Motivation meaning, motivational cycle, classification of need/motivation & types of motivation

1. MOTIVATION
प्रेरणा
Prof. Dr. Makarand Joshi
Professor & Head
MSM’s COPE, Aurangabad.

2. MOTIVATION
 Motivation word is derived from Latin word mover
 Definition of motivation:-
 Motivation is an urge to push towards a specific goal :- Singer
 विविष्ट ध्येयाप्रत घेऊन जाणारी इच्छा िक्ती म्हणजे प्रेरणा होय.
 To internal mechanism and external stimulant which arouse
and direct behaviour, Sage.
 व्यक्तीच्या िततनाला वििा िेणारे ि चेतना िेणारे बाह्य उद्दीपक ि आंतररक
यंत्रणा याच्या रचनेला प्रेरणा असे म्हणतात.
 Motivation is the impulse season of the organised organism
based on some needs for achieve of some goal, Deci
 काही ध्येये, गरजांच्या आधारािर प्राप्त करण्यासाठी अियिांना विळणाऱ्या
आिेगास प्रेरणा असे म्हणतात
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

3. SIMILAR TERMS
 NEED / गरज :- Physiological in nature
 बहुतांिी िरीरीक असते. गरज भासणे हा पवहला प्रेरणा स्त्रोत
आहे.
 URGE / इच्छा :- Related with Psychological in
nature. Natural & powerful motivational force that
act on us.
 िानवसक कारणांिी संबंवधत असते.
 DRIVE / उिी :- An urgent basis need pressing for
satisfaction, usually rooted in some physiological
tension, deficiency or imbalance.
 ( Goal-directed) ताबडतोब सिाधान प्राप्तीसाठी
ढकलणारी.
 All are interconnected and inter dependent.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

4. प्रेरणा म्हणजे काय?
 आंतररक पररस्थिती िधील ज्या विविष्ट कारणािुळे व्यक्ती
कायतप्रिण होते, त्या कारणाला प्रेरणा असे म्हणतात. प्रेरणेचे कायत
हे एका ठरािीक वििेने ि साध्य गाठण्याकररता असते. व्यक्ती
प्रेरणेिुळे कायत करण्यास प्रिृत्त झाल्यानंतर ज्या िस्तूच्या
प्राप्तीकररता प्रयत्न करते, त्या िस्तूला प्रलोभन असे म्हणतात. उिा.
भूक लागलेल्या िुलगा स्वयंपाक घरात जाऊन आईस जेिण
िाढण्यास सांगतो वक
ं िा काहीतरी खाियास िागतो. यावठकाणी
भूक ही प्रेरणा असून अन्न हे प्रलोभन होय. प्रेरणा पूती करता
प्रलोभनालाची आिश्यकता असते. व्यक्ती याकररता वनरवनराळ्या
िागाांचा अिलंब करते. सुिणतपिक विळािे म्हणून धडपडणारा
विद्यािी तासाला वनयवितपणे जाणे, त्या विषयाची विविध पुस्तक
े
िाचणे, ग्रंिालयाचा भरपूर उपयोग करणे इत्यािी िागातचा अिलंब
करतो.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

5. प्रेरणा तीव्रता म्हणजे काय?
MOTIVATION INTENSITY
 िोडक्यात क
े िळ प्रेरणा ि प्रलोभन असून भागत नाही.
प्रलोभनाप्रत पोहोचण्याकरता व्यक्तीला काहीतरी करािे लागते
ि व्यक्तीची क
ृ तीही प्रेरणेच्या तीव्रतेिर अिलंबून असते.
उिाहरणाित भूक नसलेली व्यक्ती अन्नाकरता धडपड करणार
नाही, परंतु िोन वििस उपािी असलेली व्यक्ती किावचत
खाद्यपिािातची चोरी िेखील करेल. प्रलोभनाप्रत पोहोचण्याकररता
व्यक्तीकड
ू न होणाऱ्या क
ृ तीिध्ये सातत्य असणे ही आिश्यक
आहे. हुिार विद्यार्थ्ाांिध्ये प्रिि श्रेणी विळिण्याची क
े िळ प्रेरणा
असून भागणार नाही. त्याकररता त्याने वनयवितपणे अभ्यास क
े ला
पावहजे पररश्रि करायला हिे.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

6. CLASSIFICATION OF MOTIVATION/NEED
प्रेरणांचे / गरजांचे िगीकरण
1.
Physiological
Need
Hunger
Thirst
Maternal
Sex
Sleep Couriosity
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

7. CLASSIFICATION OF NEED/MOTIVATION:-
2. Social Need /
Motivation
सािावजक प्रेरणा
Aggressiveness
आक्रिण प्रेरणा
Dominance
प्रभुत्व प्रेरणा
Acquisitiveness
संपािन प्रेरणा
Affiliation
संलग्नता प्रेरणा
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

8. CLASSIFICATION OF NEED/MOTIVATION:-
3. Personal Need
व्यस्क्तगत प्रेरणा
A.
Aspiration
िहत्त्वाकांक्षा
B. Self
respect
आत्मप्रवतष्ठा
4. Unconscious
Need
अबोध गरजा/
प्रेरणा
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

9. MOTIVATION CYCLE:-
Need
/ गरज
Tension/
ताण
Decision/
वनणतय
Striving
साधंनात्मक
िततन
Goal
ध्येय
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

10. प्रेरणा चक्र / MOTIVATION CYCLE
 प्रेरणापुती चे कायत एका विविष्ट क्रिाने होते. सुरूिातीला
आंतररक ि बाह्य पररस्थितीिुळे प्रेरणा उत्पन्न होते, त्यािुळे
िानवसक ताण वनिातण होतो, हा ताण नाहीसा करण्याकररता
व्यक्तीला काही वनणतय घ्यािे लागतात, यातून व्यक्ती
वनरवनराळ्या वक्रया करते. या वक्रयांना साधनात्मक िततन
म्हणतात या वक्रयांिुळे व्यक्तीत उत्पन्न झालेल्या प्रेरणेचे ििन
होते. हा क्रि िरील आक
ृ तीत िितविला आहे. एका प्रेरणेव्िारे
ध्येय प्राप्ती / तृप्ती झाली की, िुसरी प्रेरणा/गरज त्याची जागा
घेते, परंतु प्रेरणा पूतीचा क्रि आक
ृ तीत िाखविल्याप्रिाणे
असतो. या क्रिालाच प्रेरणाचक्र म्हणतात ि वनरवनराळ्या
प्रेरणांचे ििन िेगिेगळ्या प्रेरणा चक्राच्या साह्याने अविरत
सुरू असते.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

11. प्रेरणांचे प्रकार / TYPES OF MOTIVATION
 आंतररक प्रेरणा :- आंतररक प्रेरणा म्हणजे व्यक्ती स्वतःहून एखाद्या
कायातत िग्न होऊन पररपूती ची भािना अविष्कार आनंि सहभाग
आवण सिाधान प्राप्त करण्यासाठी कायतरत राहते.
 बाह्य प्रेरणा :- इतरांकड
ू न ि व्यक्तीकड
ू न बाह्य स्वरूपात
विळणारी प्रेरणा होय. उिाहरणाित िाढ, पैसा, बक्षीस, स्मृवतवचन्ह
इत्यािी
 Intrinsic Motivation :- intrinsic motivation is that which
comes from within the persons a feeling of fulfillment,
expression, participation, joy and satisfaction. These will
inspire the athlete to greater heights over a longer
period of time than the extrinsic motivational factors.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

12. प्रेरणांचे प्रकार / TYPES OF MOTIVATION
 बाह्य प्रेरणा :- इतरांकड
ू न ि व्यक्तीकड
ू न बाह्य स्वरूपात विळणारी
चेतना होय. उिाहरणाित िाढ, पैसा, बक्षीस, स्मृवतवचन्ह इत्यािी.
 Extrinsic Motivation :- this is a motivation that comes from
other people i. e. externally. For example incentives, money,
awards, trophies etc.
 Some of the types of incentives are :-
 a. Social incentive :- spectators and fans will encourage the
players.
 b. Monetary incentive :- award of money will be given for
the outstanding players.
 c. Reward incentive :- bonus will be given for team players.
 d. Social competitive incentive :- the player is competing
against norms of previously recorded high score or world
record.
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

13. BASIC THEORY OF MOTIVATION
 A. Instinct theory :- Postulates innate
predispositions to specific actions. Its become
habit.
 B. Drive reduction theory :- needs that create a
state of tension or drive which the organism seeks
to reduce by doing something to satisfy
 C. Incentive theory :- reinforcement technique used
and some incentives has been given for the
betterment of behavior.

4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi

14. ACHIEVEMENT MOTIVATION:-
 Achievement motivation is relative Lee the new concept in
the field of motivation the basis for achievement motivation
is the motive to be achieved or clearly Achievement
motive.
 Achievement Motivation comes into picture when an
individual knows that his performance will be strictly
evaluated hence this motive may be considered as a
deposition to approach success even after a hard struggle
and cut throat competition.
 David and Hassari :- have defined it as such,
"Achievement motivation is a system of goal direction in
human society that is closely related to competence,
competition and hard struggle to achieve success and
reach the standard of excellence".
4/9/2024
Prof.
Dr.
Makarand
Joshi