Organizasyonun Tanımı, Önemi ve Süreci, Organizasyon İlkeleri , Organizasyonda Bölümlere Ayırma, Organizasyonda Bölümlere Ayırmada Kullanılan Temel Ölçütler

1. TC.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TURİZM ve OTEL İŞLETMECİLİĞİ ABD.
YÖNETİM VE ORGANİZASYON
ÖMER YAVUZ

2. İÇİNDEKİLER
• ORGANİZASYONUN TANIMI, ÖNEMİ VE SÜRECİ
• ORGANİZASYON İLKELERİ
• ORGANİZASYONDA BÖLÜMLERE AYIRMA
• ORGANİZASYONDA BÖLÜMLERE AYIRMADA
KULLANILAN TEMEL ÖLÇÜTLER
• ÖRNEK OLAY – ORDU HİZMET TEŞKİLATI
YAVUZ, 2017 2

3. Organizasyonun Tanımı ve Önemi
 “İşletmeyi işlemesi için gerekli olan malzeme, tesisat, sermaye ve
personel gibi maddi ve sosyal unsurlarla donatmak.” (H.Fayol)
 ”Bir işletmede yapılacak işin belirtilmiş görevlere bölünmesi ve bu
görevlerin, en elverişli şekilde yerine getirilebilmesi için uygun
nitelikteki kişilere verilmesidir”. (J.Litterer)
“Bir işletmenin faaliyetlerinde gerekli araçların tümünün, en az
maliyetle, en iyi verim ve en fazla tatmini sağlayacak şekilde, ahenkli
olarak düzenlenmesidir.” (R.Caude)
YAVUZ, 2017 3

4. Organizasyonun Önemi
• Organizasyon bir düzen ve düzenlemeyi ifade ettiği için
örgütlenmeyle ilgili faaliyetler topluluğunu ve bir süreci kapsar. Bu
manada organizasyon insan, iş, teknoloji faktörlerini birleştiren bir
sistemdir.
YAVUZ, 2017 4

5. Organizasyonun Süreci
• Bir işletmede yapılacak işleri belirleme, bu işleri kendi içinde
benzerlik durumuna göre gruplamak, gruplanan işleri görecek sayı
ve nitelikte personeli işe alarak bunların görev yetki ve
sorumlulukları ile örgütsel ilişkilerini düzenleme çabalarının toplamı
olarak tanımlayabiliriz..
YAVUZ, 2017 5

6. Organizasyon İlkeleri
A. Klasik Organizasyon İlkeleri
1. Amaç Birliği İlkesi,
Bölümlerin, kişilerin ve örgütün amaçlarının koordinasyonu.
2. İş Bölümü ve Uzmanlaşma İlkesi,
Faaliyetler daha verimli ve kârlı olacak şekilde bölünüp,
gruplandırılmalıdır.
YAVUZ, 2017 6

7. 3. Kontrol Alanı İlkesi,
Her üst'ün etkin bir biçimde yönetebileceği ast sayısı sınırlıdır.
Şekil 1 - Dar ve Geniş Kontrol Alanları
a) Direkt İlişkiler
b) Çapraz İlişkiler
c) Grup İlişkileri
d) Toplam İlişkiler
YAVUZ, 2017 7
A
B C D
1
A
B C D E F G
2

8. • Yöneticinin Denetlediği İşlerin Karmaşıklık Derecesi
• Denetlenen İşlerin Birbirine Benzerliği
• Denetlenen İşlerin Birbirinden Bağımsız Şekilde Yapılabilmesi
• Organizasyonun Faaliyette Bulunduğu Çevre Koşullarında Dalgalanmalar ve
Belirsizlikler
• Astların Gördüğü İşlerin Standartlaşmış Olması
• Yönetici ile Astların Nitelikleri
• Yöneticinin Yönetim Felsefesi
YAVUZ, 2017 8
Kontrol Alanını Belirleyen Faktörler

9. 4. Hiyerarşik Yapı İlkesi,
Yürütme ve raporlama ilişkileri tüm hiyerarşi kademelerini izleyerek
geçmelidir. Yetki en üst hiyerarşik noktadan alt kademelere kadar derece derece
dağılır.
5. Emir Komuta Birliği İlkesi,
Klasik organizasyonlarda her ast bir üstten emir almak zorundadır. Diğer bir
deyimle, hiçbir örgüt üyesi birden fazla amire bağlanamaz ve birden fazlasına
sorumlu olamaz.
YAVUZ, 2017 9
A
B
D
E
C
F
G
Şekil 2- Kumanda Kanalları

10. 6. Sorumluluk İlkesi,
Astlar yaptıkları bütün faaliyetlerden dolayı üstlerine karşı kesinlikle sorumludurlar.
7. Yetki ve Sorumluluk Denkliği İlkesi,
Her yöneticiye verilen yetki ve sorumluluk sınırları belirlenmeli ve bunlar birbirine
eşit olmalıdır.
8. Yetki Devri İlkesi,
Astların kendilerinden beklenen faaliyetleri gerçekleştirebilmeleri için üstler
yetkilerinin bir kısmını astlara göçermelidir.
9. İstisna İlkesi,
Yönetici yetkisini aşan sorunlarla ilgili kararlar için üstüne başvurmalıdır.
YAVUZ, 2017 10

11. 10. Açıklama İlkesi,
Bir organizasyonda görev alan bireylerin görevleri, yetki ve sorumlulukları açık ve
anlaşılır bir şekilde yazılmalıdır.
11. Denge İlkesi,
Yetkinin merkezcil veya merkezkaç olarak dağılmasında yapısal dengeye dikkat
edilmelidir.
12. Basitlik ve Anlaşılırlık İlkesi
Her organizasyon, temel ilişkileri göstermeli, iş akışına ve kuruluşun gerçeklerine
uygun, açık ve anlaşılabilir olmalıdır.
13. Değişebilirlik veya Reorganizasyon İlkesi,
Örgütsel yapı değişen koşullara uyarlanabilmelidir.
YAVUZ, 2017 11

12. B. KLASİK ORGANİZASYON İLKELERİNE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER
 Klasik yaklaşıma yapılan eleştirilerin başında, bu görüşün ileri sürdüğü ilkelerin
çok genel bir nitelik taşıdığı, bu nedenle uygulamaya yol gösteremediği hususu
gelmektedir.
 İkinci bir eleştiri ise, bu yaklaşımın evrensel, her yer ve her işletmede geçerli
ilkeler geliştirmek iddiasıdır.
 Üçüncü bir eleştiri ise, bu ilkelerin organizasyon yapılarını mekanik bir vasıta
olarak görmeleri ile ilgilidir.
 Diğer bir eleştiri bu yaklaşımın kapalı sistem görüşünü esas aldığı hususudur.
YAVUZ, 2017 12

13. C. Örgüt Yapısını Etkileyen Durumsallık Faktörleri
• Örgütün stratejik amaçları
• Örgütün çevresi
• Örgütün büyüklüğü ve yaşam evresi
• Üretim ve hizmet teknolojilerinin niteliği
• Örgüt içi bölümler ( departmanlar arası ) bağlılıklar.
YAVUZ, 2017 13

14. a) Durumsal Faktör Olarak Stratejik Amaçlar
• Maliyet liderliği ve maliyet düşürmeye odaklanma halinde örgütler işletmenin
içsel verimliliğini arttırmaya çalışırlar.
• Düşük maliyet stratejisinde kaynakların etkin kullanımı ön plana çıktığı ve
uzmanlığın önemli olduğu düşünülürse fonksiyonel örgüt yapılar en uygun olan
organizasyon biçimi olacaktır.
• Farklılaştırma stratejisinde örgüt, amaç olarak yenilikçi ürünler geliştirmeye önem
vermektedir.
• Bu amaca en uygun örgüt yapısı ise takım çalışması yapabilen yapıdır.
YAVUZ, 2017 14

15. b) Durumsal Faktör Olarak Çevre
• Departmanları birlikte çalışmaya yönlendirmek yatay ilişkileri arttıracak önlemler
almak ön plana gelmektedir.
• Örgüt, değişime uyum göstermek ve esnek bir yapıya sahip olmak zorundadır.
• Çevre koşulları belirgin ise, kuralların, biçimsel yapı ve merkezi karar verme
sisteminin olduğu mekanik örgütleme biçimi geçerli olmaktadır.
YAVUZ, 2017 15

16. c) Durumsal Faktör Olarak Örgütün Büyüklüğü ve Yaşam Süresi
• Küçük işletmeler çok az iş bölümüne, az sayıda resmi kural ve düzenlemelere,
sınırlı sayıda kurmay personele, içsel kontrol sistemlerinin belirgin olmadığı bir
yapıya sahiptir.
• Büyük boyutlu işletmelerde iş bölümü ileri düzeydedir.
• Bürokratik kurallar ve düzenlemeler ile içsel kontrol sistemleri oluşturulmuş
bulunmaktadır. Örgüt bu hali ile bürokratik, kontrol ve mekanik bir niteliğe
sahiptir.
YAVUZ, 2017 16

17. • Doğuş evresinde Esnek ve nitelik göstermektedir.
• Gençlik evresinde Orta boyutta bürokratikleşmenin eşiğinde bir işletme niteliği
taşımaktadır.
• Orta yaşlılık evresinde Bürokrasinin işareti olan politikalar ve prosedürler
oluşturulmuştur.
• Örgüt olgunluk süresine gelince çok büyük bir boyuta ve çok büyük bir bürokratik
yapıya sahip olmuştur.
YAVUZ, 2017 17

18. d) Durumsal Faktör Olarak Üretim ve Hizmet Teknolojileri
• Yapı teknolojiye uyum sağlamak için tasarlanır. Başka bir ifade ile teknoloji yapıyı
şekillendirir.
• Tekniksel karmaşıklık ne kadar artarsa örgüt yapısında biçimselleşme ve
merkezileşme o ölçüde artmaktadır.
• Rutin hizmet teknolojilerinin olduğu örgüt yapılarında mekanistik bir eğilim
görülmektedir.
• Rutin hizmet teknolojilerinin bulunduğu örgütlerde, örgüt yapıları organik bir
özellik taşımaktadır.
YAVUZ, 2017 18

19. e) Durumsal Faktör Olarak Bölümler Arası Bağlılık
• Düşük düzeyli bağlılık durumu, bölümlerin işlemini birbirlerinden bağımsız olarak
yapabildikleri anlamına gelmektedir.
• Yüksek bağlılık durumunda bölümler sürekli olarak bilgi ve kaynak alışverişinde
bulunmaktadırlar.
• Sıralı işlemlerin bulunduğu örgütlerde planlama programlama ve bunların düzenli
yürümesi için toplantılar ve irtibat görevleri bulunur.
• Bölümlerarası ilişkilerin yoğun olduğu örgütlerde, proje ve takım çalışmaları yatay
ilişkiler ön plana çıkmaktadır.
YAVUZ, 2017 19

20. ORGANİZASYONDA BÖLÜMLERE AYIRMA
A. Bölümlere Ayırma İlkeleri
1. İş Bölümünün Yararlarından Faydalanma İlkesi,
• Her kişinin yapacağı görevler diğerlerinden ayrılmakta ve uzmanlaşma
sağlamaktadır.
2. Kontrolü Kolaylaştırma İlkesi,
• Birbirleriyle çok yakın ilişkileri olan ve birisinin yaptığı işi diğerinin kontrol etmesi
gereken örgüt birimleri kontrolün etkin ve zamanında yürütebilmesi için bir üst
bölüme bağlanmalıdır.
YAVUZ, 2017 20

21. 3. Faaliyetlerin Benzerliği İlkesi,
• Faaliyetleri birleştirip bir araya getirirken işlerin benzerliği bakımından aynı
bölümde toplamak yararlı olacaktır.
4. Faaliyetlerin Yakın İlgisi İlkesi,
• Birbirleriyle fonksiyonel açıdan ilgili ve aynı amaca hizmet eden kısımların bir
bölüme bağlanması ile ilgilidir.
5. İcra ile Denetimi Birbirinden Ayırma İlkesi
• Hiç kimse kendi hatasını bulmakta ve bunları analiz edici ve çözüm getirici tarzda
hareket etmede tam nesnel davranamamaktadır. Bu nedenle icra ile denetimi
birbirinden ayırmak zorunludur.
YAVUZ, 2017 21

22. 6. Önemli İşe Yüksek Mevkii Verme İlkesi,
Organizasyonda bir fonksiyon, amacı gerçekleştirme bakımından yaşamsal önem
taşıyan özellikte ise bu fonksiyonu görecek örgütsel birim organizasyon
hiyerarşisinin daha üst seviyelerinde bir yere yerleştirilmelidir.
7. Zaman Bakımından Düzenleştirme İlkesi,
Zaman açısından uyumlaştırılması gerekli olan iş ve faaliyetler çeşitli kısımlar
tarafından yürütülse bile birbirini tamamlayan ve bu nedenle aralarında sıkı ilişki
bulunması gereken özelliğe sahip oldukları için bir bölüme bağlı olmak
zorundadırlar.
8. Politika Amacına Uygunluk İlkesi,
Bir iş amaç bakımından hangi yönetsel fonksiyonun etkinliğine hizmet ediyorsa o
bölüme bağlanmalıdır.
YAVUZ, 2017 22

23. 9. İşletmenin Mevcut Personelini ve Koşullarını Göz Önünde
Bulundurma İlkesi,
• Kuruluşun organizasyon şemasını ve örgüt el kitaplarını oluştururken elde mevcut
olan personeli bunların özelliklerini, daha önce iş ilişkilerini, gayri resmi dostluk ve
arkadaşlık bağlarını göz önünde bulundurmalı ve ona göre bölümlerini
belirlemelidir.
10. Ekonomik Olmayan Özen Gösterme İlkesi,
• Organizasyonu oluşturan birimlerin sayısı ile bunlar için belirlenen kadroların
miktarı ve niteliği bunlardan beklenen yararları arttırmalıdır.
YAVUZ, 2017 23

24. 11. Bir Faaliyetten En çok Yararlanan Bölüme Bağlama İlkesi,
• Organizasyonda nitelikleri yani kullandıkları teknolojiler ve uyguladıkları yöntem
ve süreçler birbirinden çok farklı olmasına rağmen bir kısmın fonksiyonu diğer bir
bölümün faaliyetlerini kolaylaştırıyor ve ona dönük bir hizmet yapıyorsa bu kısmı
o bölüme bağlamak gerekmektedir.
12. Birbirini Denetleyecek Bölümleri Kesinlikle Birbirinden Ayırma İlkesi,
13. Önderliği Kolaylaştırma İlkesi,
• Görev, yetki ve sorumluluklar, örgüt içi ve dışı ilişkiler ve raporlama sistemi ne
kadar açık olursa önderlik o kadar etkin olur.
YAVUZ, 2017 24

25. ORGANİZASYONDA BÖLÜMLERE AYIRMADA
KULLANILAN TEMEL ÖLÇÜTLER
A. İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma
• İşletme fonksiyonları, mal veya hizmet üretimi, bunların pazarlanması, üretim için
ham madde, yedek parça ve malzeme tedariki, tüm faaliyetlerin gerektirdiği
parayı bulma yani finansman, muhasebe işlemleri ve diğer işlevlerden oluşur.
YAVUZ, 2017 25

26. Tepe Yöneticisi
Tedarik Üretim Personel
Finans ve
Muhasebe
Pazarlama Ar-Ge
Planlama Komitesi
Planlama Yöneticisi
YAVUZ, 2017 26
Şekil 1- İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma

27. B. Sayı Temeline Göre Gruplara Ayırma
• Bir işletmecinin yönetimi altında bazı işleri yapacak belirli sayıda kişilerin bir araya
toplanmasıdır.
YAVUZ, 2017 27
Kara Kuvvetleri Komutanlığı
Birinci
Ordu K.
Kolordu
Tümen
Tugay Tugay
Tümen
Kolordu
İkinci Ordu
K.
Üçüncü
Ordu K.
Şekil 2- Sayı Temeline Göre Bölümlere Ayırma Örneği

28. C. Bölge Ölçütüne Göre Bölümlere Ayırma
• Belirli bir alan ya da bölgedeki faaliyetlerin gruplanması ve tek bir yönetici
sorumluluğuna verilmesidir. Yüzeysel bakıldığında böyle bir ölçüt ideal
gözükmektedir.
• Bölgesel bölümlendirme özellikle büyük işletmeler ya da faaliyetleri fiziksel olarak
ya da coğrafi olarak yaygın diğer işletmeler için çekicidir.
• Bilgi teknolojinin ve haberleşme araçlarının gelişmesi bölgesel örgütlemenin
önemini azaltan bir neden olmuştur.
YAVUZ, 2017 28

29. Tepe
Yöneticisi
Yurt İçi Faaliyetler
Koordinatörü
İzmir Fabrikası Müdürü
İstanbul Merkez Fabrika
Müdürü
Marmara Bölgesi Satış
Müdürü
Anadolu Satış Müdürü
Yurt Dışı Faaliyetler
Koordinatörü
ABD Satış Temsilcisi
Ortadoğu Satış Temsilcisi
Almanya ve Batı Avrupa
Satış Temsilcisi
YAVUZ, 2017 29
Şekil 3- Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma Örneği

30. D. Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma
• Faaliyetleri ürün ya da ürün zinciri temeline göre bölümlendirme, büyük
işletmelerde başvurulan önemli bir ölçüttür. Bu yöntemi kullanan işletmeler
temelde işlevsel olarak düzenlenmiştir.
• Uygulamada ürün ölçütüne göre bölümlendirme endüstriyel ilişkiler ve finans
dışında bütün fonksiyonel alanlarda başarılı olmuştur. Sendikalarla pazarlıkta ve
anlaşmaların hukuksal açıdan yorumlanmasında usta yöneticilerin istihdamı
gereklidir.
• Otoritenin finans üzerinde merkezileştirilmesi üst düzey yöneticilerinin kıt olan
kaynakların kullanımında dikkatli ve ekonomik davranması, bu yolla işletmeyi bir
bütün olarak tutması çok önemlidir.
YAVUZ, 2017 30

31. YAVUZ, 2017 31
Hazır
Yiyecekler
Ecza
Kimyası
Tekstil
Kimyası
Otomobil
Üretim ve
Satışı
Su Üretim
ve Satışı
Kimya
Grubu
Gıda Grubu
İnşaat
Makinaları
Otomotiv
Grubu
Tepe Yöneticisi
Şekil 4- Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma

32. E. Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma
• Müşterilere sağlanacak hizmetlerin önemli olması bazı işletmelerde müşteri
temeline göre bölümlendirmeyi ön plana çıkarmıştır. Bu gruplamada yapılan
işlemlerde müşteri anahtar teşkil eder.
F. Üretim İşlemlerine veya Donanımına Göre Bölümlendirme
• Bu tür bölümlendirmenin amacı donanıma göre uzman yönetici ve işgörenlere
sahip olarak donanımın verimliliği ve etkinliğini arttırmaktır.
YAVUZ, 2017 32
Fabrika
Müdürü
Halaç
Bölümü
Cerler
Bölümü
Fitiller
Bölümü
İplik Bölümü
Boya ve Apre
Bölümü
Şekil 5- Üretim Donanımına Göre Bölümlere Ayırma

33. G. Zaman Temeline Göre Bölümlere Ayırma
• Artan talebi karşılamak veya işin gerektirdiği koşullar nedeniyle işletmelerin
sürekli olarak bir insanın normal çalışma süresini aşacak biçimde çalışması halinde
vardiya yöntemi uygulanarak faaliyetler zaman temeline göre gruplanır.
YAVUZ, 2017 33
İşletme
Yöneticisi
Gündüz
Vardiyası
Akşam
Vardiyası
Gece
Vardiyası
Şekil 6- Zaman Temeline Göre Bölümlendirme

34. H. Bölümlendirme Ölçütü Seçiminde Alternatiflerin Değerlendirilmesi
• Bölümlendirme bir amaç değil sadece işletme amaçlarının yerine getirilmesinde
kolaylık gösterecek şekilde düzenlenmesini sağlayan bir araçtır.
• Örgütlerde birinci düzeyde, işlevsel esasa göre bölümlendirmeye oldukça çok
rastlanır. Bu ölçüt her işletmenin faaliyetlerine uyar her ana işlevin bir kişi
tarafından koordinasyonunu kolaylaştırır.
YAVUZ, 2017 34

35. I. Çeşitli Ölçütlerin Birkaçının Birden Kullanıldığı Bölümleme
• İşlevsel satış yöneticileri ikincil düzeyde yere göre (coğrafi) bölümlendirme ile
karşı karşıyadır.
• Şehirdeki büyük mağazalar banliyölere de hizmet götürebilmek için şube açarlar;
satış memurlarının alanları bir şehrin içinde değişik semtlerde bulunabilir.
• Müşteriye göre bölümlendirme ikincil düzeyde genellikle az ölçüde kurulmaktadır.
YAVUZ, 2017 35

36. ÖRNEK OLAY
ORDU HİZMET TEŞKİLATI
• Ordu hizmet teşkilatı 1942 yılı başlarında ABD’nin 32. başkanı Franklin
D.Roosevelt tarafından Amerikan ordusunun 3 özerk biriminden biri olarak
kuruldu.
• Teşkilatın işlevi 2. Dünya savaşı süresince Amerikan ordusuna hizmet ve malzeme
sağlamaktı. Savaştan sonra 1946 da yeniden düzenlenerek şimdiki adı olan Ordu
Personel Destek Bölümü adını aldı.
• Ordu Hizmet Teşkilatı içerisindeki Yarbay John Aldridge yönetim düşüncesi
üzerinde çalışmayı basitleştirme ve çalışma ölçümü programlarını faaliyete
geçirdi.
YAVUZ, 2017 36

37. • Yarbay John Aldridge 1943 yılı başlarında Ordu Hizmet Teşkilatının tüm teknik
hizmetlerinde başlatılan Levazım Dairesi Başkanlığı çalışmayı basitleştirme
programını uygulamaya aldı.
• Aldridge ‘in karmaşık işlemleri alıp temel unsurlarına, başarılı uygulamalarının
temelini oluşturan niteliklere indirgemekteki nadir yeteneği, Ordu Hizmet
Teşkilatı’na ölçülemez bir değer kazandırmış ve savaşa ciddi katkılar sağlamıştır.
• Levazım Dairesi Başkanlığında elde edilen sonuçlar beklentilerin üstünde iyi
sonuçları meydana getirdi.
• Saat başı işçilikte, malzemede ve donanımda önemli tasarruflar elde edildi ve
binlerce kilit personelin yönetim iyileştirme programlarının yararlarının farkına
varması sağlandı.
YAVUZ, 2017 37

38. • Levazım Dairesi Başkanlığı’nda çalışmayı basitleştirme programının yararları ;
1. Tüm gereksiz görevlerin elenmesi ve tüm gerekli çalışmaların
basitleştirilmesi sayesinde insan gücünün korunması ve kontrol edilmesi.
2. Daha etkili yerleşim ve tüm donanımlar ile makinelerin doğru ve tam
kullanılması sayesinde alanın ve donanımın korunması.
3. İş analizi tekniklerinin öğrenilmesi sayesinde, işletme kademesindeki
denetçilerin ve çalışanların görevlerine yaklaşımlarında gelişme sağlanması
ve tüm organizasyon içindeki çalışanların yönetim bilincinin genişlemesi.
YAVUZ, 2017 38

39. Soru- Frederick Taylor’ın geliştirdiği bilimsel işletmecilik çalışmaları sonuç olarak
endüstri mühendisliğini doğurdu. John Aldridge Taylor’ın yöntemlerini izleyen bir
endüstri mühendisiydi. Bilimsel işletmecilik ve Taylor yaygın olarak çalışmayı
‘’monotonlaştıracak’’ şekilde yapılandırarak ‘’ makineleştirmekle’’ eleştirildi. Bu
iddiaları, Aldridge’in bu yöntemleri Ordu Hizmet Teşkilatı’nda uygulamasını göz
önüne alarak değerlendirin. Bu eleştiriler bu konuşmada verilen örnekle nasıl
bağdaşabilir?
YAVUZ, 2017 39

40. YAVUZ, 2017 40

41. YAVUZ, 2017 41