эрдэм шинжилгээний ажил бичих заавар

2. Оюутны эссе, илтгэл, ангийн төсөл/курсын ажил,
төгсөлтийн дипломын ажил зэргийг бичихэд
шаардлагатай бичлэгийн ур чадварт суралцаж, эх сурвалж
ашиглах, ишлэл зүүлт хийх зэрэгт тавигддаг стандарт
шаардлагыг судлан ашиглаж сурна.
 Бичих үйл явц, үе шат
 Эх сурвалжтай ажиллах
 Ишлэл зүүлт
 ЭШ-ний илтгэл, курсын ажил, дипломд тавих шаардлага
 Төсөл хөтөлбөр боловсруулах

3. 1. Судлах үйл явц болох нь
• Өөрийн мэдлэг, туршлагыг хэлбэржүүлэн, эмхлэн
цэгцлэх нь
• Өөрийгөө сэдэлжүүлэх, сорих үйл явц болох нь
• Өөртэй итгэлтэй байх, чадавхжуулах үйл явц,

4. Төлөвлөлт: гэдэг нь эхний нооргийг бэлтгэх
бүхий л үе шатыг хэлнэ.
 Сэдэв сонголт:
• Шийдвэл зохих тулгамдсан нийгмийн асуудал байх,
• Үндсэний болон дэлхийн олон нийтийн анхаарлын төвд
байгаа, цаашид үргэлжлэх, санхүүжилтийн магадлал өндөр,
• Судлаачийн сонирхол, боломжид нийцсэн
 Сэдвийг тодруулан, хумих:
• Хэт өргөн хүрээтэй бус, хамрах хүрээ, шийдвэрлэх асуудал,
харилцан холбогдож байгаа бусад гол асуудал тодорхой байх,

5.  Зорилгоо тодорхойлох:
• Хүрэх зорилго зорилт тодорхой байх, гарах үр дүн,
нөлөөллийг зөв тооцсон байх
 Хандаж буй танхим, хэрэглэгчдээ тогтоох:
• Хандаж байгаа зорилтот бүлгийг зөв
тодорхойлох, цаашид хэн, хэрхэн хэрэглэж
болох талаар урьдчилсан ойлголт мэдлэгтэй байх,

6.  Шийдвэл зохих тулгамдсан нийгмийн асуудал байх:
Нийт иргэд, нийгмийн бүлгийн ашиг сонирхлыг
хөндсөн, эс шийдвэрлэвээс гарах хор хохирол, хөнөөл
нь нийгмийн хэвийн оршин тогтноход саад учруулах
Архидалт- нийт иргэд, айл өрх, нийгэмд бүхэлд нь
Оюутны цайны газрын хоолны чанар- тухайн сургуулийн
цайны газраар үйлчлүүлдэг оюутан болон бусад хүмүүс
 Үндсэний болон дэлхийн олон нийтийн анхаарлын төвд
байгаа, цаашид үргэлжлэх, санхүүжилтийн магадлал
өндөр,
Ядуурал-НҮБ-ын мянганы хөгжлийн зорилтын нэг, ЗГ-ын
үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн үндсэн зорилт

7.  Судлаачийн сонирхол боломжид нийцсэн: Тухайн сэдэв
нь таалагддаг яагаад гэдгийг тайлбарлахыг оролдох жишээ
нь энэ асуудал миний ойр дотны хүмүүст тохиолдож
байсан гм. Судалгааны материал элбэг, их хэмжээний
зардал гарахгүй гм
 Сэдвийг тодруулан, хумих: “Ядуурал” эхний өргөн
хүрээтэй томьёолол харин “Оюутан гэр бүлийн мөнгө
санхүүгийн хүрэлцээгүй байдал” тодотгосон томьёолол
 Зорилго: Оюутан гэр бүлийн мөнгө орлогын бодит байдлыг
судлах шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлох бодлогын
хувилбар боловсруулах гм ээлжит ЭШ-ний хуралд илтгэл
тавих, дүн тавиулах, цаашид гиүнзгийрүүлэн судалж,
диплом бичих гм

8. Хандаж буй танхим, хэрэглэгчдээ тогтоох: Хэн
уншихсонсох- ангийн оюутнууд ЭШ-ний хуралд
оролцогсод Сургуулийн шийдвэр гаргах түвшинд
хүргэх Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд хэвлэх
гм

9. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ
НИЙГМИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ СУРГУУЛЬ
СОЦИОЛОГИ НИЙГМИЙН АЖЛЫН ТЭНХИМ
ЭРЭЛ ШИЙДЭЛ ОЮУТНЫ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ
ХУРАЛД ЗОРИУЛСАН ИЛТГЭЛ
СЭДЭВ: ОЮУТАН ГЭР БҮЛИЙН МӨНГӨ, САНХҮҮГИЙН
БОЛОМЖ ХҮРЭЛЦЭЭ
ИЛТГЭЛ БИЧСЭН /М. ЭРХЭС, НШУС-ИЙН
1 ДҮГЭЭР АНГИЙН ОЮУТАН/
УДИРДСАН
ТЭНХМИЙН ЭРХЛЭГЧ/
УЛААНБААТАР : 2012 ОНЫ 3 ДУГААР САРЫН 19

10.  Чөлөөт бичлэг,
 Мэдээлэл цуглуулах,
 Ноороглон, эх бэлдэх
 Ариутган шүүх,
 Төгсгөлийн хувилбарыг боловсруулах

11.  НҮҮР ХУУДАС
 АГУУЛГА
 ҮНДСЭН ХЭСЭГ
 АШИГЛАСАН НОМ ЗОХИОЛ
 ХАВСРАЛТ
 ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ТОЙМ
 ХУРААНГУЙ

12. Мэдээлэл цуглуулах явцад ашиглавал зохих эх сурвалж:
 Нэгэн сэдэв бүтээл, ном, гарын авлага
 Судалгааны тайлан, статистик эмхэтгэл, албан мэдээллүүд
 ЭШ-ний сэтгүүл, хурлын илтгэлүүд, өдөр тутмын сонины үгүүллүүд
 Онлайн эх сурвалж
Эх сурвалжийг үнэлэх нь:
 Сэдэвтэй холбогдсон мэдээллийн үнэ цэнэ, нарийвчлал, онол-аргазүйн гүн
гүнзгий шинж,
 Зохиогчын ЭШ-ний нэр хүнд, мэргэжсэн байдал, туршлага, хэвлэгдсэн
байдал,
 Мэдээлэл бодитой, үндэслэлтэй эсэх, хэвлэлийн газар, сонин сэтгүүлийн нэр
хүнд,
 Хэвлэгдсэн цаг хугацаа, шинэлэг байдал
 Ашигласан болон холбогдох ном зохиол, мэдээллийн эх сурвалжийг заасан
эсэх

13. Компьютерийн чухал шаардлагатай нэр томьёоны
товч толь:
 URL-Uniform Resource Locator: the address for site on the
Internet
 WWW-Word Wide Web: Multimedia internet tool for
searching, collecting, storing, updating and assessing;
 Web Browser-software that is used for surfing and interacting
with the WWW: Internet Explorer, Mozilla Firebox;
 Web site-General term describing a point in cyberspace
 Search engines- A program for searching of unformation in the
cyberspace

14.  Alta Vista (http:/altavista.digital.com)
 Argues Clearinghouse(http://www.clearinghouse.net
 Excite (http://www.excite.com
 Infoseek http://infoseek.com
 Library of Congress WWW home page http://lcWeb/loc.gov
 Yahoo http://www.yahoo.com
 WebCrawler http://webcrawler.com
 Google http://www.google.com

15.  Зохиогч, түүний нэр хүнд
 Цахим хуудасны ивээн тэтгэгч, санхүүжүүлэгч: ЭШ болон
боловсролын төрийн байгууллага гм,
 Материалын үндэслэгээ, нотлох баримт үнэмшилтэй эсэх
 Ашигласан ном зохиолын жагсаалт буй эсэх, онлайн
сувгуудыг нэрлэсэн эсэх
 Цахим хуудас байнга шинэчлэгддэг эсэх, одоо үйлчилж
байгаа цахим хуудастай холбогдсон эсэх,
 Материалын бичлэгийн хэлбэр, үг үсгийн алдаа
 Уг материал хэвлэмэл байдлаар хэвлэгдсэн эсэх

16. Эссе гэдэг
 Мэдээллийн эссе
 Удирдамж, зөвлөмж бүхий эссе
 Санал дэвшүүлсэн,
 Үнэлгээнд суурилсан эссе
 Дүн шинжилгээ бүхий эссе
 Ухуулан таниулсан эссе

17. Курсын ажил: Их сургуулийн бакалаврын сургалтын
хөтөлбөрийн дагуу аль нэгэн хичээл, мэргэжлийн
Хүрээнд бичиж буй оюутны эрдэм шинжилгээний бүтээл юм.
Бүтэц:
Оршил
 Сэдвийн үндэслэгээ (Сэдвийн тулгамдсан , судлах зайлшгүй хэрэгтэйг
нотолгоотой, итгэл үнэмшилтэй тайлбарлах, )
 Сэдвийн судлагдсан байдал (Үндэсний хийгээд олон улсын түвшинд эл
асуудлыг хэрхэн, ямар түвшинд судалсан, тэдгээрийн төвлөрөл, зорилго,
хүрсэн үр дүн юу болохыг тоймлоно)
 Зорилго, зорилт (Юунд , ямар үр дүнд хүрэх гэж байгаа болон түүнд хүрэх
арга замыг заана)
 Судалгааны онол-арга зүй ( Сэдвийг ямар онол арга зүйн хүрээнд судлах гэж
байгааг заана)
 ,

18.  Сэдвийн шинэлэг байдал (сонгосон сэдэвт
судлаачийн хандан судалж буй өвөрмөц хандлага,
бусад судалгаанаас ялгагдах ялгаа, онцлог)
 Хүлээгдэж буй үр дүн (судалгааны эцэст хүрэхийг
эрмэлзэж байгаа шийдэл, боловсруулахыг зорьж
байгаа загвар, технологи, хэрэглэх зорилт бүлгийг
тодорхойлно )

19. Үндсэн хэсэг:
Оршилд тодорхойлсон зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс,
сэдвийг бүлэг зүйл эсвэл хэсэгт шатлан хуваан судлах үйл ажиллагаа.
Бүлэг зүйл эсвэл хэсэг нь зорилго, зорилт, хүлээгдэж байгаа үр
дүнтэй уялдсан, логик бүтэцтэй байна.
Бүлэг, хэсэг, зүйлийн нэргарчгийн томьёололын жишээ:
Сэдэв: Худалдан авах ажиллагаанд гардаг авлига, түүнээс
урьдчилан сэргийлэх нь
1-р бүлэг: Төр, орон нутгийн хөрөнгөөр бараа, ажил
үйлчилгээ худалдан авах ажиллагаа
1.1: ХАА-ны тухай ойлголт, үндсэн чиг үүрэг болон
зарчмууд гм

20. Төгсгөл хэсэг:
Ихэвчлэн Дүгнэлт, Санал зөвлөмж, Дүгнэлт хэсэг гэх
зэргээр нэрлэдэг бөгөөд ЭШ-ний ажлын төгсгөлийн үе
шатыг хэлнэ.
Дүгнэлт: ажлын зорилго зорилт биелсэн эсэх талаар товч
үндэслэлтэй дүгнэн, хүрсэн гол гол үр дүнг товчоолон
томьёолно.
Санал зөвлөмж нь дүгнэлтэнд агуулагдах бөгөөд судалсан
асуудлыг цаашид сайжруулах, шийдвэрлэх талаар
бодлогын, практик үйл ажиллагааны хувилбар, шийдлийн
загвар, технологийг багтаана.

21. Оюуны өмчийн хулгай гэдэг нь бусдын бүтээлийг
зөвшөөрөлгүй, ишлэл зүүлт хэрэглэхгүйгээр хэсэгчлэн
болон бүтнээр нь хууль бусаар хуулбарлан хэрэглэх
үйлдлийг хэлнэ.
1. Эрдмийн эрх чөлөө, судлаач, судалгааны ёс зүйг зөрчсөн,
2. Иргэний төдийгүй эрүүгийн үйлдэл

22. Эрх зүйн орчин:
Үндэсний хууль тогтоомж
 Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай хууль / Энэ хуулийн
зорилт нь зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхээр хамгаалагдах бүтээлийг
эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах, хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад
оршино.
 Патентын тухай хууль / Энэ хуулийн зорилт нь шинэ бүтээл, бүтээгдэхүүний
загвар, ашигтай загвар зохиогч болон патент, гэрчилгээ эзэмшигчийн өмчлөх эрхийг
баталгаажуулах, шинэ бүтээл, бүтээгдэхүүний загвар, ашигтай загварыг ашиглахтай
холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
Олон улсын гэрээ, конвенци
 Дэлхий Оюуны Өмчийн Эрхийн талаархи хэлэлцээ
 Уран зохиол, уран сайхны бүтээлийг хамгаалах Бернийн конвенци
Эх сурвалж: www.legalinfo.mn

23. ЭШ-ний бичлэгийн хэв загварт заасан ишлэл татах,
зүүлт хэрхэн хэрэглэх стандарт шаардлагыг чандлан
дагаж мөрдсөнөөр үүнээс урьдчилан сэргийлэх
боломжтой.
ЭШ-ний түгээмэл хэв загварууд:
а. APA- American Psychological Association;
b. MLA- Modern Linguistic Association
b. Chicago Style of Academic writing
Эдгээрээс социологи, нийг мийн ажилд хамгийн түгээмэл
хэрэглэгддэг АРА загвар

24. Ном бүтээлээс ишлэл татаж,
мэдээлэл ашиглахдаа
 Шууд ишлэл (quotation)
 Тоймлох (summarizing)
 Утгачлан найруулах (paraphrasing)
зэрэг арга хэлбэрийг ашиглана

25. Шууд ишлэл гэдэг нь ашиглаж байгаа зохиолоос тодорхой
бичвэрийг үг үсэг өөрчлөхгүйгээр хаалт хашилт хэрэглэн
авч хэрэглэхийг хэлнэ
Ашиглаж буй номонд:
Нийгмийн ажлын онолын сэтгэлгээ социологийн шинжлэх
ухааны онол аргазүйн хүчтэй нөлөөн дор оршино.
Иш татахдаа:
Судлаач Мөнхжавхлан (2008) үзэхдээ “Нийгмийн ажлын
онолын сэтгэлгээ социологийн шинжлэх ухааны онол
аргазүйн хүчтэй нөлөөн дор оршино” гэжээ.

26. Тоймлох гэдэг нь судлаач ашиглаж буй номны бичвэртэй
сайтар танилцаж, түүний зорилго, ашигласан онол арга
зүй, хүрсэн үр дүн зэрэг мэдээллийг эх сурвалжид заасан
зарим нэр томьёог ашиглах замаар хэрэглэхийг хэлнэ.
Ашиглаж буй номонд:
Нийгмийн ажлын онолын сэтгэлгээ социологийн шинжлэх
ухааны онол аргазүйн хүчтэй нөлөөн дор оршино.
Тоймлохдоо:
Судлаач О. Мөнхжавхлан (2008) социологи хийгээд нийгмийн ажлын
уялдаа холбоог тэмдэглэж, социологиос энэхүү туслахуйн мэргэжлийн
онолын сэтгэлгээнд үзүүлсэн нөлөөг жишээ татжээ.

27. Найруулан бичих гэдэг нь судлаач ашиглаж буй эх зохиолд өгсөн
мэдээллийн утга учрыг өөрийн ойлгосон байдлаар тайлбарлаж
бүтээлдээ ашиглахыг хэлэх бөгөөд эхэд дурдсан нэр томьёоноос тун
цөөхнийг авч хэрэглэнэ.
Ашиглаж буй номонд:
Нийгмийн ажлын онолын сэтгэлгээ социологийн шинжлэх ухааны
онол аргазүйн хүчтэй нөлөөн дор оршино.
Найруулан бичихдээ:
Хүний зан үйлийн тухай судалдаг шинжлэх ухаан хийгээд туслахуйн
мэргэжлийн хооронд нягт харилцаа холбоо байдгийг судлаачид
тэмдэглэх нь байдаг бөгөөд судлаач О. Мөнхжавхлан социологиос
нийгмийн ажилд үзүүлсэн нөлөөллийг онцлон тэмдэглээд тодорхой
жишээн дээр тайлбарлахыг хичээсэн байна.

28. Ном зохиолыг ашиглахдаа тухайн бүтээл, зохиогчийн
нэрийг бичвэрийн эхэнд, дунд болон төгсгөлд ашиглаж
байгаагаас хамаарч өөр өөр байна.
Бичвэрийн эхэнд:
Судлаач О. Мөнхжавхлан (2008) судалгааны онол арга зүйн ач
холбогдлыг онцолсон байна.
Бичвэрийн дунд
Судлаачид онол арга зүйн асуудлыг анхаардагын нэгэн адил судлаач
О. Мөнхжавхлан ч ялгаагүй үүнийг онцолж байлаа.(Мөнхжавхлан,
2008)
Бичвэрийн төгсгөлд:
Судалгааны онол арга зүй бол шийдвэрлэх ач холбогдолтой хэмээн
О.Мөнхбат үзжээ. (Мөнхжавхлан, 2008)

29. Ном сурах бичиг, сэтгүүл, онлайн мэдээлэл зэргээс иш
татаж, зүүлт ашиглахдаа зохиолын нэр, зохиогч, номны
хэвлэгдсэн он цаг, газар орон, номыг хэвлэсэн хэвлэлийн
газар зэрэг мэдээллийг ойлгомжтойгоор өгнө.
Ном зохиол, сурах бичиг, гарын авлага:
О. Мөнхжавхлан (2008) Социологийн онол. Улаанбаатар:
UB принт Хэвлэлийн газар.
Сэтгүүл, сонин:
О. Мөнхжавхлан (2008) Социологи болон Нийгмийн
ажлын уялдаа холбоо. Социологи сэтгүүл. Дугаар 3. 25-29
дүгээр хуудас

30. Сонин:
О. Мөнхжавхлан (2008-08-19) ХАА-г боловсронгуй
болгох замаар авлигатай тэмцэх нь. Өдрийн Мэдээ
Сонин
Онлайн буюу цахим хуудас гм:
Munkhjavhlan.O (Spring 2008) The mining sector and
Unplanned Settlements in Mongolia. ScholarForum .
Volume 11. retrieved 22Apr, 2011.
www.soros.org/initiatives/scholarship

31. ЭШ-ний илтгэлийн тусламжтайгаар судлаач нь:
 Судалгааны явцад хүрсэн үр дүнг сонирхогч
талуудад хүргэх,
 Авч үзсэн асуудлын шийдлийн хувилбарын талаарх
өөрийн байр суурь дүгнэлтийн талаар хэлэлцүүлэг
явуулах,
 Цаашдын судалгааны өрнөлийн талаар мэргэжлийн
санал, шүүмж олж авах
зэрэг зорилго, зорилтод хүрэхийг эрмэлздэг

32. Хасах
 Цаг хугацааны хувьд хязгаарлагдмал
 Танхимын анхаарал сарних магадлал өндөр
 Илтгэгчээс нийтийн өмнө ярих, өөрийгөө
илэрхийлэх, дохио зангаа зэрэг биеийн хэл хэрэглэх
ур чадвар шаарддаг,
Нэмэх
 Нийтийн анхаарлын төвд оршинонаад зах нь эхлээд
 Танхимыг удирдах, нөлөөлөх боломжтой
 Нөлөөллийн олон арга техник РР, бусад техник
хэрэгсэл ашиглах бололцоотой

33. Эхлэл
 Танхмийн анхаарал, сонирхлыг өөртөө татах:
илтгэлийн шинэлэг тал, асуудалд хандсан
судлаачийн онцлог, өвөрмөц шинжийг томьёолох
Үндсэн хэсэг
 ЭШ-ний ажлын гол агуулга, үр дүнг танилцуулах,
илтгэлийн үндсэн илгээлтмэссэж-г хүргэх,
Төгсгөл
 Гол дүгнэлтээ танилцуулах