SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  155
Télécharger pour lire hors ligne
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 1
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 2
Parathenie:
Procesi i zhvillimit te vendit, dhe synimi i anetaresimit ne Bashkimin Europian, është jo thjesht një ambicje
per këdo,por edhe një detyrim për të gjithë faktorët dhe institucjonet e vëndit,ku padyshim bankat kanë një
misjon te rëndësishëm. Anetaresimi i vendit tone ne B.E, eshte jo vetem proces i pakthyeshem, por midis te
tjerash, shoqerohet me faktin e pashmangshem te zevendesimit te monedhes sone Lek me monedhen e B.E,
Euro. I shtyrë nga kjo ambicje dhe ndienja e detyrimit vendosa te trajtoj kete teme per te cilen dua te
falenderoj profesoren drejtuese Prof.As.Dokt. Mirela CINI, per te gjith ndihmën që më ka dhënë , per
plotesimin e mungesave qe une kam pasur ne lidhje me trajtimin e kesaj teme.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 3
HYRJE
Paraja: aset që me konsensus të gjerë është pranuar si mjet shkëmbimi. Për shembull,
ajo mund të jetë në formën e monedhave apo të kartëmonedhave ose të njësive të
depozituara në një kartë elektronike. Depozitat afatshkurtra pranë institucioneve të
kreditit I shërbejnë funksionit të parasë. Sipas përkufizimit teorik në ekonomi, paraja ka
tre funksione.
Ajo shërben si ;
(1) njësi llogaritjeje
(2) mjet pagese
(3) ruajtëse e vlerës.
Banka qendrore është përgjegjëse për kryerjen optimale të këtyre funksioneve nëpërmjet
ruajtjes së stabilitetit të çmimeve.
Në ambjentet ekonomike Shqiptare dhe ato Europiane, mjeti kryesor i ekonomise
eshte Paraja, e cila e thjeshtesuar shpreh shperblimin per punen apo per
sherbimin e kryer. Por kush jane valuta ne qarkullim ne vendin tone dhe ne
vendet te B.E-se.
Leku – Eshte monedha ne qarkullim ne vendin tone. Banka Kombëtare e Shqipërisë u
krijua në 2 shtator 1925 në Romë, bazuar ne ligjin nr. 356, date 12 korrik 1925. Krahas
të drejtës ekskluzive për emetimin e kartmonedhave, kësaj banke iu rezervua edhe e
drejta e emetimit te monedhave metalike. Emetimet e para te kartmonedhave dhe
monedhave shqiptare ndodhën në muajt e fundit te vitit 1925, njësia monetare e të cilave
sic e permendëm pak më lart ishte leku. Në ate periudhe 1 lek ishte e barabarte me 0,2 fr
ar. Emisioni i pare i emetimit te lekut u ndoq nga nje emision i dyte gjate vitit 1926, ku u
emetuan tre kartmonedha me tre vlera, te barabarta me 5 fr ar. Ne njeren faqe te ketyre
kartmonedhave ishin germat, firma dhe vula, kurse ne faqen tjeter shpalosej vizatimi i
nje ure veneciane, ose e nje djaloshi me kostum kombetar. Duhet permendur fakti se te
gjitha shkrimet ishin si ne gjuhen shqipe, ashtu dhe ne ate itailane.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 4
Euro– emri i monedhës së vetme evropiane. Ky emër u pranua nga Këshilli Evropian në
takimin e tij në Madrid më 15-16 dhjetor 1995, për të zëvendësuar termin ECU.
Eshte monedha e perdorur nga 28 vendet te B.E-se. Euroja u prezantua në tregjet
financiare të botës si valutë më 1999 dhe u hodh në përdorim si
monedha dhe banknota fizike më 1 Janar 2002. Ajo zëvendësoi ish-Njësinë Valutore
Evropiane(ECU) me proporcione 1:1. Euro (shenja valutore: €; kodi valutor: EUR)
është valuta zyrtare e Bashkimit Evropian (BE). Pesëmbëdhjetë shtete anëtare fillimisht,
(Austria, Belgjika, Finlanda, Franca, Gjermania, Greqia, Irlanda, Italia,Luksemburgu, M
alta, Holanda, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja) . Valuta gjithashtu përdoret në
pesë shtete tjera me marrëveshje formale gjashtë shtete tjera pa marrëveshje të tilla.
Si rezultat, euro është valuta e vetme për mbi 320 milion Evropianë. Përfshirë zonat që
përdorin valuta "të kapura" mbas euros, euroja direkt ndikon rreth 500 milion njerëz në
mbarë botën. Ndërsa janë mbi € 100 miliardë në qarkullim që prej Janarit 2002, euro
ështa valuta me vlerën më të madhe të përbashkët të monedhave në qarkullim, duke e
kapërcyer Dollarin e ShBA (USD).
Euroja menaxhohet dhe administrohet nga Banka Qendrore Evropiane (ECB) me bazë
në Frankfurt dhe Eurosistemi (i cili përbëhet nga bankakat qendrore e vendeve
të Eurozonës). Si bankë e pavarur qendrore, ECB-ja ka autoritet të vendosë politikat
monetare.
Eurosistemi merr pjesë në shtypjen dhe distribuimin e banknotave dhe monedhave euro,
dhe operimin e sistemit pagues të Eurozonës.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 5
Euro hyn ne vendin tone ne keto forma:
1.Nepermjet Institucioneve Financiare dhe Bankare Europiane.
2. Nepermjet Rolit te Bankave ne ekonomine e vendit tone.
3. Nepermjet investimeve te Huaja Direkte ne vendin tone (I.H.D).
4. Nepermjet Remitancave.
5. Nepermjet tregetise se kryer nga bizneset ne vendin tone me ato te B.E-se, dhe
vendeve te tjera.
5. Nepermjet Industrise se Turizmit.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 6
Me posht jemi munduar te ndajme ne pese
kapituj kryesore. Kjo ndarje ne keto kapituj,
eshte bere per te pasqyruar te dhena per
Bashkimin Europian, Institucionet kryesore
Financiare te B.E-se qe operojne me futjen e
Euros ne vendin tone etj. I gjithi ky zinxhir i
futjes se euros ne vendin tone, ka te beje me
MENAXHIMIN E ZEVENDESIMIT TE LEK ME EURO.
Kapitujt e Temes.
Kapitulli i l-re : Europa, bashkimi Ekonomik dhe Monetar.Eurosistemi.
Kapitulli ll-te : Institucionet Financiare Europiane, qe operojne me
investimet ne Euro ne vendin tone.
Kapitulli lll-te : Institucionet Financiare Bankare ne vendin tone, roli i tyre
ne ekonomine e vendit, dhe operacionet financiare te tyre me monedhat Lek
dhe Euro.
Kapitulli lV-te : Investimet te Huaja Direkte ne Euro, dhe Remitancat ne
Euro.
Kapitulli V-te : Euronizimi Zevendesimi gradual i Lek me Euro.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 7
Kapitulli i l-re :
I. Europa. Bashkimi Ekonomik dhe
Monetar. Eurosistemi.
I.1. Europa.
Evropa (shkruar edhe Europa) është një nga shtatë kontinentet tradicionale politike, dhe
një pjesë e kontinentit gjeografik të Evroazisë. Evropa rrethohet në veri nga Oqeani i
Ngrirë i Veriut, në perëndim nga Oqeani Atlantik, në jug nga Deti Mesdhe, dhe në
juglindje nga Malet Kaukaz, Deti i zi dhe ngushticat që e lidhin atë me Detin Mesdhe. Në
lindje, Evropa kryesisht ndahet nga Azia nga ndarja ujore e Maleve Urale, Lumi Ural,
dhe Deti Kaspik.
Evropa mbulon rreth 10.180.000 km² ose 2 % e sipërfaqes së Tokës dhe rreth 7,8 % të
sipërfaqes së ngurtë të Tokës. Ajo përbëhet nga një numër i madh shtetesh (60), numri i
saktë i të cilave varet nga përcaktimi i kufijve të Evropës, si dhe përfshirja e shteteve
gjysmë të njohura (p.sh.Kosova). Evropa është kontinenti i tretë më i populluar
pas Azisë dhe Afrikës me një popullatë prej 731.000.000 ose rreth 11 % e Popullsisë së
Botës.
Kuptimi.
Fjala "Evropë" ka përdorime të shumta. Kryesoret janë gjeografike dhe politike.
Nga ana gjeografike, Evropa është siujdhesa më perëndimore e kontinentit tëEvroazisë ;
limitet e saj janë të përfunduara qartë nga deti në Veri, Jug dhe Perëndim. Malet
Urale zakonisht merren si kufiri lindor i Evropës, së bashku me Lumin Ural, dhe Detin
Kaspik. Mund të merret parasysh që Evropa kufizohet në juglindje nga Malet
Kaukaze, Deti i Zi dhe ngushticat ujore që e lidhin atë me Mesdheun.
Nga ana politike, Evropa përbëhet nga vendet e Bashkimit Evropian, por mund të ndodhi
që t'i drejtohet vendeve që janë anëtare të Këshillit të Evropës, i cili ka 47 anëtarë ku
përfshihen edhe 28 shtetet e Bashkimit Evropian.[4]
Emri.
Në Mitologjinë antike greke, Evropa ishte një princeshë Fonenika në të cilën Zeusi e
rrëmbye pasi mori formën e një demi të bardhë. Ai e dërgoi atë në ishullin e Kretës ku ajo
lindi Monosin, Radamantusin dhe Sarpedonin. Për Homerin, Evropa (Greqisht : Εὐρώπη
ose Eurṓpē) ishte një mbretëreshë mitologjike e Kretës, dhe jo një figurë gjeografike. Më
vonë Evropa u përdor për Greqinë kontinentale, dhe 500 Par.e.s. ky term përdorej edhe
për pjesët më në veri.Etimologjikisht, teoria dominuese sugjeron se termi Evropë rrjedh
nga rrënjët greke dhe do të thotë: eur- gjërë dhe op- syri, pra Eurṓpēdo të thotë "pamje e
gjërë" .
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 8
Historia.
Parahistoria
Homo georgicus, i cili jetoi rreth 1,8 milion vjet më parë në Gjeorgji, është hominidi i parë
i zbuluar në Evropë.Mbetje të tjera hominide, që datojnë rreth 1 milion vjet, janë zbuluar
në Atapuerka,Spanjë. Njeriu Neanderthal (i cili e ka marrë emrin nga Neander
Valley në Gjermani) së pari migroi në Evropë 150,000 vjet më parë dhe u zhduk nga
fosilet rreth 30,000 vjet më parë. Neanderthalët ishin zëvendësuar nga njerëzit modern
(Cro-Magnons), të cilët u paraqitën rreth 40,000 vjet më parë. Më vonë gjatë kësaj ere,
një periudhë e konstruktimeve megalith zuri vend, ku u ndërtuan shumë
monumente megalithe si Stonehenge në të gjithë Evropën.
Antikiteti Klasik
Greqia Antike kishte ndikim të thellë në qytetërimin perëndimor.
Kulturat demokratike dhe individualiste perëndimore janë shpesh të lidhura me Greqinë
Antike.Grekët zbuluan "polisin", ose shtet-qytetin. Këto ideale politike greke ishin ri-
zbuluar në shek. XVIII nga filozofët dhe idealistët Evropianë. Greqia gjithashtu dha
ndihma të mëdha kulturore: në filozofi, humanizëm dhe drejtësi nga Aristoteli, Sokrati,
dhe Plato ; në histori me Herodotusin dhe Thucydidesin ; në letërsinë dramatike dhe
narrative me poezitë e Homerit dhe në shkencë me Pythagorasin, Euklidin,
dhe Archimedesin.
Perandoria Romake
Një ndikim tjetër i madh në Evropë erdhi nga Perandoria Romake që la gjurmët e saj
në ligj,gjuhë, inxhinieri, arkitekturë, dhe qeveri. Gjatë pax romanës, Perandoria Romake
u zgjerua dhe përfshiu, përveç Mediteranit, edhe një pjesë tjetër të
Evropës. Stoicizmindikoi perandorët si Hadriani, Antoninus Pius, dhe Marcus
Aureliusin , të cilët kishin shpenzuar shumë kohë në kufijtë veriorë të Perandorisë duke
luftuar me Gjermanikët, Piktëtdhe Skocezët. Krishterimi u legjitimizua eventualisht
nga Konstandini I pas tre shekujsh persekutimi imperial.
Terri Evropian.
Gjatë rrëzimit të perandorisë Romake, Evropa hyri në një periudhë të gjatë të
ndryshimeve që historianët e quajnë "Koha e Migrimeve". Gjatë kësaj periudhe ka pasur
një numër pushtimesh dhe migrimesh
mes Ostrogothëve, Visigothëve, Gotëve, Vandalëve, Hunëve,Frankëve, Anglëve, Saksonëv
e, dhe, edhe më vonë, Vikingëve dhe Normanëve. Gjatë kohëve të errëta, Perandoria
Perëndimore Romake ra nën kontrollin e klaneve Kelte, Sllave dhe Gjermanike. Klanet
Kelte themeluan mbretëritë e tyre në Gaul, paraprirësit e mbretërive Franke që
eventualisht themeluan Francën. Klanet Gjermanike dhe Sllave themeluan domenet e
tyre respektivisht në Evropë e Mesme dhe Lindore. Kjo çoi tek themelimi i Perandorisë së
Shenjtë Romake, e cila eventualisht u koncentrua në principet Gjermane të Evropës
Qendrore.Perandoria Lindore Romake u bë e njohur në perëndim si Perandoria
Bizantine.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 9
Mesjeta.
Mesjeta ishte e dominuar nga dy "ekelonë" të strukturës sociale: fisnikëria dhe kleri.
Feudalizmi u zhvillua në Francë në Mesjetën e hershme dhe u përhap në të gjithë
Evropën. Përleshja mes fisnikërisë dhe monarkisë në Angli çoi tek shkrimi i Magna
Carta dhe themelimi i një parlamenti.Burimi primar i kulturës në këtë periudhë erdhi
nga Kisha Katolike Romake. Nëpërmes manastireve dhe shkollave katedrale, Kisha ishte
përgjegjëse për edukimin në pjesën më të madhe të Evropës.
Gjatë shekujve XI dhe XII, ndërhyrje konstante nga klanet nomade Turkike,
si Kipchakët dhe Pechenegët, shkaktuan një migrim masiv të Popullit Sllavik .
Evropa u devastua nga Vdekja e zezë, një nga pandemikët më të rrezikshëm në historinë
e njerëzimit që vrau rreth 50 milion njerëz vetëm në Evropë - në atë kohë një e treta e
popullsisë së saj.
Modernizmi i hershëm.
Reneseanca ose Rilindja ishte një periudhë e ndryshimeve kulturore me origjinë
në Italinë shekullin XIV. Ngritje e një humanizmi të ri u shoqërua me ringjalljen e
diturisë klasike dhe arabe nga libraritë monastike dhe bota Islame. Reneseanca u përhap
në Evropë mes shekujve XIV dhe XVII: në këtë kohë lulëzoi arti, filozofia, muzika, dhe
shkencat, nën patronazhin e bashkuar mbretëror dhe të fisnikërisë, Kisha Katolike
Romake.Reformat gjithashtu lënduan fuqinë e Perandorisë së Shenjtë Romake, ndërsa
princët Gjermanë u ndanë mes besimeve Protestante dhe Katolike. Kjo eventualisht çoi
tek Lufta tridhjetë vjeçare (1618-1648), që e rrëzoi Perandorinë e Shenjtë Romake dhe
shkatërroi pjesën më të madhe të Gjermanisë. Pas Paqes së Westphalias, Franca u bë
predominuese në Evropë.
Shekulli XIX.
Koha e Ndriçimit ishte një lëvizje e fuqishme intelektuale në shekullin XIX në të cilin
mendimet shkencore të bazuara në fakte dhe arsye dominuan. Pakënaqësia me
monopolin e klerit dhe aristokracisë mbi forcën politike në Francë rezultoi
në Revolucionin Francez që çoi tek Republikën e Parë: fisnikëria dhe monarkia u rrëzuan
gjatë regjimin e terrorit.Napoleon Bonaparte u forcua pas Revolucionit Francez dhe
themeloi Perandorinë e parë Franceze deri më 1815 .
Kongresi i Vjenës u mblodh pas rënies së Napoleonit. Kongresi themeloi një barazpeshë
të re të fuqisë në Evropë të përqendruar në "pesë fuqitë e mëdha": Britania e
Madhe, Franca, Prusia, Habsburg Austria dhe Rusia.
Revolucioni Industrial filloi në Britani të Madhe në pjesën e fundit të shekulli të 19-të
(XIX) dhe u përhap në gjithë Evropën. Zbulimi dhe implementimi i teknologjisë së re
rezultoi me rritje të madhe urbane, punësim masiv dhe ngritjen e një klase të re
punëtorësh.[Reformat në sferat sociale dhe ekonomike pasuan, përfshirë ligjet e
para në punën e fëmijëve, legalizimin e Unioneve tregtare dhe ndalimin e skllavërisë.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 10
Gjeografia.
Në aspektin fiziko-gjeografik, Evropa është pjesë veriperëndimore e regjionit më të madh
të njohur si Evroazia, ose Afro-Evroazia: Azia shtrihet në pjesën lindore të këtij regjioni.
Kufiri lindor i Evropës shpesh përcaktohet nga Malet Urale në Rusi. Gjeografi i shekullit
të parë ADStrabo, mori Lumin Tanais si kufi siç bëne edhe burimet e hershme Judaike.
Kufiri Juglindor me Azinë nuk ka përcaktim të zakonshëm. Shumica përdorin Lumin
Ural ose,Lumi Emba shërben si kufi i mundshëm. Ky kufi vazhdon në Detin Kaspik,
kreshtën eMaleve kaukaze ose, si alternativë, Lumi Kura në Kaukaz, dhe vazhdon
në Detin e zi;Bosforin, Deti Marmara, dhe Dardanelet përmbyllin kufirin me Azinë. Deti
Mesdhe në jug e ndan Evropën nga Afrika. Kufiri perëndimor është Oqeani
Atlantik; Islanda, megjithëse është më afër Grenlandës se Evropës (Amerikë Veriore),
normalisht përfshihet në Evropë. Ka debat të vazhdueshëm se ku ndodhet qendra
gjeografike e Evropës.Për kah përthyeshmëria e vijës bregdetare Evropa zë vendin parë
midis kontinenteve në botë. Sipërfaqja e ishujve dhe gadishujve përbën 1/3 e sipërfaqes
së saj, ndërsa vija bregdetare është e gjatë 38 000 km . Në disa pjesë bregu i detit është i
ulët dhe i butë, në pjesët e tjera lartë dhe i rrëpinjtë.Gadishujt e Evropës: Gadishulli
Ballkanik, Gadishulli Apenin, Gadishulli Pirinej (Iberik), Gadishulli Skandinav etj.
Relievi
Relievi në Evropë ka dallime të mëdha brendave zonave mjaft të vogla. Regjionet jugore,
sidoqoftë, janë më shumë malore, derisa duke shkuar në veri terreni ulet
nga Alpet, Pirinejetdhe Malet Karpate, mes rrafshnaltave, në fushat e gjëra të veriut, që
janë më shumë në lindje. Kjo fushë e madhe njihet si Ultësira e Madhe Evropiane, dhe në
zemër të saj ndodhetUltësira Veriore Gjermane. Një hark rrafshnaltash gjithashtu
ekziston përgjatë bregdetit veriperëndimor, që fillon në pjesët perëndimore të ishujve
të Britanisë dhe Irlandës, dhe pastaj vazhdon përgjatë maleve, fjord-cut, spira
e Norvegjisë.
Klima
Evropa shtrihet kryesisht në zonat klimatike
mesatare.
Klima është : Kontinentale, Mesdhetare (rreth
Detit Mesdhe) Oqeanike (Rrethohet me Oqean),
Malore (Pasi Ka Male), Polare ne Veri. Klima
është e butë në krahasim me zonat tjera me
gjatësi gjeografike të ngjajshme në botë për
shkak të Rrymës së Golfit.Rryma e Golfit njihet
me emrin përkëdhelës "Nxemja Qendrore e
Evropës", sepse e bën klimën e Evropës më të
ngrohtë se që do të ishte pa të. Temperaturat
mesatare jane te ndryshueshme dhe jo stabel.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 11
Hidrografia.
Evropa në krahasim me kontinentet tjera ka lumenj të vegjël
dhe të shkurtër. Të gjithë lumenjtë e Evropës u takojnë pesë
ujëmbledhësve : Ujëmbledhësi i Oqeanit Atlantik, Oqeanit të Ngrirë, i Detit të Veriut,
Detit Baltik, Detit të Zi dhe Detit Mesdhe.
Liqenet më të mëdhenj dhe më të njohur të Evropës janë: Liqeni Kaspik, Lagoda, Onjega,
Venern, Liqeni i Zhenevës, Liqeni Bodense, Liqeni i Zyrihut, liqeni Garda, liqeni Komo,
Lago Di Magjore, liqeni Him, liqeni Ballaton, liqeni i Shkodrës, liqeni i Ohrit, liqeni i
Prespës etj.
Tokat Bimore dhe Shtazore.
Bimësia e Evropës është ngushtë e lidhur me klimën, relievin dhe tokat.
Zona e bimësisë së tundrave gjatë pjesës më të madhe të vitit, tokat janë të ngrira, janë
shterpë dhe pa materie ushqyese.
Në jug të tundrës shtrihet zona e tajgës e cila e zënë pjesën e madhe të Suedisë,
të Finlandës dhe të Rusisë Mbizotërojnë tokat e murme, me pak minerale, diçka më
shumë humus, janë të mbuluara me pyje gjethembajtës – pishat, bredhi, mështekna etj.
Prej faunës dallojmë lepurin e bardhë, lemingun, derrin e egër, ujkun, ariun e murëm,
dhelpëren, sqarthin etj.
Zona e pyjeve të përziera shtrihet nën zonën e tajgave.. Në këtë zonë përzihen drunjët
gjethëmbajtës dhe gjetherënës, përveç pisha e breut, ahu, bungu frashëri, bliri ëtj. Kjo
zonë shtrihet në : Britaninë e Madhe, Francë, Gjermani, Suedinë Jugore, Poloni, Rusi
Qendrore, Alpe, Karpate etj.
Zona stepopyjore dhe stepore ka shtrirje më të madhe në Evropën Lindore, sidomos në
Ukrainë dhe pjesën jugore të Rusisë. Në jug shtrihet edhe në Ultësirëne Panonisë, të
Vllahisë e deri në Rrafshin e Kosovës. Dominojnë formacionit e barit të ulët, ndësa prej
tokash ka më shumë çernozjomi, smonica, toka kafe etj.
Zona mesdhetare dallon dukshëm nga zonat tjera nga se këtu dominon klima
mesdhetare me verëra të nxehta e pa reshje dhe dimrat butë dhe me reshje. Këtu gjenden
formacionet bimore me gjelbrim të përhershëm, gjethe
Gjeografia Politike.
28 anëtarët e Bashkimit Evropian janë të integruar politikisht dhe ekonomikisht, vet
Bashkimi Evropian formon një pjesë të gjeografisë politike të Evropës.
Demografia.
Kontinenti i Evropës ka qenë i banuar qyshë në kohën e paleolitit dhe neolitit pra para
20 000 e 10 000 vjetësh. Viset e banuara shtriheshin pothuajse në tërë territorin e
Evropës, por viset më të dendura ishin ato të Mesdheut dhe ludinat e lumenjve, arty ku
tokat ishin më të përshtatshme për t‘u punuar. Në kohën e Bronzit u shënuan dyndje të
popullsisë në gadishujt e evropës jugore: iberët në gadishullin Iberik, ligurët në gjirine
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 12
Ligurisë (Itali), etrurët të ardhur prej viseve të Egjeut, Ilirët në gadishullin Ilirik
(Ballkanik) etj.Eshte popullsi kryesisht e vjeter.
Ekonomia.
Evropa duke pasur industri të zhvilluar arriti të zhvilloj edhe bujqësinë. Bujqësia e
Evropës është e llojllojshme, ngase këtë e bëjnë të mundshme edhe kushtet natyrore dhe
niveli i zhvillimit. Bujqësia e Evropës dallohet me shkallë të lartë të mekanizimit,
kimizmit, numër të madh ekspertësh bujqësorë, me popullsi të arsimuar bujqësore, me
rendimente të larta në bujqësi dhe në blegtori. Dikur Evropa importonte shumë prodhime
bujqësore, ndërsa tash vendet e zhvilluara të Evropës janë eksportuar të shumë
prodhimeve bujqësore, sidomos blegtorale.
Gjeologjia.
Historia Gjeologjike
Në kohën e lindjes së saj para 500 milionë vjetësh Evropa nuk është akoma e plotë.
Pjesët e saj janë të hapërdara mbi të gjithë rruzullin tokësor: Skandinavia tej më në jug
të ekuatorit, Ato merrem me vete nga rryma të fuqishme magme, të cilat vlojnë 80
kilometra nën sipërfaqen e tokës.
Të shtyra nga shtjella nxehtësie në brendësi të tokës pllakat lëvizin me ngadalë, çdo vit
nga vetëm disa centimetra. Togje shkrepash kilometra të gjëra çajnë lart, përkulen dhe
marrin formë kubeje. Çdo përplasje e re krijon një masiv malor. Kështu lind së pari
shtylla kurrizore e Evropës, vargmali kaledonian, me lartësira si ato të Himalajës. Ky
është bërthama e një bashkëshkrirjeje të parë evropiane.
Më pas kontinenti i ri bredh gjysmën e rruzullit tokësor. Para 300 milionë vjetësh ai
kapërcen ekuatorin. Stereja është tashmë e mbuluar nga gjelbërimi. Bimët kanë
pushtuar kontinentin që deri pak më parë kishte qenë i shkretë.
Evro Azia.Ajo pjesë e Evropës dhe Azisë që për nga kultura dhe historia e tyre janë të
ndërlidhura ngushtë midis tyre.
Shtetet, territori i të cilave janë të shpërndara në dy kontinente janë:
Rusia: 25 % e territorit të Rusisë është në Evropë.
Turqia: 3 % e territorit të Turqisë është në Evropë.
Qytete.
Qytete Evropiane kanë disa karakteristika të përbashkëta. Kështu p.sh për dallim nga
qytete e kontinenteve tjera qytete metropole Evropiane nuk janë të orientuara në
ndërtesa të larta. Ato më tepër shtrihen duke zënë sipërfaqe të mëdha dhe dke futur në
gjirin e tyre edhe qytete që gjenden për rreth tyre. Për këtë shkakë edhe madhësia e
qyteteve ndryshonë dukshëm nga rrethi i qytetit. Si do që të jetë si qytete më të mëdha të
Evropës llogaritet të jenë Moska, Stambolli dhe Londra.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 13
I.2. Bashkimi Ekonomik dhe Monetar.
Ideja e bashkimit ekonomik dhe monetar në Evropë lindi rreth gjysmë shekulli më
parë.Ajo ishte pjesë e vizionit të liderëve politikë, të cilët në vitin 1952 themeluan
Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ) , të përbërë nga gjashtë
vende:Belgjika, Franca,Gjermania,Holanda, Italia dhe Luksemburgu.Gjatë viteve ‘50 e më
tej u ndërmorën të tjerë hapa drejt integrimit evropian; kështu në 1958 gjashtë vendet e
mësipërme themeluan Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE) dhe Komunitetin Evropian
për Energjinë Atomike (EURATOM).Këto marrëdhënie do të përforcoheshin e thelloheshin
më tej në vite, si fillim nëpërmjet krijimit të Komuniteteve Evropiane (KE), për të
vazhduar më pas në Bashkimin Evropian (BE), me adoptimin e Traktatit të Mastrihtit në
vitin 1993. Po kështu, do të rritej edhe numri i vendeve anëtare. Në vitin 1973, u
anëtarësuan Danimarka, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar, të ndjekura nga Greqia tetë
vjet më vonë. Portugalia dhe Spanja u bënë anëtarë në vitin 1986,ndërsaAustria,Finlanda
dhe Suedia në 1995.Zgjerimi vazhdoi edhe më tej, kur më 1 maj 2004 u anëtarësuan
Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania,Malta, Polonia, Qipro, Republika e Çekisë, Sllovakia
dhe Sllovenia. Ndërkohë,Bullgaria dhe Rumania, anëtarët më të rinj të BE-së aderuan më
1 janar 2007.
Kriteret te anetaresimit ne B.E-ne.
Vendet kandidate që aplikojnë për anëtarësim në BE duhet të përmbushin disa kushte
që njihen si kriteret e Kopenhagenit . Këto kritere kërkojnë nga vendet që të sigurojnë
(i) institucione të qëndrueshme të cilat të garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të
drejtat e njeriut, si dhe respektimin e mbrojtjen e minoriteteve dhe (ii) një ekonomi tregu
funksionale, si dhe aftësinë për të përballuar presionet konkurruese, në mënyrë që të
mund të përmbushin detyrimet e anëtarësimit, përfshir këtu edhe objektivat e bashkimit
politik, ekonomik dhe monetar.
I.2.a. Faza drejt BEM-it.
1.Tregu i Përbashkët Evropian (1990-1993).
2. Instituti Monetar Evropian (1994-1998).
3. BQE dhe euro.( 1999).
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 14
Rruga drejt BEM-it në Evropë kaloi në tre faza.
1. Faza e parë (1990-1993) u karakterizua nga ngritja e një tregu të përbashkët
evropian nëpërmjet heqjes të të gjitha pengesave të brendshme ndaj lëvizjes së lirë të
personave, të mallrave, të kapitalit dhe të shërbimeve brenda Evropës.
2. Faza e dytë (1994-1998) filloi me krijimin e Institutit Monetar Evropian dhe u
përqendrua më së shumti në përgatitjet teknike për monedhën e përbashkët
evropiane, në shmangien e deficiteve të larta dhe në konvergimin e politikave
ekonomike dhe monetare të shteteve anëtare (për të siguruar stabilitetin e çmimeve
dhe financa publike të shëndosha).
3. Faza e tretë nisi më 1 janar të vitit 1999, me fiksimin e parevokueshëm të kurseve të
këmbimit,bartjen e kompetencave të politikës monetare tek Banka Qendrore
Evropiane(BQE) dhe përdorimin e euros si monedhë e vetme. Më 1 janar 2002,
kartëmonedhat dhe monedhat euro u hodhën në qarkullim në vendet pjesëmarrëse
dhe në fund të shkurtit 2002 kartëmonedhat dhe monedhat kombëtare nuk gëzuan
më kurs ligjor. Politika ekonomike të qëndrueshme dhe pavarësia e bankave qendrore.
I.2.b. KRITERET E KONVERGJENCËS
Vendet që dëshirojnë të adoptojnë euron si monedhën e tyre duhet të arrijnë një shkallë
të lartë "konvergjence të qëndrueshme". Shkalla e konvergjencës vlerësohet në bazë të
disa kritereve të shprehura në
Traktatin e Mastrihtit, i cili përcakton se një vend duhet të ketë:
• nivel të lartë të stabilitetit të çmimeve ;
• financa publike të shëndosha;
• kurs këmbimi të qendrueshëm;
• norma interesi afatgjata të ulëta dhe të qendrueshme.
Angazhimi per shtetet te reja per ne Bashkimin Europian.
Me fjalë të tjera, për shtetet e reja anëtare hyrja në Bashkimin Evropian nënkupton
angazhimin e tyre për të adoptuar euron si qëllim përfundimtar, sigurisht pas plotësimit
të kritereve të konvergjencës . BQE dhe Komisioni Evropian përgatisin raporte
periodike dyvjeçare ose raporte me kërkesë të një shteti anëtar me derogim - mbi
përparimin e bërë drejt përmbushjes së kritereve të konvergjencës. Raportet e
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 15
konvergjencës, ndër të tjera, marrin parasysh edhe faktorë që ndikojnë në integrimin e
vendit në zonën euro.Këto raporte shërbejnë si bazë për vendimin e Këshillit Evropian për
të lejuar ose jo një vend anëtar të marrë pjesë edhe në Eurozonë.
I.2.c. KARAKTERI STIKAT KRYESORE TË EUROZONËS
Përpara se të hynin në Eurozonë, vendet anëtare përfaqësonin ekonomi relativisht të
hapura.Megjithatë, sot ato janë pjesë e një ekonomie më të madhe dhe shumë më tepër
autonome. Përmasat e Eurozonës e bëjnë këtë ekonomi të krahasueshme me ato më të
rëndësishmet në botë, si ekonomia e Shteteve të Bashkuara apo e Japonisë.Me një
popullsi prej 329 milionë në 2009, Eurozona është një nga ekonomitë më të mëdha në
botë.Në të njëjtën periudhë, Bashkimi Evropian numëron 28 shtete anëtare dhe një
popullsi prej 601 milionë banorë, krahasuar me Shtetet e Bashkuara dhe Japoninë që
kanë përkatësisht 299 dhe 128 milionë banorë.
Për sa i përket prodhimit të brendshëm bruto (PBB) të shprehur sipas paritetit të
fuqisë blerëse , në vitin 2012 Shtetet e Bashkuara të Amerikës përfaqësonin ekonominë
më të madhe në botë me 20.5% të PBB-së botërore, të ndjekura nga Eurozona me 15.2%
dhe Japonia me 6.0%.Nëse vendet e zonës euro do të llogariteshin më vete, pjesa e secilit
do të ishte shumë e vogël, ku ekonomia më e madhe përbënte vetëm 3.9% të PBB-së
botërore në 2012.
I.2.e. PËRPARËSITË E EUROS
1. Një treg tërësisht i përbashkët për mallrat dhe shërbimet.
2. Rreziqet nga kursi i këmbimit dhe kostot e transaksioneve u eliminuan.
3. Integrimi i tregjeve financiare.
Me Bashkimin Ekonomik dhe Monetar (BEM) ,Bashkimi Evropian shënoi një tjetër hap
të rëndësishëm drejt krijimit të tregut të brendshëm. Tashmë bizneset dhe konsumatorët
e kanë më të lehtë të krahasojnë çmimet dhe të gjejnë furnizuesit më të leverdisshëm për
ta në Eurozonë.Veç kësaj,BEMi ka sjellë stabilitet ekonomik dhe monetar në të gjithë
Evropën, gjë që ndihmon në rritjen e qëndrueshme ekonomike dhe krijimin e vendeve të
punës.Po kështu, monedha e përbashkët i dha fund çrregullimeve që shkaktoheshin nga
luhatjet e papritura të kursit të këmbimit të monedhave të mëparshme kombëtare.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 16
mPërdorimi i monedhave dhe kartëmonedhave euro që nga 1 janari 2002, e ka bërë më të
thjeshtë udhëtimin nëpër Eurozonë, pasi çmimet e mallrave dhe të shërbimeve janë
lehtësisht të krahasueshme, kurse pagesat kryhen në të njëjtën monedhë në të gjitha
vendet e saj.
Tregu monetar ndërbankar i Eurozonës është tërësisht i integruar.
• Tregu i obligacioneve të shprehura në euro, ka një nivel të mire integrimi, intensiteti
dhe likuiditeti, si dhe paraqet mundësi të shumta zgjedhjesh për sa i përket investimeve
dhe financimeve.
• Tregu i aksioneve të Eurozonës shihet gjithmonë e më shumë si një treg i përbashkët.
Aktiviteti i shkrirjes dhe përthithjes në sektorin bankar është rritur nënEurozonë si në
nivel kombëtar ashtu edhe në nivel ndërkufitar.
I.3.Eurosistemi (burimi ; http://eeas.europa.eu/delegations/the_former).
I.3.a. Perberja :
Përfshin
1. BQE-në dhe bankat qendrore kombëtare të shteteve anëtare të BE-së, që kanë
adoptuar euron (sot 28 vende).
2. Unioni Ekonomik dhe Monetar (EMU).
3. Banka Evropiane e investimeve.
4. Fondi Evropian për investime
5. Fondacione te tjera Financiare investuese me Euro, etj.
Pjesmarrja ; Vendet anetare te B.E-se.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 17
Funksionimi ;
a) Politik : Skema e thjeshte e funksionimit politik te Eurosistemit.
b) Financiar : Skema e thjeshte dhe menyra e funksionimit te Eurosistemit.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 18
I.3.b. DETYRAT E EUROSISTEMIT
Eurosistemi ka katër detyra kryesore.
1.Së pari, zbaton politikën monetare të miratuar nga Këshilli Drejtues i BQE-së, që do të
thotë vendimet mbi normat bazë të interesit të BQE-së (norma e interesitminimal mbi
operacionet kryesore të rifinancimit ,normat e interesit për kredinë njëditore dhe të
depozitave njëditore si edhe aty ku është e përshtatshme, vendime që kanë të bëjnë me
objektivat monetarë dhe ofertën e rezervave). Përgjegjësia për zbatimin e politikës
monetare i përket Bordit Ekzekutiv, i cili për të kryer këtë detyrë u jep udhëzime bankave
qendrore kombëtare. Për shembull,Bordi Ekzekutiv përcakton një herë në javë
shpërndarjen e likuiditetit për sektorin bankar nëpërmjet operacioneve kryesore të
rifinancimit.
2.3.Detyra e dytë dhe e tretë e Eurosistemit është kryerja e operacioneve të këmbimit
valutor dhe mbajtja e administrimi i rezervave valutore të shteteve të Eurozonës. Bankat
qendrore kombëtare të Eurosistemit kanë transferuar rezerva valutore në BQE, që kapin
një total prej 40 miliardë eurosh, nga të cilat 85% janë në zotërime dhe 15% në ar. Për
këto rezerva të vendosura pranë BQE-së, që ndryshe quhen edhe pretendime të
remunerueshme , bankat qendrore kombëtare përfitojnë interesa në euro. Bankat
qendrore të Eurosistemit janë të përfshira në administrimin e rezervës valutore të BQE-
së: ato veprojnë si agjentë të saj duke zbatuar udhëzimet për menaxhimin e portofolit, që
ajo përcakton. Pjesa e mbetur e rezervës valutore të Eurosistemit i përket bankave
qendrore kombëtare dhe administrohet prej tyre.Operacionet mbi këto lloj rezervash
rregullohen nga Eurosistemi, veçanërisht ato të cilat e tejkalojnë një nivel të caktuar dhe
që kërkojnë miratimin e BQE-së.
4.Detyra e katërt kryesore e Eurosistemit është nxitja e funksionimit normal të sistemit
të pagesave.Gjithashtu, Eurosistemi kontribuon në mbikëqyrjen financiare të sistemit
dhe ofron këshillim për ligjvënësit lidhur me fushat e tij të kompetencës dhe përpilon
statistika financiare dhe monetare.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 19
I.3.c. OBJEKTIVI I EUROSISTEMIT.
Objektivi kryesor i Eurosistemit është ruajtja e stabilitetit të çmimeve . Pa cënuar
arritjen e objektivit të ruajtjes së stabilitetit të çmimeve,
Eurosistemi mbështet edhe politikat të përgjithshme ekonomike të Komunitetit Evropian.
Neni 2 i Traktatit të Bashkimit Evropian përcakton se Bashkimi Evropian ka për qëllim
promovimin ―e përparimit ekonomik dhe social, rritjen e nivelit të punësimit si dhe
zhvillimin e qëndrueshëm dhe të balancuar‖. Eurosistemi kontribuon në përmbushjen e
këtyre objektivave duke ruajtur stabilitetin e çmimeve. Gjithashtu, ai mban parasysh
këto objektiva gjatë ndjekjes së objektivit të tij të stabilitetit të çmimeve. Në rast konflikti
të këtyre objektivave, BQE-ja duhet t‘i jape prioritet ruajtjes së stabilitetit të çmimeve.
Eurosistemi vepron sipas parimeve të ekonomisë së tregut të hapur dhe të konkurrencës
së lirë që mbështet shpërndarjen efikase të burimeve.
I.3.d. KOMUNIKIMI I EUROSISTEMIT.
SISTEMI TARGET 2
Sistemi TARGET 2 (Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express
Transfer) zëvendësoi gjeneratën e pare të sistemit TARGET, i cili filloi të funksiononte në
janar të vitit 1999, në të njëjtin vit kur u lançua monedha euro.
Ashtu si paraardhësi i tij, sistemi TARGET 2 mundëson shlyerjen e operacioneve të
bankave qendrore, të transfertave ndërbankare me vlerë të madhe në monedhën euro si
dhe të pagesave të tjera në këtë monedhë. TARGET 2 siguron procesimin në kohë reale,
shlyerje në bankën qendrore dhe përfundimtare (te klienti).Megjithatë, ndryshe nga
sistemi TARGET, ku procesimi i pagesave ishte i decentralizuar nga bankat qendrore
kombëtare, sistemi i ri përdor një platformë të vetme të përbashkët që funksionon e
pavarur nga këto banka. Kjo platformë ofron një shërbim më të mirë dhe të harmonizuar,
nëpërmjet ekonomive të shkallës, dhe mundëson komisione më të ulëta dhe kosto më të
leverdishme. Sistemi i pagesave TARGET 2 nuk ka kufi për vlera minimale apo
maksimale.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 20
Duke përdorur sistemin TARGET 2 për pagesat në vlera të mëdha, në mënyrë të veçantë
ato në lidhje me veprimet ndërbankare, pjesëmarrësit e tregut marrin një shërbim më
shumë dhe japin një kontribut të rëndësishëm në reduktimin e rrezikut sistemik në
Bashkimin Evropian, që do të thotë rreziku i ―përhapjes nëpërmjet efektit ngjitës‖ në zona
të tjera për shkak të rritjes së numrit dhe vlerës të veprimeve ndërbankare. Brenda këtij
kuadri, një zhvillim tjetër është lançimi i Zonës së Vetme të Pagesave Euro (Single Euro
Payments Area - SEPA), me të cilën të gjitha pagesat jo-cash në euro konsiderohen si
pagesa të brendshme dhe ndryshimi midis veprimeve kombëtare dhe ndërkufitare do të
eliminohet.TARGET .
I.3.e. Valuta ne perdorim te Eurosistemit.
KARTËMONEDHAT
Kartëmonedhat euro hynë në qarkullim më 1 janar 2002.Ato kanë shtatë prerje: 5, 10,
20, 50, 100, 200 dhe 500 euro. Përmasa e secilës prerje është në përpjestim të drejtë me
vlerën nominale të saj. Kartëmonedhat përshkruajnë stilet arkitekturale të shtatë
periudhave të kulturës dhe historisë evropiane: periudhën klasike, romake, gotike,
rilindase, baroke dhe rokoko, arkitekturën e hekurit dhe xhamit dhe arkitekturën
moderne të shekullit XX, duke pasqyruar 3 elementë kryesore të arkitekturës: dritaret,
portat dhe urat.Asnjë nga motivet e paraqitura në kartëmonedha nuk janë ndërtesa apo
monumente ekzistuese. Dritaret dhe portat në anën e përparme të çdo kartëmonedhe
simbolizojnë shpirtin e çiltërsisë dhe të bashkëpunimit në Evropë. Ana e pasme e çdo
kartëmonedhe tregon një urë. Këto elemente sigurie përfshijnë: filigramën,hologramin,
fillin e sigurisë dhe bojën e dukshme të ndryshueshme. Për të ndihmuar njerëzit e verbër
ose me shikim të kufizuar janë përfshirë edhe veçori të tjera si germa të gdhendura dhe
shifra të mëdha.
MONEDHAT
Një euro ndahet në 100 qindarka. Gjithsej janë tetë monedha euro: 1, 2, 5, 10, 20, 50
qindarka, 1 euro dhe 2 euro. Secila prej monedhave ka një faqe evropiane dhe një faqe
kombëtare. Pavarësisht përkatësisë kombëtare, të gjitha monedhat euro mund të
përdoren pa dallim në të gjitha vendet anëtare të Eurozonës.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 21
I.3. g. MBIKËQYRJA BANKARE
Përgjegjësia e drejtpërdrejtë për mbikëqyrjen bankare dhe stabilitetin financiar u mbetet
autoriteteve kompetente të secilit vend anëtar të Bashkimit Evropian. Megjithatë, në
përputhje me Traktatin , Sistemi Evropian i Bankave Qendrore ka për detyrë të
kontribuojë në zbatimin normal të politikave të ndjekura nga autoritetet përgjegjëse për
mbikëqyrjen e kujdesshme të institucioneve të kreditit dhe stabilitetin e sistemit
financiar.
Kjo detyrë përmbushet kryesisht në tre drejtime.
Së pari, SEBQ-ja monitoron dhe jep një vlerësim rreth stabilitetit financiar në nivel
Eurozone/Bashkimi Evropian. Ky aktivitet plotëson dhe mbështet veprimtaritë përkatëse
në nivel kombëtar të bankave qendrore dhe të autoriteteve mbikëqyrëse me qëllim
ruajtjen e stabilitetit financiar në vendet përkatëse.
Së dyti, SEBQ jep këshilla për formulimin dhe rishikimin e kërkesave rregullatore dhe
mbikëqyrëse të institucioneve financiare.Një pjesë e mire e këtij këshillimi realizohet
nëpërmjet pjesëmarrjes së BQE-së në organet përkatëse rregullatore dhe mbikëqyrëse
evropiane dhe ndërkombëtare siKomiteti i Bazelit për Mbikëqyrjen Bankare, Komiteti
Bankar Evropian dhe Komiteti i Mbikëqyrësve Bankarë Evropianë.
Së treti, BQE-ja promovon bashkëpunimin midis bankave qendrore dhe autoriteteve
mbikëqyrëse për çështje me interes të përbashkët (për shembull,mbikëqyrja e sistemit të
pagesave,menaxhimi i krizës financiare).
Këto aktivitete organizohen me ndihmën e Komitetit të Mbikëqyrjes Bankare (një nga
komitetet e SEBQ të përmendura në paragrafin 2.7), i cili mbledh së bashku ekspertë të
bankave qendrore dhe të autoriteteve mbikëqyrëse të BE-së.
I.3.k. FUNKSIONET KRYESORE TË EUROSISTEMIT JANË:
• formulimi dhe zbatimi i politikës monetare për Eurozonën;
• kryerja e operacioneve në tregun e këmbimit valutor dhe ruajtja e administrimi i
rezervave valutore zyrtare për vendet e Eurozonës;
• emetimi i kartëmonedhave euro; dhe
• mbështetja për funksionimin e duhur të sistemit të pagesave.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 22
FUNKSIONE TË TJERA JANË:
• të mbledhë informacionin e nevojshëm statistikor nga autoritetet kombëtare dhe nga
agjentët ekonomikë, si për shembull nga institucionet financiare;
• të mbikëqyrë zhvillimet në sektorin bankar dhe financiar; dhe
• të përkrahë shkëmbimin e informacionit midis Sistemit Evropian të Bankave
Qendrore dhe autoriteteve mbikëqyrëse të çdo vendi.
BE dhe E.C.B. mbeten të angazhuara aktivisht në çuarjen përpara të procesit të
permiresimit të infrastrukturës në vend. Në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-
Asocimit që ka me Shqipërinë, BE ofron asistencë të gjithanshme nëpërmjet fondeve të
Instrumentit të Asistencës Përpara Anëtarësimit (IPA). Kuadri i ardhshëm IPA do të fillojë
në 2014 dhe pritet të jetë sipas strategjive sektoriale. Banka do të mbetet e angazhuar
për projektet e përbashkëta të bashkëfinancuara me Komisionin e BE-së dhe BEI-n,
duke përfshirë edhe projektet e lindura përmes WBIF. Projektet e kohëve të fundit për
rrugë, siç janë rreth-kalimet e Fierit dhe Vlorës, rrugët rajonale dhe rurale, si edhe
projekti në Portin e Durrësit për ndërtimin e një terminali të ri për tragetet dhe
rehabilitimin e kalatave 7 dhe 8, priten të ecin drejt përfundimit. Bashkëpunimi i
ardhshëm në sektorin e transportit pritet të përqendrohet më shumë te projektet për
hekurudhat dhe portet.
Hekurudha Tiranë-Durrës do të jetë projekti i parë pilot gjatë 25 viteve të fundit në
sektorin hekurudhor, për të cilin është duke u përgatitur projekti i hollësishëm me
asistencën e Komisionit të BE-së. Projektet në të ardhmen do të synojnë rritjen e
integrimit rajonal, sidomos nëpërmjet një kapaciteti më të madh transportues, perms
modernizimit të hekurudhave drejt IRJ te Maqedonisë dhe Malit të Zi dhe perms rritjes së
veprimtarive komerciale në portet e tjera, si Vlora, Porto Romano, Shëngjini, etj. Krahas
këtyre, sektori i trajtimit të ujërave dhe i kanalizimeve është një sektor ku Banka, së
bashku me BE-në, BEI-n, BB-në dhe donatorë të tjerë dypalësh do të synojë të trajtësojë
kuadrin e duhur financues që nxit mbulimin e kostove dhe qëndrueshmërinë në kohë.
Si perfundim te gjitha keto projekte dhe te tjerat, shoqerohen me futjen ne vendin
tone te monedhes Euro, e cila do te sherbeje per tu perdorur nga perfituesit te
ketyre investimeve.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 23
Kapitulli II-te :
Institucionet Financiare Europiane, qe
operojne me investimet ne Euro ne vendin
tone.
Ne vendin tone B.E-ja operon nepermjet Institucioneve Financiare Europiane te
cilat jane.
1. Banka Qendrore Evropiane – ECB.
2. Banka Investive Evropiane – EIB
3. Bnka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim – EBRD.
4. Fondet e Unionit Evropia (disa prej tyre).
4.1 Programi PHARE
4.2 Programi CARDS
4.3 Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER
4.4Programi TEMPUS. Etj.
II-1. Banka Qendrore Evropiane-E.C.B.
Ajo është themeluar më 1 qershor 1998 dhe është një nga bankat qendrore më të reja në
botë. Ruan stabilitetin e çmimeve në Eurozonë. M3: agregati monetar M3 është
përcaktuar nga Banka Qendrore Evropiane si paraja në qarkullim plus zotërimet e
rezidentëve të Eurozonës (përveç bankave qendrore) si: depozita njëditore, depozita me
afat deri në dy vjet, depozita likuide deri në tre muaj, repo, zotërime në tregun e parasë,
letra me vlerë me maturitet deri në dy vjet.
Selia është në Frankfurt
II-1. a. Detyrat e Bankës:
-Emitimi i Euro-së
-Përcaktimi dhe menaxhimi i kapitalit
-Përcaktimi dhe mbajtaja e rezervave monetare.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 24
Strategjia mbështetet në dy shtylla kryesore:
Shtylla e pare Paraja.
Shtylla e dytë ; Vlerësimi i përgjithshëm, i ardhmërisë së ecurisë së çmimeve dhe i
rreziqeve që kërcënojnë stabilitetin e çmimeve në Eurozonë.
Selia ; Frnankfurt Gjermani.
II-1. b. Organet te Bankes Qendrore.E.C.B.
Këshilli Qeverisës Drejtues – përbëhet nga Presidenti Zv/Presidenti dhe 28
guvernatorët e Bankave Qendrore. Është organi më i lartë vendimmarrës i Bankës.
Këshilli drejtues: një nga organet vendimmarrëse të Bankës Qendrore Evropiane. Ai
përbëhet nga të gjithë anëtarët e Bordit Ekzekutiv të Bankës Qendrore Evropiane dhe
guvernatorët e bankave qendrore të vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, të cilat
kanë adoptuar monedhën euro .
Bordi ekzekutiv –Bordi Ekzekutiv: një nga organetvendimmarëse të Bankës
Qendrore Evropiane. Ai përbëhet nga Presidenti, Zëvendëspresidenti i Bankës
Qendrore Evropiane dhe katër anëtarë të tjerë.
Fig : Funksionimi i E.C.B.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 25
II-1. c. OPERACIONET FINANCIARE MË TË RËNDËSISHME TE BANKES.
1.Operacionet rifinancuese përdoren për të siguruar likuiditet të mjaftueshëm në
sistemin bankar dhe për të sinjalizuar pozicionin e politikës monetare. Ato kryhen një
herë në javë dhe kanë maturitet dyjavor.
2.Operacione rifinancimi afatgjata janë transaksionet që sigurojnë likuiditet, por që
kryhen në frekuenca mujore dhe kanë maturitet tremujor.
3.Operacionet rregulluese kryhen në raste të veçanta me qëllim rregullimin e normave
të interesit dhe administrimin e likuiditetit në treg kur ka luhatje të papritura të tij.
4.Vendosja e rezervës së detyrueshme mbi institucionet e kreditit, synon të stabilizojë
kërkesën për paratë e bankës qendrore. Secili nga institucionet e kreditit duhet të mbajë
një depozitë pranë Eurosistemit, e llogaritur si përqindje e depozitave të klientëve të
institucionit. Kjo gjë stabilizon normat e interesave në tregun e parasë.
5.Kredia njëditore e ofruar nga Banka Qendrore Evropiane i lejon palës tjetër
(institucioneve financiare si bankat) të
marrin likuiditet njëditor nga Eurosistemi. E kundërta ndodh për depozitat njëditore që
institucionet mbajnë pranë Bankës Qendrore Evropiane
6.Sistemi TARGET ; Tregu i Eurozonës nuk mund të funksiononte pa mbështetjen në
sistemin e pagesave të njohur me emrin TARGET. Ky sistem lidh së bashku sistemet e
pagesave të 15 vendeve anëtare të Bashkimit Evropian me njëra-tjetrën dhe me Bankën
Qendrore Evropiane. Kjo mundëson transferimin e sasive të konsiderueshme të parave
ndërmjet llogarive bankare nga një cep i Bashkimit Evropian në cepin tjetër brenda pak
minutave, në mos brenda pak sekondave.
Sistemi TARGET lehtëson zhvillimin e një tregu të njësuar të parasë në Evropë dhe
mundëson pagesat ndërmjet vendeve, prej rreth 400 miliardë euro në ditë.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 26
II-2.Banka Investimeve Evropiane – EIB.
U themelua me marrveshjën e Romës, kurse punen e filloi me 1959.
Roli: Të mundësojë financat afatgjate për investime në projekte që kanë të bëjnë me
BE-në
Selia: Luksemburg
Antarët: 28 vendet antare të BE-së
Investon 50% / 50% ne vendin ku ka projektin per investim.
Masa e Investimit - 25 milionë euro.
II.2.a. Fushat kryesore te Investimit te E.I.B-se.
Energjetikë
Infrastrukturë
Industri. Etj.
Investimet tipike të tjera te Bankës
Investimet në ndërmarrje të vogla dhe të mesme
Ndërtimi i infrastrukturës transportuese
Prodhimin e energjisë, transferin dhe distribuimin
Infrastrukturen telekomunikuese
Ruajtjen e ambientit natyror dhe urban
Investimet në kapitalin njerëzor. Etj.
II.2.b. Organet te E.I.B-se.
a) Bordi i guvernatorëve – 28 antarë. Formon politikat dhe rregullat kreditore.
b) Bordi i drejtorëve – 29 anetare (Bordi i drejtorëve: një nga çdo Shtet anëtar plus nje
anetar nga komisioni Evropian). Bordi vendos për dhënien e kredive.
c) Komiteti Menaxhues – është organ ekzekutiv nën autoritetin e Presidentit.
Te tjera :
Banka Evropiane e Investimeve (BEI) është Banka e Bashkimit Evropian. Ajo është
pronësi e Shteteve Anëtare dhe misioni i saj është të huazojë para për investime që
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 27
përkrahin synimet e Bashkimit Evropian — për shembull, në fushën e rrjeteve të
energjisë dhe transportit, qëndrueshmërinë e mjedisit dhe inovacionit. Fokusi i BEI-së
është rritja e vendeve të punës dhe potencialit zhvillimor në Evropë, përkrahja e
veprimeve lidhur me klimën dhe përkrahja e politikave të BE-së përtej kufijve të vet.
Çfarë bën BEi
Banka Evropiane e Investimeve është huadhënësi dhe kreditori më i madh multilateral,
që ofron financa dhe ekspertizë për projekte të shëndosha dhe të qëndrueshme investimi,
kryesisht në BE. BEI nuk përdor paratë nga buxheti i BE-së. Ajo financon vetveten me
anë të lëshimit të bonove në tregjet financiare botërore.
BEI është vlerësuar me AAA. BEI zakonisht huazon deri në 50 % të kostos së projektit.
Duke vepruar si një katalizator, ajo tërheq kofinancimin nga burime të tjera.
Për kredi mbi 25 milionë euro, BEI huazon drejtpërsëdrejti në organet shtetërore dhe ato
të sektorit publik, siç janë qeveritë dhe ndërmarrjet. Për kredi më të vogla, BEI
mundëson linja kreditore për bankat komerciale dhe institucione të tjera financiare, të
cilat pastaj i huazojnë fondet e BEI-së për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme ose
projektet më të vogla të ndërmarra nga huamarrësit e sektorit publik.
Brenda BE-së, BEI ka gjashtë prioritete për aktivitetet e veta të kreditimit:
1. Përmirësimi i kohezionit dhe konvergjenca midis
vendeve dhe rajoneve të BE-së;
2. Përkrahja e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme;
3. Mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit dhe komuniteteve
të qëndrueshme;
4. Zbatimi i ekonomisë së njohurive;
5. Ndihma në zhvillimin e Rrjeteve Tej-Evropiane për
transport dhe energji (TEN);
6. Krijimi i furnizimeve të qëndrueshme, konkurruese
dhe të sigurta të energjisë.
Si funksionon BEI.
BEI është institucion autonom që merr vet vendimet e huamarrjes dhe kreditimit sipas
meritave të çdo projekti veçmas dhe në bazë të mundësive të ofruara nga tregjet
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 28
financiare. Banka bashkëpunon me institucionet e tjera të BE-së, sidomos me
Komisionin Evropian, Parlamentin Evropian dhe Këshillin e Ministrave.Vendimet e
Bankës Evropiane të Investimeve merren nga organet në vijim:
a) Bordi i Guvernatorëve përbëhet nga ministra (normalisht ministrat e financave) të të
githa Shteteve Anëtare. Ky bord përcakton politikën e përgjithshme të Bankës për
kreditim.
b) Bordi i Drejtorëve, i kryesuar nga Presidenti i Bankës, përbëhet nga 29 anëtarë, 28 të
emrëuar nga ShtetetAnëtare dhe një nga Komisioni Evropian. Ky bord miraton
operacionet e huamarrjes dhe kreditimit.
c) Komiteti i Menaxhimit është organi me orar të plotë ekzekutiv i Bankës. Ky komitet
trajton punën e përditshme të BEI-t.
II-3.Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim –BERZH- EBRD (1991)
Organizimi i saj me Presidentin e Bankes.
II-3.a.Organet kryesore të Bankës
• Bordi i Guvernatorëve – 28 guvernatorë
• Bordi i Drtejtorëve Ekzekutivë- 24 antarë
• Presidenti i Bankës - me mandat 4 vjeçar
Dy sektore operative:
1.Sektori për investime komerciale; dhe
2.Sektori për zhvillim.
Selia është në Londër
Objektivi kryesor nepermjet Investimit per ;
Rindërtimin e Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore.
II-3.b. Vendet ku operon me investime ;
Albania, Armenia, Azerbaijan, Belarus , Bulgaria, Croatia, Estonia, Georgia, Hungary, Jo
rdan, Kazakhstan,Kosovo, Kyrgyzstan, Latvia, Liechtenstein, Lithuania, Macedonia, Mold
ova, Mongolia, Montenegro, Poland, Romania, Russia, Serbia,Slovakia, Slovenia, Tajikist
an, Turkmenistan, Ukraine ,Uzbekistan dhe Bosnje Hercegovina.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 29
Gjer në fund të vitit 2012, Banka ka nënshkruar gjithsej 56 projekte në Shqipëri, me një
vlerë totale investimi nga BERZH-i prej 667 milion Euro qysh prej fillimit të operacioneve
në vitin 2002. Mesatarisht, për çdo 1 Euro investim nga BERZH-i janë thithur 2,5 Euro
investim nga partnerët e tjerë, duke nënkuptuar një vlerë projektesh gjithsej prej 2,33
miliard Euro. Shperndarja e portofolit të investimit ne Euro te BERZH, derimetani është
si vijon: 37 për qind për infrastrukturë, 33 për qind për energjetikë, 22 për qind për
industri, tregti dhe agrobiznes dhe 7 për qind për institucione financiare.
Kjo shpërndarje përfaqëson në përgjithësi nevojat dhe mundësitë për investime në
ekonominë shqiptare gjatë kesaj periudhe.
Gjatë periudhës 2002-2011, Banka i rriti veprimtaritë e financimit në Shqipëri, pjesërisht
në përgjigje të një zvogëlimi të burimeve alternative të fondeve në kushtet e krizës
evropiane të borxhit sovran dhe të efektit që ka pasur kjo krizë në vendet fqinje si Greqia
dhe Italia. Gjatë vitit 2011, Banka arriti rekorde të reja me një vëllim vjetor pune prej 96
milion Euro dhe me shumë bruto të lëvrimeve prej 93 milion Euro. Pjesa që zë sektori
privat në portofolin e BERZH-it në Shqipëri është rritur gradualisht gjatë periudhës së
strategjisë së mëparshme për Shqipërinë, nga 27% në vitin 2002 në 56 % në vitin
2012. Një prirje tjetër pozitive gjatë viteve të fundit është zvogëlimi i përqindjes së
shumave jo të tërhequra: nga 44 % në vitin 2002 në 30 % në vitin 2011.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 30
BERZH.ka miratuar strategjine e saj per investimet ne vendin tone.
Pas miratimit të Strategjisë, Banka ka angazhuar 230 milion Euro për 25 projekte të reja.
Edhe pse kushtet e tregut kanë qenë të vështira, Banka ka pasur bashkëpunim të
fuqishëm per investime në sektorin privat dhe në sektorin publik. Bashkëpunimi me BE-
në, nëpërmjet kuadrit të WBIF-së (Projekt i B.E-se) dhe gatishmërisë së fondeve të B.E-
se, e ka rritur mundësinë për t‘i përballuar investimet publike, duke e ndihmuar
Qeverinë të kapërcejë disa prej kufizimeve të shkaktuara nga hapësira e kufizuar fiskale
dhe kriza ne vend. Janë zhvilluar programe të tjera teknike në fusha të tilla si transporti,
energjetika, infrastruktura komunale dhe përmirësimet ligjore dhe rregullatore në
mbështetje të reformave sektoriale dhe zhvillimit të sektorit privat.
Nga operacionet financiare te investimeve te BERZH, me shume eshte investuar ne
Bizneset ne masen 50 %, nga vendet pjesmarrse ne projekt investim.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 31
II- 4. Fondet e Unionit Evropian.
4.1. Programi PHARE
4.2. Programi CARDS
4.3. Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER
4.4.Programi TEMPUS
4.5. Fondi Evropian për investime
II-4.1. Programi PHARE – 1989. PHARE përqëndrohet në dy projekte kryesore:
1. Ndërtimi i institucioneve demokratike
2. Mbështetja e investimeve
4.2 Programi CARDS
Investimet në periudhën 2000-2012 janë:
- Zhvillimi institucional dhe legjislativ në harmoni me normat e UE-së
- Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik me reforma të nevojshme
- Zhvillimi dhe hapja e bashkëpunimit rajonal midis vendeve të Ballkanit
Perëndimoë
- Kthimi i refugjatëve dhe personave të zhvendosur
4.3 Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER
Selia është në Selanik
Qendrat operative – Prishtinë, Beograd, Podgoricë dhe Shkup.
4.4 Programi TEMPUS
Aktivitetet ndahen ndahen në 3 faza:
Faza e parë 1990-94
Faza e dytë 1995-99
Faza e tretë 2000-12
Aktivitetet e këtij Programi janë shtrirë në drejtim të:
- Ndihmës në krijimin e programeve të reja mësimore
- Ndihmës institucioneve arsimore që të ristrukturohen
- Mbështetje në hartimin dhe implementimin e reformave dhe zhvillimin strategjik, etj.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 32
Me poshte jane paraqitur grafikisht se si ka qene shperndarja e ivestimeve ne million
Euro, nga ana e fondeve te mesiperme, qe kane investuar ne vendin tone prej vitit 2002-
2012.
Per keto te dhena jane perdorur informacioni i grumbulluar nga Raportet te Bankes se
Shqiperise, dhe INSTAT. per vitet ku shqyrtohet keto inestime.
Nga keto programe jane perfituar shumat te mesiperme, me te dhenat te pasqyruara ne
grafikun, te cilat jane ne mil, Euro. Shic shihet ne fillimin e vitit 2000 peshen me te
madhe me investime e ze programi Phare me 10 mil.i ndjekur nga programi Cards me 8
mil.pas tij investimet me programin A.E.R.me 5 mil. Euro dhe ne fund nga programi
TEMPUS ME 2 mil. Euro. Ne vazhdimesi kemi investimet simbas grafikut, ku masen me
te madhe te investimeve e kane ne vitet 2008-2009 dhe ne vazhdimesi jane ulur per
shkak te krizes.
4.5. Fondi Evropian për investime
BEI është aksioneri kryesor në Fondin Evropian të Investimeve (EIF) që financon
investimet në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, të cilat përbëjnë 99 % të ndërmarrjeve
në BE dhe punësojnë mbi 100 milionë evropianë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme
shpesh e kanë shumë vështirë të marrin financat e nevojshme për të investuar dhe për
t‘u zhvilluar. Fondi Evropian për Investime plotëson këto nevoja përmes kapitalit dhe
instrumenteve për rrezik financiar — që arrijnë vlerën në disa miliardë euro në vjet.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 33
Kapitulli III-te :
Institucionet Financiare Bankare ne
vendin tone.Roli i tyre ne ekonomine e
vendit, dhe operacionet financiare te tyre me monedhat Lek dhe Euro.
Ekonomia jonë aktualisht perjeton rritme relativisht të larta rritje.Bashkë me
karakteristikat dhe vështirësitë e fazës në të cilën ndodhet,ekonomia jonë mbart me vete
edhe potenciale ende të pashfrytëzuara zhvillimi.Sistemi financiar,dhe konkretisht ai
bankar është pa as më të voglin dyshim,katalizatori apo më saktë laboratori ku
zhvillimet ekonomike marrin formën dhe trajtën e duhur.Aktiviteti bankar përbën një
drejtim te rëndësishëm të transfertës së burimeve dhe fondeve.Subjektet sufiçitare në
burime dhe fonde i transferojnë ato tek subjektet defiçitare.Në këtë mënyrë përshpejtohet
zhvillimi ekonomik dhe bashkë me të shtohet dhe pasuria kombëtare.Aktiviteti bankar
luan rol te rëndësisëm në përcaktimin e standarteve te jetesës në ekonomitë
moderne.Aftesia e institucjoneve bankare për të stimuluar dhe mbledhur kursimet e
publikut dhe për të kanalizuar fondet e investimeve fitimprurëse të njësive ekonomike,i
lejon ato që të jenë ndër faktorët percaktues ne rrugën e zhvillimit ekonomik.Në vëndet si
Shqipëria ku format alternative të financimit,si tregjet e kapitalit nuk janë zhvilluar ende
ndikimi i bankave per qarkullimin e Lek dhe Euro rritet në mënyre të ndieshme. Në këtë
këndvështrim dëshiroj ti bëj një pasqyrim të shkurtër rolit te bankave në ekonominë
shqiptare, qe ka te beje me perdorimin e monedhave Lek dhe Euro duke ju përgjigjur
pyetjeve të tilla si:
1. Në ç‘farë niveli zhvillimi ndodhet aktualisht sistemi ynë bankar?
2. Sa i sigurt është sistemi bankar?
3. Sa ndihet roli i ti në shpejtimin ekonomik të vëndit ?
4. Çfarë duhet bërë që rritja ekonomike të jetë e qëndrushme ?
5. Sa e ka ushqyer sistemi bankar si një kanal kryesor kreditues,ekonominë
shqiptare gjatë viteve të fundit?
6. Cilat ishin faktorët e rritjes së rolit të bankave në kreditimin e ekonomisë?etj…
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 34
III-1.a . ZHVILLIMET NE SEKTORIN BANKAR SHQIPTAR
Ndryshimet e thella politike në Shqipëri në fillimet e viteve‗90 e bënin të domosdoshme
kryerjen e reformës në ekonominë shqiptare, që do të bënte të mundur transformimin
nga sistemi i ekonomisë së planifikuar drejt sistemit të ekonomisë së tregut. Një element
mjaft i rëndësishëm në fushën reformave strukturore për të gjitha vëndet që u futën në
rrugën e ekonomisë së tregut ishte edhe reforma në fushën e sistemit financiar e atij
bankar. Reforma në këtë fushë mori një rëndësi të madhe në arritjen e stabilizimit
makroekonomik. Sistemi financiar në vëndin tonë i konceptuar si tërësi e tre
komponentëve: institucioneve, tregjeve dhe instrumenteve financiare, ka përballuar mjaft
sfida e vështirësi në rrugën e zhvillimit e të konsolidimit të tij. Nuk mjaftuan kushtet e
disfavorshme makroekonomike, financiare dhe prapambetja në zhvillimin e
institucioneve bankare e financiare në të cilat kjo reformë filloi, por ajo u përball edhe
me mjaft vështirësi të brendëshme të saj që buronin nga rritja e vazhdueshme e kredive
të këqija, mungesa e eksperiencës në fushën e mbikëqyrjes bankare, ineficienca e
sistemit të pagesave etj.. Këto vështirësi arritën kulmin me krizën e piramidave, që
shërbeu si një shkëndijë që destabilizoi gjithë vëndin dhe e futi ekonominë shqiptare në
një kolaps të plotë. Për vetë trashëgiminë dhe nivelin e arritur të zhvillimit, sistemi
bankar zë peshën më të rëndësishme në sistemin financiar të vëndit tonë.
Vitet 1991-1992 shënuan krijimin e sistemit të ri bankar nga pikëpamja e organizimit
sipas modelit të vëndeve perëndimore.Kuadri ligjor në këtë periudhë bëri të mundur
kalimin e sistemit bankar një nivelor në sistem bankar dynivelor. Si bankë e nivelit të
parë u krijua Banka e Shqipërisë (BSH) me atributet e një banke qëndrore, ndërsa në
nivelin e dytë operonin tre banka me kapital shtetëror: Banka Kombëtare Tregëtare
(BKT), Banka e Kursimeve (BK) dhe Banka e Bujqësisë dhe e Zhvillimit që shpejt ndërroi
emrin në Banka Tregtare Agrare (BTA).
Zhvillimet e viteve të mëvonshme u karakterizuan nga kryerja e reformave në këto banka
si dhe krijimi dhe zgjerimi i veprimtarisë bankare nga banka të reja private. Reforma në
sistemin bankar, e cila synonte rritjen e efektshmërisë në tregun bankar, krahas
realizimit, fillimisht të ristrukturimit, u mbështet në privatizimin e tyre.Si rrjedhim në
Shqipëri operojnë 16 banka.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 35
Struktura e sistemit bankar dhe financiar në fund të vitit 2012 përbëhet nga 16 banka
tregtare, 21 subjekte financiare jobanka, 1 zyrë përfaqësimi e bankës së huaj, 322 zyra të
këmbimit valutor, 126 shoqëri të kursim-kreditit dhe 2 unione të shoqërive të kursim-
kreditit. Sipas origjinës së kapitalit në strukturën e sistemit bankar, 13 banka janë me
kapital privat tërësisht të huaj dhe 3 banka me kapital privat të huaj dhe vendas (siç
tregohet në grafikun 1). Ndërkohë, në strukturën e subjekteve financiare jobanka, 5
subjekte financiare jobanka janë tërësisht me kapital privat të huaj, 3 subjekte janë me
capital privat të huaj dhe vendas, 2 subjekte janë me kapital publik vendas dhe 11
subjekte me kapital privat vendas. Zyrat e këmbimit valutor dhe shoqëritë e kursim-
kreditit janë në pronësi private vendase.
III.1.b. Raporti per Ekonomine Shqiptare
b.1. Ne kontekstin Makroekonomik.
Ekonomia shqiptare bie në sy në rajon, gjatë këtyre viteve të fundit, si një ekonomi që i
ka bërë ballë krizës globale ndjeshëm më mirë se vendet fqinje. Ndërkohë që Evropa
juglindore ka hyrë në një recesion të thellë në vitin 2009 dhe ka bërë përpjekje të mëdha
për rimarrë veten, PBB-ja e Shqipërisë ka vijuar të rritet çdo vit, paçka se me një shkallë
më të ulët në raport me periudhën përpara krizës. PBB-ja reale u rrit me 3,6 për qind në
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 36
vitin 2009 dhe 3,8 për qind në vitin 2010, duke theksuar izolimin relativ të ekonomisë
nga tronditjet ekonomike gjetkë, pjesërisht falë fluksit të dërgesave private nga jashtë dhe
kërkesës së brendshme relativisht të qëndrueshme. Mirëpo, shifrat më të fundit
makroekonomike nxjerrin në pah një ngadalësim të veprimtarisë ekonomike, sidomos në
kushtet e përkeqësimit të situatës në disa tregje kyçe të BE-së, si Greqia dhe Italia.
Shkalla e rritjes së ekonomisë u ngadalësua në 3,1 për qind në vitin 2011 dhe pritet të
bjerë më poshtë në një shkallë të parashikuar (tani për tani) në 1,2 për qind në vitin
2012.
Ngadalësimi mund të shpjegohet me disa faktorë të ndryshëm. Rritja e eksporteve ka
rënë ndjeshëm pas mesit të vitit 2011 si pasojë e një kërkese më të dobët nga jashtë
vendit. Edhe kërkesa e brendshme është ngadalësuar, duke pasqyruar besimin në rënie
dhe një nervozizëm në rritje të konsumatorëve dhe investitorëve në lidhje me të ardhmen
afatshkurtër ekonomike. Rritja e kreditimit për ekonominë është shumë e vogël e
shprehur me shifra vjetore dhe niveli i kredive problematike mbetet e lartë në rreth 19
për qind e kredive gjithsej. Niveli i dërgesave private nga jashtë, një burim jetik të
ardhurash për shumë shqiptarë, ka qëndruar i lartë mjaft mirë, por mund të pritet të
bjerë më tej për shkak të problemeve ekonomike në Greqi dhe Itali, që janë dy vendet
kryesore prej nga vijnë dërgesat private nga jashtë.
Nga ana e jashtme, përqindja që zënë eksportet e Shqipërisë në PBB-në e saj është e ulët
në krahasim me vendet fqinje, edhe pse kjo përqindje është rritur gjatë periudhës së
strategjisë, me rritjen e mundësive për hyrjen e eksportuese shqiptarë në tregjet jashtë
vendit. Eksportet kryesore vijojnë të jenë tekstilet dhe mineralet. Deficiti I llogarisë
korrente është ende i madh, rreth 13 për qind i PBB-së në vitin 2011.
Përkundër vazhdueshmërisë së deficiteve të llogarisë korrente gjatë këtyre viteve, rezervat
valutore mbeten në një nivel relativisht të mirë (duke mbuluar rreth 4,5 muaj importe në
vitin 2011) dhe borxhi i jashtëm gjithsej është më pak se 40 për qind I PBB-së, më i ulëti
në rajonin e Evropës Juglindore. Flukset hyrëse të investimeve të huaja të drejtpërdrejta
(IHD) në fakt janë rritur gjatë viteve të fundit, me mesatarisht 1 miliard Euro, gjatë
periudhës 2009-2011, përkundër prirjes rajonale. Mirëpo, këto shifra janë ndikuar
shumë nga disa privatizime kryesore,ndërsa gjer tani, IHD-të në formën e investimeve të
reja në Shqipëri janë të kufizuara.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 37
Persa i takon të ardhmes, parashikimet afatshkurtra për ekonominë janë tejet të paqarta,
në kushtet e paqartësive të tanishme (mesi i vitit 2012) rajonale dhe botërore.
Shqipëria është mjaft e pambrojtur nga pasojat e negative, po të kemi parasysh lidhjet e
ngushta tregtare dhe investuese me Greqinë dhe Italinë, megjithëse autoritetet në vend
kanë bërë një punë të lëvdueshme për t‘u përgatitur për situatat e ndryshme të përhapjes
së krizës dhe për ta mbrojtur sa më shumë ekonominë dhe sistemin financiar nga
pasojat e krizës. Në periudhën afatmesme, Shqipëria ka një potencial të madh për të
arritur vendet e tjera: PBB për frymë, e korrigjuar për standardet e fuqisë blerëse, është
diçka më pak se 31 për qind e mesatares së 28 Shteteve Anëtare të BEsë,sipas
vleresimeve të Eurostat-it. Mirëpo, për ta realizuar këtë potencial do të jetë I nevojshëm
një angazhim i vazhdueshëm, si edhe zbatim i prioriteteve të reformave, të cilat
evidentohen më poshtë.
Burimet private të kapitalit
Në nivel Kombetar, Shqipëria historikisht është mbështetur tek fondet e donatorëve dhe
të institucioneve financiare ndërkombëtare ndërsa mundësia e përdorimit të burimeve
private të kapitalit ka qenë e kufizuar. Gjithsesi, në nëntor 2010 pati një ngjarje
historike, me prezantimin e parë të Eurobondit shqiptar: një obligacion pesëvjeçar prej
300 milion Eurosh, me kupon 7,5 për qind. Pas kësaj ngjarjeje, autoritetet nuk kanë
pasur dëshirë të dalin përsëri në tregjet ndërkombëtare të kapitalit për shkak të situatës
aktuale të paqëndrueshme në ekonominë botërore. Dy prej agjencive ndërkombëtare të
vlerësimit të kreditit, ―Standard & Poor‘s‖ dhe ―Moody‘s‖, e vlerësojnë borxhin shtetëror të
Shqipërisë me notën e mosinvestimit: B+ nga S&P dhe B1 nga ―Moody‘s‖ në qershor 2012
(―Fitch ratings‖ ende nuk jep vlerësim për Shqipërinë).
III-2. PESHA QE ZE SEKTORI BANKAR NE EKONOMINE SHQIPTARE
Të gjitha bankat janë‖ shkundur‖ nga pozicjonet e tyre të mëparshme ,duke ju përgjigjur
konkurencës në rritje që ka ardhur nga tregu.Janë të shumtë faktorët që kanë
përcaktuar këtë rritje të madhe të konkurencës në periudha të ndryshme,megjithatë
është e rëndësishme që rezultantja e të gjitha arsyeve është një zhvillim më i madh i
sistemit bankar dhe një fluks më i madh kapitalesh drejt ekonomisë vendase.Një fakt i
vecantë per tu përmendur në këtë zhvillim është se bankat jo vetëm kanë orjentuar
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 38
investimin e fondeve të depozituesve shqiptar drejt ekonomisë së vendit,por edhe kanë
huazuar fonde të huaja për t‘i investuar në ekonomi.Ky është një tregues i rëndësishëm i
rritjes së interesit të operatorve të mëdhenj bankare ndërkombëtare si dhe i lidhjes
gjithnjë e më të madhe të tregut financiar vendas me tregjet e huaja.Ky zhvillim i
aktivitetit kreditues erdhi në rritje që gjatë viteve 2007-2008 ,vite të cilat u
karakterizuan nga rritja e ndieshme e nivelit të reklamimit të produkteve
bankare.Zhvillimet e tregut bankar ndëruan kah ndjeshëm.Në fakt ky ndryshim i kahut
nuk i erdhi si rezultat i drejtpërdrejtë i ndikimit të efekteve të krizës finanziare
ndërkombëtare.Ishte sjellja e konsumatorit vendas ajo që filloi gjenerimin e një sëre
efektesh në politikat e mëtejshme të bankave.Depozituesit vendas,nën efektin e një morie
lajmesh negative nga tregjet financiare ndërkombetare ,filluan të tërhiqnin depozitat e
tyre nga bankat.Në keto kushte ,bankat u përballën me sfidat e menaxhimit të situatës
së likuiditetit dhe harxhuan mjaft burime dhe energji në këtë drejtim.Sistemi bankar i
shëndetshëm ka qënë arsyeja që Shqipëria ka mundur të përballojë krizën ekonomike.
Sistemi bankar i përballoi me sukses ndikimet e krizës ekonomike botërore. Faktet
tregojnë se falë politiks qeveritare dhe duke qënë që bankat shqiptare nuk janë
pjesëmarrëse në bursat evropiane dhe botërore, kanë bërë që asnjëra nga këto banka të
mos ketë probleme falimentimi, e shqiptarët të mos humbasin kursimet e tyre.Bankat e
shqipërisë përballuan më së miri dhe në kohë kërkesat e depozitusve duke bërë të
mundur jo vetëm përballimin e situatës por edhe qetësimin e sjelljes irracionale të
individëve dhe sheshimin e dyshimeve për një rrezik të mundshëm të sistemit
bankar.Megjithatë ,këto zhvillime nuk kaluan pa prekur zhvillimin e veprimtarisë
bankare.Tërheqjet e depozitave sollën nevojën e një administrimi më të mirë të
likujditetit të bankave si dhe të parashikimeve për situatat e ardhme.Këto zhvillime
sollën uljen e likujditetit të bankave ,megjithse asnjëherë nuk ranë në nivele të atilla,sa
të rrezikojnë stabilitetin financiar dhe ecurinë e mëtejshme.Pas kësaj situate ,bankat
filluan të përballen me rreziqe që vinin nga tregu .Rreziku më i ndjeshëm ishte ai i kursit
të këmbimit,ndaj operatorët bankar kanë filluar ta kanalizojnë huadhënien më shumë
drejt monedhës vendase.Një rrezik tjetër i rëndësishëm është rritja e kredive me probleme
te cilat arrijne ne nivelin 13.5% te totalit te kredive ose 620 miljonë dollarë .Ne
gjashtmujorin e parë të vitit 2010 depozitat janë rritur me mbi 10 % dhe kredidhenia
është rritur me mbi 5 %, tregues pozitive keto të sistemit bankar. Bankat kanë luajtur
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 39
një rol të rëndësishëm në zhvillimin e ekonomisë shqiptare gjat viteve të fundit.Pervec
nxitjeve që ka ofruar qeveria,bankat kanë qënë burimi më i rëndësishëm i kapitalit në
drejtim të ekonomisë,duke u siguruar bizneseve likujditetet e nevojshme për investime
dhe rritje të aktiviteteit.Në këtë mënyrë bankat kanë marë pozicjonin e tyre klasik të
ndërmjetësimit të qarkullimit të kapitaleve duke zënë akoma më shumë pozicjonin e
merituar ne ekonomin e vendit.Pozicjoni i tyre mund te shiihet si nga aspekti sasior
ashtu dhe nga ai cilësor.Në terma sasior zhvillimi i sistemit bankar konstatohet në
rritjen e fortë te raportit të totalit të aktiveve ndaj PBB-së 81%.%. Struktura e aktivit të
sistemit bankar vijon të financohet kryesisht nga depozitat e publikut dhe të jetë i
përqendruar në aktivitetin e kredidhënies, i cili është i orientuar kryesisht drejt
financimit të sektorit privat.Në fund të vitit 2012, portofoli i kredisë përbënte rreth 49%
të totalit të aktiveve të sektorit bankar. Si rezultat, veprimtaria bankare ka vijuar të
thellojë shkallën e ndërmjetësimit në ekonomi gjatë vitit 2012.
Sektori bankar shqiptar në përgjithësi është në pronësi të huaj. Nga gjashtëmbëdhjetë
bankat që ushtrojnë aktivitet në Shqipëri, vetëm dy janë me shumicë pronësie të
subjekteve shqiptare. Bankat në pronësi të huaj zënë rreth 90 për qind të të gjitha
aktiveve bankare në Shqipëri.
Kreditimi për sektorin privat në Shqipëri është rritur në mënyrë të vazhdueshme gjatë
dekadës së fundit. Kriza financiare e ka ngadalësuar ritmin e vrullshem të rritjes së
kreditimit të katër viteve të mëparshme (kreditimi u rrit me mbi 600 për qind nga viti
2004 në vitin 2008), por Shqipëria nuk e përjetoi largimin nga përdorimi i levës
financiare dhe krizën kreditore që preku disa prej fqinjëve të saj në Evropën Juglindore.
Gjatë vitit 2010 dhe 2012, kreditimi i sektorit privat u rrit me një ritëm më të ngadaltë,
mesatarisht me 10 për qind me terma vjetorë, për shkak të rënies së kërkesës për kredi
(pasiguri më e lartë dhe më pak shpenzime për investime tek bizneset plus zhvillime të
pafavorshme në sektorin e pasurive të paluajtshme tek familjet) si edhe për shkak të
kushteve më të shtrënguara të huadhënies tek bankat (kryesisht për shkak të
paqartësisë makroekonomike dhe nivelit të lartë të kredive problematike).4
Kreditë për familjarët përbëjnë një përqindje më të vogël të kredive gjithsej në raport me
periudhën përpara krizës. Këto kredi janë prekur nga ndryshimi i kërkesës dhe I
praktikave huadhënëse më shumë se kreditë për biznesin. Kjo së bashku me perceptimet
e rritura të rrezikut në ekonomi janë pasqyruar në një ndryshim të strukturës se
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 40
maturitetit të kredive. Kreditë afatshkurtra përbëjnë një përqindje më të madhe të
kredive gjithsej në krahasim me periudhën përpara krizës.
Figura e meposhtme paraqet te dhena per Bankat ne vendin tone. Nga kjo figure
kuptojme se ne zerat e llogaritjes se kapitaleve te bankave, llogarite behen edhe
me valuten Euro, qe tregon se sistemi bankar shqiptar e aplikon zyrtarisht
perdorimin e euros, ne menaxhimin e financave te veta.
III-2.a. Kthimet nga Bankat.
Kthimi eshte sasia e perfituar, nga depozitimi i nje shume te caktuar ne sistemin bankar.
Ky llogaritet mbi shumen e depozituar, dhe nga % e interesit te vendosur nga banka per
depozitat.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 41
Llojet te kthimeve jane.
Kthimi nga kapitali (RoE) u vlerësua në 3.8% nga 0.8% një vit më parë. Megjithatë një
rritje e RoE-s nuk tregon domosdoshmërisht një sistem financiar më të fortë (pasi rritja e
tij mund të vijë si rezultat i rritjes së aktiveve me rrezik). Një analizë më të detajuar të
faktorëve që kanë ndikuar në përmirësimin e RoE-s e jep zbërthimi i përbërësve28 të saj:
Kthimi nga aktivet (RoA) rezultoi 0.33%, rreth 5 herë më i lartë se një vitmë parë.
Sipas grupeve të bankave, ecuria e këtyre dy treguesve paraqitet në grafikun në vijim.
G1- SH.K.K.(Shoqeria e Kursim Kreditit, Unioni ―Jehona‖ dhe Unioni Shqiptar i Shoqërive
të
Kursim-Kreditit) dhe nga dy SHKK të pavarura (SHKK Elbasan dhe SHKK Perlat).
G2- Bankat te nivelit te I-re.
G3-Bankat te nivelit te ll-te.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 42
III-2.b. Shperndarja e kredise se dhene nga Bankat.
Teresia e monedhes Euro te future ne ekonomine shqiptare simbas zerave, nepermjet
bankave te niveleve te ndryshme dhene Bizneseve dhe Individeve ne Shqiperi, eshte si me
poshte.
 Kredia e dhene Bizneseve ne Euro, per periudhen 2002-2012 eshte shprehur
si me poshte ;
Nga grafiku I mesiperm duket se Bankat ne vendin tone kane dhene shuma te medha
kredish per Bizneset. Keto kredi qe ne total arrijne masen 226,155,398 mil.Euro jane
shperndare ne zera te ndryshme simbas interesit qe ka paraqitur biznesi per to. Peshen
me te madhe e ze kredia per perdorimin ne investimet te pasurise se paluajtshme ku ne
kete lloj hyne edhe investimi ne ndertim, kjo kredi eshte ne masen 79,264,890 mil. Euro.
Peshen me te vogel e ka zeri I kredise per investimet ne punesimin dhe shtimin e vendeve
te punes e cila arrin ne masen 28, 229, 651 mil.Euro, ku perfshihen zerat per projektet
te punesimit te hartuara nga firma dhe biznese te ndryshme.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 43
 Kredia e dhene Individeve ne Euro, per periudhen 2002-2012 eshte shprehur
si me poshte ;
Nga grafiku I mesiperm duket se Bankat ne vendin tone kane dhene shuma te medha
kredish per Individet. Keto kredi qe ne total arrijne masen 76,044,310 mil.Euro jane
shperndare ne zera te ndryshme simbas interesit qe ka paraqitur individi per to. Peshen
me te madhe e ze kredia per perdorimin ne investimet te aktiviteteve per biznes., kjo
kredi eshte ne masen 65,992,671 mil. Euro. Peshen me te vogel e ka zeri I kredise per
investimet ne mallra jo te qendrushem e cila arrin ne masen 1,806,451 mil.Euro, ku
perfshihen zerat per blerjen e paisjeve dhe sherbimeve te ndryshme nga individi.
Ky ndërmjetësim per futjen e mases se madhe te Euros ne ekonomine shqiptare,
nepermjet bankave ne vend, duke iu referuar rritjes së totalit të aktiveve të sistemit
bankar ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto.Në terma cilësorë,institucjonet bankare janë
rritur gjerësisht si aktivitete fitimprurëse,duke patur një zhvillim të brëndshëm
institucjonal në struktura dhe në burime njerëzore.Sot,bankat janë ato biznese të cilat
kanë zbatuar më së shumti parimet e qeverisjes korporative,krahasuar me bizneset e
tjera në vend,duke krijuar struktura hierarkike e vendimarrse të përshtatshme.
Bankat jane nje investitor i rendesishem per aktivitetet dhe operacionet financiare ne vend
me monedhen Euro, gje qe stimulon shtimin e perdorimit te Euros ne vend.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 44
III-3.1. Mënyra e funksjonimit të ekonomise dhe ndikimi i bankave.
Bankat qendrore kontrollojne oferten e bazes monetare permes blerjes dhe shitjes se
aseteve
Procesi I krijimit te parase analizohet permes mekanizmave te shumefishte te depozitave
qe nxitet nga rritja e rezervave te bankes
Ne procesin e parase marrin pjese 4 subjekte ekonomike:
◦ Banka qendrore
◦ Banka komerciale
◦ Depozituesi dhe
◦ huamarresi
Skematikisht mund ta paraqesim si me poshte funksionimin e Ekonomise e pare nga
kendveshtrimi I rolit te bankave.
Në këtë diagramë verejmë dy forma të lëvizjes së aktivitetit ekonomik:
1. Lëvizja reale ose materiale. Përfshin lëvizjen e faktoëeve të prodhimit në pjesën e
sipërme, dhe të mallrave e sherbimeve në pjesën e poshtme te grafikut.
2. Levizja në vlere ose monetare. Perfshin levizjen e të ardhurave dhe të shpenzimeve
në diagramen e brendëshme të grafikut.
Gjithashtu nga skema e mësipërme, si dhe nga sa u tha më siper duket qarte roli i
bankës për një funksion eficent të ekonomisë.
Ne qender te sistemit ndodhen Bankat, te cilat jane te te gjitha llojeve, dhe kane rol
kryesor ne ekonomine e vendit. Bankat kane rol te rendesishem edhe per futjen ne
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 45
ekonomi te sasirave te medhaja te valutes Euro, dhe stimulimin e perdorimit te saj sa me
gjere ne vend te monedhes vendase Lek. Kjo sepse nepermjet sistemit te kursimit,
depozitimit dhe hadhenies bankat stimulojne qe keto te sherbehen me Euro, dhe
nepermjet normave te interesit te bejne qe qytetaret te shtojne perodorimin e Euros dhe
zevendesimin e saj ne vend te monedhes vendase Lek.
III-3.1.a. Kerkesa dhe Oferta per parane.
Siç dihet sipas një prej koncepteve më themelore të ekonomisë ështe se niveli i kursimeve
duhet të jetë i barabartë me nivelin e investime të brendëshme. Parimi i kërkesës dhe
ofertës është i zbatueshëm edhe në këtë kontekst.Dimë që kërkesa përbëhet nga kerkesa
për investime, ndërsa oferta përbëhet nga kursimet, kapitali I akumuluar dhe mundesia
per t‘ju pergjigjur kerkeses. Prania e kërkesës dhe ofertës janë të domosdoshme për
operimin e një tregu, në rastin tonë të tregut të parase.
D- Kerkesa e parase percaktohet nga:
◦ i - Kosto oportune e parase (norma e interesit)
◦ S - Faktoret e sistemit te pagesave
◦ PY - Te ardhurat nominale.
S- Oferta monetare percaktohet nga B.Qendrore .
1+C/D
S = ______________ B
ɸ + Re/D+ C/D
Oferta Varet nga:
◦ Baza monetare dhe multiplikatori
◦ C/D=raporti para ne dore-depozite
◦ ɸ = norma e rezerves se detyrueshme
◦ Re/D= Raporti rezerve e tepert- depozite
◦ B = Baza monetare aktuale .
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 46
Multiplikatori i Parase. Mund ta shohim ne dy hapa:Psh.
1. BQ blene 1 mil. Letra me vlere nga publiku .Dime qe publiku mban parate ne bankat
komerciale .Ne kete rast banka rrit bilancin per 1 mil.(rrit depozitat dhe rezervat totale)
2. rritja e rezervave totale con ne rritjen e rezerves se detyrueshme me 10%.Nga ktu
1.000 000- 100 000=900 000 qe eshte rezerve e tepert .Banka jep hua rezerven e tepert
nje firme apo personi .Frima blen mallra, dhe prap ato I deponon ne banka
Ne kete menyre rritet oferta e parase
Në rolin e kërkuesit dhe ofruesit të parase mund të paraqiten të gjitha subjektet që
marrin pjesë në aktivitetin ekonomik.
Kërkuesit(Huamarësit) Ofruesit(Huadhënësit)
1. Firmat 1. Familjet
2. Qeveria 2. Firmat
3. Familjet 3. Qeveria
4. Të huajt 4. Të huajt
Pikprërja e kurbës së kërkesës për para me atë te ofertës për para përbëjnë pikën e
ekulibrit monetar. E thënë ndryshe: Kur kërkesa për para është e barabartë me ofertën
për para ateherë tregu i parasë është në ekujlibër. Ky ekujlibër është i vështirë që të
arrihet në një ekonomi pasi gjatë aktivitetit ekonomik, midis lëevizjes monetare dhe asaj
reale krijohen mospërputhje. Nga nëera ane kemi subjekte ekonomike që kursejnë e
kerkojnë të shtyjnë shpenzimet për një periudhë të ardhshme dhe paraqiten si
kursimtare ose huadhënës. Ndërsa nga ana tjetër, kemi subjekte ekonomike që
dëshirojnë e kanë nevojë të konsumojnë e të investojnë në periudhën aktuale, por nuk
kanë burime dhe paraqiten si shpenzues ose huamarres.Ashtu sikurse shumica e
tregjeve të produkteve të konsumit të përgjithshëm, edhe tregu i parasë ka nevojë për
ndërmjetësues midis siguruesit dhe përdoruesit të fondeve me qëllim ekujlibrin dhe
funksionimin në mënyre sa më efiçente të tregut të parasë. Pikërisht ndërmjetësimi
financiar është roli i bankave në këtë treg. Në mungesë të tyre tregu i parasë do të ishte
jo efiçent dhe kalimi i fondeve nga kursimtarët te përdoruesit e tyre do të ishte më i
veshtirë dhe më i ngadaltë. Nuk do të ishte e mundur të gjendej një burim i vetëm fondi i
mjaftueshëm për të financuar projektet e ndryshme. Edhe ne rast se do të bëhej
bashkimi i disa ofruesve të fondeve , nuk do të ishin të gatshem të gjithë te hiqnin dorë
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 47
nga kursimet e tyre për një kohë të gjatë dhe të huanin me të njëjtin cmim të parasë. Kjo
gjë ndodh sepse çështja e rakordimit të kritereve të vendosura nga zotëruesit e fondeve
me kriteret e vendosura nga përdoruesit e tyre do të haste vështiresi. Çështje si keto dhe
të tjera do të kërkonin kohë të gjatë për tu zgjidhur dhe do të pengonin realizimin në
kohë të investimeve nga përdoruesit pontencialë te fondeve. Nga ana tjetër ky nivel i ulët i
investimeve do të shoqërohej me një ritëm të ulët të rritjes së prodhimit për nevojat e
komunitetit, gjë që do të çonte në një ritëm shumë të ulët të zhvillimit ekonomik. Për këtë
janë të domozdoshme bankat (ndërmjetësuesit financiare) të cilët përshtasin kërkesën
për investime të formave të ndryshme me kursimet e disponueshme në treg. Në këtë
mënyrë banka minimizon diferencat midis kërkesës dhe ofertës për fondet e lira në
dimensionin kohë dhe sasi, si dhe vlerëson riskun me anë të diferences së cmimit për
fondet e investuara.
III-3.1.b. Siguria e sistemit bankar.
Rritja e aktiveve,pasiveve,kredidhënja,kapitali arsioner tregojnë për një ecuri dhe forcim
të sistemit bankar.Nga viti në vit sistemi bankar ka pësuar rritje të ndieshme drejt
arritjes optimale.Vlen të përmëndet fakti që numri i bankave në sistemin tonë bankar ka
patur një rritje të evidentushme.Aktualisht operojne 16 banka,ku dy prej tyre janë me
kapital 100% vendas dhe pjesa tjetër janë me kapital të huaj.Bankat të cilat kanë kapital
të huaj dhe ushtrojnë aktivitet në shqipëri janë të shpërndara në një pjesë te mirë të
Europës ,kanë të ardhura të cilat gjenerohen si rezultat i punës së shtrirë në një rritje të
gjerë gjografike.Banka të cilat punën e tyre nuk e mbështesin vetëm në të ardhurat e
fituara në një shtet,por në shumë.Siguria e sistemit bankar vjen dhe si rrjedhojë e këti
fakti.Edhe nëse një bankë nuk do të funksjononte sipas parashikimeve strategjike të
menaxherëve të saj,kompesimet e humbjeve që ajo mund të kishte në një perjudhë të
caktuar mund të mbuloheshin nga të ardhurat që mund të gjeneronte e njëjta bankë e
lokalizuar në një ose disa shtete.Bankat me kapital të huaj gëzojnë sisteme menaxhimi
më të sofistikuara,si rrjedhoj e eksperjencës,dinë të hyjnë në treg dhe të joshin kategori
të ndryshme të klientelës,gjithashtu menaxhojnë më mirë krizat që mund të përballet
aktiviteti i bankës së saj.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 48
III-3.1.c. Pasiguritë dhe rreziqet.
Pavaresishte nga ecuria pergjithesishte e mire e sistemit bankar,rritja e konkurences ne
kete ambjent do te shtoje dhe ekspozimin e tij nadaj rreziqeve,si rrezultat i kombinimit te
faktorve te brendshem me ata te jashtem.Rreziqet e jashtme do te vine kryesishte nga
bashkeveprimi i sistemit bankar me ekonomine reale dhe permasat e tyre do te ndikohen
nga aftesia e bankave per te vepruar ne menyre te qendrushme ne nje mjedis ekonomik
vazhdimishte ne ndryshim.Rreziqet e brendshme do te vine si rezultat i sforcimeve ne
kapacitetet e brendshme te bankave,nderkoh qe ato perpiqen te marrin pjes ne
mundesite e ardhshme per fitim.Gjithashtu duhet permendur se pozicjoni i seciles banke
ne lidhje me keto rreziqe,do te ndikohet nga faktore qe varen nga madhesia e
tyrte,mundesia per te hyre ne tregjet financiare nderkombetare dhe aftesia e tyre per te
nxjere dhe perdorur ekspertize profesjonale.
Ne fakt,sistemi yne bankar ka perpara sfida te vecanta.Bankat e vogla dhe ato te cilat
nuk kane perkrahje financjare nga jashte duhet ta kuptojne shpejte pozicjonin e tyre te ri
dhe te veprojne ne perputhje me te.Keto sfida mund te kaperxehen me masa qe do te
synojne pranimin e standarteve te larta ne cilesine e ofruar per sherbimet e tyre
bankare,permiresimin e teknologjise se perdorur ne kerkim te risive dhe ne krijimin dhe
mbajtjen e grupeve te tregjeve me ane te specjalizimit.Keto masa do te kene sukses nese
do te mbeshteten plotesishte edhe nga aksjoneret,duke ditur se ne kete menyre do te
kontribuojne ne rritjen e vlerave te bande dhe do te prezantojne mundesi te reja per
zhvillimin e ardhshem ekonomik.
Nje njedis i qendrushem makroekonomik me nivele pergjithesisht te ulta te inflacjonit,jo
vetem ne tregun vendas por edhe ne ate rajonal,ka mbeshtetur ecurine pergjithesishte te
mire te ekonomise shqiptare.Bankat po ndihmojne dhe njekohesishte po perfitojne nga
kjo ecuri nepermjet ekspozimit te tyre ndaj sektorve te ndryshem ekonomik ne
zhvillim.Sidoqofte bankat duhet te bejne kujdes nga cekujlibrat financjare qe mund te
krijohen ne sektore te ndryshem te ekonomise dhe te perpiqen te llogarisin dhe te
perfshijne efektet e tyre ne aktivitetin bankar.Ky objektiv i domosdoshem nuk eshte dhe
aq i lehte per t‘u arritur,sidomos ne rastet kur infrastruktura e pergjithshme lokale per te
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 49
mbledhur informacjonin dhe per te verifikuar verte tesine e tij,vecanerisht per ekspozimet
financjare nuk eshte e zhvilluar.vec kesaj bankat duhet te monitorojne me kujdes
ekspozimet per rreziqe te mundshme nga bashkeveprimi i tyre me pjesen tjeter te
institucjoneve finanncjare nderkohe qe rriten,duke ditur qe mund te kete rrugekalime
ligjore qe lejojne arbitrazhe ligjore te demshme.
Situata ka akoma per me shume kujdes po ti referohemi rreziqeve te brendshme.Drejtimi
i mire dhe monitorimi i ngushte jane dy kerkesa thelbesore per te mundesuar vendosjen
e nje strukture te brendshme te kontrolleve dhe procedurale te nje banke te
qendrushme.keto kontrolle dhe procedura duhet te mbulojne ne menyre te pershtatshme
te gjith sektoret e aktivitetit bankar,pasi kane nevoj per vleresimin e vazhdushem te
rreziqeve qe krijohen ne drejtimet kryesore te aktivitetit dhe mundesojne krijimin e nje
infrastrukture mbeshtetese,percaktojne qarte pergjegjesit dhe linjat raportuese si dhe
mundesijne krijimin dhe mbajtjen e nje stafi te motivuar,gje kjo shume e rendesishme
per nje ambjent ne ndryshim.Disa nga fushat ku bankat shqiptare hasin mangesi
jane:procesi vendimmarres i qendrushem,i bazuar ne nje analize te plote;aspekte te
ndryshme te aktivitetit bankar me personat perkates;administrimi profesjonal i
mardhenjeve me personelin.per me teper,asimetrite lidhur jo vetem me permasat e
bankave,por edhe me perberjen e aktiveve te tyre dhe ekspozimin under sektorve te
caktuar bankare,kane ndikuar ne disa raste sjelljen ne treg te disa bankave.Pavaresishte
permiresimit te vazhdushem te sherbimeve bankare, akoma k araste qe deshmojne
mungesen e transparences te bankave kundrejt klienteve te tyre per produktet
bankare.Ky problem perkeqesohet akoma me shume naga kultura financjare e ulet e
publikut te gjere.hyrja ne tregun tone e bankave te huaja,me nje tradite te gjere bankare
dhe me nje reputacjon nderkombetar pozitiv,ka sherbyer si faktor vendita ne adoptimin e
standarteve me te larta per nje drejtim me te mire dhe keto banka duhet te jene te
vetdijshme per kete rol.
Identifikimi dhe vleresimi i rrezikut jane nje tjeter fushe ne te cilen bankat tona kane
akoma rruge per te bere.Ato duhet t‘i krijojne dhe t‘i perforcojne keto struktura te
brendshme,ndersa ekspertiza e nevojshme eshte ne proporcjon me kompleksitetin e
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 50
aktivitetit te tyre ddhe me ekspozimet perkatese.Me kalimin e kohes ndersa efikasiteti i
tregut do te permiresohet dhe natyra e rrezikut do te ndryshoj,bankave do tu duhet te
ndermarin nje proces qe do ti lejoj ato te pershtatin karakteristikat e aktivitetit te tyre
me keto ndryshime.Edhe nje here,me shume pritet nga bankat qe kane qene me aktive
ne tregun tone.ato duhet te luajne nje rol drejtues ne zhvillimin e aftesive re
administrimit te rrezikut dhe te promovojne djalogun brenda industrise bankare.
III-4. RAPORTI DEPOZIT-KREDIDHENIE
Viti 2010 shënon një përmirësim të dukshëm të sistemit bankar, sidomos për sa i përket
rikthimit të depozitave në sistem dhe për rrjedhojë edhe të rikuperimit të dukshëm të
normës së fitimit. Ajo që vazhdon të jetë një shqetësim i ndjeshëm për bankat, në vendin
tonë, është rritja e vazhdueshme të kredive të këqija
III-4.a. Depozitat
Totali i depozitave në banka, në fund të vitit 2010, arriti në 816 miliardë lekë, sipas të
dhënave nga Shoqata e Bankave. Nga kjo shumë, pjesën më të madhe, ose rreth 700
miliardë lekë, janë depozita që zotërohen nga individët dhe vetëm 124 miliardë lekë janë
depozita që zotërohen nga biznesi. Depozitat në sistemin bankar gjatë këtij viti janë rritur
me ritmet 15 për qind, duke shënuar një stabilitet pas pasojave të krizës financiare
ndërkombëtare të vitit 2008. Sipas panoramës që vetë bankat japin, nëpërmjet shoqatës
së tyre, mësohet se më shumë se 80 për qind e depozitave në sistem i disponojnë
individët dhe pjesën tjetër korporatat. Si rezultat i kësaj situate, treguesi i parasë jashtë
bankave ka rezultuar me rënie të vazhdueshme. Forcimi i besimit në sistemin bankar, si
dhe aktiviteti i ulët ndërmjetësues ndaj sektorit publik në fundin e periudhës janë
faktorët kryesorë që kanë ndikuar në kërkesën e ulët për mjete monetare likuide. Në dy
muajt e fundit të vitit 2010 është shënuar një rritje mujore e depozitave përtej mesatares
mujore historike, e ndikuar kryesisht nga qarkullimi më i shpejtë i parasë, në sajë të
rritjes së vëllimit të kredidhënies së sektorit bankar për ekonominë. Në përputhje me
këto zhvillime, vrojtimet e Bankës së Shqipërisë pranë konsumatorit tregojnë për një
tendencë në rritje të kursimeve në ekonomi.
2013
RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A
Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 51
Grafiku më poshtë, paraqet përbërjen e depozitave ne Euro sipas afatit të mbetur të
maturimit. Konstatohet një rritje e vlerës së depozitave me afat 6-12 muaj, e cila
kryesisht ka ardhur si rezultat i rënies së depozitave me afat të mbetur 1-3 muaj.
Depozitat me afat maturimi 1-5 vjet, edhe pse përbëjnë një peshë të vogël, janë rritur
gjatë periudhës me rreth 30%.
III-4.b. Norma e interesit të depozitave
Norma e interesit të depozitave është një ndër elementet kryesore që përdor një bankë
tregëtare për të terhëqur klientë drejt saj. Në qoftë se një bankë ofron interesa të larte
për depozitimet, të shoqëruar me një nivel të lartë sigurie dhe cilesie në shërbim,
ateherë klientët janë të siguruar. Mirëpo, normat e interesit të depozitave përbëjnë
kosto për bankat tregtare. Në tregun tone bankar, bankat pranojne depozitime për
maturitete dhe monedha të ndryshme. Në përgjithësi, normat e interesit si në lekë
ashtu dhe në valutë, varen nga politikat vetjake të bankave tregtare, si ruajtja e
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA
Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA

Contenu connexe

Tendances

Punim seminarik sistemi udheheqes ne be
Punim seminarik sistemi udheheqes ne bePunim seminarik sistemi udheheqes ne be
Punim seminarik sistemi udheheqes ne beJasir Z
 
Integrimet Evropiane Finale
Integrimet Evropiane FinaleIntegrimet Evropiane Finale
Integrimet Evropiane FinaleMenaxherat
 
Unioni evropian
Unioni evropianUnioni evropian
Unioni evropiankulla 2010
 
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropian
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropianTregu unik financiar dhe sistemi monetar evropian
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropianMenaxherat
 
Unioni evropian-se-prezentimi-1
Unioni evropian-se-prezentimi-1Unioni evropian-se-prezentimi-1
Unioni evropian-se-prezentimi-1zogaj
 
Integrimet Evropiane
Integrimet EvropianeIntegrimet Evropiane
Integrimet Evropianeha 15753
 
Projekt(ed.shoqerore)
Projekt(ed.shoqerore)Projekt(ed.shoqerore)
Projekt(ed.shoqerore)S Gashi
 
Krizat ekonomike intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...
Krizat ekonomike   intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...Krizat ekonomike   intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...
Krizat ekonomike intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...Menaxherat
 
Unioni Evropian
Unioni EvropianUnioni Evropian
Unioni EvropianMenaxherat
 
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6Kastriot Gashi
 
’’Rruga historike e krijimit te be’’
’’Rruga historike e krijimit  te be’’’’Rruga historike e krijimit  te be’’
’’Rruga historike e krijimit te be’’An An
 
E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian Melos Jashari
 
prj histori (ledjana)
prj histori (ledjana)prj histori (ledjana)
prj histori (ledjana)ledjana shehi
 
Kriteret e kopenhages
Kriteret e kopenhagesKriteret e kopenhages
Kriteret e kopenhagestimi0202
 
Traktatet e Bashkimit Europian
Traktatet e Bashkimit EuropianTraktatet e Bashkimit Europian
Traktatet e Bashkimit EuropianDenis Meça
 

Tendances (19)

Punim seminarik sistemi udheheqes ne be
Punim seminarik sistemi udheheqes ne bePunim seminarik sistemi udheheqes ne be
Punim seminarik sistemi udheheqes ne be
 
Integrimet Evropiane Finale
Integrimet Evropiane FinaleIntegrimet Evropiane Finale
Integrimet Evropiane Finale
 
Bashkimi Europian
Bashkimi EuropianBashkimi Europian
Bashkimi Europian
 
Unioni evropian
Unioni evropianUnioni evropian
Unioni evropian
 
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropian
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropianTregu unik financiar dhe sistemi monetar evropian
Tregu unik financiar dhe sistemi monetar evropian
 
Unioni evropian-se-prezentimi-1
Unioni evropian-se-prezentimi-1Unioni evropian-se-prezentimi-1
Unioni evropian-se-prezentimi-1
 
Integrimet Evropiane
Integrimet EvropianeIntegrimet Evropiane
Integrimet Evropiane
 
Be
BeBe
Be
 
Unioni evropian
Unioni evropianUnioni evropian
Unioni evropian
 
Projekt(ed.shoqerore)
Projekt(ed.shoqerore)Projekt(ed.shoqerore)
Projekt(ed.shoqerore)
 
Krizat ekonomike intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...
Krizat ekonomike   intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...Krizat ekonomike   intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...
Krizat ekonomike intervenimi ne sektorin bankar ligj.11 myrvete badivuku-pa...
 
Unioni Evropian
Unioni EvropianUnioni Evropian
Unioni Evropian
 
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6
Krizat ek. sistemi monetar nderkombetar ligj.6
 
’’Rruga historike e krijimit te be’’
’’Rruga historike e krijimit  te be’’’’Rruga historike e krijimit  te be’’
’’Rruga historike e krijimit te be’’
 
E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian
 
EVROPA
EVROPA  EVROPA
EVROPA
 
prj histori (ledjana)
prj histori (ledjana)prj histori (ledjana)
prj histori (ledjana)
 
Kriteret e kopenhages
Kriteret e kopenhagesKriteret e kopenhages
Kriteret e kopenhages
 
Traktatet e Bashkimit Europian
Traktatet e Bashkimit EuropianTraktatet e Bashkimit Europian
Traktatet e Bashkimit Europian
 

En vedette

Bukurite e matematikes
Bukurite e matematikesBukurite e matematikes
Bukurite e matematikesRamiz Ilazi
 
Punimi seminarik bankat qendrore
Punimi seminarik   bankat qendrorePunimi seminarik   bankat qendrore
Punimi seminarik bankat qendroreEdonis Hoxha
 
LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA
 LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA
LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA#MesueseAurela Elezaj
 
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.Vilma Hoxha
 
Banka qendrore e europes
Banka qendrore e europesBanka qendrore e europes
Banka qendrore e europesshar bakalli
 
Pune me projekt pitagora
Pune me projekt pitagoraPune me projekt pitagora
Pune me projekt pitagoraDhimitër Boçe
 
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.Numrat e thjeshrte dhe te perbere.
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.Tefik Rika
 
Projekt matematike
Projekt matematikeProjekt matematike
Projekt matematikeUeda Rrukaj
 
Projekti i matematikes
Projekti i matematikesProjekti i matematikes
Projekti i matematikesIsmail Dama
 
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshme
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshmeProjekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshme
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshmesidorelahalilaj113
 
Projekt matematike
Projekt matematikeProjekt matematike
Projekt matematikeSejda Meça
 
Projekt matematike
Projekt matematike Projekt matematike
Projekt matematike XhuLia Muca
 
Banka Qendrore
Banka QendroreBanka Qendrore
Banka QendroreMenaxherat
 
Tregu dhe sistemi monetar unik i BE
Tregu dhe sistemi monetar unik i BETregu dhe sistemi monetar unik i BE
Tregu dhe sistemi monetar unik i BEMenaxherat
 
Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiareMenaxherat
 

En vedette (20)

Bukurite e matematikes
Bukurite e matematikesBukurite e matematikes
Bukurite e matematikes
 
Punimi seminarik bankat qendrore
Punimi seminarik   bankat qendrorePunimi seminarik   bankat qendrore
Punimi seminarik bankat qendrore
 
LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA
 LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA
LIDHJA E MATEMATIKES ME SHKENCAT E TJERA MATEMATIKA DHE MUZIKA
 
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.
Traktati i Komunitetit Europian dhe statuti i ESCB-se.
 
Banka qendrore e europes
Banka qendrore e europesBanka qendrore e europes
Banka qendrore e europes
 
Pitagora
PitagoraPitagora
Pitagora
 
Pune me projekt pitagora
Pune me projekt pitagoraPune me projekt pitagora
Pune me projekt pitagora
 
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.Numrat e thjeshrte dhe te perbere.
Numrat e thjeshrte dhe te perbere.
 
MATEMATIKA ZBAVITESE !!!1
MATEMATIKA ZBAVITESE !!!1MATEMATIKA ZBAVITESE !!!1
MATEMATIKA ZBAVITESE !!!1
 
Financa Monetare
Financa MonetareFinanca Monetare
Financa Monetare
 
Projekt matematike
Projekt matematikeProjekt matematike
Projekt matematike
 
Projekti i matematikes
Projekti i matematikesProjekti i matematikes
Projekti i matematikes
 
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshme
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshmeProjekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshme
Projekt; Gjeometria ne programet shkollore e jeten e perditshme
 
Matematika8
Matematika8Matematika8
Matematika8
 
Projekt matematike
Projekt matematikeProjekt matematike
Projekt matematike
 
Projekt matematike
Projekt matematike Projekt matematike
Projekt matematike
 
Projekt Matematike
Projekt MatematikeProjekt Matematike
Projekt Matematike
 
Banka Qendrore
Banka QendroreBanka Qendrore
Banka Qendrore
 
Tregu dhe sistemi monetar unik i BE
Tregu dhe sistemi monetar unik i BETregu dhe sistemi monetar unik i BE
Tregu dhe sistemi monetar unik i BE
 
Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiare
 

Similaire à Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA

A do të mbijetojë euro zona
A do të mbijetojë euro zonaA do të mbijetojë euro zona
A do të mbijetojë euro zonashabanh
 
Evropa ne 12 leksione pdf 2 MB
Evropa ne 12 leksione pdf   2 MBEvropa ne 12 leksione pdf   2 MB
Evropa ne 12 leksione pdf 2 MBMarjan DODAJ
 
potenncial of tourism in republic in Albanian
potenncial of tourism in republic in Albanianpotenncial of tourism in republic in Albanian
potenncial of tourism in republic in Albanianalban1shabani
 
15 Pyetje në lidhje me BE-në
15 Pyetje në lidhje me BE-në15 Pyetje në lidhje me BE-në
15 Pyetje në lidhje me BE-nëMarjan DODAJ
 
E ardhmja-e-bashkimit-europian
E ardhmja-e-bashkimit-europianE ardhmja-e-bashkimit-europian
E ardhmja-e-bashkimit-europianEkloidaBengu
 

Similaire à Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA (6)

A do të mbijetojë euro zona
A do të mbijetojë euro zonaA do të mbijetojë euro zona
A do të mbijetojë euro zona
 
Evropa ne 12 leksione pdf 2 MB
Evropa ne 12 leksione pdf   2 MBEvropa ne 12 leksione pdf   2 MB
Evropa ne 12 leksione pdf 2 MB
 
potenncial of tourism in republic in Albanian
potenncial of tourism in republic in Albanianpotenncial of tourism in republic in Albanian
potenncial of tourism in republic in Albanian
 
15 Pyetje në lidhje me BE-në
15 Pyetje në lidhje me BE-në15 Pyetje në lidhje me BE-në
15 Pyetje në lidhje me BE-në
 
Europa Jugore
Europa JugoreEuropa Jugore
Europa Jugore
 
E ardhmja-e-bashkimit-europian
E ardhmja-e-bashkimit-europianE ardhmja-e-bashkimit-europian
E ardhmja-e-bashkimit-europian
 

Menaxhimi Zevendesimit Lek-Euro, ne Shqiperi.Versioni per t'u riperdorur.Dritan LENA

  • 1. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 1
  • 2. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 2 Parathenie: Procesi i zhvillimit te vendit, dhe synimi i anetaresimit ne Bashkimin Europian, është jo thjesht një ambicje per këdo,por edhe një detyrim për të gjithë faktorët dhe institucjonet e vëndit,ku padyshim bankat kanë një misjon te rëndësishëm. Anetaresimi i vendit tone ne B.E, eshte jo vetem proces i pakthyeshem, por midis te tjerash, shoqerohet me faktin e pashmangshem te zevendesimit te monedhes sone Lek me monedhen e B.E, Euro. I shtyrë nga kjo ambicje dhe ndienja e detyrimit vendosa te trajtoj kete teme per te cilen dua te falenderoj profesoren drejtuese Prof.As.Dokt. Mirela CINI, per te gjith ndihmën që më ka dhënë , per plotesimin e mungesave qe une kam pasur ne lidhje me trajtimin e kesaj teme.
  • 3. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 3 HYRJE Paraja: aset që me konsensus të gjerë është pranuar si mjet shkëmbimi. Për shembull, ajo mund të jetë në formën e monedhave apo të kartëmonedhave ose të njësive të depozituara në një kartë elektronike. Depozitat afatshkurtra pranë institucioneve të kreditit I shërbejnë funksionit të parasë. Sipas përkufizimit teorik në ekonomi, paraja ka tre funksione. Ajo shërben si ; (1) njësi llogaritjeje (2) mjet pagese (3) ruajtëse e vlerës. Banka qendrore është përgjegjëse për kryerjen optimale të këtyre funksioneve nëpërmjet ruajtjes së stabilitetit të çmimeve. Në ambjentet ekonomike Shqiptare dhe ato Europiane, mjeti kryesor i ekonomise eshte Paraja, e cila e thjeshtesuar shpreh shperblimin per punen apo per sherbimin e kryer. Por kush jane valuta ne qarkullim ne vendin tone dhe ne vendet te B.E-se. Leku – Eshte monedha ne qarkullim ne vendin tone. Banka Kombëtare e Shqipërisë u krijua në 2 shtator 1925 në Romë, bazuar ne ligjin nr. 356, date 12 korrik 1925. Krahas të drejtës ekskluzive për emetimin e kartmonedhave, kësaj banke iu rezervua edhe e drejta e emetimit te monedhave metalike. Emetimet e para te kartmonedhave dhe monedhave shqiptare ndodhën në muajt e fundit te vitit 1925, njësia monetare e të cilave sic e permendëm pak më lart ishte leku. Në ate periudhe 1 lek ishte e barabarte me 0,2 fr ar. Emisioni i pare i emetimit te lekut u ndoq nga nje emision i dyte gjate vitit 1926, ku u emetuan tre kartmonedha me tre vlera, te barabarta me 5 fr ar. Ne njeren faqe te ketyre kartmonedhave ishin germat, firma dhe vula, kurse ne faqen tjeter shpalosej vizatimi i nje ure veneciane, ose e nje djaloshi me kostum kombetar. Duhet permendur fakti se te gjitha shkrimet ishin si ne gjuhen shqipe, ashtu dhe ne ate itailane.
  • 4. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 4 Euro– emri i monedhës së vetme evropiane. Ky emër u pranua nga Këshilli Evropian në takimin e tij në Madrid më 15-16 dhjetor 1995, për të zëvendësuar termin ECU. Eshte monedha e perdorur nga 28 vendet te B.E-se. Euroja u prezantua në tregjet financiare të botës si valutë më 1999 dhe u hodh në përdorim si monedha dhe banknota fizike më 1 Janar 2002. Ajo zëvendësoi ish-Njësinë Valutore Evropiane(ECU) me proporcione 1:1. Euro (shenja valutore: €; kodi valutor: EUR) është valuta zyrtare e Bashkimit Evropian (BE). Pesëmbëdhjetë shtete anëtare fillimisht, (Austria, Belgjika, Finlanda, Franca, Gjermania, Greqia, Irlanda, Italia,Luksemburgu, M alta, Holanda, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja) . Valuta gjithashtu përdoret në pesë shtete tjera me marrëveshje formale gjashtë shtete tjera pa marrëveshje të tilla. Si rezultat, euro është valuta e vetme për mbi 320 milion Evropianë. Përfshirë zonat që përdorin valuta "të kapura" mbas euros, euroja direkt ndikon rreth 500 milion njerëz në mbarë botën. Ndërsa janë mbi € 100 miliardë në qarkullim që prej Janarit 2002, euro ështa valuta me vlerën më të madhe të përbashkët të monedhave në qarkullim, duke e kapërcyer Dollarin e ShBA (USD). Euroja menaxhohet dhe administrohet nga Banka Qendrore Evropiane (ECB) me bazë në Frankfurt dhe Eurosistemi (i cili përbëhet nga bankakat qendrore e vendeve të Eurozonës). Si bankë e pavarur qendrore, ECB-ja ka autoritet të vendosë politikat monetare. Eurosistemi merr pjesë në shtypjen dhe distribuimin e banknotave dhe monedhave euro, dhe operimin e sistemit pagues të Eurozonës.
  • 5. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 5 Euro hyn ne vendin tone ne keto forma: 1.Nepermjet Institucioneve Financiare dhe Bankare Europiane. 2. Nepermjet Rolit te Bankave ne ekonomine e vendit tone. 3. Nepermjet investimeve te Huaja Direkte ne vendin tone (I.H.D). 4. Nepermjet Remitancave. 5. Nepermjet tregetise se kryer nga bizneset ne vendin tone me ato te B.E-se, dhe vendeve te tjera. 5. Nepermjet Industrise se Turizmit.
  • 6. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 6 Me posht jemi munduar te ndajme ne pese kapituj kryesore. Kjo ndarje ne keto kapituj, eshte bere per te pasqyruar te dhena per Bashkimin Europian, Institucionet kryesore Financiare te B.E-se qe operojne me futjen e Euros ne vendin tone etj. I gjithi ky zinxhir i futjes se euros ne vendin tone, ka te beje me MENAXHIMIN E ZEVENDESIMIT TE LEK ME EURO. Kapitujt e Temes. Kapitulli i l-re : Europa, bashkimi Ekonomik dhe Monetar.Eurosistemi. Kapitulli ll-te : Institucionet Financiare Europiane, qe operojne me investimet ne Euro ne vendin tone. Kapitulli lll-te : Institucionet Financiare Bankare ne vendin tone, roli i tyre ne ekonomine e vendit, dhe operacionet financiare te tyre me monedhat Lek dhe Euro. Kapitulli lV-te : Investimet te Huaja Direkte ne Euro, dhe Remitancat ne Euro. Kapitulli V-te : Euronizimi Zevendesimi gradual i Lek me Euro.
  • 7. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 7 Kapitulli i l-re : I. Europa. Bashkimi Ekonomik dhe Monetar. Eurosistemi. I.1. Europa. Evropa (shkruar edhe Europa) është një nga shtatë kontinentet tradicionale politike, dhe një pjesë e kontinentit gjeografik të Evroazisë. Evropa rrethohet në veri nga Oqeani i Ngrirë i Veriut, në perëndim nga Oqeani Atlantik, në jug nga Deti Mesdhe, dhe në juglindje nga Malet Kaukaz, Deti i zi dhe ngushticat që e lidhin atë me Detin Mesdhe. Në lindje, Evropa kryesisht ndahet nga Azia nga ndarja ujore e Maleve Urale, Lumi Ural, dhe Deti Kaspik. Evropa mbulon rreth 10.180.000 km² ose 2 % e sipërfaqes së Tokës dhe rreth 7,8 % të sipërfaqes së ngurtë të Tokës. Ajo përbëhet nga një numër i madh shtetesh (60), numri i saktë i të cilave varet nga përcaktimi i kufijve të Evropës, si dhe përfshirja e shteteve gjysmë të njohura (p.sh.Kosova). Evropa është kontinenti i tretë më i populluar pas Azisë dhe Afrikës me një popullatë prej 731.000.000 ose rreth 11 % e Popullsisë së Botës. Kuptimi. Fjala "Evropë" ka përdorime të shumta. Kryesoret janë gjeografike dhe politike. Nga ana gjeografike, Evropa është siujdhesa më perëndimore e kontinentit tëEvroazisë ; limitet e saj janë të përfunduara qartë nga deti në Veri, Jug dhe Perëndim. Malet Urale zakonisht merren si kufiri lindor i Evropës, së bashku me Lumin Ural, dhe Detin Kaspik. Mund të merret parasysh që Evropa kufizohet në juglindje nga Malet Kaukaze, Deti i Zi dhe ngushticat ujore që e lidhin atë me Mesdheun. Nga ana politike, Evropa përbëhet nga vendet e Bashkimit Evropian, por mund të ndodhi që t'i drejtohet vendeve që janë anëtare të Këshillit të Evropës, i cili ka 47 anëtarë ku përfshihen edhe 28 shtetet e Bashkimit Evropian.[4] Emri. Në Mitologjinë antike greke, Evropa ishte një princeshë Fonenika në të cilën Zeusi e rrëmbye pasi mori formën e një demi të bardhë. Ai e dërgoi atë në ishullin e Kretës ku ajo lindi Monosin, Radamantusin dhe Sarpedonin. Për Homerin, Evropa (Greqisht : Εὐρώπη ose Eurṓpē) ishte një mbretëreshë mitologjike e Kretës, dhe jo një figurë gjeografike. Më vonë Evropa u përdor për Greqinë kontinentale, dhe 500 Par.e.s. ky term përdorej edhe për pjesët më në veri.Etimologjikisht, teoria dominuese sugjeron se termi Evropë rrjedh nga rrënjët greke dhe do të thotë: eur- gjërë dhe op- syri, pra Eurṓpēdo të thotë "pamje e gjërë" .
  • 8. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 8 Historia. Parahistoria Homo georgicus, i cili jetoi rreth 1,8 milion vjet më parë në Gjeorgji, është hominidi i parë i zbuluar në Evropë.Mbetje të tjera hominide, që datojnë rreth 1 milion vjet, janë zbuluar në Atapuerka,Spanjë. Njeriu Neanderthal (i cili e ka marrë emrin nga Neander Valley në Gjermani) së pari migroi në Evropë 150,000 vjet më parë dhe u zhduk nga fosilet rreth 30,000 vjet më parë. Neanderthalët ishin zëvendësuar nga njerëzit modern (Cro-Magnons), të cilët u paraqitën rreth 40,000 vjet më parë. Më vonë gjatë kësaj ere, një periudhë e konstruktimeve megalith zuri vend, ku u ndërtuan shumë monumente megalithe si Stonehenge në të gjithë Evropën. Antikiteti Klasik Greqia Antike kishte ndikim të thellë në qytetërimin perëndimor. Kulturat demokratike dhe individualiste perëndimore janë shpesh të lidhura me Greqinë Antike.Grekët zbuluan "polisin", ose shtet-qytetin. Këto ideale politike greke ishin ri- zbuluar në shek. XVIII nga filozofët dhe idealistët Evropianë. Greqia gjithashtu dha ndihma të mëdha kulturore: në filozofi, humanizëm dhe drejtësi nga Aristoteli, Sokrati, dhe Plato ; në histori me Herodotusin dhe Thucydidesin ; në letërsinë dramatike dhe narrative me poezitë e Homerit dhe në shkencë me Pythagorasin, Euklidin, dhe Archimedesin. Perandoria Romake Një ndikim tjetër i madh në Evropë erdhi nga Perandoria Romake që la gjurmët e saj në ligj,gjuhë, inxhinieri, arkitekturë, dhe qeveri. Gjatë pax romanës, Perandoria Romake u zgjerua dhe përfshiu, përveç Mediteranit, edhe një pjesë tjetër të Evropës. Stoicizmindikoi perandorët si Hadriani, Antoninus Pius, dhe Marcus Aureliusin , të cilët kishin shpenzuar shumë kohë në kufijtë veriorë të Perandorisë duke luftuar me Gjermanikët, Piktëtdhe Skocezët. Krishterimi u legjitimizua eventualisht nga Konstandini I pas tre shekujsh persekutimi imperial. Terri Evropian. Gjatë rrëzimit të perandorisë Romake, Evropa hyri në një periudhë të gjatë të ndryshimeve që historianët e quajnë "Koha e Migrimeve". Gjatë kësaj periudhe ka pasur një numër pushtimesh dhe migrimesh mes Ostrogothëve, Visigothëve, Gotëve, Vandalëve, Hunëve,Frankëve, Anglëve, Saksonëv e, dhe, edhe më vonë, Vikingëve dhe Normanëve. Gjatë kohëve të errëta, Perandoria Perëndimore Romake ra nën kontrollin e klaneve Kelte, Sllave dhe Gjermanike. Klanet Kelte themeluan mbretëritë e tyre në Gaul, paraprirësit e mbretërive Franke që eventualisht themeluan Francën. Klanet Gjermanike dhe Sllave themeluan domenet e tyre respektivisht në Evropë e Mesme dhe Lindore. Kjo çoi tek themelimi i Perandorisë së Shenjtë Romake, e cila eventualisht u koncentrua në principet Gjermane të Evropës Qendrore.Perandoria Lindore Romake u bë e njohur në perëndim si Perandoria Bizantine.
  • 9. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 9 Mesjeta. Mesjeta ishte e dominuar nga dy "ekelonë" të strukturës sociale: fisnikëria dhe kleri. Feudalizmi u zhvillua në Francë në Mesjetën e hershme dhe u përhap në të gjithë Evropën. Përleshja mes fisnikërisë dhe monarkisë në Angli çoi tek shkrimi i Magna Carta dhe themelimi i një parlamenti.Burimi primar i kulturës në këtë periudhë erdhi nga Kisha Katolike Romake. Nëpërmes manastireve dhe shkollave katedrale, Kisha ishte përgjegjëse për edukimin në pjesën më të madhe të Evropës. Gjatë shekujve XI dhe XII, ndërhyrje konstante nga klanet nomade Turkike, si Kipchakët dhe Pechenegët, shkaktuan një migrim masiv të Popullit Sllavik . Evropa u devastua nga Vdekja e zezë, një nga pandemikët më të rrezikshëm në historinë e njerëzimit që vrau rreth 50 milion njerëz vetëm në Evropë - në atë kohë një e treta e popullsisë së saj. Modernizmi i hershëm. Reneseanca ose Rilindja ishte një periudhë e ndryshimeve kulturore me origjinë në Italinë shekullin XIV. Ngritje e një humanizmi të ri u shoqërua me ringjalljen e diturisë klasike dhe arabe nga libraritë monastike dhe bota Islame. Reneseanca u përhap në Evropë mes shekujve XIV dhe XVII: në këtë kohë lulëzoi arti, filozofia, muzika, dhe shkencat, nën patronazhin e bashkuar mbretëror dhe të fisnikërisë, Kisha Katolike Romake.Reformat gjithashtu lënduan fuqinë e Perandorisë së Shenjtë Romake, ndërsa princët Gjermanë u ndanë mes besimeve Protestante dhe Katolike. Kjo eventualisht çoi tek Lufta tridhjetë vjeçare (1618-1648), që e rrëzoi Perandorinë e Shenjtë Romake dhe shkatërroi pjesën më të madhe të Gjermanisë. Pas Paqes së Westphalias, Franca u bë predominuese në Evropë. Shekulli XIX. Koha e Ndriçimit ishte një lëvizje e fuqishme intelektuale në shekullin XIX në të cilin mendimet shkencore të bazuara në fakte dhe arsye dominuan. Pakënaqësia me monopolin e klerit dhe aristokracisë mbi forcën politike në Francë rezultoi në Revolucionin Francez që çoi tek Republikën e Parë: fisnikëria dhe monarkia u rrëzuan gjatë regjimin e terrorit.Napoleon Bonaparte u forcua pas Revolucionit Francez dhe themeloi Perandorinë e parë Franceze deri më 1815 . Kongresi i Vjenës u mblodh pas rënies së Napoleonit. Kongresi themeloi një barazpeshë të re të fuqisë në Evropë të përqendruar në "pesë fuqitë e mëdha": Britania e Madhe, Franca, Prusia, Habsburg Austria dhe Rusia. Revolucioni Industrial filloi në Britani të Madhe në pjesën e fundit të shekulli të 19-të (XIX) dhe u përhap në gjithë Evropën. Zbulimi dhe implementimi i teknologjisë së re rezultoi me rritje të madhe urbane, punësim masiv dhe ngritjen e një klase të re punëtorësh.[Reformat në sferat sociale dhe ekonomike pasuan, përfshirë ligjet e para në punën e fëmijëve, legalizimin e Unioneve tregtare dhe ndalimin e skllavërisë.
  • 10. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 10 Gjeografia. Në aspektin fiziko-gjeografik, Evropa është pjesë veriperëndimore e regjionit më të madh të njohur si Evroazia, ose Afro-Evroazia: Azia shtrihet në pjesën lindore të këtij regjioni. Kufiri lindor i Evropës shpesh përcaktohet nga Malet Urale në Rusi. Gjeografi i shekullit të parë ADStrabo, mori Lumin Tanais si kufi siç bëne edhe burimet e hershme Judaike. Kufiri Juglindor me Azinë nuk ka përcaktim të zakonshëm. Shumica përdorin Lumin Ural ose,Lumi Emba shërben si kufi i mundshëm. Ky kufi vazhdon në Detin Kaspik, kreshtën eMaleve kaukaze ose, si alternativë, Lumi Kura në Kaukaz, dhe vazhdon në Detin e zi;Bosforin, Deti Marmara, dhe Dardanelet përmbyllin kufirin me Azinë. Deti Mesdhe në jug e ndan Evropën nga Afrika. Kufiri perëndimor është Oqeani Atlantik; Islanda, megjithëse është më afër Grenlandës se Evropës (Amerikë Veriore), normalisht përfshihet në Evropë. Ka debat të vazhdueshëm se ku ndodhet qendra gjeografike e Evropës.Për kah përthyeshmëria e vijës bregdetare Evropa zë vendin parë midis kontinenteve në botë. Sipërfaqja e ishujve dhe gadishujve përbën 1/3 e sipërfaqes së saj, ndërsa vija bregdetare është e gjatë 38 000 km . Në disa pjesë bregu i detit është i ulët dhe i butë, në pjesët e tjera lartë dhe i rrëpinjtë.Gadishujt e Evropës: Gadishulli Ballkanik, Gadishulli Apenin, Gadishulli Pirinej (Iberik), Gadishulli Skandinav etj. Relievi Relievi në Evropë ka dallime të mëdha brendave zonave mjaft të vogla. Regjionet jugore, sidoqoftë, janë më shumë malore, derisa duke shkuar në veri terreni ulet nga Alpet, Pirinejetdhe Malet Karpate, mes rrafshnaltave, në fushat e gjëra të veriut, që janë më shumë në lindje. Kjo fushë e madhe njihet si Ultësira e Madhe Evropiane, dhe në zemër të saj ndodhetUltësira Veriore Gjermane. Një hark rrafshnaltash gjithashtu ekziston përgjatë bregdetit veriperëndimor, që fillon në pjesët perëndimore të ishujve të Britanisë dhe Irlandës, dhe pastaj vazhdon përgjatë maleve, fjord-cut, spira e Norvegjisë. Klima Evropa shtrihet kryesisht në zonat klimatike mesatare. Klima është : Kontinentale, Mesdhetare (rreth Detit Mesdhe) Oqeanike (Rrethohet me Oqean), Malore (Pasi Ka Male), Polare ne Veri. Klima është e butë në krahasim me zonat tjera me gjatësi gjeografike të ngjajshme në botë për shkak të Rrymës së Golfit.Rryma e Golfit njihet me emrin përkëdhelës "Nxemja Qendrore e Evropës", sepse e bën klimën e Evropës më të ngrohtë se që do të ishte pa të. Temperaturat mesatare jane te ndryshueshme dhe jo stabel.
  • 11. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 11 Hidrografia. Evropa në krahasim me kontinentet tjera ka lumenj të vegjël dhe të shkurtër. Të gjithë lumenjtë e Evropës u takojnë pesë ujëmbledhësve : Ujëmbledhësi i Oqeanit Atlantik, Oqeanit të Ngrirë, i Detit të Veriut, Detit Baltik, Detit të Zi dhe Detit Mesdhe. Liqenet më të mëdhenj dhe më të njohur të Evropës janë: Liqeni Kaspik, Lagoda, Onjega, Venern, Liqeni i Zhenevës, Liqeni Bodense, Liqeni i Zyrihut, liqeni Garda, liqeni Komo, Lago Di Magjore, liqeni Him, liqeni Ballaton, liqeni i Shkodrës, liqeni i Ohrit, liqeni i Prespës etj. Tokat Bimore dhe Shtazore. Bimësia e Evropës është ngushtë e lidhur me klimën, relievin dhe tokat. Zona e bimësisë së tundrave gjatë pjesës më të madhe të vitit, tokat janë të ngrira, janë shterpë dhe pa materie ushqyese. Në jug të tundrës shtrihet zona e tajgës e cila e zënë pjesën e madhe të Suedisë, të Finlandës dhe të Rusisë Mbizotërojnë tokat e murme, me pak minerale, diçka më shumë humus, janë të mbuluara me pyje gjethembajtës – pishat, bredhi, mështekna etj. Prej faunës dallojmë lepurin e bardhë, lemingun, derrin e egër, ujkun, ariun e murëm, dhelpëren, sqarthin etj. Zona e pyjeve të përziera shtrihet nën zonën e tajgave.. Në këtë zonë përzihen drunjët gjethëmbajtës dhe gjetherënës, përveç pisha e breut, ahu, bungu frashëri, bliri ëtj. Kjo zonë shtrihet në : Britaninë e Madhe, Francë, Gjermani, Suedinë Jugore, Poloni, Rusi Qendrore, Alpe, Karpate etj. Zona stepopyjore dhe stepore ka shtrirje më të madhe në Evropën Lindore, sidomos në Ukrainë dhe pjesën jugore të Rusisë. Në jug shtrihet edhe në Ultësirëne Panonisë, të Vllahisë e deri në Rrafshin e Kosovës. Dominojnë formacionit e barit të ulët, ndësa prej tokash ka më shumë çernozjomi, smonica, toka kafe etj. Zona mesdhetare dallon dukshëm nga zonat tjera nga se këtu dominon klima mesdhetare me verëra të nxehta e pa reshje dhe dimrat butë dhe me reshje. Këtu gjenden formacionet bimore me gjelbrim të përhershëm, gjethe Gjeografia Politike. 28 anëtarët e Bashkimit Evropian janë të integruar politikisht dhe ekonomikisht, vet Bashkimi Evropian formon një pjesë të gjeografisë politike të Evropës. Demografia. Kontinenti i Evropës ka qenë i banuar qyshë në kohën e paleolitit dhe neolitit pra para 20 000 e 10 000 vjetësh. Viset e banuara shtriheshin pothuajse në tërë territorin e Evropës, por viset më të dendura ishin ato të Mesdheut dhe ludinat e lumenjve, arty ku tokat ishin më të përshtatshme për t‘u punuar. Në kohën e Bronzit u shënuan dyndje të popullsisë në gadishujt e evropës jugore: iberët në gadishullin Iberik, ligurët në gjirine
  • 12. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 12 Ligurisë (Itali), etrurët të ardhur prej viseve të Egjeut, Ilirët në gadishullin Ilirik (Ballkanik) etj.Eshte popullsi kryesisht e vjeter. Ekonomia. Evropa duke pasur industri të zhvilluar arriti të zhvilloj edhe bujqësinë. Bujqësia e Evropës është e llojllojshme, ngase këtë e bëjnë të mundshme edhe kushtet natyrore dhe niveli i zhvillimit. Bujqësia e Evropës dallohet me shkallë të lartë të mekanizimit, kimizmit, numër të madh ekspertësh bujqësorë, me popullsi të arsimuar bujqësore, me rendimente të larta në bujqësi dhe në blegtori. Dikur Evropa importonte shumë prodhime bujqësore, ndërsa tash vendet e zhvilluara të Evropës janë eksportuar të shumë prodhimeve bujqësore, sidomos blegtorale. Gjeologjia. Historia Gjeologjike Në kohën e lindjes së saj para 500 milionë vjetësh Evropa nuk është akoma e plotë. Pjesët e saj janë të hapërdara mbi të gjithë rruzullin tokësor: Skandinavia tej më në jug të ekuatorit, Ato merrem me vete nga rryma të fuqishme magme, të cilat vlojnë 80 kilometra nën sipërfaqen e tokës. Të shtyra nga shtjella nxehtësie në brendësi të tokës pllakat lëvizin me ngadalë, çdo vit nga vetëm disa centimetra. Togje shkrepash kilometra të gjëra çajnë lart, përkulen dhe marrin formë kubeje. Çdo përplasje e re krijon një masiv malor. Kështu lind së pari shtylla kurrizore e Evropës, vargmali kaledonian, me lartësira si ato të Himalajës. Ky është bërthama e një bashkëshkrirjeje të parë evropiane. Më pas kontinenti i ri bredh gjysmën e rruzullit tokësor. Para 300 milionë vjetësh ai kapërcen ekuatorin. Stereja është tashmë e mbuluar nga gjelbërimi. Bimët kanë pushtuar kontinentin që deri pak më parë kishte qenë i shkretë. Evro Azia.Ajo pjesë e Evropës dhe Azisë që për nga kultura dhe historia e tyre janë të ndërlidhura ngushtë midis tyre. Shtetet, territori i të cilave janë të shpërndara në dy kontinente janë: Rusia: 25 % e territorit të Rusisë është në Evropë. Turqia: 3 % e territorit të Turqisë është në Evropë. Qytete. Qytete Evropiane kanë disa karakteristika të përbashkëta. Kështu p.sh për dallim nga qytete e kontinenteve tjera qytete metropole Evropiane nuk janë të orientuara në ndërtesa të larta. Ato më tepër shtrihen duke zënë sipërfaqe të mëdha dhe dke futur në gjirin e tyre edhe qytete që gjenden për rreth tyre. Për këtë shkakë edhe madhësia e qyteteve ndryshonë dukshëm nga rrethi i qytetit. Si do që të jetë si qytete më të mëdha të Evropës llogaritet të jenë Moska, Stambolli dhe Londra.
  • 13. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 13 I.2. Bashkimi Ekonomik dhe Monetar. Ideja e bashkimit ekonomik dhe monetar në Evropë lindi rreth gjysmë shekulli më parë.Ajo ishte pjesë e vizionit të liderëve politikë, të cilët në vitin 1952 themeluan Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ) , të përbërë nga gjashtë vende:Belgjika, Franca,Gjermania,Holanda, Italia dhe Luksemburgu.Gjatë viteve ‘50 e më tej u ndërmorën të tjerë hapa drejt integrimit evropian; kështu në 1958 gjashtë vendet e mësipërme themeluan Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE) dhe Komunitetin Evropian për Energjinë Atomike (EURATOM).Këto marrëdhënie do të përforcoheshin e thelloheshin më tej në vite, si fillim nëpërmjet krijimit të Komuniteteve Evropiane (KE), për të vazhduar më pas në Bashkimin Evropian (BE), me adoptimin e Traktatit të Mastrihtit në vitin 1993. Po kështu, do të rritej edhe numri i vendeve anëtare. Në vitin 1973, u anëtarësuan Danimarka, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar, të ndjekura nga Greqia tetë vjet më vonë. Portugalia dhe Spanja u bënë anëtarë në vitin 1986,ndërsaAustria,Finlanda dhe Suedia në 1995.Zgjerimi vazhdoi edhe më tej, kur më 1 maj 2004 u anëtarësuan Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania,Malta, Polonia, Qipro, Republika e Çekisë, Sllovakia dhe Sllovenia. Ndërkohë,Bullgaria dhe Rumania, anëtarët më të rinj të BE-së aderuan më 1 janar 2007. Kriteret te anetaresimit ne B.E-ne. Vendet kandidate që aplikojnë për anëtarësim në BE duhet të përmbushin disa kushte që njihen si kriteret e Kopenhagenit . Këto kritere kërkojnë nga vendet që të sigurojnë (i) institucione të qëndrueshme të cilat të garantojnë demokracinë, shtetin e së drejtës, të drejtat e njeriut, si dhe respektimin e mbrojtjen e minoriteteve dhe (ii) një ekonomi tregu funksionale, si dhe aftësinë për të përballuar presionet konkurruese, në mënyrë që të mund të përmbushin detyrimet e anëtarësimit, përfshir këtu edhe objektivat e bashkimit politik, ekonomik dhe monetar. I.2.a. Faza drejt BEM-it. 1.Tregu i Përbashkët Evropian (1990-1993). 2. Instituti Monetar Evropian (1994-1998). 3. BQE dhe euro.( 1999).
  • 14. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 14 Rruga drejt BEM-it në Evropë kaloi në tre faza. 1. Faza e parë (1990-1993) u karakterizua nga ngritja e një tregu të përbashkët evropian nëpërmjet heqjes të të gjitha pengesave të brendshme ndaj lëvizjes së lirë të personave, të mallrave, të kapitalit dhe të shërbimeve brenda Evropës. 2. Faza e dytë (1994-1998) filloi me krijimin e Institutit Monetar Evropian dhe u përqendrua më së shumti në përgatitjet teknike për monedhën e përbashkët evropiane, në shmangien e deficiteve të larta dhe në konvergimin e politikave ekonomike dhe monetare të shteteve anëtare (për të siguruar stabilitetin e çmimeve dhe financa publike të shëndosha). 3. Faza e tretë nisi më 1 janar të vitit 1999, me fiksimin e parevokueshëm të kurseve të këmbimit,bartjen e kompetencave të politikës monetare tek Banka Qendrore Evropiane(BQE) dhe përdorimin e euros si monedhë e vetme. Më 1 janar 2002, kartëmonedhat dhe monedhat euro u hodhën në qarkullim në vendet pjesëmarrëse dhe në fund të shkurtit 2002 kartëmonedhat dhe monedhat kombëtare nuk gëzuan më kurs ligjor. Politika ekonomike të qëndrueshme dhe pavarësia e bankave qendrore. I.2.b. KRITERET E KONVERGJENCËS Vendet që dëshirojnë të adoptojnë euron si monedhën e tyre duhet të arrijnë një shkallë të lartë "konvergjence të qëndrueshme". Shkalla e konvergjencës vlerësohet në bazë të disa kritereve të shprehura në Traktatin e Mastrihtit, i cili përcakton se një vend duhet të ketë: • nivel të lartë të stabilitetit të çmimeve ; • financa publike të shëndosha; • kurs këmbimi të qendrueshëm; • norma interesi afatgjata të ulëta dhe të qendrueshme. Angazhimi per shtetet te reja per ne Bashkimin Europian. Me fjalë të tjera, për shtetet e reja anëtare hyrja në Bashkimin Evropian nënkupton angazhimin e tyre për të adoptuar euron si qëllim përfundimtar, sigurisht pas plotësimit të kritereve të konvergjencës . BQE dhe Komisioni Evropian përgatisin raporte periodike dyvjeçare ose raporte me kërkesë të një shteti anëtar me derogim - mbi përparimin e bërë drejt përmbushjes së kritereve të konvergjencës. Raportet e
  • 15. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 15 konvergjencës, ndër të tjera, marrin parasysh edhe faktorë që ndikojnë në integrimin e vendit në zonën euro.Këto raporte shërbejnë si bazë për vendimin e Këshillit Evropian për të lejuar ose jo një vend anëtar të marrë pjesë edhe në Eurozonë. I.2.c. KARAKTERI STIKAT KRYESORE TË EUROZONËS Përpara se të hynin në Eurozonë, vendet anëtare përfaqësonin ekonomi relativisht të hapura.Megjithatë, sot ato janë pjesë e një ekonomie më të madhe dhe shumë më tepër autonome. Përmasat e Eurozonës e bëjnë këtë ekonomi të krahasueshme me ato më të rëndësishmet në botë, si ekonomia e Shteteve të Bashkuara apo e Japonisë.Me një popullsi prej 329 milionë në 2009, Eurozona është një nga ekonomitë më të mëdha në botë.Në të njëjtën periudhë, Bashkimi Evropian numëron 28 shtete anëtare dhe një popullsi prej 601 milionë banorë, krahasuar me Shtetet e Bashkuara dhe Japoninë që kanë përkatësisht 299 dhe 128 milionë banorë. Për sa i përket prodhimit të brendshëm bruto (PBB) të shprehur sipas paritetit të fuqisë blerëse , në vitin 2012 Shtetet e Bashkuara të Amerikës përfaqësonin ekonominë më të madhe në botë me 20.5% të PBB-së botërore, të ndjekura nga Eurozona me 15.2% dhe Japonia me 6.0%.Nëse vendet e zonës euro do të llogariteshin më vete, pjesa e secilit do të ishte shumë e vogël, ku ekonomia më e madhe përbënte vetëm 3.9% të PBB-së botërore në 2012. I.2.e. PËRPARËSITË E EUROS 1. Një treg tërësisht i përbashkët për mallrat dhe shërbimet. 2. Rreziqet nga kursi i këmbimit dhe kostot e transaksioneve u eliminuan. 3. Integrimi i tregjeve financiare. Me Bashkimin Ekonomik dhe Monetar (BEM) ,Bashkimi Evropian shënoi një tjetër hap të rëndësishëm drejt krijimit të tregut të brendshëm. Tashmë bizneset dhe konsumatorët e kanë më të lehtë të krahasojnë çmimet dhe të gjejnë furnizuesit më të leverdisshëm për ta në Eurozonë.Veç kësaj,BEMi ka sjellë stabilitet ekonomik dhe monetar në të gjithë Evropën, gjë që ndihmon në rritjen e qëndrueshme ekonomike dhe krijimin e vendeve të punës.Po kështu, monedha e përbashkët i dha fund çrregullimeve që shkaktoheshin nga luhatjet e papritura të kursit të këmbimit të monedhave të mëparshme kombëtare.
  • 16. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 16 mPërdorimi i monedhave dhe kartëmonedhave euro që nga 1 janari 2002, e ka bërë më të thjeshtë udhëtimin nëpër Eurozonë, pasi çmimet e mallrave dhe të shërbimeve janë lehtësisht të krahasueshme, kurse pagesat kryhen në të njëjtën monedhë në të gjitha vendet e saj. Tregu monetar ndërbankar i Eurozonës është tërësisht i integruar. • Tregu i obligacioneve të shprehura në euro, ka një nivel të mire integrimi, intensiteti dhe likuiditeti, si dhe paraqet mundësi të shumta zgjedhjesh për sa i përket investimeve dhe financimeve. • Tregu i aksioneve të Eurozonës shihet gjithmonë e më shumë si një treg i përbashkët. Aktiviteti i shkrirjes dhe përthithjes në sektorin bankar është rritur nënEurozonë si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel ndërkufitar. I.3.Eurosistemi (burimi ; http://eeas.europa.eu/delegations/the_former). I.3.a. Perberja : Përfshin 1. BQE-në dhe bankat qendrore kombëtare të shteteve anëtare të BE-së, që kanë adoptuar euron (sot 28 vende). 2. Unioni Ekonomik dhe Monetar (EMU). 3. Banka Evropiane e investimeve. 4. Fondi Evropian për investime 5. Fondacione te tjera Financiare investuese me Euro, etj. Pjesmarrja ; Vendet anetare te B.E-se.
  • 17. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 17 Funksionimi ; a) Politik : Skema e thjeshte e funksionimit politik te Eurosistemit. b) Financiar : Skema e thjeshte dhe menyra e funksionimit te Eurosistemit.
  • 18. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 18 I.3.b. DETYRAT E EUROSISTEMIT Eurosistemi ka katër detyra kryesore. 1.Së pari, zbaton politikën monetare të miratuar nga Këshilli Drejtues i BQE-së, që do të thotë vendimet mbi normat bazë të interesit të BQE-së (norma e interesitminimal mbi operacionet kryesore të rifinancimit ,normat e interesit për kredinë njëditore dhe të depozitave njëditore si edhe aty ku është e përshtatshme, vendime që kanë të bëjnë me objektivat monetarë dhe ofertën e rezervave). Përgjegjësia për zbatimin e politikës monetare i përket Bordit Ekzekutiv, i cili për të kryer këtë detyrë u jep udhëzime bankave qendrore kombëtare. Për shembull,Bordi Ekzekutiv përcakton një herë në javë shpërndarjen e likuiditetit për sektorin bankar nëpërmjet operacioneve kryesore të rifinancimit. 2.3.Detyra e dytë dhe e tretë e Eurosistemit është kryerja e operacioneve të këmbimit valutor dhe mbajtja e administrimi i rezervave valutore të shteteve të Eurozonës. Bankat qendrore kombëtare të Eurosistemit kanë transferuar rezerva valutore në BQE, që kapin një total prej 40 miliardë eurosh, nga të cilat 85% janë në zotërime dhe 15% në ar. Për këto rezerva të vendosura pranë BQE-së, që ndryshe quhen edhe pretendime të remunerueshme , bankat qendrore kombëtare përfitojnë interesa në euro. Bankat qendrore të Eurosistemit janë të përfshira në administrimin e rezervës valutore të BQE- së: ato veprojnë si agjentë të saj duke zbatuar udhëzimet për menaxhimin e portofolit, që ajo përcakton. Pjesa e mbetur e rezervës valutore të Eurosistemit i përket bankave qendrore kombëtare dhe administrohet prej tyre.Operacionet mbi këto lloj rezervash rregullohen nga Eurosistemi, veçanërisht ato të cilat e tejkalojnë një nivel të caktuar dhe që kërkojnë miratimin e BQE-së. 4.Detyra e katërt kryesore e Eurosistemit është nxitja e funksionimit normal të sistemit të pagesave.Gjithashtu, Eurosistemi kontribuon në mbikëqyrjen financiare të sistemit dhe ofron këshillim për ligjvënësit lidhur me fushat e tij të kompetencës dhe përpilon statistika financiare dhe monetare.
  • 19. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 19 I.3.c. OBJEKTIVI I EUROSISTEMIT. Objektivi kryesor i Eurosistemit është ruajtja e stabilitetit të çmimeve . Pa cënuar arritjen e objektivit të ruajtjes së stabilitetit të çmimeve, Eurosistemi mbështet edhe politikat të përgjithshme ekonomike të Komunitetit Evropian. Neni 2 i Traktatit të Bashkimit Evropian përcakton se Bashkimi Evropian ka për qëllim promovimin ―e përparimit ekonomik dhe social, rritjen e nivelit të punësimit si dhe zhvillimin e qëndrueshëm dhe të balancuar‖. Eurosistemi kontribuon në përmbushjen e këtyre objektivave duke ruajtur stabilitetin e çmimeve. Gjithashtu, ai mban parasysh këto objektiva gjatë ndjekjes së objektivit të tij të stabilitetit të çmimeve. Në rast konflikti të këtyre objektivave, BQE-ja duhet t‘i jape prioritet ruajtjes së stabilitetit të çmimeve. Eurosistemi vepron sipas parimeve të ekonomisë së tregut të hapur dhe të konkurrencës së lirë që mbështet shpërndarjen efikase të burimeve. I.3.d. KOMUNIKIMI I EUROSISTEMIT. SISTEMI TARGET 2 Sistemi TARGET 2 (Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express Transfer) zëvendësoi gjeneratën e pare të sistemit TARGET, i cili filloi të funksiononte në janar të vitit 1999, në të njëjtin vit kur u lançua monedha euro. Ashtu si paraardhësi i tij, sistemi TARGET 2 mundëson shlyerjen e operacioneve të bankave qendrore, të transfertave ndërbankare me vlerë të madhe në monedhën euro si dhe të pagesave të tjera në këtë monedhë. TARGET 2 siguron procesimin në kohë reale, shlyerje në bankën qendrore dhe përfundimtare (te klienti).Megjithatë, ndryshe nga sistemi TARGET, ku procesimi i pagesave ishte i decentralizuar nga bankat qendrore kombëtare, sistemi i ri përdor një platformë të vetme të përbashkët që funksionon e pavarur nga këto banka. Kjo platformë ofron një shërbim më të mirë dhe të harmonizuar, nëpërmjet ekonomive të shkallës, dhe mundëson komisione më të ulëta dhe kosto më të leverdishme. Sistemi i pagesave TARGET 2 nuk ka kufi për vlera minimale apo maksimale.
  • 20. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 20 Duke përdorur sistemin TARGET 2 për pagesat në vlera të mëdha, në mënyrë të veçantë ato në lidhje me veprimet ndërbankare, pjesëmarrësit e tregut marrin një shërbim më shumë dhe japin një kontribut të rëndësishëm në reduktimin e rrezikut sistemik në Bashkimin Evropian, që do të thotë rreziku i ―përhapjes nëpërmjet efektit ngjitës‖ në zona të tjera për shkak të rritjes së numrit dhe vlerës të veprimeve ndërbankare. Brenda këtij kuadri, një zhvillim tjetër është lançimi i Zonës së Vetme të Pagesave Euro (Single Euro Payments Area - SEPA), me të cilën të gjitha pagesat jo-cash në euro konsiderohen si pagesa të brendshme dhe ndryshimi midis veprimeve kombëtare dhe ndërkufitare do të eliminohet.TARGET . I.3.e. Valuta ne perdorim te Eurosistemit. KARTËMONEDHAT Kartëmonedhat euro hynë në qarkullim më 1 janar 2002.Ato kanë shtatë prerje: 5, 10, 20, 50, 100, 200 dhe 500 euro. Përmasa e secilës prerje është në përpjestim të drejtë me vlerën nominale të saj. Kartëmonedhat përshkruajnë stilet arkitekturale të shtatë periudhave të kulturës dhe historisë evropiane: periudhën klasike, romake, gotike, rilindase, baroke dhe rokoko, arkitekturën e hekurit dhe xhamit dhe arkitekturën moderne të shekullit XX, duke pasqyruar 3 elementë kryesore të arkitekturës: dritaret, portat dhe urat.Asnjë nga motivet e paraqitura në kartëmonedha nuk janë ndërtesa apo monumente ekzistuese. Dritaret dhe portat në anën e përparme të çdo kartëmonedhe simbolizojnë shpirtin e çiltërsisë dhe të bashkëpunimit në Evropë. Ana e pasme e çdo kartëmonedhe tregon një urë. Këto elemente sigurie përfshijnë: filigramën,hologramin, fillin e sigurisë dhe bojën e dukshme të ndryshueshme. Për të ndihmuar njerëzit e verbër ose me shikim të kufizuar janë përfshirë edhe veçori të tjera si germa të gdhendura dhe shifra të mëdha. MONEDHAT Një euro ndahet në 100 qindarka. Gjithsej janë tetë monedha euro: 1, 2, 5, 10, 20, 50 qindarka, 1 euro dhe 2 euro. Secila prej monedhave ka një faqe evropiane dhe një faqe kombëtare. Pavarësisht përkatësisë kombëtare, të gjitha monedhat euro mund të përdoren pa dallim në të gjitha vendet anëtare të Eurozonës.
  • 21. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 21 I.3. g. MBIKËQYRJA BANKARE Përgjegjësia e drejtpërdrejtë për mbikëqyrjen bankare dhe stabilitetin financiar u mbetet autoriteteve kompetente të secilit vend anëtar të Bashkimit Evropian. Megjithatë, në përputhje me Traktatin , Sistemi Evropian i Bankave Qendrore ka për detyrë të kontribuojë në zbatimin normal të politikave të ndjekura nga autoritetet përgjegjëse për mbikëqyrjen e kujdesshme të institucioneve të kreditit dhe stabilitetin e sistemit financiar. Kjo detyrë përmbushet kryesisht në tre drejtime. Së pari, SEBQ-ja monitoron dhe jep një vlerësim rreth stabilitetit financiar në nivel Eurozone/Bashkimi Evropian. Ky aktivitet plotëson dhe mbështet veprimtaritë përkatëse në nivel kombëtar të bankave qendrore dhe të autoriteteve mbikëqyrëse me qëllim ruajtjen e stabilitetit financiar në vendet përkatëse. Së dyti, SEBQ jep këshilla për formulimin dhe rishikimin e kërkesave rregullatore dhe mbikëqyrëse të institucioneve financiare.Një pjesë e mire e këtij këshillimi realizohet nëpërmjet pjesëmarrjes së BQE-së në organet përkatëse rregullatore dhe mbikëqyrëse evropiane dhe ndërkombëtare siKomiteti i Bazelit për Mbikëqyrjen Bankare, Komiteti Bankar Evropian dhe Komiteti i Mbikëqyrësve Bankarë Evropianë. Së treti, BQE-ja promovon bashkëpunimin midis bankave qendrore dhe autoriteteve mbikëqyrëse për çështje me interes të përbashkët (për shembull,mbikëqyrja e sistemit të pagesave,menaxhimi i krizës financiare). Këto aktivitete organizohen me ndihmën e Komitetit të Mbikëqyrjes Bankare (një nga komitetet e SEBQ të përmendura në paragrafin 2.7), i cili mbledh së bashku ekspertë të bankave qendrore dhe të autoriteteve mbikëqyrëse të BE-së. I.3.k. FUNKSIONET KRYESORE TË EUROSISTEMIT JANË: • formulimi dhe zbatimi i politikës monetare për Eurozonën; • kryerja e operacioneve në tregun e këmbimit valutor dhe ruajtja e administrimi i rezervave valutore zyrtare për vendet e Eurozonës; • emetimi i kartëmonedhave euro; dhe • mbështetja për funksionimin e duhur të sistemit të pagesave.
  • 22. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 22 FUNKSIONE TË TJERA JANË: • të mbledhë informacionin e nevojshëm statistikor nga autoritetet kombëtare dhe nga agjentët ekonomikë, si për shembull nga institucionet financiare; • të mbikëqyrë zhvillimet në sektorin bankar dhe financiar; dhe • të përkrahë shkëmbimin e informacionit midis Sistemit Evropian të Bankave Qendrore dhe autoriteteve mbikëqyrëse të çdo vendi. BE dhe E.C.B. mbeten të angazhuara aktivisht në çuarjen përpara të procesit të permiresimit të infrastrukturës në vend. Në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim- Asocimit që ka me Shqipërinë, BE ofron asistencë të gjithanshme nëpërmjet fondeve të Instrumentit të Asistencës Përpara Anëtarësimit (IPA). Kuadri i ardhshëm IPA do të fillojë në 2014 dhe pritet të jetë sipas strategjive sektoriale. Banka do të mbetet e angazhuar për projektet e përbashkëta të bashkëfinancuara me Komisionin e BE-së dhe BEI-n, duke përfshirë edhe projektet e lindura përmes WBIF. Projektet e kohëve të fundit për rrugë, siç janë rreth-kalimet e Fierit dhe Vlorës, rrugët rajonale dhe rurale, si edhe projekti në Portin e Durrësit për ndërtimin e një terminali të ri për tragetet dhe rehabilitimin e kalatave 7 dhe 8, priten të ecin drejt përfundimit. Bashkëpunimi i ardhshëm në sektorin e transportit pritet të përqendrohet më shumë te projektet për hekurudhat dhe portet. Hekurudha Tiranë-Durrës do të jetë projekti i parë pilot gjatë 25 viteve të fundit në sektorin hekurudhor, për të cilin është duke u përgatitur projekti i hollësishëm me asistencën e Komisionit të BE-së. Projektet në të ardhmen do të synojnë rritjen e integrimit rajonal, sidomos nëpërmjet një kapaciteti më të madh transportues, perms modernizimit të hekurudhave drejt IRJ te Maqedonisë dhe Malit të Zi dhe perms rritjes së veprimtarive komerciale në portet e tjera, si Vlora, Porto Romano, Shëngjini, etj. Krahas këtyre, sektori i trajtimit të ujërave dhe i kanalizimeve është një sektor ku Banka, së bashku me BE-në, BEI-n, BB-në dhe donatorë të tjerë dypalësh do të synojë të trajtësojë kuadrin e duhur financues që nxit mbulimin e kostove dhe qëndrueshmërinë në kohë. Si perfundim te gjitha keto projekte dhe te tjerat, shoqerohen me futjen ne vendin tone te monedhes Euro, e cila do te sherbeje per tu perdorur nga perfituesit te ketyre investimeve.
  • 23. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 23 Kapitulli II-te : Institucionet Financiare Europiane, qe operojne me investimet ne Euro ne vendin tone. Ne vendin tone B.E-ja operon nepermjet Institucioneve Financiare Europiane te cilat jane. 1. Banka Qendrore Evropiane – ECB. 2. Banka Investive Evropiane – EIB 3. Bnka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim – EBRD. 4. Fondet e Unionit Evropia (disa prej tyre). 4.1 Programi PHARE 4.2 Programi CARDS 4.3 Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER 4.4Programi TEMPUS. Etj. II-1. Banka Qendrore Evropiane-E.C.B. Ajo është themeluar më 1 qershor 1998 dhe është një nga bankat qendrore më të reja në botë. Ruan stabilitetin e çmimeve në Eurozonë. M3: agregati monetar M3 është përcaktuar nga Banka Qendrore Evropiane si paraja në qarkullim plus zotërimet e rezidentëve të Eurozonës (përveç bankave qendrore) si: depozita njëditore, depozita me afat deri në dy vjet, depozita likuide deri në tre muaj, repo, zotërime në tregun e parasë, letra me vlerë me maturitet deri në dy vjet. Selia është në Frankfurt II-1. a. Detyrat e Bankës: -Emitimi i Euro-së -Përcaktimi dhe menaxhimi i kapitalit -Përcaktimi dhe mbajtaja e rezervave monetare.
  • 24. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 24 Strategjia mbështetet në dy shtylla kryesore: Shtylla e pare Paraja. Shtylla e dytë ; Vlerësimi i përgjithshëm, i ardhmërisë së ecurisë së çmimeve dhe i rreziqeve që kërcënojnë stabilitetin e çmimeve në Eurozonë. Selia ; Frnankfurt Gjermani. II-1. b. Organet te Bankes Qendrore.E.C.B. Këshilli Qeverisës Drejtues – përbëhet nga Presidenti Zv/Presidenti dhe 28 guvernatorët e Bankave Qendrore. Është organi më i lartë vendimmarrës i Bankës. Këshilli drejtues: një nga organet vendimmarrëse të Bankës Qendrore Evropiane. Ai përbëhet nga të gjithë anëtarët e Bordit Ekzekutiv të Bankës Qendrore Evropiane dhe guvernatorët e bankave qendrore të vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, të cilat kanë adoptuar monedhën euro . Bordi ekzekutiv –Bordi Ekzekutiv: një nga organetvendimmarëse të Bankës Qendrore Evropiane. Ai përbëhet nga Presidenti, Zëvendëspresidenti i Bankës Qendrore Evropiane dhe katër anëtarë të tjerë. Fig : Funksionimi i E.C.B.
  • 25. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 25 II-1. c. OPERACIONET FINANCIARE MË TË RËNDËSISHME TE BANKES. 1.Operacionet rifinancuese përdoren për të siguruar likuiditet të mjaftueshëm në sistemin bankar dhe për të sinjalizuar pozicionin e politikës monetare. Ato kryhen një herë në javë dhe kanë maturitet dyjavor. 2.Operacione rifinancimi afatgjata janë transaksionet që sigurojnë likuiditet, por që kryhen në frekuenca mujore dhe kanë maturitet tremujor. 3.Operacionet rregulluese kryhen në raste të veçanta me qëllim rregullimin e normave të interesit dhe administrimin e likuiditetit në treg kur ka luhatje të papritura të tij. 4.Vendosja e rezervës së detyrueshme mbi institucionet e kreditit, synon të stabilizojë kërkesën për paratë e bankës qendrore. Secili nga institucionet e kreditit duhet të mbajë një depozitë pranë Eurosistemit, e llogaritur si përqindje e depozitave të klientëve të institucionit. Kjo gjë stabilizon normat e interesave në tregun e parasë. 5.Kredia njëditore e ofruar nga Banka Qendrore Evropiane i lejon palës tjetër (institucioneve financiare si bankat) të marrin likuiditet njëditor nga Eurosistemi. E kundërta ndodh për depozitat njëditore që institucionet mbajnë pranë Bankës Qendrore Evropiane 6.Sistemi TARGET ; Tregu i Eurozonës nuk mund të funksiononte pa mbështetjen në sistemin e pagesave të njohur me emrin TARGET. Ky sistem lidh së bashku sistemet e pagesave të 15 vendeve anëtare të Bashkimit Evropian me njëra-tjetrën dhe me Bankën Qendrore Evropiane. Kjo mundëson transferimin e sasive të konsiderueshme të parave ndërmjet llogarive bankare nga një cep i Bashkimit Evropian në cepin tjetër brenda pak minutave, në mos brenda pak sekondave. Sistemi TARGET lehtëson zhvillimin e një tregu të njësuar të parasë në Evropë dhe mundëson pagesat ndërmjet vendeve, prej rreth 400 miliardë euro në ditë.
  • 26. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 26 II-2.Banka Investimeve Evropiane – EIB. U themelua me marrveshjën e Romës, kurse punen e filloi me 1959. Roli: Të mundësojë financat afatgjate për investime në projekte që kanë të bëjnë me BE-në Selia: Luksemburg Antarët: 28 vendet antare të BE-së Investon 50% / 50% ne vendin ku ka projektin per investim. Masa e Investimit - 25 milionë euro. II.2.a. Fushat kryesore te Investimit te E.I.B-se. Energjetikë Infrastrukturë Industri. Etj. Investimet tipike të tjera te Bankës Investimet në ndërmarrje të vogla dhe të mesme Ndërtimi i infrastrukturës transportuese Prodhimin e energjisë, transferin dhe distribuimin Infrastrukturen telekomunikuese Ruajtjen e ambientit natyror dhe urban Investimet në kapitalin njerëzor. Etj. II.2.b. Organet te E.I.B-se. a) Bordi i guvernatorëve – 28 antarë. Formon politikat dhe rregullat kreditore. b) Bordi i drejtorëve – 29 anetare (Bordi i drejtorëve: një nga çdo Shtet anëtar plus nje anetar nga komisioni Evropian). Bordi vendos për dhënien e kredive. c) Komiteti Menaxhues – është organ ekzekutiv nën autoritetin e Presidentit. Te tjera : Banka Evropiane e Investimeve (BEI) është Banka e Bashkimit Evropian. Ajo është pronësi e Shteteve Anëtare dhe misioni i saj është të huazojë para për investime që
  • 27. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 27 përkrahin synimet e Bashkimit Evropian — për shembull, në fushën e rrjeteve të energjisë dhe transportit, qëndrueshmërinë e mjedisit dhe inovacionit. Fokusi i BEI-së është rritja e vendeve të punës dhe potencialit zhvillimor në Evropë, përkrahja e veprimeve lidhur me klimën dhe përkrahja e politikave të BE-së përtej kufijve të vet. Çfarë bën BEi Banka Evropiane e Investimeve është huadhënësi dhe kreditori më i madh multilateral, që ofron financa dhe ekspertizë për projekte të shëndosha dhe të qëndrueshme investimi, kryesisht në BE. BEI nuk përdor paratë nga buxheti i BE-së. Ajo financon vetveten me anë të lëshimit të bonove në tregjet financiare botërore. BEI është vlerësuar me AAA. BEI zakonisht huazon deri në 50 % të kostos së projektit. Duke vepruar si një katalizator, ajo tërheq kofinancimin nga burime të tjera. Për kredi mbi 25 milionë euro, BEI huazon drejtpërsëdrejti në organet shtetërore dhe ato të sektorit publik, siç janë qeveritë dhe ndërmarrjet. Për kredi më të vogla, BEI mundëson linja kreditore për bankat komerciale dhe institucione të tjera financiare, të cilat pastaj i huazojnë fondet e BEI-së për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme ose projektet më të vogla të ndërmarra nga huamarrësit e sektorit publik. Brenda BE-së, BEI ka gjashtë prioritete për aktivitetet e veta të kreditimit: 1. Përmirësimi i kohezionit dhe konvergjenca midis vendeve dhe rajoneve të BE-së; 2. Përkrahja e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme; 3. Mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit dhe komuniteteve të qëndrueshme; 4. Zbatimi i ekonomisë së njohurive; 5. Ndihma në zhvillimin e Rrjeteve Tej-Evropiane për transport dhe energji (TEN); 6. Krijimi i furnizimeve të qëndrueshme, konkurruese dhe të sigurta të energjisë. Si funksionon BEI. BEI është institucion autonom që merr vet vendimet e huamarrjes dhe kreditimit sipas meritave të çdo projekti veçmas dhe në bazë të mundësive të ofruara nga tregjet
  • 28. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 28 financiare. Banka bashkëpunon me institucionet e tjera të BE-së, sidomos me Komisionin Evropian, Parlamentin Evropian dhe Këshillin e Ministrave.Vendimet e Bankës Evropiane të Investimeve merren nga organet në vijim: a) Bordi i Guvernatorëve përbëhet nga ministra (normalisht ministrat e financave) të të githa Shteteve Anëtare. Ky bord përcakton politikën e përgjithshme të Bankës për kreditim. b) Bordi i Drejtorëve, i kryesuar nga Presidenti i Bankës, përbëhet nga 29 anëtarë, 28 të emrëuar nga ShtetetAnëtare dhe një nga Komisioni Evropian. Ky bord miraton operacionet e huamarrjes dhe kreditimit. c) Komiteti i Menaxhimit është organi me orar të plotë ekzekutiv i Bankës. Ky komitet trajton punën e përditshme të BEI-t. II-3.Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim –BERZH- EBRD (1991) Organizimi i saj me Presidentin e Bankes. II-3.a.Organet kryesore të Bankës • Bordi i Guvernatorëve – 28 guvernatorë • Bordi i Drtejtorëve Ekzekutivë- 24 antarë • Presidenti i Bankës - me mandat 4 vjeçar Dy sektore operative: 1.Sektori për investime komerciale; dhe 2.Sektori për zhvillim. Selia është në Londër Objektivi kryesor nepermjet Investimit per ; Rindërtimin e Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore. II-3.b. Vendet ku operon me investime ; Albania, Armenia, Azerbaijan, Belarus , Bulgaria, Croatia, Estonia, Georgia, Hungary, Jo rdan, Kazakhstan,Kosovo, Kyrgyzstan, Latvia, Liechtenstein, Lithuania, Macedonia, Mold ova, Mongolia, Montenegro, Poland, Romania, Russia, Serbia,Slovakia, Slovenia, Tajikist an, Turkmenistan, Ukraine ,Uzbekistan dhe Bosnje Hercegovina.
  • 29. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 29 Gjer në fund të vitit 2012, Banka ka nënshkruar gjithsej 56 projekte në Shqipëri, me një vlerë totale investimi nga BERZH-i prej 667 milion Euro qysh prej fillimit të operacioneve në vitin 2002. Mesatarisht, për çdo 1 Euro investim nga BERZH-i janë thithur 2,5 Euro investim nga partnerët e tjerë, duke nënkuptuar një vlerë projektesh gjithsej prej 2,33 miliard Euro. Shperndarja e portofolit të investimit ne Euro te BERZH, derimetani është si vijon: 37 për qind për infrastrukturë, 33 për qind për energjetikë, 22 për qind për industri, tregti dhe agrobiznes dhe 7 për qind për institucione financiare. Kjo shpërndarje përfaqëson në përgjithësi nevojat dhe mundësitë për investime në ekonominë shqiptare gjatë kesaj periudhe. Gjatë periudhës 2002-2011, Banka i rriti veprimtaritë e financimit në Shqipëri, pjesërisht në përgjigje të një zvogëlimi të burimeve alternative të fondeve në kushtet e krizës evropiane të borxhit sovran dhe të efektit që ka pasur kjo krizë në vendet fqinje si Greqia dhe Italia. Gjatë vitit 2011, Banka arriti rekorde të reja me një vëllim vjetor pune prej 96 milion Euro dhe me shumë bruto të lëvrimeve prej 93 milion Euro. Pjesa që zë sektori privat në portofolin e BERZH-it në Shqipëri është rritur gradualisht gjatë periudhës së strategjisë së mëparshme për Shqipërinë, nga 27% në vitin 2002 në 56 % në vitin 2012. Një prirje tjetër pozitive gjatë viteve të fundit është zvogëlimi i përqindjes së shumave jo të tërhequra: nga 44 % në vitin 2002 në 30 % në vitin 2011.
  • 30. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 30 BERZH.ka miratuar strategjine e saj per investimet ne vendin tone. Pas miratimit të Strategjisë, Banka ka angazhuar 230 milion Euro për 25 projekte të reja. Edhe pse kushtet e tregut kanë qenë të vështira, Banka ka pasur bashkëpunim të fuqishëm per investime në sektorin privat dhe në sektorin publik. Bashkëpunimi me BE- në, nëpërmjet kuadrit të WBIF-së (Projekt i B.E-se) dhe gatishmërisë së fondeve të B.E- se, e ka rritur mundësinë për t‘i përballuar investimet publike, duke e ndihmuar Qeverinë të kapërcejë disa prej kufizimeve të shkaktuara nga hapësira e kufizuar fiskale dhe kriza ne vend. Janë zhvilluar programe të tjera teknike në fusha të tilla si transporti, energjetika, infrastruktura komunale dhe përmirësimet ligjore dhe rregullatore në mbështetje të reformave sektoriale dhe zhvillimit të sektorit privat. Nga operacionet financiare te investimeve te BERZH, me shume eshte investuar ne Bizneset ne masen 50 %, nga vendet pjesmarrse ne projekt investim.
  • 31. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 31 II- 4. Fondet e Unionit Evropian. 4.1. Programi PHARE 4.2. Programi CARDS 4.3. Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER 4.4.Programi TEMPUS 4.5. Fondi Evropian për investime II-4.1. Programi PHARE – 1989. PHARE përqëndrohet në dy projekte kryesore: 1. Ndërtimi i institucioneve demokratike 2. Mbështetja e investimeve 4.2 Programi CARDS Investimet në periudhën 2000-2012 janë: - Zhvillimi institucional dhe legjislativ në harmoni me normat e UE-së - Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik me reforma të nevojshme - Zhvillimi dhe hapja e bashkëpunimit rajonal midis vendeve të Ballkanit Perëndimoë - Kthimi i refugjatëve dhe personave të zhvendosur 4.3 Agjencioni Evropian për Rindërtim – AER Selia është në Selanik Qendrat operative – Prishtinë, Beograd, Podgoricë dhe Shkup. 4.4 Programi TEMPUS Aktivitetet ndahen ndahen në 3 faza: Faza e parë 1990-94 Faza e dytë 1995-99 Faza e tretë 2000-12 Aktivitetet e këtij Programi janë shtrirë në drejtim të: - Ndihmës në krijimin e programeve të reja mësimore - Ndihmës institucioneve arsimore që të ristrukturohen - Mbështetje në hartimin dhe implementimin e reformave dhe zhvillimin strategjik, etj.
  • 32. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 32 Me poshte jane paraqitur grafikisht se si ka qene shperndarja e ivestimeve ne million Euro, nga ana e fondeve te mesiperme, qe kane investuar ne vendin tone prej vitit 2002- 2012. Per keto te dhena jane perdorur informacioni i grumbulluar nga Raportet te Bankes se Shqiperise, dhe INSTAT. per vitet ku shqyrtohet keto inestime. Nga keto programe jane perfituar shumat te mesiperme, me te dhenat te pasqyruara ne grafikun, te cilat jane ne mil, Euro. Shic shihet ne fillimin e vitit 2000 peshen me te madhe me investime e ze programi Phare me 10 mil.i ndjekur nga programi Cards me 8 mil.pas tij investimet me programin A.E.R.me 5 mil. Euro dhe ne fund nga programi TEMPUS ME 2 mil. Euro. Ne vazhdimesi kemi investimet simbas grafikut, ku masen me te madhe te investimeve e kane ne vitet 2008-2009 dhe ne vazhdimesi jane ulur per shkak te krizes. 4.5. Fondi Evropian për investime BEI është aksioneri kryesor në Fondin Evropian të Investimeve (EIF) që financon investimet në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, të cilat përbëjnë 99 % të ndërmarrjeve në BE dhe punësojnë mbi 100 milionë evropianë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme shpesh e kanë shumë vështirë të marrin financat e nevojshme për të investuar dhe për t‘u zhvilluar. Fondi Evropian për Investime plotëson këto nevoja përmes kapitalit dhe instrumenteve për rrezik financiar — që arrijnë vlerën në disa miliardë euro në vjet.
  • 33. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 33 Kapitulli III-te : Institucionet Financiare Bankare ne vendin tone.Roli i tyre ne ekonomine e vendit, dhe operacionet financiare te tyre me monedhat Lek dhe Euro. Ekonomia jonë aktualisht perjeton rritme relativisht të larta rritje.Bashkë me karakteristikat dhe vështirësitë e fazës në të cilën ndodhet,ekonomia jonë mbart me vete edhe potenciale ende të pashfrytëzuara zhvillimi.Sistemi financiar,dhe konkretisht ai bankar është pa as më të voglin dyshim,katalizatori apo më saktë laboratori ku zhvillimet ekonomike marrin formën dhe trajtën e duhur.Aktiviteti bankar përbën një drejtim te rëndësishëm të transfertës së burimeve dhe fondeve.Subjektet sufiçitare në burime dhe fonde i transferojnë ato tek subjektet defiçitare.Në këtë mënyrë përshpejtohet zhvillimi ekonomik dhe bashkë me të shtohet dhe pasuria kombëtare.Aktiviteti bankar luan rol te rëndësisëm në përcaktimin e standarteve te jetesës në ekonomitë moderne.Aftesia e institucjoneve bankare për të stimuluar dhe mbledhur kursimet e publikut dhe për të kanalizuar fondet e investimeve fitimprurëse të njësive ekonomike,i lejon ato që të jenë ndër faktorët percaktues ne rrugën e zhvillimit ekonomik.Në vëndet si Shqipëria ku format alternative të financimit,si tregjet e kapitalit nuk janë zhvilluar ende ndikimi i bankave per qarkullimin e Lek dhe Euro rritet në mënyre të ndieshme. Në këtë këndvështrim dëshiroj ti bëj një pasqyrim të shkurtër rolit te bankave në ekonominë shqiptare, qe ka te beje me perdorimin e monedhave Lek dhe Euro duke ju përgjigjur pyetjeve të tilla si: 1. Në ç‘farë niveli zhvillimi ndodhet aktualisht sistemi ynë bankar? 2. Sa i sigurt është sistemi bankar? 3. Sa ndihet roli i ti në shpejtimin ekonomik të vëndit ? 4. Çfarë duhet bërë që rritja ekonomike të jetë e qëndrushme ? 5. Sa e ka ushqyer sistemi bankar si një kanal kryesor kreditues,ekonominë shqiptare gjatë viteve të fundit? 6. Cilat ishin faktorët e rritjes së rolit të bankave në kreditimin e ekonomisë?etj…
  • 34. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 34 III-1.a . ZHVILLIMET NE SEKTORIN BANKAR SHQIPTAR Ndryshimet e thella politike në Shqipëri në fillimet e viteve‗90 e bënin të domosdoshme kryerjen e reformës në ekonominë shqiptare, që do të bënte të mundur transformimin nga sistemi i ekonomisë së planifikuar drejt sistemit të ekonomisë së tregut. Një element mjaft i rëndësishëm në fushën reformave strukturore për të gjitha vëndet që u futën në rrugën e ekonomisë së tregut ishte edhe reforma në fushën e sistemit financiar e atij bankar. Reforma në këtë fushë mori një rëndësi të madhe në arritjen e stabilizimit makroekonomik. Sistemi financiar në vëndin tonë i konceptuar si tërësi e tre komponentëve: institucioneve, tregjeve dhe instrumenteve financiare, ka përballuar mjaft sfida e vështirësi në rrugën e zhvillimit e të konsolidimit të tij. Nuk mjaftuan kushtet e disfavorshme makroekonomike, financiare dhe prapambetja në zhvillimin e institucioneve bankare e financiare në të cilat kjo reformë filloi, por ajo u përball edhe me mjaft vështirësi të brendëshme të saj që buronin nga rritja e vazhdueshme e kredive të këqija, mungesa e eksperiencës në fushën e mbikëqyrjes bankare, ineficienca e sistemit të pagesave etj.. Këto vështirësi arritën kulmin me krizën e piramidave, që shërbeu si një shkëndijë që destabilizoi gjithë vëndin dhe e futi ekonominë shqiptare në një kolaps të plotë. Për vetë trashëgiminë dhe nivelin e arritur të zhvillimit, sistemi bankar zë peshën më të rëndësishme në sistemin financiar të vëndit tonë. Vitet 1991-1992 shënuan krijimin e sistemit të ri bankar nga pikëpamja e organizimit sipas modelit të vëndeve perëndimore.Kuadri ligjor në këtë periudhë bëri të mundur kalimin e sistemit bankar një nivelor në sistem bankar dynivelor. Si bankë e nivelit të parë u krijua Banka e Shqipërisë (BSH) me atributet e një banke qëndrore, ndërsa në nivelin e dytë operonin tre banka me kapital shtetëror: Banka Kombëtare Tregëtare (BKT), Banka e Kursimeve (BK) dhe Banka e Bujqësisë dhe e Zhvillimit që shpejt ndërroi emrin në Banka Tregtare Agrare (BTA). Zhvillimet e viteve të mëvonshme u karakterizuan nga kryerja e reformave në këto banka si dhe krijimi dhe zgjerimi i veprimtarisë bankare nga banka të reja private. Reforma në sistemin bankar, e cila synonte rritjen e efektshmërisë në tregun bankar, krahas realizimit, fillimisht të ristrukturimit, u mbështet në privatizimin e tyre.Si rrjedhim në Shqipëri operojnë 16 banka.
  • 35. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 35 Struktura e sistemit bankar dhe financiar në fund të vitit 2012 përbëhet nga 16 banka tregtare, 21 subjekte financiare jobanka, 1 zyrë përfaqësimi e bankës së huaj, 322 zyra të këmbimit valutor, 126 shoqëri të kursim-kreditit dhe 2 unione të shoqërive të kursim- kreditit. Sipas origjinës së kapitalit në strukturën e sistemit bankar, 13 banka janë me kapital privat tërësisht të huaj dhe 3 banka me kapital privat të huaj dhe vendas (siç tregohet në grafikun 1). Ndërkohë, në strukturën e subjekteve financiare jobanka, 5 subjekte financiare jobanka janë tërësisht me kapital privat të huaj, 3 subjekte janë me capital privat të huaj dhe vendas, 2 subjekte janë me kapital publik vendas dhe 11 subjekte me kapital privat vendas. Zyrat e këmbimit valutor dhe shoqëritë e kursim- kreditit janë në pronësi private vendase. III.1.b. Raporti per Ekonomine Shqiptare b.1. Ne kontekstin Makroekonomik. Ekonomia shqiptare bie në sy në rajon, gjatë këtyre viteve të fundit, si një ekonomi që i ka bërë ballë krizës globale ndjeshëm më mirë se vendet fqinje. Ndërkohë që Evropa juglindore ka hyrë në një recesion të thellë në vitin 2009 dhe ka bërë përpjekje të mëdha për rimarrë veten, PBB-ja e Shqipërisë ka vijuar të rritet çdo vit, paçka se me një shkallë më të ulët në raport me periudhën përpara krizës. PBB-ja reale u rrit me 3,6 për qind në
  • 36. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 36 vitin 2009 dhe 3,8 për qind në vitin 2010, duke theksuar izolimin relativ të ekonomisë nga tronditjet ekonomike gjetkë, pjesërisht falë fluksit të dërgesave private nga jashtë dhe kërkesës së brendshme relativisht të qëndrueshme. Mirëpo, shifrat më të fundit makroekonomike nxjerrin në pah një ngadalësim të veprimtarisë ekonomike, sidomos në kushtet e përkeqësimit të situatës në disa tregje kyçe të BE-së, si Greqia dhe Italia. Shkalla e rritjes së ekonomisë u ngadalësua në 3,1 për qind në vitin 2011 dhe pritet të bjerë më poshtë në një shkallë të parashikuar (tani për tani) në 1,2 për qind në vitin 2012. Ngadalësimi mund të shpjegohet me disa faktorë të ndryshëm. Rritja e eksporteve ka rënë ndjeshëm pas mesit të vitit 2011 si pasojë e një kërkese më të dobët nga jashtë vendit. Edhe kërkesa e brendshme është ngadalësuar, duke pasqyruar besimin në rënie dhe një nervozizëm në rritje të konsumatorëve dhe investitorëve në lidhje me të ardhmen afatshkurtër ekonomike. Rritja e kreditimit për ekonominë është shumë e vogël e shprehur me shifra vjetore dhe niveli i kredive problematike mbetet e lartë në rreth 19 për qind e kredive gjithsej. Niveli i dërgesave private nga jashtë, një burim jetik të ardhurash për shumë shqiptarë, ka qëndruar i lartë mjaft mirë, por mund të pritet të bjerë më tej për shkak të problemeve ekonomike në Greqi dhe Itali, që janë dy vendet kryesore prej nga vijnë dërgesat private nga jashtë. Nga ana e jashtme, përqindja që zënë eksportet e Shqipërisë në PBB-në e saj është e ulët në krahasim me vendet fqinje, edhe pse kjo përqindje është rritur gjatë periudhës së strategjisë, me rritjen e mundësive për hyrjen e eksportuese shqiptarë në tregjet jashtë vendit. Eksportet kryesore vijojnë të jenë tekstilet dhe mineralet. Deficiti I llogarisë korrente është ende i madh, rreth 13 për qind i PBB-së në vitin 2011. Përkundër vazhdueshmërisë së deficiteve të llogarisë korrente gjatë këtyre viteve, rezervat valutore mbeten në një nivel relativisht të mirë (duke mbuluar rreth 4,5 muaj importe në vitin 2011) dhe borxhi i jashtëm gjithsej është më pak se 40 për qind I PBB-së, më i ulëti në rajonin e Evropës Juglindore. Flukset hyrëse të investimeve të huaja të drejtpërdrejta (IHD) në fakt janë rritur gjatë viteve të fundit, me mesatarisht 1 miliard Euro, gjatë periudhës 2009-2011, përkundër prirjes rajonale. Mirëpo, këto shifra janë ndikuar shumë nga disa privatizime kryesore,ndërsa gjer tani, IHD-të në formën e investimeve të reja në Shqipëri janë të kufizuara.
  • 37. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 37 Persa i takon të ardhmes, parashikimet afatshkurtra për ekonominë janë tejet të paqarta, në kushtet e paqartësive të tanishme (mesi i vitit 2012) rajonale dhe botërore. Shqipëria është mjaft e pambrojtur nga pasojat e negative, po të kemi parasysh lidhjet e ngushta tregtare dhe investuese me Greqinë dhe Italinë, megjithëse autoritetet në vend kanë bërë një punë të lëvdueshme për t‘u përgatitur për situatat e ndryshme të përhapjes së krizës dhe për ta mbrojtur sa më shumë ekonominë dhe sistemin financiar nga pasojat e krizës. Në periudhën afatmesme, Shqipëria ka një potencial të madh për të arritur vendet e tjera: PBB për frymë, e korrigjuar për standardet e fuqisë blerëse, është diçka më pak se 31 për qind e mesatares së 28 Shteteve Anëtare të BEsë,sipas vleresimeve të Eurostat-it. Mirëpo, për ta realizuar këtë potencial do të jetë I nevojshëm një angazhim i vazhdueshëm, si edhe zbatim i prioriteteve të reformave, të cilat evidentohen më poshtë. Burimet private të kapitalit Në nivel Kombetar, Shqipëria historikisht është mbështetur tek fondet e donatorëve dhe të institucioneve financiare ndërkombëtare ndërsa mundësia e përdorimit të burimeve private të kapitalit ka qenë e kufizuar. Gjithsesi, në nëntor 2010 pati një ngjarje historike, me prezantimin e parë të Eurobondit shqiptar: një obligacion pesëvjeçar prej 300 milion Eurosh, me kupon 7,5 për qind. Pas kësaj ngjarjeje, autoritetet nuk kanë pasur dëshirë të dalin përsëri në tregjet ndërkombëtare të kapitalit për shkak të situatës aktuale të paqëndrueshme në ekonominë botërore. Dy prej agjencive ndërkombëtare të vlerësimit të kreditit, ―Standard & Poor‘s‖ dhe ―Moody‘s‖, e vlerësojnë borxhin shtetëror të Shqipërisë me notën e mosinvestimit: B+ nga S&P dhe B1 nga ―Moody‘s‖ në qershor 2012 (―Fitch ratings‖ ende nuk jep vlerësim për Shqipërinë). III-2. PESHA QE ZE SEKTORI BANKAR NE EKONOMINE SHQIPTARE Të gjitha bankat janë‖ shkundur‖ nga pozicjonet e tyre të mëparshme ,duke ju përgjigjur konkurencës në rritje që ka ardhur nga tregu.Janë të shumtë faktorët që kanë përcaktuar këtë rritje të madhe të konkurencës në periudha të ndryshme,megjithatë është e rëndësishme që rezultantja e të gjitha arsyeve është një zhvillim më i madh i sistemit bankar dhe një fluks më i madh kapitalesh drejt ekonomisë vendase.Një fakt i vecantë per tu përmendur në këtë zhvillim është se bankat jo vetëm kanë orjentuar
  • 38. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 38 investimin e fondeve të depozituesve shqiptar drejt ekonomisë së vendit,por edhe kanë huazuar fonde të huaja për t‘i investuar në ekonomi.Ky është një tregues i rëndësishëm i rritjes së interesit të operatorve të mëdhenj bankare ndërkombëtare si dhe i lidhjes gjithnjë e më të madhe të tregut financiar vendas me tregjet e huaja.Ky zhvillim i aktivitetit kreditues erdhi në rritje që gjatë viteve 2007-2008 ,vite të cilat u karakterizuan nga rritja e ndieshme e nivelit të reklamimit të produkteve bankare.Zhvillimet e tregut bankar ndëruan kah ndjeshëm.Në fakt ky ndryshim i kahut nuk i erdhi si rezultat i drejtpërdrejtë i ndikimit të efekteve të krizës finanziare ndërkombëtare.Ishte sjellja e konsumatorit vendas ajo që filloi gjenerimin e një sëre efektesh në politikat e mëtejshme të bankave.Depozituesit vendas,nën efektin e një morie lajmesh negative nga tregjet financiare ndërkombetare ,filluan të tërhiqnin depozitat e tyre nga bankat.Në keto kushte ,bankat u përballën me sfidat e menaxhimit të situatës së likuiditetit dhe harxhuan mjaft burime dhe energji në këtë drejtim.Sistemi bankar i shëndetshëm ka qënë arsyeja që Shqipëria ka mundur të përballojë krizën ekonomike. Sistemi bankar i përballoi me sukses ndikimet e krizës ekonomike botërore. Faktet tregojnë se falë politiks qeveritare dhe duke qënë që bankat shqiptare nuk janë pjesëmarrëse në bursat evropiane dhe botërore, kanë bërë që asnjëra nga këto banka të mos ketë probleme falimentimi, e shqiptarët të mos humbasin kursimet e tyre.Bankat e shqipërisë përballuan më së miri dhe në kohë kërkesat e depozitusve duke bërë të mundur jo vetëm përballimin e situatës por edhe qetësimin e sjelljes irracionale të individëve dhe sheshimin e dyshimeve për një rrezik të mundshëm të sistemit bankar.Megjithatë ,këto zhvillime nuk kaluan pa prekur zhvillimin e veprimtarisë bankare.Tërheqjet e depozitave sollën nevojën e një administrimi më të mirë të likujditetit të bankave si dhe të parashikimeve për situatat e ardhme.Këto zhvillime sollën uljen e likujditetit të bankave ,megjithse asnjëherë nuk ranë në nivele të atilla,sa të rrezikojnë stabilitetin financiar dhe ecurinë e mëtejshme.Pas kësaj situate ,bankat filluan të përballen me rreziqe që vinin nga tregu .Rreziku më i ndjeshëm ishte ai i kursit të këmbimit,ndaj operatorët bankar kanë filluar ta kanalizojnë huadhënien më shumë drejt monedhës vendase.Një rrezik tjetër i rëndësishëm është rritja e kredive me probleme te cilat arrijne ne nivelin 13.5% te totalit te kredive ose 620 miljonë dollarë .Ne gjashtmujorin e parë të vitit 2010 depozitat janë rritur me mbi 10 % dhe kredidhenia është rritur me mbi 5 %, tregues pozitive keto të sistemit bankar. Bankat kanë luajtur
  • 39. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 39 një rol të rëndësishëm në zhvillimin e ekonomisë shqiptare gjat viteve të fundit.Pervec nxitjeve që ka ofruar qeveria,bankat kanë qënë burimi më i rëndësishëm i kapitalit në drejtim të ekonomisë,duke u siguruar bizneseve likujditetet e nevojshme për investime dhe rritje të aktiviteteit.Në këtë mënyrë bankat kanë marë pozicjonin e tyre klasik të ndërmjetësimit të qarkullimit të kapitaleve duke zënë akoma më shumë pozicjonin e merituar ne ekonomin e vendit.Pozicjoni i tyre mund te shiihet si nga aspekti sasior ashtu dhe nga ai cilësor.Në terma sasior zhvillimi i sistemit bankar konstatohet në rritjen e fortë te raportit të totalit të aktiveve ndaj PBB-së 81%.%. Struktura e aktivit të sistemit bankar vijon të financohet kryesisht nga depozitat e publikut dhe të jetë i përqendruar në aktivitetin e kredidhënies, i cili është i orientuar kryesisht drejt financimit të sektorit privat.Në fund të vitit 2012, portofoli i kredisë përbënte rreth 49% të totalit të aktiveve të sektorit bankar. Si rezultat, veprimtaria bankare ka vijuar të thellojë shkallën e ndërmjetësimit në ekonomi gjatë vitit 2012. Sektori bankar shqiptar në përgjithësi është në pronësi të huaj. Nga gjashtëmbëdhjetë bankat që ushtrojnë aktivitet në Shqipëri, vetëm dy janë me shumicë pronësie të subjekteve shqiptare. Bankat në pronësi të huaj zënë rreth 90 për qind të të gjitha aktiveve bankare në Shqipëri. Kreditimi për sektorin privat në Shqipëri është rritur në mënyrë të vazhdueshme gjatë dekadës së fundit. Kriza financiare e ka ngadalësuar ritmin e vrullshem të rritjes së kreditimit të katër viteve të mëparshme (kreditimi u rrit me mbi 600 për qind nga viti 2004 në vitin 2008), por Shqipëria nuk e përjetoi largimin nga përdorimi i levës financiare dhe krizën kreditore që preku disa prej fqinjëve të saj në Evropën Juglindore. Gjatë vitit 2010 dhe 2012, kreditimi i sektorit privat u rrit me një ritëm më të ngadaltë, mesatarisht me 10 për qind me terma vjetorë, për shkak të rënies së kërkesës për kredi (pasiguri më e lartë dhe më pak shpenzime për investime tek bizneset plus zhvillime të pafavorshme në sektorin e pasurive të paluajtshme tek familjet) si edhe për shkak të kushteve më të shtrënguara të huadhënies tek bankat (kryesisht për shkak të paqartësisë makroekonomike dhe nivelit të lartë të kredive problematike).4 Kreditë për familjarët përbëjnë një përqindje më të vogël të kredive gjithsej në raport me periudhën përpara krizës. Këto kredi janë prekur nga ndryshimi i kërkesës dhe I praktikave huadhënëse më shumë se kreditë për biznesin. Kjo së bashku me perceptimet e rritura të rrezikut në ekonomi janë pasqyruar në një ndryshim të strukturës se
  • 40. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 40 maturitetit të kredive. Kreditë afatshkurtra përbëjnë një përqindje më të madhe të kredive gjithsej në krahasim me periudhën përpara krizës. Figura e meposhtme paraqet te dhena per Bankat ne vendin tone. Nga kjo figure kuptojme se ne zerat e llogaritjes se kapitaleve te bankave, llogarite behen edhe me valuten Euro, qe tregon se sistemi bankar shqiptar e aplikon zyrtarisht perdorimin e euros, ne menaxhimin e financave te veta. III-2.a. Kthimet nga Bankat. Kthimi eshte sasia e perfituar, nga depozitimi i nje shume te caktuar ne sistemin bankar. Ky llogaritet mbi shumen e depozituar, dhe nga % e interesit te vendosur nga banka per depozitat.
  • 41. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 41 Llojet te kthimeve jane. Kthimi nga kapitali (RoE) u vlerësua në 3.8% nga 0.8% një vit më parë. Megjithatë një rritje e RoE-s nuk tregon domosdoshmërisht një sistem financiar më të fortë (pasi rritja e tij mund të vijë si rezultat i rritjes së aktiveve me rrezik). Një analizë më të detajuar të faktorëve që kanë ndikuar në përmirësimin e RoE-s e jep zbërthimi i përbërësve28 të saj: Kthimi nga aktivet (RoA) rezultoi 0.33%, rreth 5 herë më i lartë se një vitmë parë. Sipas grupeve të bankave, ecuria e këtyre dy treguesve paraqitet në grafikun në vijim. G1- SH.K.K.(Shoqeria e Kursim Kreditit, Unioni ―Jehona‖ dhe Unioni Shqiptar i Shoqërive të Kursim-Kreditit) dhe nga dy SHKK të pavarura (SHKK Elbasan dhe SHKK Perlat). G2- Bankat te nivelit te I-re. G3-Bankat te nivelit te ll-te.
  • 42. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 42 III-2.b. Shperndarja e kredise se dhene nga Bankat. Teresia e monedhes Euro te future ne ekonomine shqiptare simbas zerave, nepermjet bankave te niveleve te ndryshme dhene Bizneseve dhe Individeve ne Shqiperi, eshte si me poshte.  Kredia e dhene Bizneseve ne Euro, per periudhen 2002-2012 eshte shprehur si me poshte ; Nga grafiku I mesiperm duket se Bankat ne vendin tone kane dhene shuma te medha kredish per Bizneset. Keto kredi qe ne total arrijne masen 226,155,398 mil.Euro jane shperndare ne zera te ndryshme simbas interesit qe ka paraqitur biznesi per to. Peshen me te madhe e ze kredia per perdorimin ne investimet te pasurise se paluajtshme ku ne kete lloj hyne edhe investimi ne ndertim, kjo kredi eshte ne masen 79,264,890 mil. Euro. Peshen me te vogel e ka zeri I kredise per investimet ne punesimin dhe shtimin e vendeve te punes e cila arrin ne masen 28, 229, 651 mil.Euro, ku perfshihen zerat per projektet te punesimit te hartuara nga firma dhe biznese te ndryshme.
  • 43. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 43  Kredia e dhene Individeve ne Euro, per periudhen 2002-2012 eshte shprehur si me poshte ; Nga grafiku I mesiperm duket se Bankat ne vendin tone kane dhene shuma te medha kredish per Individet. Keto kredi qe ne total arrijne masen 76,044,310 mil.Euro jane shperndare ne zera te ndryshme simbas interesit qe ka paraqitur individi per to. Peshen me te madhe e ze kredia per perdorimin ne investimet te aktiviteteve per biznes., kjo kredi eshte ne masen 65,992,671 mil. Euro. Peshen me te vogel e ka zeri I kredise per investimet ne mallra jo te qendrushem e cila arrin ne masen 1,806,451 mil.Euro, ku perfshihen zerat per blerjen e paisjeve dhe sherbimeve te ndryshme nga individi. Ky ndërmjetësim per futjen e mases se madhe te Euros ne ekonomine shqiptare, nepermjet bankave ne vend, duke iu referuar rritjes së totalit të aktiveve të sistemit bankar ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto.Në terma cilësorë,institucjonet bankare janë rritur gjerësisht si aktivitete fitimprurëse,duke patur një zhvillim të brëndshëm institucjonal në struktura dhe në burime njerëzore.Sot,bankat janë ato biznese të cilat kanë zbatuar më së shumti parimet e qeverisjes korporative,krahasuar me bizneset e tjera në vend,duke krijuar struktura hierarkike e vendimarrse të përshtatshme. Bankat jane nje investitor i rendesishem per aktivitetet dhe operacionet financiare ne vend me monedhen Euro, gje qe stimulon shtimin e perdorimit te Euros ne vend.
  • 44. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 44 III-3.1. Mënyra e funksjonimit të ekonomise dhe ndikimi i bankave. Bankat qendrore kontrollojne oferten e bazes monetare permes blerjes dhe shitjes se aseteve Procesi I krijimit te parase analizohet permes mekanizmave te shumefishte te depozitave qe nxitet nga rritja e rezervave te bankes Ne procesin e parase marrin pjese 4 subjekte ekonomike: ◦ Banka qendrore ◦ Banka komerciale ◦ Depozituesi dhe ◦ huamarresi Skematikisht mund ta paraqesim si me poshte funksionimin e Ekonomise e pare nga kendveshtrimi I rolit te bankave. Në këtë diagramë verejmë dy forma të lëvizjes së aktivitetit ekonomik: 1. Lëvizja reale ose materiale. Përfshin lëvizjen e faktoëeve të prodhimit në pjesën e sipërme, dhe të mallrave e sherbimeve në pjesën e poshtme te grafikut. 2. Levizja në vlere ose monetare. Perfshin levizjen e të ardhurave dhe të shpenzimeve në diagramen e brendëshme të grafikut. Gjithashtu nga skema e mësipërme, si dhe nga sa u tha më siper duket qarte roli i bankës për një funksion eficent të ekonomisë. Ne qender te sistemit ndodhen Bankat, te cilat jane te te gjitha llojeve, dhe kane rol kryesor ne ekonomine e vendit. Bankat kane rol te rendesishem edhe per futjen ne
  • 45. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 45 ekonomi te sasirave te medhaja te valutes Euro, dhe stimulimin e perdorimit te saj sa me gjere ne vend te monedhes vendase Lek. Kjo sepse nepermjet sistemit te kursimit, depozitimit dhe hadhenies bankat stimulojne qe keto te sherbehen me Euro, dhe nepermjet normave te interesit te bejne qe qytetaret te shtojne perodorimin e Euros dhe zevendesimin e saj ne vend te monedhes vendase Lek. III-3.1.a. Kerkesa dhe Oferta per parane. Siç dihet sipas një prej koncepteve më themelore të ekonomisë ështe se niveli i kursimeve duhet të jetë i barabartë me nivelin e investime të brendëshme. Parimi i kërkesës dhe ofertës është i zbatueshëm edhe në këtë kontekst.Dimë që kërkesa përbëhet nga kerkesa për investime, ndërsa oferta përbëhet nga kursimet, kapitali I akumuluar dhe mundesia per t‘ju pergjigjur kerkeses. Prania e kërkesës dhe ofertës janë të domosdoshme për operimin e një tregu, në rastin tonë të tregut të parase. D- Kerkesa e parase percaktohet nga: ◦ i - Kosto oportune e parase (norma e interesit) ◦ S - Faktoret e sistemit te pagesave ◦ PY - Te ardhurat nominale. S- Oferta monetare percaktohet nga B.Qendrore . 1+C/D S = ______________ B ɸ + Re/D+ C/D Oferta Varet nga: ◦ Baza monetare dhe multiplikatori ◦ C/D=raporti para ne dore-depozite ◦ ɸ = norma e rezerves se detyrueshme ◦ Re/D= Raporti rezerve e tepert- depozite ◦ B = Baza monetare aktuale .
  • 46. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 46 Multiplikatori i Parase. Mund ta shohim ne dy hapa:Psh. 1. BQ blene 1 mil. Letra me vlere nga publiku .Dime qe publiku mban parate ne bankat komerciale .Ne kete rast banka rrit bilancin per 1 mil.(rrit depozitat dhe rezervat totale) 2. rritja e rezervave totale con ne rritjen e rezerves se detyrueshme me 10%.Nga ktu 1.000 000- 100 000=900 000 qe eshte rezerve e tepert .Banka jep hua rezerven e tepert nje firme apo personi .Frima blen mallra, dhe prap ato I deponon ne banka Ne kete menyre rritet oferta e parase Në rolin e kërkuesit dhe ofruesit të parase mund të paraqiten të gjitha subjektet që marrin pjesë në aktivitetin ekonomik. Kërkuesit(Huamarësit) Ofruesit(Huadhënësit) 1. Firmat 1. Familjet 2. Qeveria 2. Firmat 3. Familjet 3. Qeveria 4. Të huajt 4. Të huajt Pikprërja e kurbës së kërkesës për para me atë te ofertës për para përbëjnë pikën e ekulibrit monetar. E thënë ndryshe: Kur kërkesa për para është e barabartë me ofertën për para ateherë tregu i parasë është në ekujlibër. Ky ekujlibër është i vështirë që të arrihet në një ekonomi pasi gjatë aktivitetit ekonomik, midis lëevizjes monetare dhe asaj reale krijohen mospërputhje. Nga nëera ane kemi subjekte ekonomike që kursejnë e kerkojnë të shtyjnë shpenzimet për një periudhë të ardhshme dhe paraqiten si kursimtare ose huadhënës. Ndërsa nga ana tjetër, kemi subjekte ekonomike që dëshirojnë e kanë nevojë të konsumojnë e të investojnë në periudhën aktuale, por nuk kanë burime dhe paraqiten si shpenzues ose huamarres.Ashtu sikurse shumica e tregjeve të produkteve të konsumit të përgjithshëm, edhe tregu i parasë ka nevojë për ndërmjetësues midis siguruesit dhe përdoruesit të fondeve me qëllim ekujlibrin dhe funksionimin në mënyre sa më efiçente të tregut të parasë. Pikërisht ndërmjetësimi financiar është roli i bankave në këtë treg. Në mungesë të tyre tregu i parasë do të ishte jo efiçent dhe kalimi i fondeve nga kursimtarët te përdoruesit e tyre do të ishte më i veshtirë dhe më i ngadaltë. Nuk do të ishte e mundur të gjendej një burim i vetëm fondi i mjaftueshëm për të financuar projektet e ndryshme. Edhe ne rast se do të bëhej bashkimi i disa ofruesve të fondeve , nuk do të ishin të gatshem të gjithë te hiqnin dorë
  • 47. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 47 nga kursimet e tyre për një kohë të gjatë dhe të huanin me të njëjtin cmim të parasë. Kjo gjë ndodh sepse çështja e rakordimit të kritereve të vendosura nga zotëruesit e fondeve me kriteret e vendosura nga përdoruesit e tyre do të haste vështiresi. Çështje si keto dhe të tjera do të kërkonin kohë të gjatë për tu zgjidhur dhe do të pengonin realizimin në kohë të investimeve nga përdoruesit pontencialë te fondeve. Nga ana tjetër ky nivel i ulët i investimeve do të shoqërohej me një ritëm të ulët të rritjes së prodhimit për nevojat e komunitetit, gjë që do të çonte në një ritëm shumë të ulët të zhvillimit ekonomik. Për këtë janë të domozdoshme bankat (ndërmjetësuesit financiare) të cilët përshtasin kërkesën për investime të formave të ndryshme me kursimet e disponueshme në treg. Në këtë mënyrë banka minimizon diferencat midis kërkesës dhe ofertës për fondet e lira në dimensionin kohë dhe sasi, si dhe vlerëson riskun me anë të diferences së cmimit për fondet e investuara. III-3.1.b. Siguria e sistemit bankar. Rritja e aktiveve,pasiveve,kredidhënja,kapitali arsioner tregojnë për një ecuri dhe forcim të sistemit bankar.Nga viti në vit sistemi bankar ka pësuar rritje të ndieshme drejt arritjes optimale.Vlen të përmëndet fakti që numri i bankave në sistemin tonë bankar ka patur një rritje të evidentushme.Aktualisht operojne 16 banka,ku dy prej tyre janë me kapital 100% vendas dhe pjesa tjetër janë me kapital të huaj.Bankat të cilat kanë kapital të huaj dhe ushtrojnë aktivitet në shqipëri janë të shpërndara në një pjesë te mirë të Europës ,kanë të ardhura të cilat gjenerohen si rezultat i punës së shtrirë në një rritje të gjerë gjografike.Banka të cilat punën e tyre nuk e mbështesin vetëm në të ardhurat e fituara në një shtet,por në shumë.Siguria e sistemit bankar vjen dhe si rrjedhojë e këti fakti.Edhe nëse një bankë nuk do të funksjononte sipas parashikimeve strategjike të menaxherëve të saj,kompesimet e humbjeve që ajo mund të kishte në një perjudhë të caktuar mund të mbuloheshin nga të ardhurat që mund të gjeneronte e njëjta bankë e lokalizuar në një ose disa shtete.Bankat me kapital të huaj gëzojnë sisteme menaxhimi më të sofistikuara,si rrjedhoj e eksperjencës,dinë të hyjnë në treg dhe të joshin kategori të ndryshme të klientelës,gjithashtu menaxhojnë më mirë krizat që mund të përballet aktiviteti i bankës së saj.
  • 48. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 48 III-3.1.c. Pasiguritë dhe rreziqet. Pavaresishte nga ecuria pergjithesishte e mire e sistemit bankar,rritja e konkurences ne kete ambjent do te shtoje dhe ekspozimin e tij nadaj rreziqeve,si rrezultat i kombinimit te faktorve te brendshem me ata te jashtem.Rreziqet e jashtme do te vine kryesishte nga bashkeveprimi i sistemit bankar me ekonomine reale dhe permasat e tyre do te ndikohen nga aftesia e bankave per te vepruar ne menyre te qendrushme ne nje mjedis ekonomik vazhdimishte ne ndryshim.Rreziqet e brendshme do te vine si rezultat i sforcimeve ne kapacitetet e brendshme te bankave,nderkoh qe ato perpiqen te marrin pjes ne mundesite e ardhshme per fitim.Gjithashtu duhet permendur se pozicjoni i seciles banke ne lidhje me keto rreziqe,do te ndikohet nga faktore qe varen nga madhesia e tyrte,mundesia per te hyre ne tregjet financiare nderkombetare dhe aftesia e tyre per te nxjere dhe perdorur ekspertize profesjonale. Ne fakt,sistemi yne bankar ka perpara sfida te vecanta.Bankat e vogla dhe ato te cilat nuk kane perkrahje financjare nga jashte duhet ta kuptojne shpejte pozicjonin e tyre te ri dhe te veprojne ne perputhje me te.Keto sfida mund te kaperxehen me masa qe do te synojne pranimin e standarteve te larta ne cilesine e ofruar per sherbimet e tyre bankare,permiresimin e teknologjise se perdorur ne kerkim te risive dhe ne krijimin dhe mbajtjen e grupeve te tregjeve me ane te specjalizimit.Keto masa do te kene sukses nese do te mbeshteten plotesishte edhe nga aksjoneret,duke ditur se ne kete menyre do te kontribuojne ne rritjen e vlerave te bande dhe do te prezantojne mundesi te reja per zhvillimin e ardhshem ekonomik. Nje njedis i qendrushem makroekonomik me nivele pergjithesisht te ulta te inflacjonit,jo vetem ne tregun vendas por edhe ne ate rajonal,ka mbeshtetur ecurine pergjithesishte te mire te ekonomise shqiptare.Bankat po ndihmojne dhe njekohesishte po perfitojne nga kjo ecuri nepermjet ekspozimit te tyre ndaj sektorve te ndryshem ekonomik ne zhvillim.Sidoqofte bankat duhet te bejne kujdes nga cekujlibrat financjare qe mund te krijohen ne sektore te ndryshem te ekonomise dhe te perpiqen te llogarisin dhe te perfshijne efektet e tyre ne aktivitetin bankar.Ky objektiv i domosdoshem nuk eshte dhe aq i lehte per t‘u arritur,sidomos ne rastet kur infrastruktura e pergjithshme lokale per te
  • 49. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 49 mbledhur informacjonin dhe per te verifikuar verte tesine e tij,vecanerisht per ekspozimet financjare nuk eshte e zhvilluar.vec kesaj bankat duhet te monitorojne me kujdes ekspozimet per rreziqe te mundshme nga bashkeveprimi i tyre me pjesen tjeter te institucjoneve finanncjare nderkohe qe rriten,duke ditur qe mund te kete rrugekalime ligjore qe lejojne arbitrazhe ligjore te demshme. Situata ka akoma per me shume kujdes po ti referohemi rreziqeve te brendshme.Drejtimi i mire dhe monitorimi i ngushte jane dy kerkesa thelbesore per te mundesuar vendosjen e nje strukture te brendshme te kontrolleve dhe procedurale te nje banke te qendrushme.keto kontrolle dhe procedura duhet te mbulojne ne menyre te pershtatshme te gjith sektoret e aktivitetit bankar,pasi kane nevoj per vleresimin e vazhdushem te rreziqeve qe krijohen ne drejtimet kryesore te aktivitetit dhe mundesojne krijimin e nje infrastrukture mbeshtetese,percaktojne qarte pergjegjesit dhe linjat raportuese si dhe mundesijne krijimin dhe mbajtjen e nje stafi te motivuar,gje kjo shume e rendesishme per nje ambjent ne ndryshim.Disa nga fushat ku bankat shqiptare hasin mangesi jane:procesi vendimmarres i qendrushem,i bazuar ne nje analize te plote;aspekte te ndryshme te aktivitetit bankar me personat perkates;administrimi profesjonal i mardhenjeve me personelin.per me teper,asimetrite lidhur jo vetem me permasat e bankave,por edhe me perberjen e aktiveve te tyre dhe ekspozimin under sektorve te caktuar bankare,kane ndikuar ne disa raste sjelljen ne treg te disa bankave.Pavaresishte permiresimit te vazhdushem te sherbimeve bankare, akoma k araste qe deshmojne mungesen e transparences te bankave kundrejt klienteve te tyre per produktet bankare.Ky problem perkeqesohet akoma me shume naga kultura financjare e ulet e publikut te gjere.hyrja ne tregun tone e bankave te huaja,me nje tradite te gjere bankare dhe me nje reputacjon nderkombetar pozitiv,ka sherbyer si faktor vendita ne adoptimin e standarteve me te larta per nje drejtim me te mire dhe keto banka duhet te jene te vetdijshme per kete rol. Identifikimi dhe vleresimi i rrezikut jane nje tjeter fushe ne te cilen bankat tona kane akoma rruge per te bere.Ato duhet t‘i krijojne dhe t‘i perforcojne keto struktura te brendshme,ndersa ekspertiza e nevojshme eshte ne proporcjon me kompleksitetin e
  • 50. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 50 aktivitetit te tyre ddhe me ekspozimet perkatese.Me kalimin e kohes ndersa efikasiteti i tregut do te permiresohet dhe natyra e rrezikut do te ndryshoj,bankave do tu duhet te ndermarin nje proces qe do ti lejoj ato te pershtatin karakteristikat e aktivitetit te tyre me keto ndryshime.Edhe nje here,me shume pritet nga bankat qe kane qene me aktive ne tregun tone.ato duhet te luajne nje rol drejtues ne zhvillimin e aftesive re administrimit te rrezikut dhe te promovojne djalogun brenda industrise bankare. III-4. RAPORTI DEPOZIT-KREDIDHENIE Viti 2010 shënon një përmirësim të dukshëm të sistemit bankar, sidomos për sa i përket rikthimit të depozitave në sistem dhe për rrjedhojë edhe të rikuperimit të dukshëm të normës së fitimit. Ajo që vazhdon të jetë një shqetësim i ndjeshëm për bankat, në vendin tonë, është rritja e vazhdueshme të kredive të këqija III-4.a. Depozitat Totali i depozitave në banka, në fund të vitit 2010, arriti në 816 miliardë lekë, sipas të dhënave nga Shoqata e Bankave. Nga kjo shumë, pjesën më të madhe, ose rreth 700 miliardë lekë, janë depozita që zotërohen nga individët dhe vetëm 124 miliardë lekë janë depozita që zotërohen nga biznesi. Depozitat në sistemin bankar gjatë këtij viti janë rritur me ritmet 15 për qind, duke shënuar një stabilitet pas pasojave të krizës financiare ndërkombëtare të vitit 2008. Sipas panoramës që vetë bankat japin, nëpërmjet shoqatës së tyre, mësohet se më shumë se 80 për qind e depozitave në sistem i disponojnë individët dhe pjesën tjetër korporatat. Si rezultat i kësaj situate, treguesi i parasë jashtë bankave ka rezultuar me rënie të vazhdueshme. Forcimi i besimit në sistemin bankar, si dhe aktiviteti i ulët ndërmjetësues ndaj sektorit publik në fundin e periudhës janë faktorët kryesorë që kanë ndikuar në kërkesën e ulët për mjete monetare likuide. Në dy muajt e fundit të vitit 2010 është shënuar një rritje mujore e depozitave përtej mesatares mujore historike, e ndikuar kryesisht nga qarkullimi më i shpejtë i parasë, në sajë të rritjes së vëllimit të kredidhënies së sektorit bankar për ekonominë. Në përputhje me këto zhvillime, vrojtimet e Bankës së Shqipërisë pranë konsumatorit tregojnë për një tendencë në rritje të kursimeve në ekonomi.
  • 51. 2013 RRUGA DREJT B.E-se nepermjet zevendesimit te monedhes Lek ne Euro. Dritan L E N A Menaxhimi i zevendesimit te Lekut me Euro 51 Grafiku më poshtë, paraqet përbërjen e depozitave ne Euro sipas afatit të mbetur të maturimit. Konstatohet një rritje e vlerës së depozitave me afat 6-12 muaj, e cila kryesisht ka ardhur si rezultat i rënies së depozitave me afat të mbetur 1-3 muaj. Depozitat me afat maturimi 1-5 vjet, edhe pse përbëjnë një peshë të vogël, janë rritur gjatë periudhës me rreth 30%. III-4.b. Norma e interesit të depozitave Norma e interesit të depozitave është një ndër elementet kryesore që përdor një bankë tregëtare për të terhëqur klientë drejt saj. Në qoftë se një bankë ofron interesa të larte për depozitimet, të shoqëruar me një nivel të lartë sigurie dhe cilesie në shërbim, ateherë klientët janë të siguruar. Mirëpo, normat e interesit të depozitave përbëjnë kosto për bankat tregtare. Në tregun tone bankar, bankat pranojne depozitime për maturitete dhe monedha të ndryshme. Në përgjithësi, normat e interesit si në lekë ashtu dhe në valutë, varen nga politikat vetjake të bankave tregtare, si ruajtja e