın ana fikrini oluşturmak-
tadır.
44 45

24. Planlı öğrenme süreci, plansız öğrenme süreci ile kıyas- maya çalışmaya benziyor. Bu kadar olumsuzluktan ne öğreni-
landığında daha donuktur. -Okuldan ne hatırlıyorsunuz? diye yoruz? Nasıl “mutsuz” olacağımızı.
sorsam, aklınıza mezuniyet günü, ilk randevunuz vb. anlar Mutsuz olmayı dışarıdan öğrendiğimize göre, yeni bir ta-
gelecektir. Ama birbirinin aynısı olan matematik dersleri gel- rif yapabiliriz:
meyecektir. Öğrenilmiş mutsuzluk: Biz fark etmeden, plansız öğ-
Plansız öğrenme sürecinin içinde, duygusal anlar daha çok- renme yöntemleriyle çevremizden edindiğimiz, mutsuzluğu
tur. Bu nedenle plansız öğrenme planlı öğrenmeye nazaran bi- getiren davranış ve tutumlardır.
zim üzerimizde daha fazla etkilidir. Öğrenilmiş mutsuzluğa vurgu yapmamızın nedeni; Bu top-
Plansız öğrenme, adı üstünde plansız olduğu için doğrudan lum bize mutsuz olmayı öğretmekte ama mutlu olmayı öğ-
yaşadıklarımız ile ilgilidir, iyi veya kötü diye bir ayırım yoktur. retmemektedir. O yüzden bilinçli olarak vücuda mutlu olmayı
Bir çocuk, (Afrika’da kalmadı ama) yamyamların arasında yeti- öğretmeliyiz. Yani plansız olarak öğrenilen “mutsuzluğun”
şirse, yamyam, hırsızların arasında yetişirse hırsız, dağda yetiş- karşısına, planlı olarak öğrenilen “mutluluğu” çıkarmalıyız.
tirse dağ adamı olacaktır. Mutluluğu öğrenmeden mutlu olmak sadece şanstır.
Bir çocuk mutsuz bir ortamda yetiştiyse “mutsuz” ola- Mutsuzluktan kurtulmak o kadar da kolay değildir. Çünkü
caktır. Çünkü vücut, mutsuzluğun “mutsuzluk” olduğunu mutsuzluk, uzun yıllardır öğrendiğimiz bir alışkanlıktır. Üste-
bilmemektedir. Siz ona ne öğretirseniz onu yapacaktır. (İçinde lik mutsuzluk dışarıdan onay görmektedir. Evet, yanlış oku-
Urfa’nın meşhur isotu bulunan bir kavanozdan, reçel çıkarta- madınız; mutsuzluk onay görmektedir. Hatta iddia ediyorum
mazsınız. Kavanoza reçel koyarsanız, belki ilerde reçel çıkarma Türkiye’de mutsuzluk teşvik ediliyor, mutluluk sevilmiyor.
şansınız olur). Neden mi?
Bunu niye anlatıyorum. Çünkü mutsuz bir toplumda ya-
şıyoruz ve mutsuzluğu, plansız bir şekilde öğreniyoruz. Toplu- Mutsuzsan:
mumuz arabesk özelliklere sahip. Acı, üzüntü, çaresizlik, vur-
• Ciddisin,
dumduymazlık, pişmanlık, yalnızlık, ümitsizlik vb.
• Düşüncelisin,
Televizyon karamsar, gazeteler karamsar, ailemiz karam-
sar, arkadaşlarımız karamsar... Sadece bir gün medyayı sabah- • Normalsin,
tan akşama takip edin; mutsuz olmanız garanti. (Yurt dışında • Büyümüşsün,
yaşamayı tercih eden başarılı insanlar, büyük çoğunlukla bu • Hayatın gerçeklerini kavramışsın,
ülkedeki mutsuzluktan kaçıyorlar kanımca). • Kimsenin negatif düşüncelerini çekmiyorsun,
Nasıl olacak da bu kadar olumsuz duygudan, olumlu duygu • Kimse seni eleştirmiyor: adam/kadın zaten mutsuz!
çıkartacaksınız? Kavanoza hep pul biber koyup, reçel çıkar-
• Kendinden eminsin,
• Önemlisin,
46 47

25. • Namuslusun, Öğrenilmiş mutsuzluk, kullanıncaya kadar bize ait bir mut-
• Ağırsın, suzluk değildir. Vücut, mutsuzluğu sorgulamadan, sadece sey-
• Samimisin, rettiyse bile onu öğrenir ve ne zaman kullanacağına karar verir.
Mutsuzluğu öğrenmek için bizzat mutsuz bir olay yaşamak ge-
• Duyarlısın.
rekmez. İki arkadaşın arasında geçen sağlıksız bir ilişkiden, se-
yirci durumunda olan üçüncü de bir şeyler öğrenir.
Mutluysan: Bu nedenle farkında olmalı, yakınımızda olan veya bizim
• Gıcıksın, başımıza gelen olayları gözlemlemeliyiz. Hatta bu işi geçmişe
• İticisin, doğru yürüterek, hangi ortamdan hangi mutsuzlukları öğren-
• Kıskanılıyorsun, diğimizi tespit etmeliyiz.
• Anormalsin, Hastalığın sinyali bellidir: Mutsuzluk ve türevleri; can sı-
kıntısı, stres, umutsuzluk, kaygı, huzursuzluk, korku, endişe, vb.
• Mutluluğunu bozmak lazım,
Bu duygulardan birini hissetmeye başladığımızda kendimize
• Ukalasın, sormalıyız:
• Gevşeksin, Şimdi gerçekten mutsuz mu olmalıyım? Yoksa bu durum
• Hafifsin, öğrenilmiş bir mutsuzluk mu?
• Çokbilmişsin, İnanın cevap çoğu kez “öğrenilmiş mutsuzluktur”. Çünkü
• Umursamazsın, esasında olaylar ve durumlar sadece bir gerçekliktir, bir hal-
• Hafifmeşrepsin, dir. Olayları çekilmez yapan yorumdur. Farkındalık, öğrenil-
miş mutsuzluğa karşı kullanılabilecek önemli bir beceridir.
• Boş vermişsin,
• Göstermeliksin.
Yaşam ustalığı becerisi 7
Öğrenilmiş Mutsuzluğun farkına varabilmek.
İşte bu yüzden pek çok insan, bir fayda sağladığı için, mut-
suzdur. Özellikle iş yerinde sürekli mutlu görünmek o kadar
iyi değildir. En azından nazar değer! . Mutlu olmak, bu açı- Öğrenilmiş mutsuzluk, mutlu olabileceğine inanmamayı
dan bakıldığında riskli bir davranıştır. Mutsuz olmak, toplum içinde barındırır. İnsan bir kez mutsuzluğu normal buldu-
tarafından daha fazla onaylanmaktadır. Toplum içinde onay- ğunda, artık daha fazla uğraşmasına gerek kalmaz. Bu bir nevi
lanmayı önemseyenlerin özellikle dikkat etmesi gerekmektedir. rahatlama getirir. Mutluluktan vazgeçenler çevresine bakınır,
Önemli olacağım, ciddi olacağım vb. diye mutsuzluğu alış- herkesin kendisi kadar mutsuz olduğunu görür, rahatlar.
kanlık haline getirilmemelidir. Öğrenilmiş mutsuzluk, bir alışkanlıklar topluluğudur. Ya-
şamda bir fayda yarattığı için bu alışkanlıkları devam ettiririz.
48 49

26. Mutsuzluk, duygularımızın istemediği ama vücudumuzun
zaman içinde öğrendiği, uygulamayı gerekli gördüğü biyo-
lojik bir takıntıdır. Her alışkanlık veya takıntı gibi tedavi ile
YANLIŞ ŞARTLANDIRMA
düzeltilebilir.
Şu yaşınızda doğru bildiğiniz kavramları nerden öğrendi-
niz? - Hayattan, çevreden, aileden. Ya bu kavramlar doğru de-
ğilse ve esasında sizin mutluluğunuza hizmet etmiyorsa?
MUTLULUK Bu durumu yanlış programlanmış bir robota benzetebiliriz.
Yazılım baştan yanlış olduğu için robotun mutlu olması müm-
Mutluluk, kün değildir. Ancak robot bunun farkına varamaz, sadece ya-
Güz yağmurunda, zılmış olanı yapar.
Yaprağın terinde, Maalesef doğru olduğunu otomatik olarak kabul ettiği-
miz bazı kavramlar sonrasında bizi mutsuz yapabiliyorlar. Ör-
Teninin Üstünde.
neği Türk Toplumunda yaşanan bir tür kadın-erkek ilişkisin-
Ay ışığında suya girerken, den vermek istiyorum. Eşini kontrol etmek isteyen bir bireyin,
Sardunyalıdan inerken, mutsuzluk yolculuğu nasıl gelişiyor?
Sessizliği dinlerken, • Öncelikle çevresinden, eşini evliliğin başında kontrol al-
Tam içinde. tına alamazsa, ileri de hiç kontrol edemeyeceğine dair şartlan-
dırmayı alıyor. Nikâhta ayağına basmak, gerdekte güç gösteri-
Aramasını bilmediğin, sinde bulunmak, vb. bu amaçla üretilmiş gelenekler.
Bulduğunda kaybettiğin, • Sonra evlenir evlenmez, alakalı alakasız yerlerde eşine
emir vermeye çalışıyor. Hatta bazen komik düşme pahasına,
Yalnızken istemediğin...
hiç bir açıklama yapmadan emir veriyor. Mesela arkadaşlarının
Mutluluk. yanına gitmesine izin vermiyor, şu kotu değil de bu kotu giy-
Mutsuzluğun gölgesinde, mesini istiyor, vb.
Bir yengecin ayak izinde. • Zaman içinde daha baskın olan taraf (karşı taraf da mü-
saade etmişse) kumandayı tamamen eline alıyor. Bu durumda
çevre tarafından yapılan şartlandırma gerçekleşmiş oluyor.
Peki, bu sonuç mutluluk getirir mi? -Hayır. İlk başta çok
güzel gelen “her şeyi , ben kontrol ediyorum yaklaşımı”, bir
50 51