SlideShare a Scribd company logo
1 of 39
Download to read offline
Kapitulli 1
1.1 Objekt i studimit te biznesit nderkombetar
Me biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private
apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit
nderkombetare
vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me
vende tjera) jo vetem per profit.
Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose
te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra
dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga
keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes
formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi
jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai
vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne
funksionimin apo ne operimin e biznesit.
1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë?
Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore?
-Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq,
nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e
tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia
blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset
duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te
madhe. Dihet se me shum shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh I
bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom.
-Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre ata
gjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me
kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse
keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per
arsye se nuk ka ne vendin e tyre.
-Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhe
furnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking
nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta
ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe
sherbimet e tyre qe
shiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e burimeve te furnizimit
mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.
1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen e
sotme
Eshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat
krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15
vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis
vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht
kufijve te BE-se. Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai
vendas, bile ne vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te
biznesit nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor:
-Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshte
zhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me
shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej
New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh
menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale
komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin
e informatave.
-Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midis
vendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me
pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne
nje tejter, arsyet per kete jane keto:
Ȉ Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje te
shumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera.
Ȉ Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak te
konkurences se huaj. Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum
kompanive apo bizneseve te perfitojne nga biznesi nderkombetar.
-Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare-
Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat,
sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga
demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e
kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj.
-Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhe
jasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dhe
institucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht
vendit, ato mund ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak
te experiences ne tregjet e huaja.
1.4.Rruget e angazhimit ne Biznesin Nderkombetarë
Kur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format e
ndryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtoj
objektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategorite
kryesore te biznesit nderkombetare jane:
-Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht vendit
per tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht
dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te
mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi.
Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te
tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla.
Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me
jashtqe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak
angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli,
pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj.
-Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersa
kur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet
nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I
sherbimeve ka
forma te ndryshme si:
Ȉ Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha te
ardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hotelet etj. Te
ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti i mallrave. SHBA ka fituar
me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore.
Ȉ Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringu
realizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyre
sherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ.
Ȉ Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre per
te bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuarit
perdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi i assiton
vazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose te
teknologjis etj. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kane eksportuar
me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madh sepse
kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar te
francizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri.
-Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen ne
investime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol.
Ȉ Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe I japin investitorit
kontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50%
mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere.
Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e
perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje
MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne
biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet
personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere
experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992
ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport
qe ishte athere 4 trilion dollar.
Ȉ Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e
kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje
kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te
rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato
perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet
per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive
shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra
per investime PORTOFOL.
Ȉ Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy
kompanive te marra vesh.
Ȉ Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne
tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te
botes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe
investimet i tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).
1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin Nderkombetarë
Mjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon ne
suskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis I
jashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e
nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale.
- Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jo
vetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike,
antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.ȄUdheheqja politike e qdo vendi
kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti
nderpresin tregitine dhe investimet midis vendeve.ȄLigjet vendees dhe nderkombetare
percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare.
Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat,
punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore
rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. ȄShkencat si ato
sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajne zhvillimin mendor dhe shoqeror te
njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto menaxheret mund te kuptojne me mire
besimet, sjelljet e te tjereve. ȄShkencat ekonomike shpjegojne pse njerzit shkembejne
mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje rend ne tjetrin
nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter.
Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj
mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. ȄMenaxheret qe kane njohur nga gjeografia
me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu
shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne
mardheniet e biznesit nderkombetare.
Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte I
ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte
shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te
shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne
kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e
operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe
duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia
e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente
vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I
teknologjise dhe komunikimit.
1.6. Globalizimi i tregjeve dhe Produkteve
Bota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat e
shumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates
ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr
emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi I
produkteve.
-Globalizimi I tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashem
global. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te
ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e
nje tregu global. P.sh Dzcoca-coladz xhinset DzLevi-sdz jane disa nga shembujt e globalizimit te
tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke
ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve
kombetare sa i perket shijes konsumatore dhe preferencave etj.
Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne
shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave
industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit
dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve,
avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te
flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global.
-Globalizimi i produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhe
sherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimet
kombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit (pune, toke, capital,energji etj)
Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te
mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike
veqanerisht te komunikimi, perpunimi i informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave
te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te
prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te
transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem.
Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar
ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
Kapitulli 1
1.1Objekt i studimit te biznesit nderkombetar
Me biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private
apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit
nderkombetare vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes
nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit.
Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose
te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra
dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga
keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes
formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi
jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai
vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne
funksionimin apo ne operimin e biznesit.
1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë?
Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore?
-Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq,
nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e
tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia
blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset
duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te
madhe. Dihet se me shume shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh
I bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom.
-Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre ata
gjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me
kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse
keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per
arsye se nuk ka ne vendin e tyre.
-Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhe
furnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking
nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta
ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe
sherbimet e tyre qe shiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e
burimeve te furnizimit mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.
1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen e
sotme
Eshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat
krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15
vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis
vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht
kufijve te BE-se.
Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai vendas, bile ne
vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te biznesit
nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor:
-Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshte
zhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me
shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej
New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh
menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale
komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin
e informatave.
-Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midis
vendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me
pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne
nje tejter, arsyet per kete jane keto:
Ȉ Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje te
shumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera.
Ȉ Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak te
konkurences se huaj.
Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum kompanive apo bizneseve
te perfitojne nga biznesi nderkombetar.
-Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare-
Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat,
sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga
demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e
kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj.
-Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhe
jasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dhe
institucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht
vendit, atom und ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak
te experiences ne tregjet e huaja.
1.4. Rruget e angazhimit ne Biznesin Nderkombetarë
Kur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format e
ndryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtoj
objektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategorite
kryesore te biznesit nderkombetare jane:
-Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht vendit
per tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht
dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te
mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi.
Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te
tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla.
Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me jasht
qe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak
angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli,
pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj.
-Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersa
kur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet
nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I
sherbimeve ka forma te ndryshme si:
Ȉ Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha te
ardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hotelet
ETJ. Te ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti I mallrave.
SHBA ka fituar me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore.
Ȉ Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringu
realizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyre
sherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ.
Ȉ Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre per
te bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuarit
perdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi I assiton
vazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose te
teknologjis ETJ. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kane
eksportuar me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madh
sepse kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar te
francizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri.
-Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen ne
investime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol.
Ȉ Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe i japin investitorit
kontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50%
mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere.
Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e
perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje
MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne
biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet
personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere
experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992
ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport
qe ishte athere 4 trilion dollar.
Ȉ Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e
kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje
kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te
rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato
perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet
per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive
shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra
per investime PORTOFOL.
Ȉ Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy
kompanive te marra vesh.
Ȉ Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne
tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te
botes.
Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe Investimet I
tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).
1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin Nderkombetarë
Mjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon ne
suskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis I
jashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e
nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale.
-Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jo
vetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike,
antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.ȄUdheheqja politike e qdo vendi
kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti
nderpresin tregitine dhe investimet midis vendeve.ȄLigjet vendees dhe nderkombetare
percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare.
Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat,
punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore
rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. ȄShkencat si ato
sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajne
zhvillimin mendor dhe shoqeror te njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto
menaxheret mund te kuptojne me mire besimet, sjelljet e te tjereve. ȄShkencat ekonomike
shpjegojne pse njerzit shkembejne mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe
kapitali levizin nga nje vend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka
vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e
dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. Ȅ
Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine,
cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne
menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare.
-Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte i
ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte
shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te
shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne
kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e
operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe
duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia
e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente
vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I
teknologjise dhe komunikimit.
1.6. Globalizimi i tregjeve dhe Produkteve
Bota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat e
shumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates
ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr
emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi I
produkteve.
-Globalizimi i tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashem
global. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te
ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e
nje tregu global. P.sh Dzcoca-coladz xhinset DzLevi-sdz jane disa nga shembujt e globalizimit te
tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke
ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve
kombetare sa I perket shijes konsumatore dhe preferencave etj.
Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne
shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave
industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit
dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve,
avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te
flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global.
-Globalizimi I produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhe
sherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimet
kombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit(pune, toke, capital,energji etj)
Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te
mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike
veqanerisht te komunikimi, perpunimi I informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave
te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te
prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te
transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem.
Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar
ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
Kapitulli 3
3.1. Shkaqet dhe Synimet e Politikave te Tregtise dhe te Investimeve
Qdo vend ka politiken e vet te tregtise dhe te investimeve nderkombetare, keto
politika mund te njoftohen publikisht mirpo mund te mbeten edhe secrete. Politikat
shtetrore kane per qellim nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive shtetrore.
Ushtrimi I ketyre politikave eshte si rezultat I sovranitetit kombetar qe I jep te drejten
shtetit te kujdeset per vendin dhe qytetaret e saj. Politika shteterore mund te ndikoj ne
tregti apo ne investime ne menyre te drejteperdrejte apo terthorazi.
Veprimet politike te shume vendeve sot synojne ne rritjen ose ne ruajtjen e nivelit te
jeteses se qytetareve te vendit, stimulojne zhvillimin kombetar, punezenien e plote dhe
keto synime jane te lidhura njera me tjetre ngusht, rritja e njeres shkakton rritjen e tjeres
dhe anasjelltas. Dhe keto synime shtetrore mund edhe te ken ndikim nderkombetare, p.sh
nese nje vend eksporton me sasira te medha ne nje vend tjeter ateher ne vedin importues
punzenia mund te bjere. Nje vend poashtu mund te ndejk politiken qe synon transferimin
e teknologjise nga jashte. Gjithashtu qeverite mund te kufizojne importet sepse ata mund
te konsiderojne qe importet mund te kercnojne kulturen, shendetsine dhe standardin dhe
cuisine e jeteses ne vend. Nje nga qellimet me te rendesishme te masave te politikes se
jashtme eshte sigurimi kombetare. Shtetet gjithashtu mund te kene nevoje ta kufizojne
ose ta nxisin fluksin e tregitse dhe te investimeve ne menyre qe te mbrojne kapacitetet e
industries qe jane te rendesishme per sigurimin kombetare. Gjithashtu konfliktet midis
vendeve ndodhin kur synimet e politikes se jashtme prekin masat per tregtine dhe
investimet.
3.2.Zhvillimet Globale pas vitit 1945
Qysh pas L.II.B me 1945 mendohej qe fluksi I investimeve dhe I tregtise
nderkombetare mund te ishin qelsi I lulzimit mbarëbotror. Pas shume negociatave ne
Londer, Gjeneve, New York arriten deri ne nje marrveshje ne mars te viti 1948 ne
Havane te Kubes me nenshkrimin e kartes se Havanes per ITO(International Trade
Organization). Aty perfshiheshin marrveshje midis 53 vendeve, kjo organizate botrore
e tregtise parashikohej te merret me politikat e tregtise nderkombetare, marrveshjet
per mallrat, punezenien, rindertimin dhe zhvillimin ekonomik dhe ngritjen e nje
agjensioni te ri te Kombeve te Bashkuara per te administruar gjithqka. Mirpo nga
shume kombe karta nuk u ratifikua per shkak te dobsimit te sovranitetit kombetare.
GATT(General agreement on trade and tariffs)- ka qene organizimi me I
sukseshem nderkombetare pas L.II.B, ka qene trupi kryesore per negociata multilaterale
mes vendeve te ndryshme me qellim te heqjes se barierave tregtare dhe ne krijimin e
mekanizmave per te thjeshtesuar tregtine nderkombetare. Ka qene e vendosur ne
Gjeneve, sekretariati I GATT-it drejtonte punen e tij nepermjet perfaqesuasve te vendeve
antare. Negociatat speciale si Raundi I Tokios, Raundi Kenedi diskutuan per
reduktimin e e barrierave tregtare, ndersa ne Raudnin tjeter te Uruguajit u perqendruan
ne tregtine e sherbimeve, mbrojtjen e te drejtave te pasurise intelektuale si dhe per
reduktimin e barrierave tregtare. WTO(world trade organization) e ka zavendesuar
GATT-in qe tash perfshin shumicen e vendeve te globit, dhe ka zgjeruar veprimtarine e
saj shume me teper sesa marrveshjet per tregti dhe tarifa.
FMN(fondi monetar nderkombetar)- nje institucion tjeter nderkombetar, themeluar
ne vitin 1943 qe ta siguroj stabilitetin e sistemit monetar nderkombetar dhe dhe qe te
siguroj kurset fikse te kembimit midis vendeve, poashtu huazonte te holla per ti
ndihmuar vendeve te shkatrruara nga lufta dyte botrore.
Banka Botrore-Ka pasur ndikim te madh nderkombetare, formuar ne vitin 1944 per
te ndihumar vendet qe vuanin nga shkatrrimet e luftes, si dhe me vone e mori detyren per
te ndihmuar zhvillimin botror. Kur vendet here pas here kishin emergjenca, ajo I ka
dhene si nje infuzion thene figurativish per te stimuluar ngritjen ekonomike ne ato vende.
3.3. Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtise dhe te
Investimeve
Tri jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik qe kane
sjellur ndryshime ne politiken e tregtise dhe te investimeve:
-Reduktimi I ndikimit te politikave vendase-zgjerimi I lidhjeve globale midis
kompanive, industrive dhe vendeve ka ndikuar ne reduktimin e ndikimit te politikave
vendase.
-Roli I institucioneve nderkombetare-
-Thellimi I konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim-
3.4. Politikat e Ndryshimit te Mjedisit te Tregtise dhe Investimeve
Nderkombetare
Format kryesore te ndryshimit te tregtise dhe te investimeve nderkombetare jane
masat per nxitjen apo per kufizimet e tregtise dhe te investimeve midis vendeve.
-Kufizimi I importeve- Kur vendet nuk arrijne ne marrveshje vullnetare per te
rregulluar fluksin e tregtis dhe te investimeve ato shpesh vendosin barriera ne import si
tarifa dhe kuota qe jane taksa mbi qimet e produkteve te importuara dhe kufizime
sasiore te importeve. Gjithashtu kufizimi I importit mund te behet edhe me barriera
Jotarifore siq jane: fushatat e ndryshme per blerjen e poduktit vendor, venies se theksit
me shume ne projektet se sa ne perfitimin prej produkteve, nepermjet rëndimit te
procedurave dhe inspektimeve te importeve ETJ. Kufizimet e tilla mund te ndodhin edhe
per futjen e investimeve dhe tregtine e sherbimeve. Qe ta ruajne pronesine dhe zhvillimin
e industries vendase shume qeveri vendosin kufizime te ndryshme per flukset e
investimeve dhe te kapitalit te investuar, kete e bejne agjensite e seleksionimit te
investimeve, duhet pra marre leja speciale prej tyre per projektet e investimeve. Kjo leje
permban edhe kushte te caktuara qe duhet ti permbahen investitoret siq jane: numri I
vendeve te punes qe duhet te krijohen, niveli I te ardhurave qe mund te riatdhesohen,
funksioni qe do te kryhen nga te huajt etj, dhe me vendosjen e kufizimeve te imporit
mund te themi se shtrenjetohen qmimet ne vend.
-Kufizimi I eksporteve- Perveq kufizimit te importeve vendet kontrollojne edhe
eksportet e tyre, arsyet per kete veprim jane te ndryshme: oferta e kufizuar ne vend apo
mungesa e ofertes ne vend, deshira per ta mbajtur kapitalin ne vend si dhe sigurimi
kombetar. Shume vende kufizojne nxjerrjen jasht te kapitalit te tyre ndersa qytetaret jane
te interesuar ta investojne kapitalin jashte ku niveli I sigurise dhe I interesit eshte me I
madh. Dhe ne kete lufte kompanite fitojne, kjo mase I frenon edhe investitoret e huaj
potencial ne vend sepse ata nuk investojne ne nje vend ku eshte e kufizuar nxjerrja e
kapitalit jasht vendit pra ata nuk jane te sigurt per riatdhesimin e kapitalit te tyre qe do ta
investojne ne vend.
-Nxitja e eksporteve- Deshira per ta rritur pjesmarrjen ne tregitn dhe investimet
nderkombetare ka quar qe vendet te hartojne programe te ndryshme per nxitje te saj, keto
programe behen per ti ndihmuar firmat vendase te zgjerohen, te neutralizojne apo te
kundershtojne perpjekjet per eksportet e vendeve tjera. Qeverite ndihmojne ne pajisjen
me perparsi te firmave qe punojne per eksport, I ofrojne informacione me kosto me te
ulet, pjesmarrje ne ekspozita te ndryshme shtetrore me me pak shpenzime I japin
subvencione te promocionit ETJ. Kur vendet kane keqsim te bilancit tregtare(deficit te
bilancit tregtar) politikat tregtare te shtetit perqendrohen ne programe te eksporteve.
-Nxitja e importeve- Ne fushen e tregitse masat nxitese te importit I zbatojne vendet
qe kane suficit te larte bilancit tregtare. Ato shpresojne qe ta balancojne kete bilanc
tregtare. Rast tipk eshte JETRO organizate japoneze qe ne fillim u krijua per te nxitur
importet nga jasht ndersa tash ben inkurajimin apo nxitjen e eksporteve.
Shume vende jane duke perdorur masa per terheqjen e IDH-ve ne vend per te krijuar
rritjen ekonomike ne vend. Stimulimet qe perdoren per te terhequr IDH-te ne vend jane:
stimujt fiscal-zbritje per shpenzimet kapitale, perjashtimet nga taxat(tax holiday).
Stimujt financiar-ofrojne perparsi per investitoret e huaj sin e sigurimin e tokes apo
ndertesave, sigurojne huate dhe garancionet e tyre etj dhe stimujt jofinanciar- si
mbrojtaj speciale nga konkurenca nepermjet tarifave, kuotave te importit si dhe I bejne
lehtesime duke investuar vet vendi ne infrastukture. Duhet cekur se nxitja e IDH-ve
edhe e importeve ne vend mund te veje ne disavantazh firmat e vendeve.
Kapitulli 5
5.2. Natyra e Bilancit te Pagesave
Bilanci I pagesave paraqet nje forme pasqyre qe permban regjistrimet e
transakcioneve(pagesave) nderkombetare qe behen ne nje periudhe te caktuar ndermjet
subjekteve te vendeve te ndryshme. Pra bilanci I pagesave paraqet raportin midis te
hyrave dhe te dalave gjate nje peridhe te caktuar p.sh nje vit, por mund te perpilohet
edhe per nje periudhe 6 mujore ose 3 mujore. Kjo pasqyre e bilancit te pagesave
permban burimet e fondeve dhe perdorimet e fondeve. Qdo transakcion me vende tjera
qe perfundon me daljen e fondeve jasht vendit paraqet perdorim te fondeve(p.sh me
importimin e mallrave, importimin e shperbimeve, eksportimi I kapitalit dhe transferet te
njeanshem) dhe e kunderta qdo transakcion me vendet tjera qe perfundon me terheqje
te fondeve nga jasht ne vend paraqet burim te fondeve(p.sh me eksportimin e mallrave,
eksportimin e sherbimeve, importimin e kapitalit dhe transferet te njeanshem ). Dhe qdo
diference midis perdorimit te fondeve dhe burimit te fondeve mund te rezultoj me deficit
kur burimet jane me te vogla se perdorimet dhe me suficit kur burimet e fondeve jane me
te medha se perdorimet e fondeve.
5.3.Llogarite e Bilancit te Pagesave
Bilanci I pagesave perbehet nga tri llogari kryesore: Llogarite Rjedhese, Llogarite
Kapitale dhe Llogarite e rezervave zyrtare.
1.Llogarite rrjedhese- tregojne eksportet-importet e mallrave(bilancit tregtare),
eksportet-importet e sherbimeve(bilancin e sherbimeve) si dhe transferimet e
njeanshme(unilaterale)(bilanci I transferimeve). Vendet qe eksportojne mallra ose
sherbime krijojne burime fondesh dhe e kunderta ato qe importojne mallra ose
sherbime kane perdorim fondesh. Nese nje vend gjate nje viti ka pasur me shume
importe sesa eksporte themi se ka pasur nje deficit te bilancit tregtar dhe e kunderta.
Ndersa me komponentin e llogarise rrjedhese Dztransferime te njeanshmedz kuptojme
dhuratat qe nje vend I jep vendit tjeter, pra keto transferime behen pa kompenzim, ku
bejne pjese dhuratat bamemirese nga jasht vendit, ndihmat e huaja dhe ushtarake etj.
Transferimet ne vend paraqesin burim fondesh dhe transferimet jasht vendit paraqesin
perdorim fondesh.
Bilanci I llogarise rrjedhese paraqet rezultatet e transakcioneve ne mallra, sherbime
dhe dhurata ndermjet vendeve.
2.Llogarite kapitale- Llogarite kapitale te bilancit te pagesave kane te bejne me
regjistrimin e transakcioneve te huave dhe investimeve ndermjet vendeve te ndryshme.
Marrja e huave nderkombetare(nga vendet tjera) per huamarresin paraqet burim fondesh
nders per huadhenesin paraqet perdorim fondesh, kur paguhet huaja ndodh e kunderta.
Investimi nderkombetare perfshin blerjen blerjen e pronave si reale ashtu edhe financiare,
shitja e nje prone paraqet burim fondesh per shitesin dhe blerja e asaj prone paraqet
perdorim fondesh. Llogarite kapitale ndahen ne dy zera: sipas pjekurise se investimeve
dhe te huave si dhe sipas shtrirjes se kontrollit dhe pronesise. Llogaria e IDH-ve
regjistron investimet me pjekuri te pritshme me shume se nje vit, kur investitori ka
pronesi me shume se 10 %. Ndersa llogaria e portofolit te investimeve rregjistron
investimet me pjekuri origjinale mbi nje vit mirpo kur investitori ka ne pronesi me pak se
10%, pra ai perfshin blerjet e aksioneve, obligacione etj nga organizata ose individe te
ndryshem jasht vendit. Keto dy llogari bejne pjese ne llogarite kapitale afatgjate.
Llogaria kapitale afatshkurter- Regjistron investimet midis vendeve kur pronat
kane nje pjekuri origjinale prej me pak se nje vit. Zerat tipik te kesaj llogaria kapitale
afatshkurter jane depozitat e bankave te huaja dhe huate e linjave te kreditimit
afatshkurter jasht vendit.
Bilanci I llogarise kapitale tregon rrjedhen neto te investimeve per periudhen e
caktuar raportuese. Nese investimet e hyra kalojne investimet e dala atehere kemi suficit
ne llogarine kapitale dhe e kunderta.
Bilanci I pergjithshem tregon hyrjet diferencen neto midis hyrjeve dhe daljeve te
fondeve investive dhe tregtare ne vend ne krahasim me vendet tjera. Suficiti ne bilancin e
pagesave tregon se ne vend jane futur me shume fonde investime dhe tregtare se sa kane
dale.
Lidhjet midis llogarive rrjedhese dhe llogarive kapitale-Llogarite
rrjedhese dhe kapitale jane shume te lidhura ngusht mes njeri-tjetrit per shkak te ketyre
arsyeve: 1)Shume transakcione te llogarise rrjedhese shoqerohet me transakcione te
llogarise kapitale siq ndodhe kur eksportete behen me kredi si dhe 2)Fondet qe dalin jasht
vendit nepermjet llogarive rrjedhese shpesh futen ne vend nepermjet llogarive kapitale.
3.Llogarite e rezervave zyrtare-Jane nje prej burimeve te likuditetit
nderkombetare te ekonomise kombetare, me likuiditet nderkombetare nenkuptojme
aftesine e vendit qe ti financoj obligimet afatshkurtera ndaj vendeve tjera botrore,
perkatesisht jane burime per financimin e deficitit ne bilancin e pagesve.
Zeri I pari I llogarise se rezervave zyrtare jane rezervat zyrtare qe jane te lidhura
ngushte me gjendjen e bilancit te pagesave, deficiti I bilancit te pagesave ndikon ne uljen
e rezervave zyrtare dhe anasjelltas. Ky ze tregon ndryshimet ne sasine e fondeve qe jane
menjehere ne dispozicion te vendit per te bere pagesa nderkombetare, keto rezerva mund
te jene ne forme te arit, ne forme te monedhave lirisht te konvertueshme si euro ose
dollari.
Zeri I dyte I llogarise se rezervave zyrtare jane huate zyrtare, ky ze tregon
huadhenien ose huamarrjen midis autoriteteve monetare te vendeve te ndryshme, keto
mirren ose jipen per balancim te bilancit te pagesave. Deficiti i bilancit te pagesave
rezulton me uljen e rezervave zyrtare ose rritjen e huave zyrtare(marrjes hua nga
autoritetet monetare). Ndersa nje suficit ne bilancin e pagesve rezulton me rritje te
rezervave zyrtare per te njejten shume sa eshte edhe suficiti ose ne dhenien hua
autoriteteve monetare ate shume te suficitit.
5.4. Qekuilibri i Bilancit te Pagesave
Qekuilibri I bilancit te pagesave te nje vendi tregon qe ka nje jostabilitet apo nje
disharmoni midis hyrjeve dhe daljeve tregtare dhe te investimeve me vendet tjera.
Qekuilibiri I bilancit te pagesave ndodh kudo ku suficitet apo deficitet perseriten ne
periudha te gjata ne BP. Dhe nje bilanc pagesash mund te kthehet ne gjendje ekuilibruese
permes: ndryshimit te kurseve te kembimit, ndryshimit te qmimeve, ndryshimit te te
ardhurave dhe te nderhyrjes se autoriteteve zyrtare(shtetror).
Ekuilibrimi I bilancit te pagesave me ane te kurseve te kembimit- kursi I
kembimit te nje vendi tregon vleren e nje monedhe shprehur ne nje monedhe
tjeter.Kerkesa dhe oferta e monedhes se vendit eshte pasqyrim I transakcioneve tregtare
dhe te investimeve qe kryhen midis qdo vendi dhe pjeses se tjeter te botes. P.sh deficitet
(Importet>Eksportet) e B.P te SHBA-ve tregojne qe kerkesa e SHBA-se per monedha
te vende te tjera eshte e larte, kurse kerkesa per dollare e ulet dhe si rezultat ky deficiti
ndikon ne renien e vleres se dollarit ne raport me monedhat e tjera dhe nese nuk do te
nderhyjne autoritetet monetare, pozita e dollarit ne tregjet e huaja te kembimit do te bjere.
Kapitulli 7
1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder?
Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire
mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet
jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri
pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe
marrveshjet midis vendit mik dhe prites.
2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites?
Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet
e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen
minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto
nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje
nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat
tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes
nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te
perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet
e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder.
3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet?
Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se
lire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqanta
shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se
larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht.
Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te
qendrimeve te tyre ne rajon.
4. Kontrollet e eksporteve?
Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane:
sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e
armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve
nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me
qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja
te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e
eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate
berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet
perkatese qe detyron kontrolli.
Formatted: German (Germany)
Formatted: German (Germany)
5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder?
Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit
nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane
bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ.
6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik?
Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin
operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje
qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku
politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet
eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne
edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te
huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise
nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet
gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj.
7. Kufizimet dhe diferencat ligjore?
Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I
tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te
bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt
dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te
shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te
botes.
8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare?
Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe
ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare,
nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj.
9. Ligji nderkombetare?
E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te
madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e
letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet
dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte
e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
Kapitulli 7
1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder?
Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire
mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet
jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri
pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe
marrveshjet midis vendit mik dhe prites.
2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites?
Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet
e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen
minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto
nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje
nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat
tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes
nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te
perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet
e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder.
3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet?
Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se
lire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqanta
shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se
larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht.
Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te
qendrimeve te tyre ne rajon.
4. Kontrollet e eksporteve?
Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane:
sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e
armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve
nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me
qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja
te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e
eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate
berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet
perkatese qe detyron kontrolli.
Formatted: German (Germany)
Formatted: German (Germany)
5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder?
Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit
nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane
bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ.
6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik?
Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin
operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje
qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku
politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet
eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne
edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te
huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise
nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet
gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj.
7. Kufizimet dhe diferencat ligjore?
Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I
tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te
bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt
dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te
shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te
botes.
8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare?
Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe
ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare,
nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj.
9. Ligji nderkombetare?
E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te
madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e
letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet
dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte
e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
Kapitulli 9
Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga
te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine
monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e
pagesave nderkombetare.
9.1. Zhvillimi I sis.mon.nderk
SMN-ja para L.II.B
Qe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesave
duhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjete
pra duhet te jene lehte te konvertueshme.
Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Ne
kohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo forme
e parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve.
Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) per
te lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leter
ne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMA
ishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar ne
raport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMA
gjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raport
me vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me I
rrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA.
SMN-ja gjate viteve 1920-1944
SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjet
rreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raport
me njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej me
shume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare.
SMN-ja gjate viteve 1944-1973
Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjes
midis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjo
mbledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore.
Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve te
Evropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synim
ne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote.
FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare,
objektivat kryesore te saj ishin:
- Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar.
-Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare.
-Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit.
-Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare.
-Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave.
-Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme
gjate debalancimeve te bilanit te pagesave.
Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat
e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave,
madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit.
Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet
sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen
marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve
infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit.
SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve)
Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e
naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e
norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport
me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit
ne vitet e 70ǯ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P
te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne
raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper.
Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan
se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve:
1. shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I
vendeve ne zhvillim,
2. filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim
dhe
3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin
e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten
kembime me barter.
SMN-ja pas krizes se naftes
Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne
Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan
qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe
ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes.
Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te
B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se
pergjithshme te borxheve.
9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimit
Argumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonomine
nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te
kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e
Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese
te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve
fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te
rezervave monetare.
9.3. Argumentet per kurset Fikse te kembimit
Sistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria e
vlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7
marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka.
Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nuk
do te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave.
9.4. Mundesia e kompormisit
Ne praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit jane
propozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne nga
shkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren e
monedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet me
konceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE.
1.Target Zone Ȃ Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin nje
kufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren.
2.Reference Zone Ȃ Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nuk
jane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport me
monedhat e tjera.
Kapitulli 9
Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga
te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine
monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e
pagesave nderkombetare.
9.1.Zhvillimi i sistemit monetar nderkombetar
SMN-ja para L.II.B
Qe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesave
duhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjete
pra duhet te jene lehte te konvertueshme.
Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Ne
kohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo forme
e parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve.
Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) per
te lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leter
ne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMA
ishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar ne
raport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMA
gjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raport
me vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me I
rrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA.
SMN-ja gjate viteve 1920-1944
SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjet
rreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raport
me njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej me
shume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare.
SMN-ja gjate viteve 1944-1973
Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjes
midis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjo
mbledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore.
Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve te
Evropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synim
ne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote.
FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare,
objektivat kryesore te saj ishin:
_ Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar.
_ Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare.
_ Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit.
_ Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare.
_ Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave.
_ Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme
gjate debalancimeve te bilanit te pagesave.
Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat
e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave,
madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit.
Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet
sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen
marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve
infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit.
SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve)
Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e
naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e
norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport
me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit
ne vitet e 70ǯ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P
te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne
raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper.
Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan
se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve:
1.shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I
vendeve ne zhvillim, 2.filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim
dhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin
e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten
kembime me barter.
SMN-ja pas krizes se naftes
Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne
Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan
qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe
ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes.
Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te
B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se
pergjithshme te borxheve.
9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimit
Argumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonomine
nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te
kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e
Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese
te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve
fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te
rezervave monetare.
9.3.Argumentet per kurset Fikse te kembimit
Sistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria e
vlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7
marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka.
Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nuk
do te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave.
9.4.Mundesia e kompormisit
Ne praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit jane
propozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne nga
shkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren e
monedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet me
konceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE.
1.Target Zone Ȃ Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin nje
kufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren.
2.Reference Zone Ȃ Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nuk
jane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport me
monedhat e tjera.
Kapitulli 11
11.1. Kuptimi I Korporatave Shumekombeshe
Diskutimi I perkufizimit te KSH-ve vazhdon lidhur me numrin minimal te vendeve,
permasat e kompanise etj. Kombet e Bashkuara I perkufizojne KSH si nderrmarje qe
kane kontrollin e prodhimit dhe te sherbimit ne vendet ku jane te vendosura ato. KSH-te
jane nderrmarje qe marrin iniciativa globale ne tregjet dhe produktet e huaja, dhe ato jane
te gatshme ti provojne te tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes p.sh IBM,
McǯDonalds etj.
11.2. IDH-te
IDH-te jane ato investime qe I japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj, ne nje
IDH perveq qe angazhohet kapital aty transferohet edhe personeli dhe teknologjia. IDHte
viteve te fundit kane pasur rritje jashtezakonisht te medha. Firmat bejne IDH per keto
arsye apo per keto faktor:
Faktoret e marketingut Ȃ siq jane rritja e tregut, deshira per te avancuar eksportet e
kompanise, ndjekja e konkurences, ndjekja e klienteve etj.
Faktoret e kostos Ȃ si jane deshira per te qene afer lendeve te para, kostoja me e ulet
e punes, kostoja me e ulet e transportit, disponibilitetii I kapitalit dhe teknologjise etj.
Klima e investimeve Ȃ siq jane stabiliteti politik, lehtesite e kembimit te monedhes,
stabiliteti I kembimit te valutave, struktura e taksave etj.
11.3. Efektet e IDH-ve ne vendin prites (jashtem)
Qeveria mikpritese duhet te mbaj mardhenie te ngushta me investitoret e huaj te
drejteperdrejte sepse ata ndikojne ne rritjen ekonomike te atij vendi. Ekzistojne ndikime
si pozitive ashtu edhe negative nga IDH-t ne vendin prites. Ndikimet pozitive Ȃ IDH-te
formojne(krijojne) kapital ne vendet me burime te brendshme te kufizuara. Gjithashtu
IDH-ja ne vendin prites mund te terheqe kapitalin local ne projekte te ndryshme qe me
pare ishte I kufizuar. IDH-te mund te ndikojne ne zhvillimin e rajoneve te caktuara
gjeografike apo ne zhvillimin e sektoreve te ndryshme te industrise. Me ane te IDH-ve
mund te ulet papunesia ne vendin prites pra ne vendin ku ndodhin keto IDH. Ndikimet
negative Ȃ Nje nder ndikimet negative te IDH-ve ne vendin prites eshte edhe dominimi
individual, ne shume vende shume sector industrie dominohen nga IDH-te. KSH mund te
ndikojne ne emigracionin e njerzve te kualifikuar jasht, pastaj fluksi I hyrjes se kapitalit
ne vend mund te shoqerohet me daljen e saj jasht ne nje shalle me te larte dhe per nje
kohe me te gjate. Shume qeveri te vendit prites I shikojne KSH-te si shqetsuse dhe
qrregulluese te planeve te tyre ekonomike sepse ato lane pak ndikim ne vendimmarrjesn e
KSH-se.
11.4. Efektet e IDH-ve ne vendin mik
Per vendin investitor(mik) IDH-ja don te thot shtese ne GNP nga fitimet e
investimeve te tyre jasht vendit. Shume vende nxitjen e IDH-ve e shohin si mjet per ta
stimuluar rritjen ekonomike te vendit, zgjerim tregjesh te eksportit si dhe per qellime
politike. Ndikimi negative I IDH-ve ne vendin mik(investitor) shkakton renie te punsimit
ne vend.
11.5. Transferimi I Teknologjise
Roli I IDH-ve perqendrohet ne transferimin e teknologjise jasht vendit, KSH jane me
efikase per ta bere ket veprim. Transferimi I teknologjise nuk nenkupton vetem dergimin
e makinvave dhe te manueleve jasht, ky tranferim duhet te shoqerohet edhe me
demonstrim te perdrimit te tyre nga teknicientet per vendin marres te ketyre makinave.
Transferimi I teknologjise rritet ndjeshem me rritjen e industrializimit qe do te krijoj
neboja te reja te teknologjise. Kerkesat baze per transferimin e teknologjise jane:
disponimi I teknologjise se pershtatshme, kushtet ekonomike dhe sociale qe favorizojne
transferimin, gadishmeria dhe aftesia e pales marrese per ta perdorur teknologjine.
11.6. Nderrmarjet e Perbashketa (JV)
Me rritjen e kostos se zhvillimit te biznesit sot dhe me rritjen e konkurences
kompanite po kerkojne JV(Joint Venture) si rruge per te dale nga keto probleme te tyre.
JV(nderrmarjet e perbashketa) mund te perkfizohen si bashkim I dy ose me shume
kompanive se bashku me nje nderrmarje ne te cilen qdo pale kontribon me kapital, prone,
teknologji etj dhe gjithashtu ato pale e ndajne rrezikun dhe perfitimin. Faktoret qe
percaktojne nje nderrmarrje te perbashket(JV) jane: legjislacioni dhe kuadri shtetror,
nevojat e njerit partner per pervojen e tjetrit, nevojat e njerit partner per kapitaliet
e tjetrit.
Perparsite e JV Ȃ Nje Joint Venture(nderrmarje e perbashket) ka vlere kur bashkimi
I burimeve siq jane kapitali, teknologjia, puna e paleve te ndryshme qe bejne pjese ne ate
JV sjellim me shume leverdi ne nje treg te veqant. Perparsite e JV jane sepse kur nje
firme mund te kete epersi ne teknologji por ka mungese te kapitalit te mjaftueshme per te
bere nje IDH ajo mund te kerkoj nje firme qe e ka ate epersi dhe te formojne nje JV.
Gjithashtu nje perparsi e nderrmarjeve te perbashketa(JV) eshte edhe deshira e partenreve
per te minimizuar rrezikun qe shoqerojne investimet kapitale afatgjata.
Mangesite e JV Ȃ Shume JV kane deshtuar, arsyet kryesore jane ne konfliktet e
interesave, mosmarrveshjet lidhur me sasine e fitimit qe ndahet, mungesa e krijimit
paraprak gjate krijimit te JV. P.sh njeri partner mund te kerkoj ndarjen e dividendeve
ndersa tjetri mendon qe fitimin e akumuluar ta riinvestoj per zgjerimin e veprimtarise.
Kompromisi Ȃ Per formimin e nje JV duhet te gjihen partneret e pershtatshem, ajo
nuk mund te krijohet nese partneret qe dojne te hyne ne nje JV kane pervoje ne te njejten
fushe. Para krijimit te nje JV se pari duhet te negociohet lidhur me: Politikat dhe
strukturat financiare, punsimin dhe tranjimin, organizimin e marketingut, prodhimin,
pronsine kontrollin dhe drejtimin, zgjidhjen e konflikteve, ne te kunderten nuk do te
funksionoj nje JV I tille.
Kontratat e drejtimit Ȃ Kontrata e drejtimit paraqetitet kur firmat shesin pervojen e
udhheqjes te kompanise per shmangien e rrezikut dhe per perfitimet nga pronesia.
Kontratat e drejtimit mund te jene me teper se masat mbrojtese, ato perdoren per te
mbrojtur interesat e investimeve ekzistuese kur ato jane shpronesuar pjeserisht nga
qeveria vendase. Nje forme e specializuar e kontratave te drejtimit jane operacionet
TURKNEY.
Pyetje KAPITULLI 12
1. Faktoret qe percaktojne tregtine me kompenzim(CT)?
Tregtia me kompenzim(Counter Trade) eshte nje shitje me kompenzim, pa para, te
mallrave sherbimeve apo indeve. Transakcionet ne tregtine me kompenzim rriten kur
rrethanat ekonomike bejne me fitimprurese kembimin e mallrave drejtepërdrejtë sesa
me ndermjetesimin e parase. Faktoret qe nxisin kete lloj biznesi jane mungesa e parave,
mungesa e besimit tek paraja apo lehtesia me e madhe e transakcioneve duke perdorur
vetem mallrat.
2. Llojet e tregtise me kompenzim(CT)?
Llojet e tregtise me kompenzim jane: Blerja me counter(marrveshja paralele) - mirpo
shpesh blerja nuk eshte ne vlere te barabart prandaj ajo mund te kompenzohet me nje
shume parash per te plotesuar diferencen. Bay Back(marrveshja me kompenzim) - nje
shembull tipik eshte marrveshja midis DzLeviǯsdz dhe Hungarise ku kompania ia dha Know
How-in dhe markat e DzLeviǯsdz Hungarise, ku nje pjese te prodhimit hungaria ia jep si
kompenzim firmes se DzLevisǯitdz. Nje forme tjeter e tregtise me kompenzim eshte quajtur
Offset qe lidhen me shitjen e artikujve me permasa dhe qmime te medha si avionet etj.
Koheve te fundit me shpesh perdoret marrveshja paralele(Counter Purchase).
3. Qendrimi zyrtar ndaj tregtise me kompenzim(CT )?
Qendrimet nacionale ndaj tregtise me kompenzim ndahen ne tri grupe: 1.Qendrimi I
qeverive nacionale I manifestuar ne vend dhe jasht vendit, 2.Qendrimi I qeverive te huaja
dhe grupimeve ekonomike rajonale si BE-ja etj dhe 3.Qendrimi I institucioneve
nderkombetare si GATT, FMN, OKB etj. Duhet cekur se qeverite nacionale kane pasur
dukshem nje qendrim kunder tregtise me kompenzim.
4. Qendrimi I institucioneve nderkombetare ndaj tregtise me kompenzim?
Institucionet nderkombetare jane kunder tregtise me kompenzim, qendrimet e FMN-s dhe
te GATTOBT-
s pra jane kunder tregtise me kompenzim, ato ankohen dhe thone qe edhe mbijetesa e
ketyre
institucioneve kercnohet prej efekteve te tregtise me kompenzim. Zyrtaret e OECD-s
gjithashtu nuk I
aprovojne marrveshjet per tregti me kompenzim te cilet ndjejne se marrveshjet e tilla
rrisin konfliktet
tregtare ofruesve konkurues qe nuk bejne marrveshje te tregtise me kompenzim dhe
ofruesve jokonkurues
qe jane te perfshira ne marrveshje te tregtise me kompenzim.
5. Qendrimi I korporatave ndaj tregtise me kompenzim?
Megjithese shumica e korporatave mund te mos I pelqejne transakcionet e tregtise me
kompenzim
ata detyrohen te angazhohen ne to sepse firmat e tyre mund te humbnin ne krahasim me
rivalet qe jane
te angazhuar ne tregti me kompenzim. Gjithnje e me teper kompanite jane te deyruara te
marrin pjese ne
sigurimin e mllrave nepermjet tregtise me kompenzim per shkak te motiveve reaktive dhe
proaktive.
Koheve te fundit korporatat po e perdorin tregtine me kompenzim per te ndryshuar
pozicionin e tyre ne
treg.
6. Shfaqja e ndermjetesve te rinje ne tregtine me kompenzim?
Rritja e transakcioneve ne tregtine me kompenzim ka ndikuar ne shfaqjen e ndermjetesve
te rinje qe
mirren me keto lloj transakcionesh, keta ndermjetes jane disa kompani te specializuara qe
jane krijuar per
te ndihumuar transakcionet ne tregtine me kompenzim te kompanive tjera.
Pyetje KAPITULLI 13
1. Drejtimi I rrezikut te kurseve te kembimit?
Nje nder rreziqet kryesore per qdo firme qe eshte e angazhuar ne biz.nder. eshte luhatja
e kurseve te kembimit dhe natyrisht menaxheri I firmes nuk mund te ndikoj mbi to mirpo
nga menaxheret kerkohet qe ti analizojne mire luhatjet e kurseve te kembimit dhe ti
kontrollojne ato kur eshte e mundur.
2. Ekspozimi I konvertimit(EK)?
Ekspozimi I konvertimit perfshin efektet e mundshme ne pasqyrat financiare te firmes,
e keto efekte e kane burimin nga ndryshimet ne vleren e monedhave.Kontrollimi I
ekspozimit te konvertimit mund te behest me ane te nje teknike te quajtur DzBalance
Sheet hedgedz. Ndryshe ekspozimi I konvertimit quhet edhe Dzekspozimi kontabeldz.
3. Ekspozimi I transakcioneve(ET)?
Ekspozimi I transakcioneve ndodh ne qdo kohe qe nje firme eshte e angazhuar ne
transakcione ne nje monedhe te huaj, kjo ndodh sepse kursi I kembimit mund te ndryshoj
nga nga momenti ne moment. Ekzistojne disa menyre per te kontrolluar Ekspozimin e
Transakcioneve, duke marrur pjese ne tregjet DzFuturedz DzForwarddz apo DzOptiondz.
4. Ekspozimi ekonomik(EE)?
Ekspozimi ekonomik paraqet nje koncept me afatgjate sesa EK dhe ET. Ai paraqet
mundesine qe ndryshimi I vleres se monedhave te ket nje efekt afatgjate mbi vleren e
firmave. Vlerat e firmave mund te ndryshojne per shkak se ndryshimi I kurseve te
kembimit mund te ndikoje shumen e Cash Flow-it per nje periudhe te caktuar.
5. Politika e kapitalit qarkullues?
Politika e kapitalit qarkullues ka te bej me menaxhimin afatshkurter te mjeteve dhe
detyrimeve te firmes. Menaxhimi I arkes(Keshit) eshte me I rendesishmi ne politiken e
kapitalit qarkullues. Menaxheri financiare duhet te mbeshtet ne keto tri drejtime per te
udhhequr arken.
1. Menaxheri duhet te sigurohet qe keshi eshte I mjaftueshem per te
shlyer te gjitha detyrimet.
2. Menaxheri financiare duhet ti minimizoj tepricat e keshit
dhe te sigurohet qe ky kesh te investohet sa me shpejt dhe me efikasitet me te larte.
3. Duhet te merren masa qe keshit te arketohet sa me shpejte qe eshte e mundur.
6. Qka paraqet SWIFT?
SWIFT(Society of WorldWide Interbank Financial Telecommunications) paraqet nje
sistem per te transferuar fondet nga nje vend ne vendin tjeter, dhe ajo eshte prone e nje
grupi bankash, dhe perparsia e SWIFT-it eshte tek shpejtesia dhe siguria e larte,
transakcionet mund te kreditohen brenda minutes.
7. Qka paraqet Ekstraterritorialiteti?
Ekstraterritorialiteti paraqet p.sh kur nje KSH funksionon ne shtetin tjeter me ligjet e
vendit te vet. Rast tipik I ekstraterritorialitetit jane edhe AMBASADAT.
8. Financimi I tregtise nderkombetare?
Financimi I tregtise nderkombetare eshte shume kompleks sepse shitesi dhe bleresi
gjate berjes biznesit nderkombetare nuk e njohin njeri tjetrin dhe qka eshte me e
rendesishmja nuk jane te familjarizuar me gjendjen financiare te njeri-tjetrit dhe tregtia
me llogari te hapur ne kete rast paraqet nje rrezik te madh per shitesin. Dhe format
kryesote re financimit te tregtise nderkombetare jane DzKredia Dokumentaredz dhe
DzKambialetdz.
9. Kredia dokumentare(KD)?
Kredia Dokumentare paraqet formen me te zakonshme te financimit te tregtise
nderkombetare. Kredia dokumentare eshte nje premtim qe bleresi nepermjet saj ia ben
shitesit per tia paguar mallin por nuk eshte mjet pagese. Kete e ben kur bleresi nga banka
e tij kerkon nje leter krediti ne emer te shitesit me te cilen kjo banke i premton se do ta
paguaj shitesin ose banken e tij.
10. Kambialet?
Pagesat gjate financimit te tregtise nderkombetare kryhen me kambiale qe paraqesin nje
dokument te ngjajshem me qekun personal. Ai eshte urdher I njeres pale per te paguar
tjetren. Kambiali mund te jet sight draft dhe time draft. Sight draft eshte urdher per tu
paguar me tu pare ndersa Time draft eshte I ngjajshem me qekun e padatuar pra banka
do ta paguaj ate draft pas disa koheve pas 30, 60, 90 diteve.
11. Buxhetimi kapitalit nderkombetare?
Buxhetimi kapital paraqet procesin e analizes se projekteve te investimeve afatgjata te
firmes. Kriteri me I pershtatshem per analizen e buxhetimit te kapitalit eshte vlera e
tanishme neto(VTN). Per nje projekt investimi kjo paraqet shumen e hyrje-daljeve te
keshit minus perqindja e caktuar e interesit. Metoda e VTN-s mbeshtetet e fluksin e
keshit(CASHFLOW) dhe merr parasysh edhe koston oportune te parave te investuara.
12. Ndikimet ne biznesin nderkombetare?
Fitimet e gjeneruara nga nje projekt investimi jasht mund te ndryshoj na fitimet qe
arrijne te merren nga kompania meme, kjo ndodh per disa arsye: 1.Vendi prites ku ngjan
investimi mund te vendos kufinje per riatdhesimin e fondeve nga kompania meme, pra
fondet mund te jene te larta por nuk mund te disponohen nga kompania meme.
2. Ndryshimet ne kurset e kembimit mund te kene efekte te ndjeshme ne shumen e fitimeve
te marra nga kompania meme. Analiza e rrezikut nderkombetare Ȃ per te menaxhuar
rrezikun nderkombetare duhet ti analizojme ket faktore: Levizjen negative te kurseve te
kembimit, Shpronsimin, ndryshimet ne nivelin e inflacionit, ndryshimet ne ligjin e
taksave etj.
13. Financimi I investimeve nderkombetare?
Financimi I investimeve nderkombetare behest ne disa menyra, menaxheri financiare se
pari duhet te mendoj a ta bej financimin me kapitalin e vet apo hua qe eshte quajtur
struktura e kapitalit. Perdorimi I financimit me shume me hua sesa me kapital te vet eshte
rrezik I larte por edhe kthim I larte. Financimet e firmave nderkombetare mund te
behen me ane te huave siq jane: Obligacionet e emetuara nga vendi kompanise meme,
euro-obligacionet etj dhe me ane te kapitalit te vet siq jane: Aksionet e emetuara ne
vendin prites, aksionet e emetuara ne vendin e vet ETJ.
Pyetje KAPITULLI 14
1. Diferencat ne funksionet kontabel ndermjet vendeve?
Ekzistojne kater ndryshime konceptuale ndermjet vendeve ne kontabilitet lidhur me
qeshtjet makroekonomike, mikroekonomike, kontabilitetit si discipline e pavarur dhe
kontabilitetit uniform. Duhte cekur se alternativa e kontabilitetit uniform lejon shume
pak ndryshime ne praktikat e kontabel te vendeve te ndryshme.
2. Pershtatja dhe harmonizimi I sistemeve te ndryshme kontabel?
Dokumentet financiare te nje vendi rralle here jane te krahasueshme me ato te nje vendi
tjeter, kjo krijon veshtersi per te gjithe perdoresit nderkombetare te informacioneve
kontabel e veqanerisht per investitoret e huaj dhe kreditoret. Edhe ata qe I shfrytezojne
dhe ata qe I perpilojne raportet financiare deshirojne qe ato te jene te krahasueshme me
ato te vendeve te tjera, mirpo ne kete drejtim ka shume pengesa: nuk ekziston ndonje
autoritet me fuqi mbinacionale qe te diktoj standardet nderkombetare te kontabilitetit,
diferencat konceptuale lidhur me qeshtjet e financave dhe te kontabilitetit nuk mund te
zgjidhen lehte. Megjithate jane bere perpjekje per harmonizimin e praktikave te
kontabilitetit ne bote siq eshte IASC (komiteti per standardet nderkombetare te
kontabilitetit) qe tani ka mbi 50 perfaqesues.
3. Kontabiliteti I transakcioneve nderkombetare?
Parimet nderkombetare te kontabilitetit aplikohen vetem atehere kur firma hyn ne
transakcione qe shperehn ne monedhe te huaj. Keto transakcione mund te jene te dy
llojeve: transakcionet qe perfshihen ne INCOME STATEMENT qe lidhen me impeksp
e mallrave dhe sherbimeve duke perdorur monedhen e huaj dhe transakcionet qe
perfshihen ne BILANC SHEET lidhen me dheninen hua dhe investimet jasht vendit
duke perdorur monedhen e huaj.
4. Raportimi financiar I operacnoneve nderombetare?
Menyra e raportimit financiare te firmes qe kryen operacione jasht vendit varet masa e
zotrimit te kapitalit themelues. Nese nje firme posedon me pak se 10% te kapitalit te
kompanise se huaj atehere per evidentimin e investimeve perdoret metoda e kostos,
nese ka prej 10%-50% perdoret metoda e kapitalit dhe nese ka me shume se 50%
perdoret metoda e konsolidimit.
5. Taksimi Nderkombetare?
Te gjitha qeverite kane te drejte per te vendosur taksa mbi te ardhurat dhe fitimet qe
siguron qedo subjekt ne kufijte e vendeve te tyre. pra qdo firme e huaj ne nje vend
paguan taksa qe jane ne fuqi ne ato vende dhe obkektiv I firmave eshte minimizimi I
shumes se taksave qe duhet te paguajne.
6. Taksimi I te ardhurave nga jasht vendit?
Te ardhurat e firmave te realizuara nga eksporti, sipas kodit te taksave, taksohen njejte
si te ardhurat nga shitjet ne ved. Kur korporatat eksportojne nepermjet kompanive
tregtare te eksportit perfitojne nje ulje te taksave, e cila paraqet edhe nje stimulim per te
eksportuar.
7. Taksimi I te ardhurave te degeve?
Te ardhurat e siguruara nga deget jasht vendit u shtohen te ardhurave te firmes meme
per te percaktuar detyrimin ndaj taksave. Ne mjaft vende firmat paguajne taksa dyhere si
ne vendin meme edhe ne vendin prites, per te minimizuar taksimin e dyfishte ne kete
rast perdoret rikuperimi I taksave te paguara jasht ne formen e kreditimt te taksave dhe
zbritjes se taksave.
8. Marrveshjet mbi taksat?
Nje nga qellimet e marrveshjeve mbi taksat eshte per te ngushtuar sferen e tatimit te
dyfishte. P.sh zotruesit e huaj te aksioneve taksohen me 30% per dividendet qe marrin
nga firma amerikane, nese midis vendeve ka marrveshje per taksat kjo shifer mund te
bie deri ne 15%.
9. Qmimi I Transferimit?
Qmimi I transferimit paraqet qmimin me te cilin mallrat dhe sherbimet kalojne nga
firma tek filialet dhe nga filialet tek firma. Nje nder faktoret qe percaktojne qmimin e
transferimit eshte edhe efekti I taksave.
10. Taksa DzHAVENSdz
Vendet me taksa DzHavensdz jane ato ku taksat mbi te ardhurat qe vijne nga jashte jane
shume te ulta ose nuk aplikohen fare si dhe klima e biznesit eshte shume miqesore ne
keto vende p.sh: Stabilitet ekonomik politik, konvertim I lire I monedhes, sherbime
te konsoliduara bankare, komunikimi e transporti.
11. TVSH?
Kjo forme e taksimit perdoret ne mjaft vende te Evropes, ajo paraqet taksen mbi vleren
e shtuar. Ne kosove eshte 15% TVSH-ja p.sh nese blejme nje produkt 10̀ dhe e shesim
per 15̀ atehere 5̀ eshte vlera e shtuar mbi te cilen aplikohet ky lloj tatimi.
Pyetje KAPITULLI 15
1. Dretjimi nderkombetare I burimeve njerzore?
Pavarsisht nese firma veprojne ne vend apo jasht vendit ato kane dy objektiva kryesore
lidhur me burimet njerzore: se pari zgjedhja e fuqise puntore qe jane te afte per fushen
perkatese te biznesit, se dyti rritja e efektivitetit te fuqise puntore.
2. Drejtimi I Menaxhereve Nderkombetare?
Kur nje firme veprone ne biz.nder. me ane te operacioneve fillestare pergjegjes per
fillimin e veprimtarive te eksportit jane menagxheret e marketingut ose menaxheret e
shitjes. Menaxheri I marre ne pune duhet te ket pasur pervoje ne deyra, sherbime apo
bashkpunime me jasht. Kur nje firme vepron ne biz.nder me ane te operacioneve te
avancuara menaxhimi I I punonjesve duhet te orientohet ne nevojat per personel sipas
tregjeve dhe funksioneve te ndryshme., fillimisht behest vlersimi I punonjesve ekzistues e
pastaj behen plane per te zgjedhur, rekrutuar e per te trajnuar per vende qe nuk mund te
plotsohen nga burimet e brendshme te vet firmes.
3. Kriteret e perzgjedhjes se punonjesve qe do te punojne jasht vendit?
Tiparet e pershtatshme te nje menaxheri nderkombetare jane sa reale aq edhe ideale, ai
duhet te jet person fleksibil, intelektual, me kulture te gjere, kompetence
arsimoreprofesionale
etj. Menaxheri jasht vendi ka me shume pergjegjesi se menagjeri qe punon
ne vendin e vet. Ai duhet te jete me shume I motivuar per marrjen e vendimeve dhe
udhheqjen e biznesit. Gjithashtu nje kriter tjeter I rendesishem jane edhe karakteristikat
personale te menaxherit qe do te punoj jasht zakonisht firmat interesohen per shendetin e
njerzve qe mund te dergohen jasht. Duhet permendur edhe krieterer e kompetences,
pershtatjes dhe karakteristikave personale te menaxhereve qe do te punojne jasht vendit.
4. Perzgjedhja dhe orientimi I menaxherve?
Per shkak te shpenzimeve te transferimit te menaxheri jasht shume firma I sterhollojne
procedurat e perzgjedhjes duke perdorur metoden e proves. Gjate fazes se proves
perdoren metoda te intervitimit te kandidatit dhe familjes se tij. Kandidatet e perzgjedhur
pas kesaj duhet te marrin pjese ne nje program orientimi per qeshtjet e
brendshme(kompenzimi, shperblimi dhe pergjegjesine) dhe te jashtme te emrimit.
5. Shoku kulturore?
Shoku kulturor paraqet nje term qe perdoret per te shprehur qrregullimin psikologjik
qe provojne shume njerez kur qendrojne per nje periudhe te gjate ne nje kulture qe
ndryshon shume nga ajo e vendit te vet.
6. Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit?
Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit ndahet ne dy kategori te rendesishme: a)Paga
baze dhe shtesat qe lidhen me pagat dhe b)Shtesat qe nuk lidhen me pagat. Pagat baze te
nje menaxheri lidhen me kualifikimin, pergjegjesine dhe detyren dhe kjo page eshte e
njete si per punonjesit e vendit meme ndersa shtesat mbi pagen jane ato qe lidhen me
ndryshimin e kostos se jeteses dhe ndryshimin e kurseve te kembimit. Shtesat qe nuk
lidhen me pagat jane: shtesat per zhvendosjen, shpenzimet e udhtimit, shpenzimet e
perkohshme per te jetuar etj.
7. Metodat e pages?
Metoda me e perhapur e pages eshte te paguhet nje pjese e pages ne monedhen e
vendit prites kurse pjesa tjeter ne monedhen e vendit meme sepse edhe vet menaxheri
do te ishte I interesuar te kishte nje pjese te pages ne monedhen e vendit te tij.
8. Menaxhim I I punetorve?
Fuqia puntore paraqet nje nga pasurite dhe problemet me te medha te firmes. Strategjia
e punes mund te shihet nga tri perspektiva 1.pjesmarrja e fuqise puntore ne proqesin e
udhheqjes dhe vendimmarrjes, 2.roli I angazhimit te sindikatave ne keto marrdhenie,
3.politikat e caktuara te burimeve njerzore lidhur me perzgjedhjen, trajnimin dhe
shperblimin.
9. Permirsimi I cilsise se kushteve te punes?
Me permirsim te cilsise se kushteve te punes kuptojme perpjekjet per rritjen e
produktivitetit dhe rritjen e kenaqesise se punonjesve. Ketu duhet permendur:
riprojektimin e punes, ndertimin e skuadrove dhe grafiket e punes.
10. Politikat Nderkombetare te Burimeve Njerzore?
Shume vende kane legjislacion me kufizime per pranimin e te huajve ne pune, shume
prej tyre p.sh vendet e BE-se kane plotsuar mungesat e fuqise puntore duke terhequr nje
numer te madh puntopresh nga evropa lindore, Turqia, Jordania etj. BE-ja ka
projektuar edhe marrveshje per levizjen e lire te punes ne vendet anatre te tij por edhe
marrveshje te tjera per levizjen e lire te punes edhe te vendeve qe jane ne rruge per tu
kyqur ne BE.

More Related Content

What's hot

BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeJozef Nokaj
 
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrime
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrimeFaktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrime
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrimeMenaxherat
 
Metodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta MasterMetodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta MasterMuhamet Sopa
 
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitBazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitMenaxherat
 
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)fatonbajrami1
 
Ndermarrja dhe ndermarresia
Ndermarrja dhe ndermarresiaNdermarrja dhe ndermarresia
Ndermarrja dhe ndermarresiaekonomia
 
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Planifikimi si funksion i menaxhimit
Planifikimi si funksion i menaxhimitPlanifikimi si funksion i menaxhimit
Planifikimi si funksion i menaxhimitMenaxherat
 
Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Zana Agushi
 
Organizimi i ndermarrjes
Organizimi i ndermarrjesOrganizimi i ndermarrjes
Organizimi i ndermarrjesekonomia
 
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)fatonbajrami1
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tijMenaxherat
 
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetarguest59df372
 
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"Ajete Malaj
 
Prezantim inflacioni
Prezantim inflacioniPrezantim inflacioni
Prezantim inflacioniMentor Gojani
 

What's hot (20)

Bazat e Menaxhmentit
Bazat e MenaxhmentitBazat e Menaxhmentit
Bazat e Menaxhmentit
 
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)
BIZNESI NDËRKOMBËTAR - Dr. Besim Beqaj (Pyetje dhe përgjigje)
 
Menaxhment - Permbledhje
Menaxhment - PermbledhjeMenaxhment - Permbledhje
Menaxhment - Permbledhje
 
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrime
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrimeFaktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrime
Faktoret e mjedisit te biznesit dhe vendimmarrja ushtrime
 
Etika e biznesit
Etika e biznesitEtika e biznesit
Etika e biznesit
 
Metodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta MasterMetodologji e hulumtimeve Skripta Master
Metodologji e hulumtimeve Skripta Master
 
Bazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimitBazat e menaxhimit
Bazat e menaxhimit
 
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
Menaxhimi i BVM-së (Sllajdet e ushtrimeve - Ass. Lura Rexhepi)
 
Ndermarrja dhe ndermarresia
Ndermarrja dhe ndermarresiaNdermarrja dhe ndermarresia
Ndermarrja dhe ndermarresia
 
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)
MARKETINGU - Dr. Hykmete Bajrami (Pyetje dhe përgjigje)
 
Planifikimi si funksion i menaxhimit
Planifikimi si funksion i menaxhimitPlanifikimi si funksion i menaxhimit
Planifikimi si funksion i menaxhimit
 
Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4
 
Organizimi i ndermarrjes
Organizimi i ndermarrjesOrganizimi i ndermarrjes
Organizimi i ndermarrjes
 
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)
INFORMATIKA NË BIZNES - Dr. Mihane Berisha (Provime të zgjidhura)
 
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij1. biznesi dhe format e organizimit të tij
1. biznesi dhe format e organizimit të tij
 
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
1 Tema 1 Domosdoshmeri E Biznesit Nderkombetar
 
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)
Menaxhimi i BVM-ve - Dr. Besnik Krasniqi (Pyetje dhe përgjigje)
 
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"
Punim Seminarik-Marketingu ne ndermarrjen "Devolli Group"
 
Makro Papunesia
Makro  PapunesiaMakro  Papunesia
Makro Papunesia
 
Prezantim inflacioni
Prezantim inflacioniPrezantim inflacioni
Prezantim inflacioni
 

Similar to 81438428 biznesi-nderkombetar

Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteMenaxherat
 
Biznesi nerkombetar 2
Biznesi nerkombetar 2Biznesi nerkombetar 2
Biznesi nerkombetar 2Menaxherat
 
Menaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeMenaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeRamadan Ademi
 
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxherat
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitShpejtim Rudi
 
Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Menaxherat
 
Përgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtPërgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtValdet Shala
 
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjes
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjesNdermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjes
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjesMenaxherat
 
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareStrategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareMenaxherat
 
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia  nderkombetare dhe e drejta investiveTregtia  nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investiveValmir Istogu
 
2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..Menaxherat
 
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar dushihajdar
 
Biznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarBiznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarMenaxherat
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxherat
 
Gjetja e përqindjes në një biznes
Gjetja e përqindjes në një biznesGjetja e përqindjes në një biznes
Gjetja e përqindjes në një biznesMario Peleshka
 
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetarInstitucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetarMenaxherat
 

Similar to 81438428 biznesi-nderkombetar (20)

Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja Direkte
 
Biznesi nerkombetar 2
Biznesi nerkombetar 2Biznesi nerkombetar 2
Biznesi nerkombetar 2
 
Menaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeMenaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje Pergjigje
 
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimit
 
Sipermarrja
SipermarrjaSipermarrja
Sipermarrja
 
Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7Klasifikimi kreditor 7
Klasifikimi kreditor 7
 
Përgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtPërgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurt
 
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjes
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjesNdermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjes
Ndermarrja dhe ideja afariste e ndermarrjes
 
Tregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetareTregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetare
 
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve NderkombetareStrategjia e Bizneseve Nderkombetare
Strategjia e Bizneseve Nderkombetare
 
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia  nderkombetare dhe e drejta investiveTregtia  nderkombetare dhe e drejta investive
Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive
 
2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..2[1][1]. biz..
2[1][1]. biz..
 
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar
 
Gjeografi ppff
Gjeografi ppffGjeografi ppff
Gjeografi ppff
 
Biznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetarBiznesi nderkombetar
Biznesi nderkombetar
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
 
Gjetja e përqindjes në një biznes
Gjetja e përqindjes në një biznesGjetja e përqindjes në një biznes
Gjetja e përqindjes në një biznes
 
Ekonomia digjitale Bekim përgegjaj
Ekonomia digjitale  Bekim përgegjajEkonomia digjitale  Bekim përgegjaj
Ekonomia digjitale Bekim përgegjaj
 
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetarInstitucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetar
Institucionet dhe mjedisi i biznesit nderkombetar
 

81438428 biznesi-nderkombetar

  • 1. Kapitulli 1 1.1 Objekt i studimit te biznesit nderkombetar Me biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit nderkombetare vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit. Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne funksionimin apo ne operimin e biznesit. 1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë? Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore? -Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq, nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te madhe. Dihet se me shum shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh I bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom. -Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre ata gjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per arsye se nuk ka ne vendin e tyre. -Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhe furnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe sherbimet e tyre qe shiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e burimeve te furnizimit mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.
  • 2. 1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen e sotme Eshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15 vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht kufijve te BE-se. Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai vendas, bile ne vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te biznesit nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor: -Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshte zhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin e informatave. -Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midis vendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne nje tejter, arsyet per kete jane keto: Ȉ Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje te shumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera. Ȉ Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak te konkurences se huaj. Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum kompanive apo bizneseve te perfitojne nga biznesi nderkombetar. -Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare- Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat, sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj. -Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhe jasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dhe institucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht vendit, ato mund ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak te experiences ne tregjet e huaja.
  • 3. 1.4.Rruget e angazhimit ne Biznesin Nderkombetarë Kur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format e ndryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtoj objektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategorite kryesore te biznesit nderkombetare jane: -Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht vendit per tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi. Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla. Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me jashtqe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli, pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj. -Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersa kur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I sherbimeve ka forma te ndryshme si: Ȉ Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha te ardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hotelet etj. Te ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti i mallrave. SHBA ka fituar me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore. Ȉ Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringu realizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyre sherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ. Ȉ Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre per te bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuarit perdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi i assiton vazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose te teknologjis etj. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kane eksportuar me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madh sepse kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar te francizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri. -Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen ne investime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol. Ȉ Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe I japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50% mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere.
  • 4. Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992 ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport qe ishte athere 4 trilion dollar. Ȉ Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra per investime PORTOFOL. Ȉ Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy kompanive te marra vesh. Ȉ Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe investimet i tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit). 1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin Nderkombetarë Mjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon ne suskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis I jashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale. - Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jo vetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike, antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.ȄUdheheqja politike e qdo vendi kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti nderpresin tregitine dhe investimet midis vendeve.ȄLigjet vendees dhe nderkombetare percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare. Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat, punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. ȄShkencat si ato sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajne zhvillimin mendor dhe shoqeror te njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto menaxheret mund te kuptojne me mire besimet, sjelljet e te tjereve. ȄShkencat ekonomike shpjegojne pse njerzit shkembejne
  • 5. mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje rend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. ȄMenaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare. Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte I ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit. 1.6. Globalizimi i tregjeve dhe Produkteve Bota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat e shumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi I produkteve. -Globalizimi I tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashem global. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e nje tregu global. P.sh Dzcoca-coladz xhinset DzLevi-sdz jane disa nga shembujt e globalizimit te tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve kombetare sa i perket shijes konsumatore dhe preferencave etj. Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve, avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global. -Globalizimi i produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhe sherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimet kombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit (pune, toke, capital,energji etj)
  • 6. Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi i informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem. Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
  • 7. Kapitulli 1 1.1Objekt i studimit te biznesit nderkombetar Me biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit nderkombetare vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit. Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne funksionimin apo ne operimin e biznesit. 1.2. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetarë? Bizneset apo firmat angazhohen ne Biznesin Nderkometare per 3 arsye kryesore? -Te zgjerojne shitjet e tyre-Shitjet e bizneseve te ndryshme ndikohen nga dy faktor kyq, nga interesi qe konsumatoret e kan per mallrat dhe sherbimet tuaja dhe nga gatishmeria e tyre per ti blere ato mallra dhe sherbime te biznesit tuaj. P.sh. numri I bleresve pra fuqia blerese eshte me e madhe ne disa vende se san e nje vend te vetem, per kete arsye bizneset duhet ti zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te tjera te huaja me fuqi blerese me te madhe. Dihet se me shume shitje dmth me shum fitim, zgjerimi I shitjeve jane motiv I madh I bizneseve ne kohen e sotme, par qe te angazhohen ne Biz.Nderkom. -Te gjejne burime-Perveq qe bizneset nxjerrin jasht mallra dhe sherbimet e tyre ata gjithashtu kerkojne jasht edhe burime si teknologji te re, capital ose lende te pare ETJ me kosto me te ulet edhe ne menyre qe ta perdorin ne biznesin e tyre. Ata kete e bejne sepse keto burime ata ne vendet tjera ose I gjejne me kosot a po me shpenzime me te ulta ose per arsye se nuk ka ne vendin e tyre. -Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet-Zgjerimi i burimeve per shitjet dhe furnizimet sherben apo ndikojne ne ate menyre qe I mbrojne apo I ndihmon qe te hiking nga levizjet e medha te shitjeve dhe fitimit te biznesit. P.sh humbjen qe nje biznes mund ta ket ne nje vend nga shitjet e dobta mund ta kompenzoj ne nje vend tjeter ku mallra dhe sherbimet e tyre qe shiten jane ne fazen e gjallerimit. Gjithashtu me diversifikimin e burimeve te furnizimit mund te shmanget efekti I qmimeve te larta ne nje vend.
  • 8. 1.3. Faktoret e rritjes se Biznesit Nderkombetarë ne kohen e sotme Eshte veshtire te dihet vellimi I biznesit nderkombetare sepse mungojne te dhenat krahasuese, sepse keto te dhena eshte veshtir te grumbullohen. P.SH me integrimin e 15 vendeve ne BE vlera e tregtis botrore do te jete per 1/3 me e vogel sepse tregtia midis vendeve antare te BE-se nuk do te pasqyrohet si Nderkombetare por vetem ajo qe del jasht kufijve te BE-se. Biznesi Nderkombetare po rritet ne hapa shume te medha me shum se ai vendas, bile ne vitet e fundit ajo po ecen shume shpejte, ne kete pershpehjtim te madh te biznesit nderkombetare kane ndikuar keta 4 faktore kryesor: -Rritja dhe zgjerimi I shpejte I teknologjise-Ne shekullin e fundit teknologjia eshte zhvilluar shume. Ne ditet e sotme njohurite per mallaa dhe sherbime sigurohen edhe me shpejte fale perparimit ne teknologjine e komunikimit dhe transportit. Nje udhetar sot prej New York-u ne Londer arrin per 4 ore, ndersa most a cekin faxin dhe telefonin. P.sh menaxheret e ketij shekulli e kane me lehte te bejne biznes jasht vendit te tyre fale komunikimit satelitor si FAX-I, Interneti, telefoni etj, te cilet shpejtojne shume qarkullimin e informatave. -Liberalizimi I politikave qeveritare per levizjen e mallrave dhe sherbimeve midis vendeve te ndryshme-Sot si rregull qeverite e vendeve te ndryshme ne bote imponojne me pak kufizime per levizjen e mallrave dhe sherbimeve si dhe te burimeve prej nje vendi ne nje tejter, arsyet per kete jane keto: Ȉ Qytetaret e tyre kane shprehur deshiren per ti pranuar produket ne sasi dhe lloje te shumta si dhe me qmime te ulta nga vendet tjera. Ȉ Qeverite arsyetojne per kete se prodhuesit vendor do te behen me efficient per shkak te konkurences se huaj. Kufizimet sa me te vogla I jappin raste apo nje shtytje me shum kompanive apo bizneseve te perfitojne nga biznesi nderkombetar. -Zhvillimi I institucioneve te nevojshme per te lehtesuar tregtine nderkombetare- Bizneset besojne ne institucionet qe lehtesojne tregtine nderkombetare siq jane bankat, sherbimet postae, kompanite e sigurimeve. P.sh sigurimet qe mbulojne rrezikun nga demtimet e mallrave gjate rruges apo te mos pagimit nga ana e bleresit, apo marrveshja e kretis me banken, apo te konvertimit te 1 monedhe me tjeter etj. -Rritja e konkurences globale-Rritja e konkurences se huaj mund te nxis ta zgjeroj edhe jasht biznesin e saj, kjo arrihet me lehte fale zhvillimeve teknologjike, qeveritare dhe institucionale. Kompanite sot reagojne shume me shpejte per qdo mundesi shitjesh jasht vendit, atom und ta zhvendosin shume shpejte prodhimin nga nje vend ne tjetrin per shkak te experiences ne tregjet e huaja.
  • 9. 1.4. Rruget e angazhimit ne Biznesin Nderkombetarë Kur nje kompani don te hyj ne Biznes Nderkombetar ajo duhet te vendos per format e ndryshme te hyrjes ne binznes me vendet e huaja. Gjate kesaj ajo se pari duhet te shqyrtoj objektivat e saj, burimet e nevojshme dhe mjedisin ku do te operoj apo afaroj. Kategorite kryesore te biznesit nderkombetare jane: -Eksporti-importi I mallrave-Eksporti I mallrave eshte kur mallrat dergohen jasht vendit per tu shitur ndersa imporit I mallrave eshte kur mallra bihen ne vend. Keto (dergimi jasht dhe prurja ne vend e mallrave) quhen edhe eksporte-importe te dukshme pasi qe jaje te mira materiale te prekshme dhe ato shihen gjate hyrjes dhe daljes ne vend ose nga vendi. Kompanite me shume jane te angazhuar me eksporit-import te mallrave se sa me forma te tjera te biznesit nderkombetar, kjo me se shumti ngjan te ndermarrjet e vogla. Ne shumicen e rasteve eksporit-importi I mallrave eshte tip I pare I operacioneve me jasht qe ndermerr nje kompani sepse qyshm e heret eksport-importet kerkojne me pak angazhim si dhe kane me pak rrezik per burimet e kompanise si : Kapitali, personeli, pajisjet etj ne krahasim me investimet jasht vendit(IDH) etj. -Eksport-importi I sherbimeve-Kur mirren te ardhura quhen eksport I sherbimeve nedersa kur paguhen quhet import sherbimesh,vetem ne nivel nderkombetare. Meqe sherbimet nuk jane te premkshme ato quhen edhe Eksport-importe te padukshme. Eksport-importi I sherbimeve ka forma te ndryshme si: Ȉ Udhtimet, turizme dhe transporti nderkombetare. Jane burime te medha te ardhurash per linjat ajrore, agjensionet e udhetimit, kompanite e spedicionit, hotelet ETJ. Te ardhurat nga turizmi jane shume me te medha se sa nga eksporti I mallrave. SHBA ka fituar me shume nga turizmi se sa nga eksporti I produkteve bujqesore. Ȉ Performanca e sherbimeve-Disa sherbime si banka, sigurimet, inxhinjeringu realizojne te ardhura ne formen e tarifave qe jane pagesa per performancen e ketyre sherbimeve. Ne nivel nderkombetare paguhet tarifa per sherbimet e inxhinieringut ETJ. Ȉ Perdorimi I pasurive-Si marka tregtare, patentat ETJ. Francizat eshte nje menyre per te bere biznes nderkombetare kur francizuesi I shet pales tjeter te tfrancizuarit perdorimin e markes tregtare qe eshte pasuri e nje francizuesi. Francizuesi I assiton vazhdimisht ne sigurimin e komponenteve, sherbimet e menaxhmentit ose te teknologjis ETJ. Shpesh kompanite levizin drejte francizave ne nje treg pasi kane eksportuar me sukses ne ate treg. Kjo forme zakonisht kerkon nje angazhim me te madh sepse kompania duhet te dergoj nje teknicient te kualifikuar jashte per te ndihmuar te francizuarin per te prodhuar produktin apo kryer sherbimin e ri. -Investimet e huaja-investimet e huaja kan formen e investimeve kapitale dhe ndahen ne investime te drejteperdrejte te huaja dhe ne investime portofol. Ȉ Investimet e huaja te drejteperdrjeta(IDH)-jane ato investime qe i japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj. Nuk eshte e thene qe kontrolli te jet 100% e as 50% mund te jet 49% kur pjesa tjeter eshte mjaft e shperndare midis aksionareve te tjere. Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e
  • 10. perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992 ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport qe ishte athere 4 trilion dollar. Ȉ Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra per investime PORTOFOL. Ȉ Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy kompanive te marra vesh. Ȉ Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe Investimet I tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit). 1.5. Ndikimet e jashtme ne Biznesin Nderkombetarë Mjedisi i jashtem pernje kompani paraqet nje grup faktoresh jasht kompanise qe nidkon ne suskesin e saj. Gjithashtu edhe kompania I ndikon keto faktore por shume pak. Ky mjedis I jashtem perfshin faktoret fizik si gjeografia e nje vendi dhe faktoret shoqeror si politika e nje vendi, ekonomia, ligjet, kultura dhe faktoret konkurues si klientet dhe kompanite rivale. -Mjedisi fizik dhe shoqeror- Qe menaxheret ta studiojne mjedisin e jashtem ata duhet jo vetem te jen menaxher te mire por edhe te kene njohuri baze te shkencave: politike, antropologjike, sociale, ekonomike, gjeografike.ȄUdheheqja politike e qdo vendi kontrollon zhvillimin e biznesit nderkombetare ne ate vend. Konfliktet politike mund ti nderpresin tregitine dhe investimet midis vendeve.ȄLigjet vendees dhe nderkombetare percaktojne shume se qfare mund te bej nje menaxher I nje kompanie nderkombetare. Ligjet vendase ndikojne te dyat edhe punen e biznesit ne vend dhe jasht saj: si taksat, punsimi, kembimi valutor etj. Ligjet nderkombetare ne formen e marrveshjeve ligjore rregullojne taksimin e te ardhurave ne menyre te ndersjellte. ȄShkencat si ato sociologjike, anttropologjike,psikologjike pershkruajne zhvillimin mendor dhe shoqeror te njeriut, sjelljen e tyre etj. Duke studiuar keto menaxheret mund te kuptojne me mire besimet, sjelljet e te tjereve. ȄShkencat ekonomike
  • 11. shpjegojne pse njerzit shkembejne mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje vend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. Ȅ Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare. -Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte i ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit. 1.6. Globalizimi i tregjeve dhe Produkteve Bota ekonomike eshte duke lene pas ekonomite te izoluara prej njera tjetres nga pengesat e shumta ne tregtine edhe investimet nderkufitare. Bota ekonomike po ecen drejte situates ku ekonomite po shkruhen ne nje system te lidhur ekonomik global. Ky fenomen ka marr emrin globalizëm. Globalizimi I ka dy komponente: Globalizimi I tregjeve dhe Globalizimi I produkteve. -Globalizimi i tregjeve-ka te bej me shkrirjen e tregjeve te veqanta ne nje treg te fuqiashem global. Qysh moti eshte folur se shijet dhe preferencat e konsumatoreve te vendeve te ndryshme jane duke u barazuar drjete disa normave globale, qe paraqet edhe vet krijimin e nje tregu global. P.sh Dzcoca-coladz xhinset DzLevi-sdz jane disa nga shembujt e globalizimit te tregjeve, keto kompani me produktet e tyre te standardizuara ne mbare boten jane duke ndihmuar per krijimin e tregut global. Megjithate ende ekzistojne dallime midis tregjeve kombetare sa I perket shijes konsumatore dhe preferencave etj. Shumica e tregjeve globale sot nuk jane tregje te predukteve te konsumit ku dallimet ne shije dhe preference jane te medha qe te lejojne globalizimin por jane tregjet e te mirave industriale qe sherbejne nevoja universale ne tere boten. Si tregjet e aluminit, naftes, drithit dhe tregjet e produkteve industriale si ato te mikroporcesoreve, kujtesave te kompjutereve, avionat tregtare etj. Per shkak te zhvillimeve te tilla ne mjaft industri nuk ka me kuptim te flitet per tregun amerikan, gjerman,japonez, per mjaft firma ka vetem nje treg: tregu global. -Globalizimi I produkteve-ka te bej me aftesite e firmave qe te perdorin mallra dhe sherbime nga vise te ndryshme ne tere GLOBIN ne menyre qe te perfitojne nga dallimet kombetare ne koston dhe cilesine e faktoreve te prodhimit(pune, toke, capital,energji etj)
  • 12. Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi I informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem. Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
  • 13. Kapitulli 3 3.1. Shkaqet dhe Synimet e Politikave te Tregtise dhe te Investimeve Qdo vend ka politiken e vet te tregtise dhe te investimeve nderkombetare, keto politika mund te njoftohen publikisht mirpo mund te mbeten edhe secrete. Politikat shtetrore kane per qellim nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive shtetrore. Ushtrimi I ketyre politikave eshte si rezultat I sovranitetit kombetar qe I jep te drejten shtetit te kujdeset per vendin dhe qytetaret e saj. Politika shteterore mund te ndikoj ne tregti apo ne investime ne menyre te drejteperdrejte apo terthorazi. Veprimet politike te shume vendeve sot synojne ne rritjen ose ne ruajtjen e nivelit te jeteses se qytetareve te vendit, stimulojne zhvillimin kombetar, punezenien e plote dhe keto synime jane te lidhura njera me tjetre ngusht, rritja e njeres shkakton rritjen e tjeres dhe anasjelltas. Dhe keto synime shtetrore mund edhe te ken ndikim nderkombetare, p.sh nese nje vend eksporton me sasira te medha ne nje vend tjeter ateher ne vedin importues punzenia mund te bjere. Nje vend poashtu mund te ndejk politiken qe synon transferimin e teknologjise nga jashte. Gjithashtu qeverite mund te kufizojne importet sepse ata mund te konsiderojne qe importet mund te kercnojne kulturen, shendetsine dhe standardin dhe cuisine e jeteses ne vend. Nje nga qellimet me te rendesishme te masave te politikes se jashtme eshte sigurimi kombetare. Shtetet gjithashtu mund te kene nevoje ta kufizojne ose ta nxisin fluksin e tregitse dhe te investimeve ne menyre qe te mbrojne kapacitetet e industries qe jane te rendesishme per sigurimin kombetare. Gjithashtu konfliktet midis vendeve ndodhin kur synimet e politikes se jashtme prekin masat per tregtine dhe investimet. 3.2.Zhvillimet Globale pas vitit 1945 Qysh pas L.II.B me 1945 mendohej qe fluksi I investimeve dhe I tregtise nderkombetare mund te ishin qelsi I lulzimit mbarëbotror. Pas shume negociatave ne Londer, Gjeneve, New York arriten deri ne nje marrveshje ne mars te viti 1948 ne Havane te Kubes me nenshkrimin e kartes se Havanes per ITO(International Trade Organization). Aty perfshiheshin marrveshje midis 53 vendeve, kjo organizate botrore e tregtise parashikohej te merret me politikat e tregtise nderkombetare, marrveshjet per mallrat, punezenien, rindertimin dhe zhvillimin ekonomik dhe ngritjen e nje agjensioni te ri te Kombeve te Bashkuara per te administruar gjithqka. Mirpo nga shume kombe karta nuk u ratifikua per shkak te dobsimit te sovranitetit kombetare. GATT(General agreement on trade and tariffs)- ka qene organizimi me I sukseshem nderkombetare pas L.II.B, ka qene trupi kryesore per negociata multilaterale mes vendeve te ndryshme me qellim te heqjes se barierave tregtare dhe ne krijimin e mekanizmave per te thjeshtesuar tregtine nderkombetare. Ka qene e vendosur ne Gjeneve, sekretariati I GATT-it drejtonte punen e tij nepermjet perfaqesuasve te vendeve antare. Negociatat speciale si Raundi I Tokios, Raundi Kenedi diskutuan per
  • 14. reduktimin e e barrierave tregtare, ndersa ne Raudnin tjeter te Uruguajit u perqendruan ne tregtine e sherbimeve, mbrojtjen e te drejtave te pasurise intelektuale si dhe per reduktimin e barrierave tregtare. WTO(world trade organization) e ka zavendesuar GATT-in qe tash perfshin shumicen e vendeve te globit, dhe ka zgjeruar veprimtarine e saj shume me teper sesa marrveshjet per tregti dhe tarifa. FMN(fondi monetar nderkombetar)- nje institucion tjeter nderkombetar, themeluar ne vitin 1943 qe ta siguroj stabilitetin e sistemit monetar nderkombetar dhe dhe qe te siguroj kurset fikse te kembimit midis vendeve, poashtu huazonte te holla per ti ndihmuar vendeve te shkatrruara nga lufta dyte botrore. Banka Botrore-Ka pasur ndikim te madh nderkombetare, formuar ne vitin 1944 per te ndihumar vendet qe vuanin nga shkatrrimet e luftes, si dhe me vone e mori detyren per te ndihmuar zhvillimin botror. Kur vendet here pas here kishin emergjenca, ajo I ka dhene si nje infuzion thene figurativish per te stimuluar ngritjen ekonomike ne ato vende. 3.3. Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtise dhe te Investimeve Tri jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik qe kane sjellur ndryshime ne politiken e tregtise dhe te investimeve: -Reduktimi I ndikimit te politikave vendase-zgjerimi I lidhjeve globale midis kompanive, industrive dhe vendeve ka ndikuar ne reduktimin e ndikimit te politikave vendase. -Roli I institucioneve nderkombetare- -Thellimi I konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim- 3.4. Politikat e Ndryshimit te Mjedisit te Tregtise dhe Investimeve Nderkombetare Format kryesore te ndryshimit te tregtise dhe te investimeve nderkombetare jane masat per nxitjen apo per kufizimet e tregtise dhe te investimeve midis vendeve. -Kufizimi I importeve- Kur vendet nuk arrijne ne marrveshje vullnetare per te rregulluar fluksin e tregtis dhe te investimeve ato shpesh vendosin barriera ne import si tarifa dhe kuota qe jane taksa mbi qimet e produkteve te importuara dhe kufizime sasiore te importeve. Gjithashtu kufizimi I importit mund te behet edhe me barriera Jotarifore siq jane: fushatat e ndryshme per blerjen e poduktit vendor, venies se theksit me shume ne projektet se sa ne perfitimin prej produkteve, nepermjet rëndimit te procedurave dhe inspektimeve te importeve ETJ. Kufizimet e tilla mund te ndodhin edhe per futjen e investimeve dhe tregtine e sherbimeve. Qe ta ruajne pronesine dhe zhvillimin e industries vendase shume qeveri vendosin kufizime te ndryshme per flukset e investimeve dhe te kapitalit te investuar, kete e bejne agjensite e seleksionimit te investimeve, duhet pra marre leja speciale prej tyre per projektet e investimeve. Kjo leje
  • 15. permban edhe kushte te caktuara qe duhet ti permbahen investitoret siq jane: numri I vendeve te punes qe duhet te krijohen, niveli I te ardhurave qe mund te riatdhesohen, funksioni qe do te kryhen nga te huajt etj, dhe me vendosjen e kufizimeve te imporit mund te themi se shtrenjetohen qmimet ne vend. -Kufizimi I eksporteve- Perveq kufizimit te importeve vendet kontrollojne edhe eksportet e tyre, arsyet per kete veprim jane te ndryshme: oferta e kufizuar ne vend apo mungesa e ofertes ne vend, deshira per ta mbajtur kapitalin ne vend si dhe sigurimi kombetar. Shume vende kufizojne nxjerrjen jasht te kapitalit te tyre ndersa qytetaret jane te interesuar ta investojne kapitalin jashte ku niveli I sigurise dhe I interesit eshte me I madh. Dhe ne kete lufte kompanite fitojne, kjo mase I frenon edhe investitoret e huaj potencial ne vend sepse ata nuk investojne ne nje vend ku eshte e kufizuar nxjerrja e kapitalit jasht vendit pra ata nuk jane te sigurt per riatdhesimin e kapitalit te tyre qe do ta investojne ne vend. -Nxitja e eksporteve- Deshira per ta rritur pjesmarrjen ne tregitn dhe investimet nderkombetare ka quar qe vendet te hartojne programe te ndryshme per nxitje te saj, keto programe behen per ti ndihmuar firmat vendase te zgjerohen, te neutralizojne apo te kundershtojne perpjekjet per eksportet e vendeve tjera. Qeverite ndihmojne ne pajisjen me perparsi te firmave qe punojne per eksport, I ofrojne informacione me kosto me te ulet, pjesmarrje ne ekspozita te ndryshme shtetrore me me pak shpenzime I japin subvencione te promocionit ETJ. Kur vendet kane keqsim te bilancit tregtare(deficit te bilancit tregtar) politikat tregtare te shtetit perqendrohen ne programe te eksporteve. -Nxitja e importeve- Ne fushen e tregitse masat nxitese te importit I zbatojne vendet qe kane suficit te larte bilancit tregtare. Ato shpresojne qe ta balancojne kete bilanc tregtare. Rast tipk eshte JETRO organizate japoneze qe ne fillim u krijua per te nxitur importet nga jasht ndersa tash ben inkurajimin apo nxitjen e eksporteve. Shume vende jane duke perdorur masa per terheqjen e IDH-ve ne vend per te krijuar rritjen ekonomike ne vend. Stimulimet qe perdoren per te terhequr IDH-te ne vend jane: stimujt fiscal-zbritje per shpenzimet kapitale, perjashtimet nga taxat(tax holiday). Stimujt financiar-ofrojne perparsi per investitoret e huaj sin e sigurimin e tokes apo ndertesave, sigurojne huate dhe garancionet e tyre etj dhe stimujt jofinanciar- si mbrojtaj speciale nga konkurenca nepermjet tarifave, kuotave te importit si dhe I bejne lehtesime duke investuar vet vendi ne infrastukture. Duhet cekur se nxitja e IDH-ve edhe e importeve ne vend mund te veje ne disavantazh firmat e vendeve.
  • 16. Kapitulli 5 5.2. Natyra e Bilancit te Pagesave Bilanci I pagesave paraqet nje forme pasqyre qe permban regjistrimet e transakcioneve(pagesave) nderkombetare qe behen ne nje periudhe te caktuar ndermjet subjekteve te vendeve te ndryshme. Pra bilanci I pagesave paraqet raportin midis te hyrave dhe te dalave gjate nje peridhe te caktuar p.sh nje vit, por mund te perpilohet edhe per nje periudhe 6 mujore ose 3 mujore. Kjo pasqyre e bilancit te pagesave permban burimet e fondeve dhe perdorimet e fondeve. Qdo transakcion me vende tjera qe perfundon me daljen e fondeve jasht vendit paraqet perdorim te fondeve(p.sh me importimin e mallrave, importimin e shperbimeve, eksportimi I kapitalit dhe transferet te njeanshem) dhe e kunderta qdo transakcion me vendet tjera qe perfundon me terheqje te fondeve nga jasht ne vend paraqet burim te fondeve(p.sh me eksportimin e mallrave, eksportimin e sherbimeve, importimin e kapitalit dhe transferet te njeanshem ). Dhe qdo diference midis perdorimit te fondeve dhe burimit te fondeve mund te rezultoj me deficit kur burimet jane me te vogla se perdorimet dhe me suficit kur burimet e fondeve jane me te medha se perdorimet e fondeve. 5.3.Llogarite e Bilancit te Pagesave Bilanci I pagesave perbehet nga tri llogari kryesore: Llogarite Rjedhese, Llogarite Kapitale dhe Llogarite e rezervave zyrtare. 1.Llogarite rrjedhese- tregojne eksportet-importet e mallrave(bilancit tregtare), eksportet-importet e sherbimeve(bilancin e sherbimeve) si dhe transferimet e njeanshme(unilaterale)(bilanci I transferimeve). Vendet qe eksportojne mallra ose sherbime krijojne burime fondesh dhe e kunderta ato qe importojne mallra ose sherbime kane perdorim fondesh. Nese nje vend gjate nje viti ka pasur me shume importe sesa eksporte themi se ka pasur nje deficit te bilancit tregtar dhe e kunderta. Ndersa me komponentin e llogarise rrjedhese Dztransferime te njeanshmedz kuptojme dhuratat qe nje vend I jep vendit tjeter, pra keto transferime behen pa kompenzim, ku bejne pjese dhuratat bamemirese nga jasht vendit, ndihmat e huaja dhe ushtarake etj. Transferimet ne vend paraqesin burim fondesh dhe transferimet jasht vendit paraqesin perdorim fondesh. Bilanci I llogarise rrjedhese paraqet rezultatet e transakcioneve ne mallra, sherbime dhe dhurata ndermjet vendeve. 2.Llogarite kapitale- Llogarite kapitale te bilancit te pagesave kane te bejne me regjistrimin e transakcioneve te huave dhe investimeve ndermjet vendeve te ndryshme. Marrja e huave nderkombetare(nga vendet tjera) per huamarresin paraqet burim fondesh nders per huadhenesin paraqet perdorim fondesh, kur paguhet huaja ndodh e kunderta. Investimi nderkombetare perfshin blerjen blerjen e pronave si reale ashtu edhe financiare, shitja e nje prone paraqet burim fondesh per shitesin dhe blerja e asaj prone paraqet
  • 17. perdorim fondesh. Llogarite kapitale ndahen ne dy zera: sipas pjekurise se investimeve dhe te huave si dhe sipas shtrirjes se kontrollit dhe pronesise. Llogaria e IDH-ve regjistron investimet me pjekuri te pritshme me shume se nje vit, kur investitori ka pronesi me shume se 10 %. Ndersa llogaria e portofolit te investimeve rregjistron investimet me pjekuri origjinale mbi nje vit mirpo kur investitori ka ne pronesi me pak se 10%, pra ai perfshin blerjet e aksioneve, obligacione etj nga organizata ose individe te ndryshem jasht vendit. Keto dy llogari bejne pjese ne llogarite kapitale afatgjate. Llogaria kapitale afatshkurter- Regjistron investimet midis vendeve kur pronat kane nje pjekuri origjinale prej me pak se nje vit. Zerat tipik te kesaj llogaria kapitale afatshkurter jane depozitat e bankave te huaja dhe huate e linjave te kreditimit afatshkurter jasht vendit. Bilanci I llogarise kapitale tregon rrjedhen neto te investimeve per periudhen e caktuar raportuese. Nese investimet e hyra kalojne investimet e dala atehere kemi suficit ne llogarine kapitale dhe e kunderta. Bilanci I pergjithshem tregon hyrjet diferencen neto midis hyrjeve dhe daljeve te fondeve investive dhe tregtare ne vend ne krahasim me vendet tjera. Suficiti ne bilancin e pagesave tregon se ne vend jane futur me shume fonde investime dhe tregtare se sa kane dale. Lidhjet midis llogarive rrjedhese dhe llogarive kapitale-Llogarite rrjedhese dhe kapitale jane shume te lidhura ngusht mes njeri-tjetrit per shkak te ketyre arsyeve: 1)Shume transakcione te llogarise rrjedhese shoqerohet me transakcione te llogarise kapitale siq ndodhe kur eksportete behen me kredi si dhe 2)Fondet qe dalin jasht vendit nepermjet llogarive rrjedhese shpesh futen ne vend nepermjet llogarive kapitale. 3.Llogarite e rezervave zyrtare-Jane nje prej burimeve te likuditetit nderkombetare te ekonomise kombetare, me likuiditet nderkombetare nenkuptojme aftesine e vendit qe ti financoj obligimet afatshkurtera ndaj vendeve tjera botrore, perkatesisht jane burime per financimin e deficitit ne bilancin e pagesve. Zeri I pari I llogarise se rezervave zyrtare jane rezervat zyrtare qe jane te lidhura ngushte me gjendjen e bilancit te pagesave, deficiti I bilancit te pagesave ndikon ne uljen e rezervave zyrtare dhe anasjelltas. Ky ze tregon ndryshimet ne sasine e fondeve qe jane menjehere ne dispozicion te vendit per te bere pagesa nderkombetare, keto rezerva mund te jene ne forme te arit, ne forme te monedhave lirisht te konvertueshme si euro ose dollari. Zeri I dyte I llogarise se rezervave zyrtare jane huate zyrtare, ky ze tregon huadhenien ose huamarrjen midis autoriteteve monetare te vendeve te ndryshme, keto mirren ose jipen per balancim te bilancit te pagesave. Deficiti i bilancit te pagesave rezulton me uljen e rezervave zyrtare ose rritjen e huave zyrtare(marrjes hua nga autoritetet monetare). Ndersa nje suficit ne bilancin e pagesve rezulton me rritje te rezervave zyrtare per te njejten shume sa eshte edhe suficiti ose ne dhenien hua autoriteteve monetare ate shume te suficitit.
  • 18. 5.4. Qekuilibri i Bilancit te Pagesave Qekuilibri I bilancit te pagesave te nje vendi tregon qe ka nje jostabilitet apo nje disharmoni midis hyrjeve dhe daljeve tregtare dhe te investimeve me vendet tjera. Qekuilibiri I bilancit te pagesave ndodh kudo ku suficitet apo deficitet perseriten ne periudha te gjata ne BP. Dhe nje bilanc pagesash mund te kthehet ne gjendje ekuilibruese permes: ndryshimit te kurseve te kembimit, ndryshimit te qmimeve, ndryshimit te te ardhurave dhe te nderhyrjes se autoriteteve zyrtare(shtetror). Ekuilibrimi I bilancit te pagesave me ane te kurseve te kembimit- kursi I kembimit te nje vendi tregon vleren e nje monedhe shprehur ne nje monedhe tjeter.Kerkesa dhe oferta e monedhes se vendit eshte pasqyrim I transakcioneve tregtare dhe te investimeve qe kryhen midis qdo vendi dhe pjeses se tjeter te botes. P.sh deficitet (Importet>Eksportet) e B.P te SHBA-ve tregojne qe kerkesa e SHBA-se per monedha te vende te tjera eshte e larte, kurse kerkesa per dollare e ulet dhe si rezultat ky deficiti ndikon ne renien e vleres se dollarit ne raport me monedhat e tjera dhe nese nuk do te nderhyjne autoritetet monetare, pozita e dollarit ne tregjet e huaja te kembimit do te bjere.
  • 19. Kapitulli 7 1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder? Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe marrveshjet midis vendit mik dhe prites. 2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites? Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder. 3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet? Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se lire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqanta shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht. Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te qendrimeve te tyre ne rajon. 4. Kontrollet e eksporteve? Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane: sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet perkatese qe detyron kontrolli. Formatted: German (Germany) Formatted: German (Germany) 5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder? Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
  • 20. rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ. 6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik? Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj. 7. Kufizimet dhe diferencat ligjore? Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te botes. 8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare? Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare, nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj. 9. Ligji nderkombetare? E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
  • 21. Kapitulli 7 1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder? Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe marrveshjet midis vendit mik dhe prites. 2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites? Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder. 3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet? Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se lire te mallrave dhe sherbimeve me background politikë. Sanksionet jane masa te veqanta shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht. Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te qendrimeve te tyre ne rajon. 4. Kontrollet e eksporteve? Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane: sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet perkatese qe detyron kontrolli. Formatted: German (Germany) Formatted: German (Germany) 5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder? Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
  • 22. rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ. 6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik? Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj. 7. Kufizimet dhe diferencat ligjore? Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te botes. 8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare? Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare, nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj. 9. Ligji nderkombetare? E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
  • 23. Kapitulli 9 Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e pagesave nderkombetare. 9.1. Zhvillimi I sis.mon.nderk SMN-ja para L.II.B Qe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesave duhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjete pra duhet te jene lehte te konvertueshme. Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Ne kohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo forme e parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve. Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) per te lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leter ne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMA ishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar ne raport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMA gjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raport me vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me I rrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA. SMN-ja gjate viteve 1920-1944 SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjet rreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raport me njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej me shume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare. SMN-ja gjate viteve 1944-1973 Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjes midis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjo mbledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore. Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve te Evropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synim ne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote. FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare, objektivat kryesore te saj ishin: - Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar. -Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare. -Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit.
  • 24. -Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare. -Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave. -Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme gjate debalancimeve te bilanit te pagesave. Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave, madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit. Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit. SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve) Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit ne vitet e 70ǯ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper. Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve: 1. shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I vendeve ne zhvillim, 2. filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim dhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten kembime me barter. SMN-ja pas krizes se naftes Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes. Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se pergjithshme te borxheve. 9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimit Argumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonomine nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te
  • 25. kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te rezervave monetare. 9.3. Argumentet per kurset Fikse te kembimit Sistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria e vlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7 marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka. Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nuk do te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave. 9.4. Mundesia e kompormisit Ne praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit jane propozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne nga shkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren e monedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet me konceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE. 1.Target Zone Ȃ Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin nje kufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren. 2.Reference Zone Ȃ Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nuk jane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport me monedhat e tjera.
  • 26. Kapitulli 9 Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e pagesave nderkombetare. 9.1.Zhvillimi i sistemit monetar nderkombetar SMN-ja para L.II.B Qe te funksionoj sistemi I pagesave nderkombetare pa veshtiresi mjetet e pagesave duhet te jene te pranueshme nga nga pjesmarresit ne biznesin nderkombetare, ato mjete pra duhet te jene lehte te konvertueshme. Para L.II.B si mjete te pageses ishte ari qe ishte e pranueshme ne tere boten. Ne kohen e standardit te arit te paster(SAP) ai sherbente si para universale, mirpo kjo forme e parase ishte e pavolitshme sepse duhej te transferohej dhe te matej gjate transakcioneve. Per keto arsye shume vende te botes adaptuan standardin e modifikuar te arit(SMA) per te lehtesuar transakcionet gjate biznesit nderkombetare. Keto vende perdoren parane leter ne vend te arit, qdo vend deklaroi paritetin e monedhes se tyre te shprehur ne ari. SMA ishte nje system I kurseve fikse te kembimit sepse vlera e qdo menedhe ishte e fiksuar ne raport me arin dhe ne raport me monedhat e tjera. Faktoret qe quan ne renien e SMA gjate luftes se pare botrore ishin: oferta botrore e arit filloi te behej me e vogel ne raport me vellimin e tregtise botrore, shperthimi I luftes beri qe transportimi I arit te behet me I rrezikshem dhe me I shtrejte, gjate vitit 1914 shumica e vendeve ia kthyen shpinen SMA. SMN-ja gjate viteve 1920-1944 SMN gjate dy luftrave botrore ishte kaotike. Problemi kryesore ishin mosmarrveshjet rreth raporteve midis vlerave te monedhave. Shumica e monedhave luhateshin ne raport me njera tjetren nen ndikimin e kerkeses dhe ofertes, vlera e monedhave percaktohej me shume nga forcat e tregut sesa nga autoritetet monetare. SMN-ja gjate viteve 1944-1973 Pas L.II.B u krijua nje sistem I ri monetare nderkombetare si rezultat I mbledhjes midis vendeve te zhvilluara, SMN-ja u quajt marrveshja e Bretton Woodsit, kjo mbledhje morri vendim per themelimin e FMN-s dhe Bankes Botrore. Qellimi I Bankes Botrore atehere ishte te kujdesej per rindertimin e vendeve te Evropes pas luftes, Banka I jipte hua ketyre vendeve. Me vone Banka Botrore pati synim ne zhvillimin e vendeve e te varfera ne bote. FMN-ja eshte autoriteti I pare nderkombetare mbi autoritetet monetare kombetare, objektivat kryesore te saj ishin:
  • 27. _ Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar. _ Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare. _ Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit. _ Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare. _ Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave. _ Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme gjate debalancimeve te bilanit te pagesave. Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave, madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit. Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit. SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve) Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit ne vitet e 70ǯ dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper. Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve: 1.shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I vendeve ne zhvillim, 2.filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim dhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten kembime me barter. SMN-ja pas krizes se naftes Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes. Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se pergjithshme te borxheve. 9.2.Argumentet per kurset Luhatse te kembimit Argumenti I pare I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato sigurojne ekonomine
  • 28. nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te rezervave monetare. 9.3.Argumentet per kurset Fikse te kembimit Sistemi I kurseve fikse te kembimit eshte karakterizuar nga paqendrueshmeria e vlerave te monedhave, me 1975 nje dollar vlenre 2.5 marka ndersa me 1980 vlente 1.7 marka, me 1987 dollari arriti ne 3.1 marka ndersa ne fund te 1987 ra prap ne 1.6 marka. Kurset fikse te kembimit mund te shkaktojne masa proteksioniste sepse politikanet nuk do te jen te gatshme ta rregullojne bilancin e pagesave neprmjet efektit te te ardhurave. 9.4.Mundesia e kompormisit Ne praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit jane propozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne nga shkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren e monedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet me konceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE. 1.Target Zone Ȃ Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin nje kufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren. 2.Reference Zone Ȃ Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nuk jane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport me monedhat e tjera.
  • 29. Kapitulli 11 11.1. Kuptimi I Korporatave Shumekombeshe Diskutimi I perkufizimit te KSH-ve vazhdon lidhur me numrin minimal te vendeve, permasat e kompanise etj. Kombet e Bashkuara I perkufizojne KSH si nderrmarje qe kane kontrollin e prodhimit dhe te sherbimit ne vendet ku jane te vendosura ato. KSH-te jane nderrmarje qe marrin iniciativa globale ne tregjet dhe produktet e huaja, dhe ato jane te gatshme ti provojne te tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes p.sh IBM, McǯDonalds etj. 11.2. IDH-te IDH-te jane ato investime qe I japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj, ne nje IDH perveq qe angazhohet kapital aty transferohet edhe personeli dhe teknologjia. IDHte viteve te fundit kane pasur rritje jashtezakonisht te medha. Firmat bejne IDH per keto arsye apo per keto faktor: Faktoret e marketingut Ȃ siq jane rritja e tregut, deshira per te avancuar eksportet e kompanise, ndjekja e konkurences, ndjekja e klienteve etj. Faktoret e kostos Ȃ si jane deshira per te qene afer lendeve te para, kostoja me e ulet e punes, kostoja me e ulet e transportit, disponibilitetii I kapitalit dhe teknologjise etj. Klima e investimeve Ȃ siq jane stabiliteti politik, lehtesite e kembimit te monedhes, stabiliteti I kembimit te valutave, struktura e taksave etj. 11.3. Efektet e IDH-ve ne vendin prites (jashtem) Qeveria mikpritese duhet te mbaj mardhenie te ngushta me investitoret e huaj te drejteperdrejte sepse ata ndikojne ne rritjen ekonomike te atij vendi. Ekzistojne ndikime si pozitive ashtu edhe negative nga IDH-t ne vendin prites. Ndikimet pozitive Ȃ IDH-te formojne(krijojne) kapital ne vendet me burime te brendshme te kufizuara. Gjithashtu IDH-ja ne vendin prites mund te terheqe kapitalin local ne projekte te ndryshme qe me pare ishte I kufizuar. IDH-te mund te ndikojne ne zhvillimin e rajoneve te caktuara gjeografike apo ne zhvillimin e sektoreve te ndryshme te industrise. Me ane te IDH-ve mund te ulet papunesia ne vendin prites pra ne vendin ku ndodhin keto IDH. Ndikimet negative Ȃ Nje nder ndikimet negative te IDH-ve ne vendin prites eshte edhe dominimi individual, ne shume vende shume sector industrie dominohen nga IDH-te. KSH mund te ndikojne ne emigracionin e njerzve te kualifikuar jasht, pastaj fluksi I hyrjes se kapitalit ne vend mund te shoqerohet me daljen e saj jasht ne nje shalle me te larte dhe per nje kohe me te gjate. Shume qeveri te vendit prites I shikojne KSH-te si shqetsuse dhe
  • 30. qrregulluese te planeve te tyre ekonomike sepse ato lane pak ndikim ne vendimmarrjesn e KSH-se. 11.4. Efektet e IDH-ve ne vendin mik Per vendin investitor(mik) IDH-ja don te thot shtese ne GNP nga fitimet e investimeve te tyre jasht vendit. Shume vende nxitjen e IDH-ve e shohin si mjet per ta stimuluar rritjen ekonomike te vendit, zgjerim tregjesh te eksportit si dhe per qellime politike. Ndikimi negative I IDH-ve ne vendin mik(investitor) shkakton renie te punsimit ne vend. 11.5. Transferimi I Teknologjise Roli I IDH-ve perqendrohet ne transferimin e teknologjise jasht vendit, KSH jane me efikase per ta bere ket veprim. Transferimi I teknologjise nuk nenkupton vetem dergimin e makinvave dhe te manueleve jasht, ky tranferim duhet te shoqerohet edhe me demonstrim te perdrimit te tyre nga teknicientet per vendin marres te ketyre makinave. Transferimi I teknologjise rritet ndjeshem me rritjen e industrializimit qe do te krijoj neboja te reja te teknologjise. Kerkesat baze per transferimin e teknologjise jane: disponimi I teknologjise se pershtatshme, kushtet ekonomike dhe sociale qe favorizojne transferimin, gadishmeria dhe aftesia e pales marrese per ta perdorur teknologjine. 11.6. Nderrmarjet e Perbashketa (JV) Me rritjen e kostos se zhvillimit te biznesit sot dhe me rritjen e konkurences kompanite po kerkojne JV(Joint Venture) si rruge per te dale nga keto probleme te tyre. JV(nderrmarjet e perbashketa) mund te perkfizohen si bashkim I dy ose me shume kompanive se bashku me nje nderrmarje ne te cilen qdo pale kontribon me kapital, prone, teknologji etj dhe gjithashtu ato pale e ndajne rrezikun dhe perfitimin. Faktoret qe percaktojne nje nderrmarrje te perbashket(JV) jane: legjislacioni dhe kuadri shtetror, nevojat e njerit partner per pervojen e tjetrit, nevojat e njerit partner per kapitaliet e tjetrit. Perparsite e JV Ȃ Nje Joint Venture(nderrmarje e perbashket) ka vlere kur bashkimi I burimeve siq jane kapitali, teknologjia, puna e paleve te ndryshme qe bejne pjese ne ate JV sjellim me shume leverdi ne nje treg te veqant. Perparsite e JV jane sepse kur nje firme mund te kete epersi ne teknologji por ka mungese te kapitalit te mjaftueshme per te bere nje IDH ajo mund te kerkoj nje firme qe e ka ate epersi dhe te formojne nje JV. Gjithashtu nje perparsi e nderrmarjeve te perbashketa(JV) eshte edhe deshira e partenreve per te minimizuar rrezikun qe shoqerojne investimet kapitale afatgjata. Mangesite e JV Ȃ Shume JV kane deshtuar, arsyet kryesore jane ne konfliktet e interesave, mosmarrveshjet lidhur me sasine e fitimit qe ndahet, mungesa e krijimit paraprak gjate krijimit te JV. P.sh njeri partner mund te kerkoj ndarjen e dividendeve
  • 31. ndersa tjetri mendon qe fitimin e akumuluar ta riinvestoj per zgjerimin e veprimtarise. Kompromisi Ȃ Per formimin e nje JV duhet te gjihen partneret e pershtatshem, ajo nuk mund te krijohet nese partneret qe dojne te hyne ne nje JV kane pervoje ne te njejten fushe. Para krijimit te nje JV se pari duhet te negociohet lidhur me: Politikat dhe strukturat financiare, punsimin dhe tranjimin, organizimin e marketingut, prodhimin, pronsine kontrollin dhe drejtimin, zgjidhjen e konflikteve, ne te kunderten nuk do te funksionoj nje JV I tille. Kontratat e drejtimit Ȃ Kontrata e drejtimit paraqetitet kur firmat shesin pervojen e udhheqjes te kompanise per shmangien e rrezikut dhe per perfitimet nga pronesia. Kontratat e drejtimit mund te jene me teper se masat mbrojtese, ato perdoren per te mbrojtur interesat e investimeve ekzistuese kur ato jane shpronesuar pjeserisht nga qeveria vendase. Nje forme e specializuar e kontratave te drejtimit jane operacionet TURKNEY.
  • 32. Pyetje KAPITULLI 12 1. Faktoret qe percaktojne tregtine me kompenzim(CT)? Tregtia me kompenzim(Counter Trade) eshte nje shitje me kompenzim, pa para, te mallrave sherbimeve apo indeve. Transakcionet ne tregtine me kompenzim rriten kur rrethanat ekonomike bejne me fitimprurese kembimin e mallrave drejtepërdrejtë sesa me ndermjetesimin e parase. Faktoret qe nxisin kete lloj biznesi jane mungesa e parave, mungesa e besimit tek paraja apo lehtesia me e madhe e transakcioneve duke perdorur vetem mallrat. 2. Llojet e tregtise me kompenzim(CT)? Llojet e tregtise me kompenzim jane: Blerja me counter(marrveshja paralele) - mirpo shpesh blerja nuk eshte ne vlere te barabart prandaj ajo mund te kompenzohet me nje shume parash per te plotesuar diferencen. Bay Back(marrveshja me kompenzim) - nje shembull tipik eshte marrveshja midis DzLeviǯsdz dhe Hungarise ku kompania ia dha Know How-in dhe markat e DzLeviǯsdz Hungarise, ku nje pjese te prodhimit hungaria ia jep si kompenzim firmes se DzLevisǯitdz. Nje forme tjeter e tregtise me kompenzim eshte quajtur Offset qe lidhen me shitjen e artikujve me permasa dhe qmime te medha si avionet etj. Koheve te fundit me shpesh perdoret marrveshja paralele(Counter Purchase). 3. Qendrimi zyrtar ndaj tregtise me kompenzim(CT )? Qendrimet nacionale ndaj tregtise me kompenzim ndahen ne tri grupe: 1.Qendrimi I qeverive nacionale I manifestuar ne vend dhe jasht vendit, 2.Qendrimi I qeverive te huaja dhe grupimeve ekonomike rajonale si BE-ja etj dhe 3.Qendrimi I institucioneve nderkombetare si GATT, FMN, OKB etj. Duhet cekur se qeverite nacionale kane pasur dukshem nje qendrim kunder tregtise me kompenzim. 4. Qendrimi I institucioneve nderkombetare ndaj tregtise me kompenzim? Institucionet nderkombetare jane kunder tregtise me kompenzim, qendrimet e FMN-s dhe te GATTOBT- s pra jane kunder tregtise me kompenzim, ato ankohen dhe thone qe edhe mbijetesa e ketyre institucioneve kercnohet prej efekteve te tregtise me kompenzim. Zyrtaret e OECD-s gjithashtu nuk I aprovojne marrveshjet per tregti me kompenzim te cilet ndjejne se marrveshjet e tilla rrisin konfliktet tregtare ofruesve konkurues qe nuk bejne marrveshje te tregtise me kompenzim dhe ofruesve jokonkurues qe jane te perfshira ne marrveshje te tregtise me kompenzim. 5. Qendrimi I korporatave ndaj tregtise me kompenzim? Megjithese shumica e korporatave mund te mos I pelqejne transakcionet e tregtise me kompenzim
  • 33. ata detyrohen te angazhohen ne to sepse firmat e tyre mund te humbnin ne krahasim me rivalet qe jane te angazhuar ne tregti me kompenzim. Gjithnje e me teper kompanite jane te deyruara te marrin pjese ne sigurimin e mllrave nepermjet tregtise me kompenzim per shkak te motiveve reaktive dhe proaktive. Koheve te fundit korporatat po e perdorin tregtine me kompenzim per te ndryshuar pozicionin e tyre ne treg. 6. Shfaqja e ndermjetesve te rinje ne tregtine me kompenzim? Rritja e transakcioneve ne tregtine me kompenzim ka ndikuar ne shfaqjen e ndermjetesve te rinje qe mirren me keto lloj transakcionesh, keta ndermjetes jane disa kompani te specializuara qe jane krijuar per te ndihumuar transakcionet ne tregtine me kompenzim te kompanive tjera.
  • 34. Pyetje KAPITULLI 13 1. Drejtimi I rrezikut te kurseve te kembimit? Nje nder rreziqet kryesore per qdo firme qe eshte e angazhuar ne biz.nder. eshte luhatja e kurseve te kembimit dhe natyrisht menaxheri I firmes nuk mund te ndikoj mbi to mirpo nga menaxheret kerkohet qe ti analizojne mire luhatjet e kurseve te kembimit dhe ti kontrollojne ato kur eshte e mundur. 2. Ekspozimi I konvertimit(EK)? Ekspozimi I konvertimit perfshin efektet e mundshme ne pasqyrat financiare te firmes, e keto efekte e kane burimin nga ndryshimet ne vleren e monedhave.Kontrollimi I ekspozimit te konvertimit mund te behest me ane te nje teknike te quajtur DzBalance Sheet hedgedz. Ndryshe ekspozimi I konvertimit quhet edhe Dzekspozimi kontabeldz. 3. Ekspozimi I transakcioneve(ET)? Ekspozimi I transakcioneve ndodh ne qdo kohe qe nje firme eshte e angazhuar ne transakcione ne nje monedhe te huaj, kjo ndodh sepse kursi I kembimit mund te ndryshoj nga nga momenti ne moment. Ekzistojne disa menyre per te kontrolluar Ekspozimin e Transakcioneve, duke marrur pjese ne tregjet DzFuturedz DzForwarddz apo DzOptiondz. 4. Ekspozimi ekonomik(EE)? Ekspozimi ekonomik paraqet nje koncept me afatgjate sesa EK dhe ET. Ai paraqet mundesine qe ndryshimi I vleres se monedhave te ket nje efekt afatgjate mbi vleren e firmave. Vlerat e firmave mund te ndryshojne per shkak se ndryshimi I kurseve te kembimit mund te ndikoje shumen e Cash Flow-it per nje periudhe te caktuar. 5. Politika e kapitalit qarkullues? Politika e kapitalit qarkullues ka te bej me menaxhimin afatshkurter te mjeteve dhe detyrimeve te firmes. Menaxhimi I arkes(Keshit) eshte me I rendesishmi ne politiken e kapitalit qarkullues. Menaxheri financiare duhet te mbeshtet ne keto tri drejtime per te udhhequr arken. 1. Menaxheri duhet te sigurohet qe keshi eshte I mjaftueshem per te shlyer te gjitha detyrimet. 2. Menaxheri financiare duhet ti minimizoj tepricat e keshit dhe te sigurohet qe ky kesh te investohet sa me shpejt dhe me efikasitet me te larte. 3. Duhet te merren masa qe keshit te arketohet sa me shpejte qe eshte e mundur. 6. Qka paraqet SWIFT? SWIFT(Society of WorldWide Interbank Financial Telecommunications) paraqet nje sistem per te transferuar fondet nga nje vend ne vendin tjeter, dhe ajo eshte prone e nje grupi bankash, dhe perparsia e SWIFT-it eshte tek shpejtesia dhe siguria e larte, transakcionet mund te kreditohen brenda minutes. 7. Qka paraqet Ekstraterritorialiteti? Ekstraterritorialiteti paraqet p.sh kur nje KSH funksionon ne shtetin tjeter me ligjet e vendit te vet. Rast tipik I ekstraterritorialitetit jane edhe AMBASADAT.
  • 35. 8. Financimi I tregtise nderkombetare? Financimi I tregtise nderkombetare eshte shume kompleks sepse shitesi dhe bleresi gjate berjes biznesit nderkombetare nuk e njohin njeri tjetrin dhe qka eshte me e rendesishmja nuk jane te familjarizuar me gjendjen financiare te njeri-tjetrit dhe tregtia me llogari te hapur ne kete rast paraqet nje rrezik te madh per shitesin. Dhe format kryesote re financimit te tregtise nderkombetare jane DzKredia Dokumentaredz dhe DzKambialetdz. 9. Kredia dokumentare(KD)? Kredia Dokumentare paraqet formen me te zakonshme te financimit te tregtise nderkombetare. Kredia dokumentare eshte nje premtim qe bleresi nepermjet saj ia ben shitesit per tia paguar mallin por nuk eshte mjet pagese. Kete e ben kur bleresi nga banka e tij kerkon nje leter krediti ne emer te shitesit me te cilen kjo banke i premton se do ta paguaj shitesin ose banken e tij. 10. Kambialet? Pagesat gjate financimit te tregtise nderkombetare kryhen me kambiale qe paraqesin nje dokument te ngjajshem me qekun personal. Ai eshte urdher I njeres pale per te paguar tjetren. Kambiali mund te jet sight draft dhe time draft. Sight draft eshte urdher per tu paguar me tu pare ndersa Time draft eshte I ngjajshem me qekun e padatuar pra banka do ta paguaj ate draft pas disa koheve pas 30, 60, 90 diteve. 11. Buxhetimi kapitalit nderkombetare? Buxhetimi kapital paraqet procesin e analizes se projekteve te investimeve afatgjata te firmes. Kriteri me I pershtatshem per analizen e buxhetimit te kapitalit eshte vlera e tanishme neto(VTN). Per nje projekt investimi kjo paraqet shumen e hyrje-daljeve te keshit minus perqindja e caktuar e interesit. Metoda e VTN-s mbeshtetet e fluksin e keshit(CASHFLOW) dhe merr parasysh edhe koston oportune te parave te investuara. 12. Ndikimet ne biznesin nderkombetare? Fitimet e gjeneruara nga nje projekt investimi jasht mund te ndryshoj na fitimet qe arrijne te merren nga kompania meme, kjo ndodh per disa arsye: 1.Vendi prites ku ngjan investimi mund te vendos kufinje per riatdhesimin e fondeve nga kompania meme, pra fondet mund te jene te larta por nuk mund te disponohen nga kompania meme. 2. Ndryshimet ne kurset e kembimit mund te kene efekte te ndjeshme ne shumen e fitimeve te marra nga kompania meme. Analiza e rrezikut nderkombetare Ȃ per te menaxhuar rrezikun nderkombetare duhet ti analizojme ket faktore: Levizjen negative te kurseve te kembimit, Shpronsimin, ndryshimet ne nivelin e inflacionit, ndryshimet ne ligjin e taksave etj. 13. Financimi I investimeve nderkombetare? Financimi I investimeve nderkombetare behest ne disa menyra, menaxheri financiare se pari duhet te mendoj a ta bej financimin me kapitalin e vet apo hua qe eshte quajtur struktura e kapitalit. Perdorimi I financimit me shume me hua sesa me kapital te vet eshte rrezik I larte por edhe kthim I larte. Financimet e firmave nderkombetare mund te
  • 36. behen me ane te huave siq jane: Obligacionet e emetuara nga vendi kompanise meme, euro-obligacionet etj dhe me ane te kapitalit te vet siq jane: Aksionet e emetuara ne vendin prites, aksionet e emetuara ne vendin e vet ETJ. Pyetje KAPITULLI 14 1. Diferencat ne funksionet kontabel ndermjet vendeve? Ekzistojne kater ndryshime konceptuale ndermjet vendeve ne kontabilitet lidhur me qeshtjet makroekonomike, mikroekonomike, kontabilitetit si discipline e pavarur dhe kontabilitetit uniform. Duhte cekur se alternativa e kontabilitetit uniform lejon shume pak ndryshime ne praktikat e kontabel te vendeve te ndryshme. 2. Pershtatja dhe harmonizimi I sistemeve te ndryshme kontabel? Dokumentet financiare te nje vendi rralle here jane te krahasueshme me ato te nje vendi tjeter, kjo krijon veshtersi per te gjithe perdoresit nderkombetare te informacioneve kontabel e veqanerisht per investitoret e huaj dhe kreditoret. Edhe ata qe I shfrytezojne dhe ata qe I perpilojne raportet financiare deshirojne qe ato te jene te krahasueshme me ato te vendeve te tjera, mirpo ne kete drejtim ka shume pengesa: nuk ekziston ndonje autoritet me fuqi mbinacionale qe te diktoj standardet nderkombetare te kontabilitetit, diferencat konceptuale lidhur me qeshtjet e financave dhe te kontabilitetit nuk mund te zgjidhen lehte. Megjithate jane bere perpjekje per harmonizimin e praktikave te kontabilitetit ne bote siq eshte IASC (komiteti per standardet nderkombetare te kontabilitetit) qe tani ka mbi 50 perfaqesues. 3. Kontabiliteti I transakcioneve nderkombetare? Parimet nderkombetare te kontabilitetit aplikohen vetem atehere kur firma hyn ne transakcione qe shperehn ne monedhe te huaj. Keto transakcione mund te jene te dy llojeve: transakcionet qe perfshihen ne INCOME STATEMENT qe lidhen me impeksp e mallrave dhe sherbimeve duke perdorur monedhen e huaj dhe transakcionet qe perfshihen ne BILANC SHEET lidhen me dheninen hua dhe investimet jasht vendit duke perdorur monedhen e huaj. 4. Raportimi financiar I operacnoneve nderombetare? Menyra e raportimit financiare te firmes qe kryen operacione jasht vendit varet masa e zotrimit te kapitalit themelues. Nese nje firme posedon me pak se 10% te kapitalit te kompanise se huaj atehere per evidentimin e investimeve perdoret metoda e kostos, nese ka prej 10%-50% perdoret metoda e kapitalit dhe nese ka me shume se 50% perdoret metoda e konsolidimit. 5. Taksimi Nderkombetare? Te gjitha qeverite kane te drejte per te vendosur taksa mbi te ardhurat dhe fitimet qe
  • 37. siguron qedo subjekt ne kufijte e vendeve te tyre. pra qdo firme e huaj ne nje vend paguan taksa qe jane ne fuqi ne ato vende dhe obkektiv I firmave eshte minimizimi I shumes se taksave qe duhet te paguajne. 6. Taksimi I te ardhurave nga jasht vendit? Te ardhurat e firmave te realizuara nga eksporti, sipas kodit te taksave, taksohen njejte si te ardhurat nga shitjet ne ved. Kur korporatat eksportojne nepermjet kompanive tregtare te eksportit perfitojne nje ulje te taksave, e cila paraqet edhe nje stimulim per te eksportuar. 7. Taksimi I te ardhurave te degeve? Te ardhurat e siguruara nga deget jasht vendit u shtohen te ardhurave te firmes meme per te percaktuar detyrimin ndaj taksave. Ne mjaft vende firmat paguajne taksa dyhere si ne vendin meme edhe ne vendin prites, per te minimizuar taksimin e dyfishte ne kete rast perdoret rikuperimi I taksave te paguara jasht ne formen e kreditimt te taksave dhe zbritjes se taksave. 8. Marrveshjet mbi taksat? Nje nga qellimet e marrveshjeve mbi taksat eshte per te ngushtuar sferen e tatimit te dyfishte. P.sh zotruesit e huaj te aksioneve taksohen me 30% per dividendet qe marrin nga firma amerikane, nese midis vendeve ka marrveshje per taksat kjo shifer mund te bie deri ne 15%. 9. Qmimi I Transferimit? Qmimi I transferimit paraqet qmimin me te cilin mallrat dhe sherbimet kalojne nga firma tek filialet dhe nga filialet tek firma. Nje nder faktoret qe percaktojne qmimin e transferimit eshte edhe efekti I taksave. 10. Taksa DzHAVENSdz Vendet me taksa DzHavensdz jane ato ku taksat mbi te ardhurat qe vijne nga jashte jane shume te ulta ose nuk aplikohen fare si dhe klima e biznesit eshte shume miqesore ne keto vende p.sh: Stabilitet ekonomik politik, konvertim I lire I monedhes, sherbime te konsoliduara bankare, komunikimi e transporti. 11. TVSH? Kjo forme e taksimit perdoret ne mjaft vende te Evropes, ajo paraqet taksen mbi vleren e shtuar. Ne kosove eshte 15% TVSH-ja p.sh nese blejme nje produkt 10̀ dhe e shesim per 15̀ atehere 5̀ eshte vlera e shtuar mbi te cilen aplikohet ky lloj tatimi.
  • 38. Pyetje KAPITULLI 15 1. Dretjimi nderkombetare I burimeve njerzore? Pavarsisht nese firma veprojne ne vend apo jasht vendit ato kane dy objektiva kryesore lidhur me burimet njerzore: se pari zgjedhja e fuqise puntore qe jane te afte per fushen perkatese te biznesit, se dyti rritja e efektivitetit te fuqise puntore. 2. Drejtimi I Menaxhereve Nderkombetare? Kur nje firme veprone ne biz.nder. me ane te operacioneve fillestare pergjegjes per fillimin e veprimtarive te eksportit jane menagxheret e marketingut ose menaxheret e shitjes. Menaxheri I marre ne pune duhet te ket pasur pervoje ne deyra, sherbime apo bashkpunime me jasht. Kur nje firme vepron ne biz.nder me ane te operacioneve te avancuara menaxhimi I I punonjesve duhet te orientohet ne nevojat per personel sipas tregjeve dhe funksioneve te ndryshme., fillimisht behest vlersimi I punonjesve ekzistues e pastaj behen plane per te zgjedhur, rekrutuar e per te trajnuar per vende qe nuk mund te plotsohen nga burimet e brendshme te vet firmes. 3. Kriteret e perzgjedhjes se punonjesve qe do te punojne jasht vendit? Tiparet e pershtatshme te nje menaxheri nderkombetare jane sa reale aq edhe ideale, ai duhet te jet person fleksibil, intelektual, me kulture te gjere, kompetence arsimoreprofesionale etj. Menaxheri jasht vendi ka me shume pergjegjesi se menagjeri qe punon ne vendin e vet. Ai duhet te jete me shume I motivuar per marrjen e vendimeve dhe udhheqjen e biznesit. Gjithashtu nje kriter tjeter I rendesishem jane edhe karakteristikat personale te menaxherit qe do te punoj jasht zakonisht firmat interesohen per shendetin e njerzve qe mund te dergohen jasht. Duhet permendur edhe krieterer e kompetences, pershtatjes dhe karakteristikave personale te menaxhereve qe do te punojne jasht vendit. 4. Perzgjedhja dhe orientimi I menaxherve? Per shkak te shpenzimeve te transferimit te menaxheri jasht shume firma I sterhollojne procedurat e perzgjedhjes duke perdorur metoden e proves. Gjate fazes se proves perdoren metoda te intervitimit te kandidatit dhe familjes se tij. Kandidatet e perzgjedhur pas kesaj duhet te marrin pjese ne nje program orientimi per qeshtjet e brendshme(kompenzimi, shperblimi dhe pergjegjesine) dhe te jashtme te emrimit. 5. Shoku kulturore? Shoku kulturor paraqet nje term qe perdoret per te shprehur qrregullimin psikologjik qe provojne shume njerez kur qendrojne per nje periudhe te gjate ne nje kulture qe ndryshon shume nga ajo e vendit te vet. 6. Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit? Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit ndahet ne dy kategori te rendesishme: a)Paga baze dhe shtesat qe lidhen me pagat dhe b)Shtesat qe nuk lidhen me pagat. Pagat baze te nje menaxheri lidhen me kualifikimin, pergjegjesine dhe detyren dhe kjo page eshte e njete si per punonjesit e vendit meme ndersa shtesat mbi pagen jane ato qe lidhen me
  • 39. ndryshimin e kostos se jeteses dhe ndryshimin e kurseve te kembimit. Shtesat qe nuk lidhen me pagat jane: shtesat per zhvendosjen, shpenzimet e udhtimit, shpenzimet e perkohshme per te jetuar etj. 7. Metodat e pages? Metoda me e perhapur e pages eshte te paguhet nje pjese e pages ne monedhen e vendit prites kurse pjesa tjeter ne monedhen e vendit meme sepse edhe vet menaxheri do te ishte I interesuar te kishte nje pjese te pages ne monedhen e vendit te tij. 8. Menaxhim I I punetorve? Fuqia puntore paraqet nje nga pasurite dhe problemet me te medha te firmes. Strategjia e punes mund te shihet nga tri perspektiva 1.pjesmarrja e fuqise puntore ne proqesin e udhheqjes dhe vendimmarrjes, 2.roli I angazhimit te sindikatave ne keto marrdhenie, 3.politikat e caktuara te burimeve njerzore lidhur me perzgjedhjen, trajnimin dhe shperblimin. 9. Permirsimi I cilsise se kushteve te punes? Me permirsim te cilsise se kushteve te punes kuptojme perpjekjet per rritjen e produktivitetit dhe rritjen e kenaqesise se punonjesve. Ketu duhet permendur: riprojektimin e punes, ndertimin e skuadrove dhe grafiket e punes. 10. Politikat Nderkombetare te Burimeve Njerzore? Shume vende kane legjislacion me kufizime per pranimin e te huajve ne pune, shume prej tyre p.sh vendet e BE-se kane plotsuar mungesat e fuqise puntore duke terhequr nje numer te madh puntopresh nga evropa lindore, Turqia, Jordania etj. BE-ja ka projektuar edhe marrveshje per levizjen e lire te punes ne vendet anatre te tij por edhe marrveshje te tjera per levizjen e lire te punes edhe te vendeve qe jane ne rruge per tu kyqur ne BE.