In februari 1968 valt de regering Vanden Boeynants over het dossier Leuven. Na de incidenten van mei 1966 was het betrekkelijk rustig gebleven. Die relatieve kalmte wordt abrupt verstoord als de academische raad van de Franstalige afdeling begin 1968 een expansieplan goedkeurt. De Franstaligen willen in Leuven blijven. Volgens de CVP is een overheveling naar Wallonië de enige oplossing. De regering valt na twee kritische vragen van CVP-fractieleider Jan Verroken in de Kamer. In juni vormt Gaston Eyskens een nieuwe regering, Eyskens V. Tindemans is voor het eerst minister. Hij krijgt de post van Communautaire Betrekkingen. Hij herinnert zich de eedaflegging bij de koning alsof het gisteren was. ‘De koning was zenuwachtig. De bezorgdheid stond op zijn ernstig gelaat af te lezen.’ Waarschijnlijk vroeg de vorst zich af wat dat ‘troepje’ ervan terecht zou brengen. ‘Boudewijn keek de minister telkens strak in de ogen,’ vervolgt Tindemans. In de toespraak na de eedaflegging had de koning het enkel over de communautaire problemen. Dat was het enige wat hem interesseerde. Tindemans vond de sfeer ‘drukkend’. Na de speech nam Boudewijn hem even terzijde. ‘Ik hecht bijzonder veel belang aan wat u en (Freddy) Terwagne moeten verrichten,’ vertelde de vorst. Een niet mis te verstane boodschap. In 1974 wordt Tindemans premier. Op 30 april 1974 legt de nieuwe premier zijn regeringsverklaring af in het parlement. De christendemocraat legt de nadruk op de bestrijding van de torenhoge inflatie in ons land. Hij wil ook de werkloosheid terugdringen. Tindemans herinnert zich dat Boudewijn (opnieuw) bezorgd was over zijn regering. Het kabinet had in eerste instantie immers geen meerderheid in het parlement. Vooral aan Waalse zijde stond Tindemans I zwak. Later, in juni, zou hij de steun van het Rassemblement Wallon (RW) krijgen. De koning vroeg zich af hoe deze ploeg leefbaar kon blijven. Bij elke nieuwe regering heeft de vorst zijn twijfels. Dat is zeker zo als er een nieuwe premier aan het roer komt. Tindemans leert de koning tijdens de wekelijkse audiënties beter kennen. Zijn oordeel na al die jaren is vernietigend. ‘Zijn eenzaamheid leek moeilijk te doorbreken. Ieder woord kon verkeerd worden begrepen, iedere zin kon aanleiding geven tot een valse interpretatie.’ Tindemans had de indruk dat er steeds een drempel was die de toegang tot de kern van de zaak bemoeilijkte. De premier ging telkens ontgoocheld weg. ‘Van nagenoeg ieder gesprek “binnenskamers” of tijdens een wandeling in de tuin of in de prachtige serres hield ik een gevoel over van onvoldaanheid, van ontevredenheid met mezelf en van relationeel onbehagen.’ Tindemans is gefrustreerd. ‘Ik heb er lang van gedroomd een vertrouwelijk, diepgaand gesprek te kunnen voeren (met de vorst), bijvoorbeeld naar aanleiding van benoemingen in de diplomatie of ontvangsten van hoge buitenlandse gasten.’ Dat gesprek is er nooit gekomen. Toch krijgt de premier onmiddellijk

1. Hoe Tindemans uit de gratie viel van Boudewijn
Thierry Debels
@thierryd
27/12/14
In februari 1968 valt de regering Vanden Boeynants over het
dossier Leuven. Na de incidenten van mei 1966 was het
betrekkelijk rustig gebleven. Die relatieve kalmte wordt abrupt
verstoord als de academische raad van de Franstalige afdeling
begin 1968 een expansieplan goedkeurt. De Franstaligen willen
in Leuven blijven. Volgens de CVP is een overheveling naar
Wallonië de enige oplossing. De regering valt na twee kritische
vragen van CVP-fractieleider Jan Verroken in de Kamer.
In juni vormt Gaston Eyskens een nieuwe regering, Eyskens V.
Tindemans is voor het eerst minister. Hij krijgt de post van
Communautaire Betrekkingen. Hij herinnert zich de
eedaflegging bij de koning alsof het gisteren was. ‘De koning
was zenuwachtig. De bezorgdheid stond op zijn ernstig gelaat af
te lezen.’ Waarschijnlijk vroeg de vorst zich af wat dat ‘troepje’
1

2. ervan terecht zou brengen. ‘Boudewijn keek de minister telkens
strak in de ogen,’ vervolgt Tindemans.
In de toespraak na de eedaflegging had de koning het enkel over
de communautaire problemen. Dat was het enige wat hem
interesseerde. Tindemans vond de sfeer ‘drukkend’. Na de
speech nam Boudewijn hem even terzijde. ‘Ik hecht bijzonder
veel belang aan wat u en (Freddy) Terwagne moeten verrichten,’
vertelde de vorst. Een niet mis te verstane boodschap.
In 1974 wordt Tindemans premier. Op 30 april 1974 legt de
nieuwe premier zijn regeringsverklaring af in het parlement. De
christendemocraat legt de nadruk op de bestrijding van de
torenhoge inflatie in ons land. Hij wil ook de werkloosheid
terugdringen.
Tindemans herinnert zich dat Boudewijn (opnieuw) bezorgd
was over zijn regering. Het kabinet had in eerste instantie
immers geen meerderheid in het parlement. Vooral aan Waalse
zijde stond Tindemans I zwak. Later, in juni, zou hij de steun
van het Rassemblement Wallon (RW) krijgen. De koning vroeg
zich af hoe deze ploeg leefbaar kon blijven. Bij elke nieuwe
regering heeft de vorst zijn twijfels. Dat is zeker zo als er een
nieuwe premier aan het roer komt.
Tindemans leert de koning tijdens de wekelijkse audiënties beter
kennen. Zijn oordeel na al die jaren is vernietigend. ‘Zijn
eenzaamheid leek moeilijk te doorbreken. Ieder woord kon
verkeerd worden begrepen, iedere zin kon aanleiding geven tot
een valse interpretatie.’
Tindemans had de indruk dat er steeds een drempel was die de
toegang tot de kern van de zaak bemoeilijkte. De premier ging
telkens ontgoocheld weg. ‘Van nagenoeg ieder gesprek
“binnenskamers” of tijdens een wandeling in de tuin of in de
prachtige serres hield ik een gevoel over van onvoldaanheid, van
ontevredenheid met mezelf en van relationeel onbehagen.’
Tindemans is gefrustreerd. ‘Ik heb er lang van gedroomd een
vertrouwelijk, diepgaand gesprek te kunnen voeren (met de
vorst), bijvoorbeeld naar aanleiding van benoemingen in de
2

3. diplomatie of ontvangsten van hoge buitenlandse gasten.’ Dat
gesprek is er nooit gekomen.
Toch krijgt de premier onmiddellijk goede raad. Tindemans is
nog maar enkele weken als premier aan de slag of Emiel van
Cauwelaert, politiek redacteur van Het Volk en vader van Rik
van Cauwelaert, bezoekt hem. Van Cauwelaert vertelt
Tindemans dat hij zich vooral geen illusies moet maken. ‘Het
Paleis gebruikt u als het hen past en laat u vallen wanneer u in
de puzzel geen voordeel meer oplevert.’ Volgens Van
Cauwelaert is dat daar de traditie.
In de periode 1974-1978 is Leo Tindemans premier. Renaat Van
Elslande is minister van Buitenlandse Zaken. De
christendemocraat Tindemans is niet gelukkig met de
berichtgeving over Congo op de BRT. Het is een weerkerend
gespreksonderwerp tijdens de audiënties met Boudewijn. Vooral
de reportages van de ‘gauchist’ Walter Zinzen storen de
premier. Ze zijn een doorn in het oog van de hele CVP.
Zinzen heeft in mei van 1977 een kritische reportage klaar over
Mobutu. Aanleiding is het bezoek van de Congolese
alleenheerser aan ons land. Het Panoramaverslag moet op 25
mei uitgezonden worden. Tindemans heeft de dag daarvoor nog
een indringend gesprek met Mobutu in Parijs. Op de agenda
staat onder meer de bewuste reportage. Mobutu is in alle staten.
Had hij immers niet uitdrukkelijk gevraagd dat de Belgische
pers zich wat milder zou opstellen? Tegelijk is er die dag ook
druk overleg met het Paleis. Tindemans beslist de uitzending
over Mobutu tegen te houden.
‘Tindemans’ pionnen bij de BRT kregen de oekaze dat Mobutu
moest worden ontzien,’ schrijft de Volkskrant. Administrateur-
generaal Vandenbussche plooit en vindt de reportage over
Mobutu ‘achterhaald, opiniërend en beledigend’. Volgens
Zinzen zit Boudewijn hier hoogstpersoonlijk achter. Hij was de
‘kwade genius’ achter deze persbreidel.
3

4. De relatie tussen Mobutu en Boudewijn is dan weer opperbest.
Mobutu bedankt Boudewijn voor deze interventie. Tijdens de
zomervakantie mag Mobutu Niwa, een zoon van Mobutu, zelfs
op vakantie naar Motril in Spanje. Dat is hoogst ongebruikelijk.
‘Doorgaans is dit niemand toegestaan, met uitzondering van
naaste familieleden,’ weet auteur Maud Bracke.
Na de verkiezingen van april 1977 begint formateur Leo
Tindemans op het Egmontpaleis in Brussel aan moeizame
onderhandelingen. De CVP, PSC, VU en FDF zijn
vertegenwoordigd bij de gesprekken.
Op 24 mei komt het Egmontpact met de gewestvorming tot
stand. Er is ook een uitbreiding voorzien van de culturele
autonomie tot de persoonsgebonden aangelegenheden.
‘Daarmee bedoelt men materies die de burger rechtstreeks
betreffen en waarvoor de taal van betekenis kan zijn,’ legt
historicus Mark van den Wijngaert uit. Concreet gaat het over
bevoegdheden zoals gezondheids- zorg, jeugdbescherming en
gehandicaptenzorg.
Het Egmontpact vormt de basis voor het regeerakkoord van de
tweede regering Tindemans. Die regering is geen lang leven
beschoren. Het grootste struikelblok voor de Vlamingen is het
inschrijvingsrecht dat aan Franstalige inwoners van de Brusselse
randgemeenten wordt toegekend waardoor de verfransing rond
de hoofdstad zou gestimuleerd worden.
Door toenemende onvrede wordt de regering van Tindemans
zwaar onder druk gezet. Als er in het najaar van 1978 nogmaals
verwikkelingen optreden, biedt Tindemans onverwachts het
ontslag van zijn regering aan. Het is het einde van Tindemans
als premier in de Belgische politiek. Boudewijn is razend dat hij
niet op voorhand over het ontslag werd ingelicht. Bovendien is
de vorst ontgoocheld over de mislukking van het pact, ook al is
hij volgens Emmanuel Gerard niet gelukkig met sommige
aspecten ervan.
De verkiezingen van december 1978 luiden volgens waarnemers
een bijzonder instabiele periode in de Belgische politieke
4

5. geschiedenis in. Boudewijn maakt zich zorgen en wordt steeds
zenuwachtiger. Nieuwkomer Wilfried Martens vormt tussen die
verkiezingen en die van november 1981 niet minder dan vier
regeringen.
Volgens Emmanuel Gerard werd de positie van de koning na de
mislukking van het Egmontpact kwetsbaarder. De vorming van
een nieuwe regering duurde immers 107 dagen. ‘Hoe langer de
crisis duurt, hoe meer de koning op de voorgrond treedt. En dan
dreigt de kroon ontbloot te worden. Elke stap kan de koning
kwalijk genomen worden.’ In de praktijk is dat volgens de
auteur ook effectief het geval geweest. ‘Na de val van de
Egmontregering in oktober 1978 dringt hij nog voor de
verkiezingen aan op een akkoord tussen de CVP en PS rond de
communautaire kwestie.’
Wilfried Martens en Boudewijn vormen in de jaren tachtig een
hechte tandem. Martens wordt eerste minister in 1979. Oud-
politicus Paul-Willem Segers (in de wandelgangen: Péwé
Segers) had Martens aan de koning aanbevolen als alternatief
voor Tindemans. Segers, een CVP-politicus en minister van
ACV-signatuur, had een zeer goede relatie met Boudewijn.
Later zullen ze nog samen bidden in de kapel van Laken.
De koning voelde zich door de verklaring van Tindemans in het
parlement dat de grondwet geen vodje papier is, verraden. Hij
nam het hem zeer kwalijk dat hij niet eerst werd ingelicht.
Boudewijn was volgens insiders zelfs ronduit beledigd.
José-Alain Fralon wijst op een andere verklaring: Tindemans
was een heel intelligente en complexe persoon. ‘Wellicht te
ingewikkeld voor de vorst, die op de valreep besliste om aan
Martens zijn vertrouwen te schenken.’ Martens werd een van de
beste politieke schaakstukken van de koning.
Op 20 april 1983, een mooie lentedag, wordt Leo Tindemans
uitgenodigd door Boudewijn. Tindemans moet uitleggen hoe hij
de verhouding ziet tussen ‘Buitenlandse Betrekkingen’ en de
gewesten en de gemeenschappen. Boudewijn wil deze
bevoegdheid federaal houden. ‘Dan volgt de voor mij
5

6. verbijsterende vraag,’ vertelt Tindemans: ‘Kan dit (deze
verhouding) niet worden geregeld door het Arbitragehof ?’ Hij
gelooft zijn oren niet. Dit Hof bestond toen niet eens. Bovendien
betrof het de grondwettelijke positie van de koning. ‘Hoe kan dit
probleem het voorwerp van een politieke arbitrage zijn?’
Tindemans vertelt met plezier nog een andere anekdote die
volgens hem duidelijk aantoont dat Boudewijn compleet
wereldvreemd is. Tindemans had tijdens de wekelijkse audiëntie
verwezen naar een uitzending op de televisie waarin een aantal
belangwekkende politieke uitspraken werden gedaan.
Boudewijn vraagt Tindemans waarom hij hem hierop niet attent
had gemaakt. ‘Maar hoe kon ik dat weten?’ vraagt Tindemans.
‘Ik wist toch zelf niet vooraf hoe een televisiedebat zou
verlopen, wat de deelnemers zouden zeggen of repliceren?’
Op 18 juli 1985, wordt de Vlaamse socialist Ronald Van den
Bogaert in Congo aangehouden. Hij is volgens Mobutu in het
bezit van ‘contrarevolutionaire’ documenten.
Van den Bogaert is de Zaïrespecialist van de socialisten. Hij is
een rabiate tegenstander van Mobutu. Medio september wordt
de man in Congo veroordeeld tot tien jaar gevangenis. De
aanklacht, samenzwering tegen de staatsveiligheid van Congo,
is bewezen.
Links Vlaanderen staat op zijn kop. Volgens auteur Fralon kan
minister Tindemans maar geen beweging in het dossier krijgen.
Tindemans kent Mobutu nochtans zeer goed. Tussen beide
mannen bestaat er een vertrouwensband. Fralon schrijft: ‘Leo
Tindemans gaat naar Kinshasa. Tevergeefs.’ Boudewijn zou in
eerste instantie niet willen tussenbeide komen. ‘De socialisten
vragen de vorst (uiteindelijk) te reageren,’ vervolgt Fralon.
‘Boudewijn schrijft aan Mobutu en vraagt hem Ronald Van den
Bogaert gratie te verlenen.’ Eind januari 1986 komt de man vrij.
De werkelijkheid is iets genuanceerder. Op 18 november 1985
telefoneert Wilfried Martens naar Tindemans. Martens vraagt de
minister om op zondag 24 november in Kinshasa aanwezig te
zijn. Mobutu viert dan zijn twintigjarig ambtsjubileum. Tijdens
6

7. de viering heeft Tindemans een gesprek over het dossier Van
den Bogaert. Tindemans gebruikt al zijn argumenten en pleit
met overtuiging. De minister vraagt Mobutu om grootmoedig te
zijn. Die dag al is duidelijk dat er een snelle oplossing op komst
is. Tindemans vraagt aan Mobutu wat hij de Belgische pers bij
zijn aankomst in Zaventem mag vertellen. Mobutu geeft aan dat
Tindemans ‘mag zeggen wat hij wil’. Hij zal ‘niet ontgoocheld’
zijn. Enkele weken later wordt Van den Bogaert vrijgelaten.
Boudewijn bezoekt in 1987 het Europees Parlement. De kans is
reëel dat hij er Europarlementslid José Happart tegen het lijf
loopt. Het Paleis wil er alles aan doen om een nieuwe
confrontatie tussen beide mannen te vermijden. Happart is
sedert zijn handdruk aan Boudewijn persona non grata.
Op 11 maart 1987 trekken twee medewerkers van Boudewijn,
baron de Posch en Marc van Craen, naar Straatsburg. Ze regelen
er het bezoek van de koning. Het verzoek van het tweetal is dat
Boudewijn tijdens zijn bezoek geen contact met Happart heeft.
Tindemans vindt het geen goed idee. ‘Ik ben bang dat ze
daarvoor al met te veel mensen hebben gepraat.’ Tindemans zou
de zaak gewoon op zijn beloop laten en ervoor zorgen dat er
tijdens de lunch geen fotografen in de buurt zijn.
Op 17 maart is er een frontale aanvaring van de kabinetschef
van Tindemans met kabinetschef Van Ypersele. ‘Van Ypersele
wil dat Martens daarover een vergadering bijeenroept,’ noteert
Tindemans. Vander Espt, de kabinetschef van Tindemans,
weigert aanwezig te zijn. Tindemans steunt zijn medewerker. ‘Ik
heb in Laken duidelijk gemaakt hoe ik over dat bezoek denk.’
De vergadering levert het volgende plan op. Boudewijn wil een
selectie maken uit de Belgische parlementsleden. Hierdoor kan
hij een ontmoeting met Happart vermijden. Het voorstel wordt
door het Europees parlement afgeketst. Vanuit die hoek
suggereert men dat Boudewijn na zijn spreekbeurt onmiddellijk
vertrekt. ‘Dat wil Van Ypersele dan weer niet: de koning wil
negen Belgen begroeten,’ noteert Tindemans. Zelfs de spelletjes
van kleuters zijn verheffender dan dit schouwspel. ‘In Laken
vergissen ze zich. Het Europees parlement is het koninkrijk
7

8. België niet,’ besluit Tindemans. Ondanks alle energie komt
Boudewijn die dag oog in oog te staan met Happart. De Waal is
gespeeld verontwaardigd dat Boudewijn hem geen hand wil
geven.
In zijn laatste toespraak van 21 juli 1993 verwijst Boudewijn
naar deze ingrijpende hervorming. Tien dagen later overlijdt de
vorst in Motril. ‘Zijn laatste toespraak wordt zijn politiek
testament,’ noteren Mark van den Wijngaert en zijn collega’s.
De koning maakt niet meer mee dat de CD&V in 2004 een
kartel aangaat met N-VA, een partij die volgens Herman Van
Goethem nog minder om het voortbestaan van België geeft dan
de CD&V zelf.
Al in 1988 verliest Boudewijn zijn greep op de regering en de
staatshervorming. Midden juli 1988 ontvangt premier Martens
een vertrouwelijke brief van Boudewijn. De koning maakt zich
zorgen over de ‘procedure’ en het ‘tempo’ van de derde
staatshervorming.
Martens leest de koninklijke brief voor op de kabinetsraad. Het
leidt tot een incident met PS-vicepremier Moureaux, minister
voor de Hervorming van de Instellingen. Het conflict wordt wel
binnenskamers gehouden. In de brief heeft Boudewijn het
specifiek over de bevoegdheden van Buitenlandse Zaken.
Buitenlandse Zaken is, naast Landsverdediging, een domein dat
de vorst erg nauw aan het hart ligt. Herman Van Goethem, die in
zijn boek een communautaire geschiedenis van Leopold I tot
Albert II schetst, plaats als ondertitel bij Boudewijn: ‘Kroniek
van een grote onmacht’.
De fout ligt volgens Tindemans bij de koning. Op 15 juli 1988
schrijft Tindemans in zijn dagboek: ‘De koning maakt zich
zorgen. Maar wie liet alles begaan?’ Die avond is Tindemans op
bezoek bij voormalig minister baron Kronacker. Aanwezig zijn
ook Herman Liebaers en baron De Posch. Die laatste schampert
dat ‘het Paleis te laks is geweest tegenover Dehaene’. Volgens
de ceremoniemeester heerste er regelrechte paniek op het Paleis.
8